Ndzima 22

Xiphemu 1—I Timbhoni Ku Ya Fika eMakun’wini Ya Misava

Lexi i xiyenge xo sungula eka swiyenge swa ntlhanu eka ndzima leyi vikaka ndlela leyi ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu fikeleleke emisaveni hinkwayo ha yona. Xiphemu 1, lexi hlanganisaka nguva yo sukela eka va-1870 ku ya eka 1914, xi le ka tluka 404 ku ya eka 422. Vanhu a va nga si hlakarhela eka makhombo lama vangiweke hi Nyimpi yo Sungula ya Misava, leyi sunguleke hi 1914. Rero a ku ri lembe leri Swichudeni swa Bibele swi vuleke leswaku ri fungha ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko, ri nga si fika.

A NGA si tlhandlukela etilweni, Yesu Kreste u lerise vaapostola vakwe, a ku: “Mi ta va timbhoni ta mina . . . ku ya fika emakun’wini ya misava.” (Mint. 1:8) U tlhele a vhumbha ni leswaku “Evhangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo.” (Mt. 24:14) Ntirho wolowo a wu hetiwanga hi lembe xidzana ro sungula. Xiphemu lexikulu xa wona xi endliwe eminkarhini ya manguva lawa. Naswona rhekhodo ya ku endliwa ka wona ku sukela hi va-1870 ku ta fikela sweswi, ya nyanyula hakunene.

Hambi leswi Charles Taze Russell a tiviweke swinene hikwalaho ka tinkulumo takwe ta Bibele leti hangalasiweke swinene, kahle-kahle a nga tsakisiwi hi ku tala ka vanhu kambe a tsakisiwa hi vanhu hi voxe. Xisweswo, endzhakunyana ka loko a sungule ku kandziyisa Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) hi 1879, u teke riendzo ro leha leswaku a endzela mintlawa leyitsongo ya vahlayi va magazini leswaku a ya kanela na vona Matsalwa.

C. T. Russell u khutaze vanhu lava pfumelaka eka switshembiso leswi tsakisaka swa Rito ra Xikwembu leswaku na vona va hlanganyela eku swi hangalaseni eka vanhu van’wana. Lava timbilu ta vona ti khumbekeke swinene hi leswi va nga swi dyondza, va gingiritekele ku endla sweswo. Leswaku ntirho lowu wu olova, ku lunghiseleriwe rungula leri kandziyisiweke. Eku sunguleni ka 1881, ku kandziyisiwe swiphephana swo hlayanyana. Kutani rungula ra leswi ri hlanganisiwe ni rungula rin’wana leswaku ku endliwa xiphephana lexi nge Food for Thinking Christians lexi twisisekaka kahle, naswona ku hangalasiwe tikopi ta xona ta 1 200 000. Kambe xana ntlawanyana lowutsongo swonghasi wa Swichudeni swa Bibele (leswi kumbexana hi nkarhi wolowo a swi ri 100) a wu ta ti hangalasisa ku yini tikopi to tarisa xileswi?

Ku Fikelela Vangheni Va Kereke

Tin’wana a a ti nyikiwa maxaka ni vanghana. Vahangalasi vo tala va maphepha-hungu va pfumerile ku rhumela kopi yin’we eka un’wana ni un’wana la endleke xikhokhelo xa phepha-hungu ra vona. (A ku tirhisiwa swinene maphepha-hungu lama kandziyisiwaka kan’we hi vhiki kumbe kan’we hi n’hweti leswaku xiphephana lexi nge Food for Thinking Christians xi ta fikelela vanhu vo tala lava tshamaka etindhawini ta le makaya.) Kambe ku hangalasa ko tala ku endliwe hi masiku ya Sonto yo hlayanyana emahlweni ka tikereke le United States ni le Britain. A ku nga ri na Swichudeni leswi eneleke swa Bibele lerova swi nga kota ku endla ntirho lowu hi swoxe, xisweswo va thole van’wana leswaku va va pfuna.

Makwerhu Russell u rhumele vatirhi-kulobye vambirhi, J. C. Sunderlin na J. J. Bender, va ya eBritain leswaku va ya langutela ku hangalasiwa ka tikopi ta 300 000 kwalaho. Makwerhu Sunderlin u ye le London, kasi Makwerhu Bender yena u kongome en’walungwini a ya eScotland ivi a tirha a kongome edzongeni. A ku tirhiwa swinene emadorobeni lamakulu. Hi ku tirhisa swinavetisi swa maphepha-hungu, ku kumiwe vanhu lava fanelekaka naswona ku endliwe na vona ntwanano wo lunghiselela vapfuni lava eneleke vo hangalasa tikopi leti va nyikiweke tona. Ku kumiwe vahangalasi va kwalomu ka 500 eLondon ntsena. Ntirho wu endliwe hi ku hatlisa, hi Tisonto timbirhi leti tlhandlamanaka.

Hi lembe rero, ku endliwe malunghiselelo ya Swichudeni swa Bibele leswi nga kotaka ku tirhisa hafu ya nkarhi wa swona kumbe ku tlula entirhweni wa Hosi ntsena tanihi makhalipotiya, va hangalasa tibuku ta dyondzo ya Bibele. Makhalipotiya lawa namuntlha ma tiviwaka tanihi maphayona, hakunene ma endle ntirho lowu xiyekaka swinene eku hangalaseni ka mahungu lamanene.

Eka makume ya malembe lama landzeleke, Makwerhu Russell u lunghiselele swiphephana swo hambana-hambana leswi nga tirhisiwaka hi ku olova eku hangalaseni ka mintiyiso yin’wana leyi xiyekaka ya Bibele leyi dyondziweke. Nakambe u tsale tivholumo to hlayanyana ta Millennial Dawn (leti endzhakunyana ti tiviweke tanihi Studies in the Scriptures). Hi loko a sungula maendzo ya ku vula evhangeli hi xiviri a ya eka matiko man’wana.

Russell Loko A Ya Endzhandzheni

Hi 1891 u endzele eCanada, laha ku pfuxiweke ku tsakela ko nyawula ku sukela hi 1880 lerova hi nkarhi wolowo va swi kotile ku va ni nhlengeletano yo hlawuleka leyi a yi ri na vanhu va 700 le Toronto. Nakambe hi 1891 u ye le Yuropa leswaku a ya vona leswi nga endliwaka ku hangalasa ntiyiso kwalaho. Riendzo leri ri n’wi yise le Ireland, Scotland, Nghilandi ni le ka matiko man’wana yo tala etiko-nkulu ra Yuropa, Russia (ndhawu leyi sweswi yi vitaniwaka Moldova) ni le Middle East.

Hikwalaho ka leswi a swi voneke eka riendzo rero, u fikelele makumu wahi? Loko a vika u te: “A hi vonanga mpfutla wa ntiyiso kumbe ku tiyimisela ku wu amukela le Russia . . . A hi vonanga nchumu xo hi khutaza leswaku hi langutela ntshovelo wo karhi le Italy kumbe eTurkey kumbe eAustria kumbe le Jarimani. Kambe le Norway, Sweden, Denmark, Switzerland naswona ngopfu-ngopfu le Nghilandi, Ireland ni le Scotland, masimu ma vupfile, ma rindzele ntshovelo. Masimu lawa ma tikomba ma ri lama huwelelaka ma ku, Tanani, mi ta hi pfuna!” Leyi a ku ri nguva leyi ha yona Kereke ya Khatoliki a ya ha yirisa ku hlayiwa ka Bibele, leyi ha yona Maprotestente yo tala a ma tshika tikereke ta wona, ni leyi ha yona vanhu vo tala lava pfilunganyiweke hi tikereke a va ala Bibele hi ku helela.

Leswaku ku pfuniwa vanhu lava nga ni ndlala ya moya, endzhaku ka riendzo ra Makwerhu Russell hi 1891 ku endliwe matshalatshala lamakulu yo hundzuluxela tibuku ti ya eka tindzimi ta le Yuropa. Nakambe, ku endliwe mintwanano yo kandziyisa ni ku va ni mphakelo wa tibuku le London leswaku ti ta kumeka hi ku olova le Britain. Hakunene, nsimu ya le Britain yi tikombe yi lulamele ntshovelo. Hi 1900, ana se a ku ri ni mavandlha ya kaye ni ntsengo wa Swichudeni swa Bibele swa 138—exikarhi ka swona ku ri ni makhalipotiya lama hisekaka. Loko Makwerhu Russell a tlhela a endzela le Britain hi 1903, vanhu va gidi va hlengeletanile le Glasgow leswaku va n’wi yingisa a vulavula hi “Mintshembo Ni Leswi Languteriweke Hi Gidi Ra Malembe,” le London a ku ri ni vanhu va 800, ni vayingiseri va kwalomu ka 500 ku ya eka 600 eka madoroba man’wana.

Hambi swi ri tano, ku tiyisa leswi Makwerhu Russell a swi xiyeke endzhaku ka riendzo rakwe, ku hele malembe ya 17 ku nga si vumbiwa vandlha ro sungula ra Swichudeni swa Bibele le Italy, ePinerolo. Ku vuriwa yini hi Turkey? Eku heleni ka va-1880, Basil Stephanoff u chumayele le Macedonia, laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa European Turkey. Hambi loko van’wana va kombise ku tsakela, van’wana lava a va tivula vamakwerhu a va nyikela swiviko swa mavunwa, leswi n’wi endleke a khotsiwa. A ku ri hi 1909 laha papila ro huma eka Mugriki le Smyrna (sweswi ku nga Izmir), Turkey, ri vikeke leswaku ku na ntlawa lowu wu hlayaka tibuku ta Watch Tower hi ku tlangela lokukulu. Malunghana na Austria, Makwerhu Russell hi yexe u tlhelele hi 1911 leswaku a ya nyikela nkulumo le Vienna, khombo ra kona nhlangano wu kavanyetiwile hi ntlawa wa vahlaseri. Le Jarimani na kona, ku tsakela lokunene a ku nonoka. Kambe vanhu va le Scandinavia va xi xiye swinene xilaveko xa vona xa moya.

Vanhu Va Le Scandinavia Va Avelana

Vanhu vo tala va le Sweden a a va tshama le Amerika. Hi 1883 kopi ya Watch Tower leyi hundzuluxeriweke yi ya eka Xisweden yi humesiwile ni ku hangalasiwa eka vona. Hi ku hatlisa ti rhumeriwe hi poso eka vanghana ni maxaka le Sweden. A ku nga si humesiwa buku ya Xinorway. Hambi swi ri tano, hi 1892, lembe leri landzeleke riendzo ra Makwerhu Russell ro ya eYuropa, Knud Pederson Hammer, Munorway loyi a dyondzeke ntiyiso le Amerika, u tlhelele eNorway ku ya nyikela vumbhoni eka maxaka yakwe.

Kutani ke, hi 1894, loko tibuku ti sungula ku humesiwa hi Xidanish xa le Norway, Sophus Winter, Mudenmark wa le Amerika loyi a ri ni malembe ya 25 hi vukhale, u rhumeriwe le Denmark a ri ni mphakelo wo wu hangalasa. Eka ximun’wana lexi landzeleke, a a fambise tivholumo ta 500 ta Millennial Dawn. Hi nkarhinyana van’wana lava a va hlaya tibuku leti a va hlanganyela entirhweni lowu na yena. Lexi vavisaka, endzhakunyana u lahle lunghelo ro vangama leri a a ri na rona; kambe van’wana va ye emahlweni va endla ku vonakala ku voninga.

Hambi swi ri tano, loko Winter a nga si tshika ntirho wakwe, u phayonilenyana le Sweden. Endzhakunyana ka sweswo, loko a ri ekaya ra munghana wakwe exihlaleni xa Sturkö, August Lundborg murhangeri lontsongo wa Salvation Army, u vone tivholumo timbirhi ta Millennial Dawn. U ti lombile, a ti hlayisisa, a tshika kereke, ivi a sungula ku byela van’wana leswi a swi dyondzeke. Jaha rin’wana, P. J. Johansson, u voningeriwile loko a hlaye xiphephana lexi a xi rholeke ebencini ra le phakini.

Loko ntlawa wa vanhu va le Sweden wu sungula ku kula, van’wana va ye eNorway ku ya hangalasa tibuku ta Bibele. Hambi emahlweni ka sweswo, tibuku ti fike le Norway hi poso ti huma eka maxaka ya le Amerika. Hi yona ndlela leyi Rasmus Blindheim a sunguleke ku tirhela Yehovha ha yona. Theodor Simonsen, muchumayeri wa kereke ya Free Mission, i wun’wana wa lava amukeleke ntiyiso eka malembe lawa yo sungula le Norway. U sungule ku ala dyondzo ya ndzilo wa tihele eka tinkulumo takwe le Free Mission. Vayingiseri vakwe va tsakisiwe swinene hi mahungu yakwe lama tsakisaka; kambe loko ku twiwa leswaku a a ri ni ku hlangana ko karhi ni “Millennial Dawn,” u hlongoriwile ekerekeni. Hambi swi ri tano, u ye emahlweni a vulavula hi mahungu lamanene lawa a ma dyondzeke. Jaha rin’wana leri kumeke tibuku a ku ri Andreas Øiseth. Loko a khorwisekile leswaku ntiyiso u wu kumile, u sukele purasi ra ka vona ivi a nghenela ntirho wa vukhalipotiya. U tirhe a kongoma en’walungwini, ivi a ya edzongeni, a nghena eka nhlohle yin’wana ni yin’wana a nga tluli munhu. Hi vuxika a a rhwala nhundzu yakwe—swakudya, swiambalo ni tibuku—hi golonyi leyitsongo yo susumetiwa hi nenge, naswona vanhu va malwandla va n’wi nyika ndhawu yo lata rivambu. Eka riendzo ra malembe ya nhungu, u hlanganise tiko hinkwaro hi mahungu lamanene.

Ebba, nsati wa August Lundborg, u suke eSweden a ya eFinland leswaku a ya va mukhalipotiya kona hi 1906. Hi nkarhi wolowo, vanhu lava humaka hi le United States a va ta ni tibuku to karhi ta Watch Tower ivi va sungula ku byela van’wana hi leswi a va swi dyondza. Xisweswo ku nga si hela malembe ma nga ri mangani, Emil Österman, loyi a a lava ku kuma swo antswa ku tlula leswi tikereke ti nga na swona, u kume buku leyi nge The Divine Plan of the Ages. U yi hlaye na Kaarlo Harteva, munghana wakwe loyi na yena a ri eku lavisiseni. Hi ku xiya ntikelo wa leswi yi nga swona, Harteva u yi hundzuluxele yi ya eka ririmi ra le Finland, Österman a n’wi pfuna leswaku a hakelela ku kandziyisiwa ka yona. Havambirhi va sungule tsima ra ku yi hangalasa. Hi ku kombisa moya wa xiviri wa ku hangalasa evhangeli, va vulavule ni vanhu etindhawini ta mani na mani, na hi yindlu na yindlu ni ku nyikela tinkulumo eka tiholo letikulu leti a ti lo mpha, hi vanhu. Le Helsinki, endzhaku ko paluxa tidyondzo ta mavunwa ta Vujagana, Makwerhu Harteva u kombele vayingiseri leswaku va tirhisa Bibele ku lwela dyondzo ya ku nga fi ka moya-xiviri, loko va swi kota. Mahlo hinkwawo ya hundzukele vafundhisi lava a va ri kona. Ku hava la vulavuleke; a nga kona la swi koteke ku kaneta marito lama twisisekaka lama nga eka Ezekiyele 18:4. Vayingiseri van’wana va vule leswaku a va swi kotanga ku etlela vusiku byebyo loko va tsundzuka leswi va swi tweke.

Murimi Wa Xiyimo Xa Le Hansi A Va Muevhangeli Le Yuropa

Hi nkarhi lowu fanaka, hi ku khutaziwa hi munghana wakwe la dyuhaleke wa Muanabaptisti, Adolf Weber u suke eSwitzerland a ya le United States leswaku a ya lavisisa nhlamuselo leyi engetelekeke ya Matsalwa. Kwalaho, endzhaku ko hlaya xinavetisi, u ve muhlayisi wa ntanga wa Makwerhu Russell. Hi ku pfuniwa hi The Divine Plan of the Ages (leyi a yi ri kona hi Xijarimani hi nkarhi wolowo) ni minhlangano leyi fambisiwaka hi Makwerhu Russell, Adolf u kume vutivi bya Bibele lebyi a a byi lava, naswona u khuvuriwile hi 1890. ‘U pfuleke mahlo,’ lerova a vona lunghelo leri hlamarisaka leri n’wi pfulekeleke. (Ef. 1:18) Endzhaku ko heta nkarhinyana a nyikela vumbhoni le United States, u tlhelele ka rikwavo leswaku a ya hlayisa “ntanga wa vhinya wa Hosi” kona. Xisweswo, exikarhi ka va-1890, a a ri eSwitzerland a avelana ntiyiso wa Bibele ni lava nga ni timbilu letinene.

Adolf a hanya hi ku tirha tanihi muhlayisi wa ntanga ni wa swihlahla, kambe ntirho wa yena lowukulu a wu ri wa ku vula evhangeli. A nyikela vumbhoni eka lava a a tirha na vona, swin’we ni vanhu lava nga emadorobeni ya Maswisa ni le swimitanini leswi nga ekusuhi. A a tiva tindzimi to hlayanyana, naswona a a tirhisa vutivi lebyi leswaku a hundzuluxela tibuku ta Sosayiti ti ya eka Xifurwa. Loko vuxika byi fika a a tata nkwama wakwe lowu beburiwaka, hi tibuku ta Bibele ivi a ba hi nenge a ya eFurwa, naswona minkarhi yin’wana a a ya en’walungu-vupela-dyambu a nghena eBelgium, a kongoma ni le dzongeni a nghena eItaly.

Leswaku a fikelela vanhu lava swi nga ha endlekaka a nga vulavuli na vona hi xiviri, a a endla swinavetisi eka maphepha-hungu ni le ka timagazini a kokela nyingiso eka tibuku leti nga kona ta dyondzo ya Bibele. Elie Thérond, le Furwa-xikarhi, u tsakele xin’wana xa swinavetisi, a vona ntiyiso eka leswi a swi hlayeke, ivi hi ku hatlisa a sungula ku hangalasa rungula leri hi yexe. Le Belgium, Jean-Baptiste Tilmant Lonkulu na yena u vone xin’wana xa swinavetisi hi 1901 ivi a oda tivholumo timbirhi ta Millennial Dawn. Vona ndlela leyi a tsakeke ha yona ku vona ntiyiso wa Bibele wu andlariwa hi ndlela leyi twisisekaka swonghasi! Entiyisweni a a fanele ku wu byela ni vanghana vakwe! Hi lembe leri tlhandlameke, ntlawa wa dyondzo a wu hamba wu hlangana ekaya rakwe. Endzhakunyana ntirho wa ntlawa wolowo a wu ri na mihandzu hambi ku ri le n’walungwini wa Furwa. Makwerhu Weber a a hamba a tsalelana na vona, a endzela mintlawa yo hambana-hambana leyi sunguriweke, a yi aka emoyeni ni ku yi nyika swiletelo swo avelana mahungu lamanene ni van’wana.

Loko Mahungu Lamanene Ma Fika Le Jarimani

Endzhakunyana ka loko tibuku ti sungule ku kumeka hi Xijarimani, exikarhi ka va-1880, Maamerika lama humaka eJarimani lawa a ma ti tsakela ma sungule ku rhumela tikopi ta tona eka maxaka, le ka rikwavo. Muongori la tirhaka exibedlhele le Hamburg u nyike van’wana tikopi ta Millennial Dawn le xibedlhele. Hi 1896, Adolf Weber, le Switzerland, a endla swinavetisi eka maphepha-hungu ya Xijarimani ni ku rhumela swiphephana le Jarimani. Hi lembe leri landzeleke ku pfuriwe vuhlayiselo bya tibuku le Jarimani leswaku ku hangalasa nkandziyiso wa Xijarimani wa Xihondzo xo Rindza swi ta olova, kambe vuyelo a byi nonoka. Hambi swi ri tano, hi 1902, Margarethe Demut loyi a nga dyondza ntiyiso le Switzerland u rhurhele le Tailfingen, evuxeni bya Black Forest. Ku nyikela kakwe vumbhoni hi ku chivirika ku pfunetile eku simekiweni ka masungulo ya wun’wana wa mintlawa yo sungula ya Swichudeni swa Bibele le Jarimani. Samuel Lauper, wo huma hi le Switzerland, u ye eBergisches Land, en’walungu-vuxa bya Cologne, leswaku a ya hangalasa mahungu lamanene etikweni rero. Hi 1904, a ku ri karhi ku fambisiwa minhlangano kwalaho eWermelskirchen. Exikarhi ka vanhu lava nga kwalaho a ku ri na mukhalabye wa malembe ya 80, Gottlieb Paas, loyi a ri karhi a lavisisa ntiyiso. Endzhakunyana ka ku sungula ka minhlangano yoleyo loko a ri kusuhi ni ku fa, Paas u tlakuse Xihondzo xo Rindza ivi a ku: “Lowu i ntiyiso; mi nga wu tshiki.”

Nhlayo ya vanhu lava a va tsakela mintiyiso leyi ya Bibele a yi ya yi andza. Hambi leswi a swi durha, ku endliwe malunghiselelo ya leswaku ku nghenisiwa tikopi ta mahala ta Xihondzo xo Rindza to kombisa ha tona eka maphepha-hungu ya le Jarimani. Xiviko lexi kandziyisiweke hi 1905 xi vula leswaku ku hangalasiwe tikopi to kombisa ta Xihondzo xo Rindza to tlula 1 500 000. Wolowo a ku ri ntirho lowukulu swinene eka ntlawa lowu lowutsongo.

A hi Swichudeni hinkwaswo swa Bibele leswi a swi vona onge a swi ringene ku fikelela vanhu lava va akelaneke na swona ntsena. Khale hi 1907, Makwerhu Erler, wo huma hi le Jarimani, u endzele eBohemia etikweni leri hi nkarhi wolowo a ri vitaniwa Austria-Hungary (leri endzhaku ri veke xiphemu xa Czechoslovakia). U hangalase tibuku leti tsundzuxaka hi Armagedoni ni ku byela vanhu hi mikateko leyi nga ta kumiwa hi vanhu endzhaku ka sweswo. Hi 1912 Xichudeni xin’wana xa Bibele a a xi fambise tibuku ta Bibele endhawini ya le Memel, laha sweswi ku vitaniwaka Lithuania. Vo tala va amukele rungula hi mafundzha, naswona hi ku hatlisa ku vumbiwe mintlawa leyikulu ya Swichudeni swa Bibele. Hambi swi ri tano, loko va dyondze leswaku Vakreste va ntiyiso nakambe va fanele va va timbhoni, nhlayo ya vona yi sungule ku hunguteka. Kambe, va nga ri vangani va tikombise va ri vatekeleri va xiviri va Kreste, “mbhoni leyi tshembekeke ya ntiyiso.”—Nhlav. 3:14.

Loko Nikolaus von Tornow, nghanakana ya le Jarimani leyi nga ni mapurasi lamakulu le Russia, yi ri le Switzerland kwalomu ka 1907, yi nyikiwe xin’wana xa swiphephana swa Sosayiti ya Watch Tower. Endzhaku ka malembe mambirhi u te eVandlheni ra Berlin, le Jarimani, a ambale swiambalo swo hlawuleka, a famba ni nandza wakwe. Swi n’wi tekele nkarhi ku twisisa leswaku ha yini Xikwembu xi byarhise vanhu lava nga nyawuriki ntiyiso wa xona, kambe leswi a swi hlayeke eka 1 Vakorinto 1:26-29 swi pfunile: “Hikokwalaho vamakwerhu, anakanyani leswi a mi ri swona loko mi vitaniwa: Hi ku vona ka vanhu, lava tlhariheke, ni lava tiyeke, ni lavo chaviseka, a va nga talanga exikarhi ka n’wina . . . , leswaku ku nga vi na munhu ni un’we loyi a tidzunisaka emahlweni ka xona.” Loko a tiyisekile leswaku ntiyiso u wu kumile, von Tornow u xavise mapurasi yakwe le Russia ivi a tinyiketela kun’we ni rifuwo rakwe eku seketeleni ka swilaveko swa vugandzeri lebyi tengeke.

Hi 1911, loko mpatswa lowutsongo wa ka Herkendell wa le Jarimani, wu tekanile, hlomisa ri kombele mali ya nkarhi wo wisa wa le ndzhaku ka mucato eka tata wa rona, tanihi mali yo n’wi longisa ha yona. Yena ni nuna wakwe a va lava ku teka riendzo ro leha swinene leri nga ta heta tin’hweti to tala. Nkarhi wa vona wo wisa wa le ndzhaku ka mucato a ku ri riendzo ra ku chumayela ro ya eRussia leswaku va ya fikelela Majarimani. Xisweswo vanhu va tinxaka hinkwato a va byela van’wana hi leswi va swi dyondzeke hi xikongomelo xa Xikwembu xa rirhandzu hi tindlela to tala.

Ku Andza eNsin’wini Ya Le Britain

Endzhaku ka ku hangalasiwa ka tibuku hi ku hiseka le Britain hi 1881, hi ku chivirika, vangheni van’wana va kereke va vone xilaveko xo endla leswi va swi dyondzeke. Tom Hart wa le Islington, London, a a ri wun’wana wa lava tsakisiweke swinene hi ndzayo ya Matsalwa ya Xihondzo xo Rindza leyi nge, “N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya”—hi leswaku, humani eka tikereke ta Vujagana ta Vubabilona ivi mi landzela tidyondzo ta Bibele. (Nhlav. 18:4) U tshike kereke hi 1884, ivi a landzeriwa hi van’wana vo hlayanyana.

Vo tala lava a va hlanganyela ni ntlawa lowu wa dyondzo va ve vavuri va evhangeli lava humelelaka. Van’wana a va fambisa tibuku ta Bibele etiphakeni ta le London ni le tindhawini tin’wana laha vanhu va tiwiselaka kona. Van’wana a va tirha etindhawini ta mabindzu. Kambe, ndlela leyi tolovelekeke a ku ri maendzo ya yindlu na yindlu.

Sarah Ferrie, la endleke xikhokhelo xa Xihondzo xo Rindza, u tsalele Makwerhu Russell a vula leswaku yena ni vanghana vakwe va nga ri vangani le Glasgow va swi tsakela ku hlanganyela eku hangalaseni ka swiphephana. Vona ndlela leyi a a hlamale ha yona loko a vona lori yi nghena ekaya rakwe yi rhwele swiphephana swa 30 000, hinkwaswo swi fanele ku hangalasiwa mahala! A va ha yima-yimanga. Minnie Greenlees, swin’we ni vana vakwe lavatsongo vanharhu va vafana, hi ku tirhisa “xigolonyana lexi kokiwaka hi hanci” lexi va famba-fambaka ha xona, va tirhe hi matimba leswaku va hangalasa tibuku ta Bibele ematiko-xikaya ya le Scotland. Endzhakunyana, Alfred Greenlees na Alexander MacGillivray, lava fambaka hi swikanyakanya, va hangalase swiphephana exiphen’wini lexikulu xa tiko ra Scotland. Ematshan’weni yo thola vanhu leswaku va fambisa tibuku, sweswi vatirhi lava tinyiketeleke a va endla ntirho lowu hi voxe.

Va Susumetiwe Hi Timbilu Ta Vona

Eka xin’wana xa swifaniso swa yena, Yesu u vule leswaku vanhu lava ‘tweke rito ra Xikwembu hi mbilu leyinene’ va ta veka mihandzu. Ku ma tlangela swinene malunghiselelo ya Xikwembu ya rirhandzu swi ta va susumetela ku byela van’wana hi mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. (Lk. 8:8, 11, 15) Ku nga khathariseki swiyimo swa vona, a va ta kuma tindlela to wu endla.

Xisweswo muendzi la humaka eArgentina u kume xiphephana lexi nge Food for Thinking Christians eka mutluti wo huma eItaly. Loko a ri ehlalukweni le Peru, muendzi loyi u tsale a kombela swiphephana swin’wana, naswona hi ku hiseka lokukulu u tlhele a tsala, a ri le Argentina hi 1885, a tsalela muhleri wa Xihondzo xo Rindza a kombela tibuku. Hi lembe rero xirho xa Mavuthu ya le Britain, lexi a xi rhumiwe eSingapore xi ri na matlhari ya xona, xi teke Xihondzo xo Rindza xi famba na xona. U tsakisiwe swinene hi leswi a swi dyondzeke eka magazini lowu ivi hi ku ntshunxeka a byela van’wana hi langutelo ra Bibele ehenhleni ka timhaka leti a ku vulavuriwa ha tona. Hi 1910, xikepe lexi eka xona a ku ri na vavasati vambirhi va Vakreste xi yime ehlalukweni ra le Colombo, Ceylon (laha sweswi ku nga Sri Lanka). Va tirhise nkarhi lowu leswaku va nyikela vumbhoni eka Nkul. Van Twest, mulanguteri wa vatluti. Va n’wi byele mahungu lamanene hi ku hiseka, lawa va ma dyondzeke ebukwini leyi nge The Divine Plan of the Ages. Hikwalaho ka sweswo, Nkul. Van Twest u ve Xichudeni xa Bibele, ku va loko ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ku sunguriwile le Sri Lanka.

Hambi lava a va nga swi koti ku famba, va lave tindlela to byela van’wana mintiyiso ya Bibele leyi kufumetaka mbilu, ematikweni man’wana. Hi laha swi kombisiweke ha kona hi papila ra ku tlangela leri humesiweke hi 1905, un’wana le United States u rhumele The Divine Plan of the Ages eka wanuna la nga le St. Thomas, laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Danish West Indies. Endzhaku ko yi hlaya, wanuna loyi u khinsame hi matsolo ivi a kombela swinene ku tirhisiwa hi Xikwembu eku endleni ka ku rhandza ka xona. Hi 1911, Bellona Ferguson le Brazil, u vule mhaka yakwe tanihi “xikombiso lexi tiyeke xa leswaku a nga kona la nga ekule lerova a nga ka a nga fikeleriwi” hi mati ya ntiyiso. Swi tikomba onge u sungule ku amukela tibuku ta Sosayiti hi poso ku sukela hi 1899. Emahlweni ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, Mujarimani loyi sweswi a rhurheleke le Paraguay u kume xin’wana xa swiphephana swa Sosayiti ebokisini rakwe ra poso. U ode tibuku tin’wana ivi hi ku hatlisa a dlaya vuxaka ni tikereke ta Vujagana. A nga ri kona loyi a ta va khuvula etikweni rero, hi loko yena na sivara wakwe va ehleketa ku khuvulana. Hakunene vumbhoni a byi ri karhi byi nyikeriwa etindhawini ta le kule ta misava, naswona a byi ri na mihandzu.

Kambe van’wana va Swichudeni swa Bibele va titwe va boheka ku ya eka tindhawu leti vona ni vatswari va vona va velekeriweke eka tona leswaku va ya byela vanghana ni maxaka hi xikongomelo xa Yehovha lexi hlamarisaka ni ndlela yo dyondzisa van’wana ha xona. Hi xikombiso, hi 1895, Makwerhu Oleszynski u tlhelele ePoland a ri na mahungu lamanene ya “nkutsulo, ku kondleteriwa ni ku vitaniwa ka le henhla”; hambi swi ri tano, lexi vavisaka, a nga tiyiselanga entirhweni lowu. Hi 1898, khale ka profesa wa le Hungary, u suke le Canada leswaku a ya hangalasa rungula ra Bibele ra xihatla etiko-xikaya ra ka vona. Hi 1905 wanuna loyi a a ri Xichudeni xa Bibele le Amerika u tlhelele le Greece leswaku a ya vula vumbhoni. Naswona hi 1913, jaha rin’wana ri rhwale mbewu ya ntiyiso wa Bibele le New York ri yi yisa edorobeni ra rikwavo, eRamallah, ekusuhi ni le Yerusalema.

Ku Pfula Ndhawu Ya Kharibiya

Loko nhlayo ya vavuri va evhangeli yi andza le United States, Canada ni le Yuropa, ntiyiso wa Bibele na wona a wu ya wu andza le Panama, Costa Rica, Dutch Guiana (laha sweswi ku nga Suriname), ni le British Guiana (laha sweswi ku nga Guyana). Joseph Brathwaite, loyi a a ri le British Guiana loko a pfuniwa ku twisisa xikongomelo xa Xikwembu, u sukile a ya le Barbados hi 1905 leswaku a ya tirhisa nkarhi wa yena hinkwawo a dyondzisa vanhu kwalaho. Louis Facey na H. P. Clarke, lava tweke mahungu lamanene loko va ha tirha le Costa Rica, va tlhelele le Jamaica hi 1897 leswaku va ya byela vanhu va ka vona hi ripfumelo ra vona lerintshwa. Lava amukeleke ntiyiso kwalaho a va tirha hi ku hiseka swinene. Hi 1906 ntsena, ntlawa wa le Jamaica wu hangalase swiphephana swa 1 200 000 ni tibuku tin’wana. Mutirhi un’wana la nga muluveri loyi a dyondzeke ntiyiso le Panama, u tlhelele le Grenada a ri na rungula ra ntshembo ra Bibele.

Nhlunga-vuhosi wa le Mexico hi 1910-11 wu pfunile ku tisela vanhu lava nga ni ndlala ya xiviri rungula ra Mfumo wa Xikwembu. Vanhu vo tala va balekele en’walungwini wa United States. Kwalaho van’wana va vona va hlangane ni Swichudeni swa Bibele, va dyondza hi xikongomelo xa Yehovha xo tisa ku rhula loku nga heriki eka vanhu, ivi va rhumela tibuku eMexico. Hambi swi ri tano, a ku nga ri ro sungula leswaku Mexico ri fikeleriwa hi rungula leri. Le ndzhaku hi 1893, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi kandziyise papila ro huma eka F. de P. Stephenson, wa le Mexico, loyi a hlayeke tin’wana ta tibuku ta Sosayiti ya Watch Tower ivi a kombela leti engetelekeke leswaku a ta ti nyika vanghana vakwe eMexico ni le Yuropa.

Leswaku ku pfuriwa swinene matiko ya Kharibiya hi ku chumayela ntiyiso wa Bibele ni ku hlela minhlangano ya nkarhi na nkarhi ya dyondzo, Makwerhu Russell u rhumele E. J. Coward le Panama hi 1911 ni le swihlaleni swa kwalaho. Makwerhu Coward a ri xivulavuri lexi kandziyisaka ni lexi tsakisaka, naswona hakanyingi a ku va ni vayingiseri va madzana-dzana lava teke ku ta yingisa tinkulumo takwe to paluxa tidyondzo ta ndzilo wa tihele ni ku nga fi ka moya-xiviri wa munhu, ni ku va byela hi vumundzuku lebyi vangamaka hi misava leyi. A famba hi doroba ni doroba, na hi xihlala ni xihlala—St. Lucia, Dominica, St. Kitts, Barbados, Grenada ni le Trinidad—a fikelela vanhu vo tala hi laha a koteke ha kona. U nyikele nkulumo ni le British Guiana. Loko a ri le Panama, u hlangane na W. R. Brown, makwerhu lontshwa la hisekaka swinene wa le Jamaica, loyi ku sukela kwalaho a tirheke na Makwerhu Coward eka swihlala swo hlayanyana swa Kharibiya. Endzhakunyana, Makwerhu Brown u ve ni xandla eku pfuleni ka masimu man’wana.

Hi 1913, Makwerhu Russell hi yexe u nyikele nkulumo le Panama, Cuba ni le Jamaica. Eka nkulumo ya le rivaleni leyi a yi nyikeleke le Kingston, Jamaica, tiholo timbirhi ta mintlango a ti lo mphaa hi vanhu naswona van’wana va 2 000 a va yi kumanga ndhawu. Vatsari va phepha-hungu a va ri karhi va swi tsala ehansi loko a nga vuli nchumu hi mali kumbe ku lava mihlengo.

Ku Vonakala Ka Ntiyiso Ku Fika eAfrika

Afrika na rona a ri ri karhi ri kuma ku vonakala ka ntiyiso hi nkarhi lowu. Papila ro huma hi le Liberia hi 1884 ri komba leswaku muhlayi wa Bibele kwalaho a ri na kopi ya Food for Thinking Christians naswona a lava leswi engetelekeke swo swi nyika van’wana. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, ku vikiwe leswaku mufundhisi wa le Liberia u tshike xikhundlha xa yena xa vufundhisi leswaku a ta kuma nkarhi wo dyondzisa mintiyiso ya Bibele leyi a a yi dyondza hi ku pfuniwa hi Xihondzo xo Rindza ni leswaku a ku khomiwa minhlangano kwalaho nkarhi na nkarhi hi ntlawa wa Swichudeni swa Bibele.

Mufundhisi wa Dutch Reformed wa le Holland u fambe ni tibuku tin’wana ta C. T. Russell loko a rhumiwa le Afrika Dzonga hi 1902. Hambi leswi a nga vuyeriwangiki eka tona, Frans Ebersohn na Stoffel Fourie, lava voneke tibuku leti elayiburari ya yena, va vuyeriwile. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, ku andza ku ye emahlweni exiphen’wini xexo xa nsimu hi ku fika ka Swichudeni swimbirhi swa Bibele leswi hisekaka swo huma eScotland, le Durban eAfrika Dzonga.

Lexi vavisaka, exikarhi ka lava kumeke tibuku leti tsariweke hi Makwerhu Russell ni ku dyondzisa van’wana ha tona, a ku ri na van’wana vo tanihi Joseph Booth na Elliott Kamwana, lava ngheniseke mianakanyo ya vona vini, va ringeta ku hlunga vuhosi. Vahlaleri van’wana le Afrika Dzonga ni le Nyasaland (leri endzhakunyana ri veke Malawi), va pfilunganyekile va nga ha swi koti ku vona Swichudeni swa ntiyiso swa Bibele. Hambi swi ri tano, vo tala a va yingisa ni ku amukela rungula leri a ri vulavula hi Mfumo wa Xikwembu tanihi ntlhantlho wu ri wun’we ntsena wa swiphiqo swa vanhu.

Kambe ku chumayela loku anameke le Afrika a ka ha ta humelela.

EVuxeni Ni Le Swihlaleni Swa Pacific

Endzhakunyana ka ku hangalasiwa ka tibuku ta Bibele leti tsariweke hi C. T. Russell ro sungula le Britain, ti fike ni le Vuxeni. Hi 1883, Manana C. B. Downing, murhumiwa wa Mupresbeteriya le Chefoo (Yantai), China, u amukele kopi ya Xihondzo xo Rindza. U swi tlangerile leswi a swi hlayeke malunghana ni ku kondleteriwa ivi a hlaya buku leyi ni varhumiwa van’wana, ku katsa na Horace Randle, la nga wa Baptist Mission Board. Endzhakunyana, ku tsakela ka yena ku tlhele ku pfuxetiwa hi xinavetisi xa Millennial Dawn lexi humeleleke eka Times ya le London, ivi ku landzela tikopi ta buku hi toxe—yin’wana yo huma hi le ka Manana Downing, naswona yin’wana yi rhumeriwe hi mana wakwe le Nghilandi. Eku sunguleni, u tshukile loko a twa mhaka leyi a yi hlayaka. Kambe loko a khorwisekile leswaku Vunharhu-un’we a hi dyondzo ya Bibele, u tshike Baptist Church ivi a ya emahlweni a avelana leswi a swi dyondzeke ni varhumiwa van’wana. Hi 1900 u vike leswaku u rhumele mapapila ya 2 324 ni swiphephana swa 5 000 eka varhumiwa va le China, Japani, Korea ni le Siam (Thailand). Hi nkarhi wolowo vumbhoni a byi nyikeriwa ngopfu eka varhumiwa va Vujagana le Vuxeni.

Hi nkarhi lowu fanaka, a ku ri karhi ku byariwa mbewu ya ntiyiso le Australia ni le New Zealand. Yo sungula ku fika eka “timbewu” leti le Australia yi nga ha va yi fike kwalaho hi 1884 kumbe endzhakunyana ka kwalaho ni wanuna loyi a vulavuleke ni Xichudeni xa Bibele ephakeni le Nghilandi. “Timbewu” tin’wana ti te hi poso ti huma eka vanghana ni maxaka ya le ndzhandzeni.

Malembe ma nga ri mangani endzhaku ka ku vumbiwa ka Commonwealth le Australia hi 1901, madzana ya vanhu a va ri na xona xikhokhelo xa Xihondzo xo Rindza. Hikwalaho ka ntirho wa lava veke ni lunghelo ro byela van’wana ntiyiso lowu, ku rhumeriwe magidi ya swiphephana eka vanhu lava mavito ya vona ma kombisiweke eka nhlawulo. Swin’wana swi hangalasiwe eswitarateni, naswona swikatsa swin’wana a swi hoxiwa hi mafasitere ya xitimela eka vatirhi ni vanhu lava titshamelaka voxe etindhawini ta le kule etlhelweni ka xiporo. Vanhu a va tivisiwa hi makumu lama tshinelaka ya Minkarhi ya Vamatiko hi 1914. Arthur Williams Lonkulu, u byele vaxavi hinkwavo lava taka exitolo xa yena le Australia Vupela-dyambu hi mhaka leyi ivi a rhamba lava tsakelaka leswaku va ya ekaya rakwe va ta ya emahlweni va burisana.

Leswaku i mani la teke ni ntiyiso wa Bibele ro sungula le New Zealand, a swi tiveki na sweswi. Kambe hi 1898, Andrew Anderson, muaki wa le New Zealand, a a hlaye tibuku to hlayanyana ta Watch Tower lerova a susumeteriwa ku twarisa ntiyiso tanihi mukhalipotiya. Matshalatshala yakwe ma tiyisiwe hi 1904 hi makhalipotiya man’wana lama humaka hi le Amerika na hi le hofisini ya rhavi ra Sosayiti leri a a ri simekiwe hi lembe rero le Australia. Manana Thomas Barry, wa Christchurch, u amukele tivholumo ta tsevu ta Studies in the Scriptures to huma eka un’wana wa makhalipotiya. N’wana wakwe Bill u ti hlayile hi 1909 loko a ri eka riendzo ra mavhiki ya tsevu ro ya eNghilandi ivi a vona ntiyiso wa leswi ti swi khomeke. Endzhaku ka malembe, n’wana wakwe Lloyd u ve xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha.

Ed Nelson a a ri wun’wana wa vatirhi lava gingiritekaka eka masiku wolawo yo sungula, loyi, hambi leswi a nga ri ni vutivi ngopfu, a tirhiseke nkarhi wa yena hinkwawo ku hangalasa rungula ra Mfumo hi malembe ya 50, ku sukela en’walungu wa New Zealand ku ya edzongeni. Endzhaku ka malembenyana, u joyiniwe hi Frank Grove, loyi a n’wi pfuneke ku nhlokohata tanihi leswi a nga voni swinene, naswona u phayone malembe yo tlula 50 ku kondza a fa.

Riendzo Ra Misava Hinkwayo Ro Hangalasa Mahungu Lamanene

Matshalatshala man’wana lamakulu yo pfuna vanhu va le Vuxeni ma endliwe hi 1911-12. International Bible Students Association yi rhumele komiti ya vavanuna va nkombo, lava rhangeriweke hi C. T. Russell, leswaku va ya kamba xiyimo xa ndhawu yoleyo hi voxe. Kun’wana ni kun’wana laha va yeke kona a a va vulavula hi xikongomelo xa Xikwembu xo tisela vanhu mikateko hi Mfumo wa Vumesiya. Minkarhi yin’wana vayingiseri a va nga nyawuli, kambe le Philippines ni le India, a ku ri na magidi ya vanhu. A va nga ri seketeri tsima ro hlengeleta mali yo hundzula misava leri a ri tolovelekile hi nkarhi wolowo eVujaganini. A va vula leswaku matshalatshala lamakulu ya varhumiwa va Vujagana i ya ku kondletela dyondzo ya misava evanhwini. Kambe Makwerhu Russell a a kholwa leswaku leswi vanhu va swi lavaka i “Evhangeli ya lunghiselelo ra Xikwembu ra rirhandzu ra Mfumo wa Mesiya lowu taka.” Ematshan’weni yo langutela ku hundzula misava, Swichudeni swa Bibele swi kume leswaku Matsalwa ma ri ku fanele ku nyikeriwa vumbhoni ni leswaku vumbhoni lebyi byi ta tirha ku hlengeleta “ntlhambinyana lowu hlawuriweke eka matiko, vanhu, swivongo ni tindzimi hinkwato leswaku va va swirho swa ntlawa wa Mutekiwa wa [Kreste]—va tshama na Yena exiluvelweni xa Yena hi nkarhi wa gidi ra malembe, va hlanganyela entirhweni wa ku kondletela rixaka ra vanhu hinkwavo.”a—Nhlav. 5:9, 10; 14:1-5.

Endzhaku ko heta nkarhinyana le Japani, China, Philippines ni le ka tindhawu tin’wana, swirho swa komiti swi teke riendzo rin’wana ra tikhilomitara ta 6 400 swi kongoma le India. Vanhu van’wana lava tshamaka le India a a va ti hlayile tibuku ta Sosayiti ni ku tsala mapapila lama kombisaka ku tlangela ka vona hi 1887. Vumbhoni nakambe byi nyikeriwile eka vanhu lava vulavulaka Xitamil ku sukela hi 1905 hi jaha leri hlanganeke na Makwerhu Russell ivi ri dyondza ntiyiso, loko ra ha ri xichudeni le Amerika. Jaha leri ri pfune ku sungula mintlawa ya dyondzo ya Bibele ya 40 le dzongeni wa India. Kambe, endzhaku ko chumayela van’wana, yena hi yexe a nga ha amukelekanga hi ku tshika mimpimanyeto ya Vukreste.—Ringanisa 1 Vakorinto 9:26, 27.

Hambi swi ri tano, hi nkarhi wolowo, A. J. Joseph, wa le Travancore (Kerala), loko a hlamuriwa xivutiso lexi a xi vutiseke Muadventist la dumeke, u rhumeriwe vholumo ya Studies in the Scriptures. U kume tinhlamulo ta Matsalwa leti enerisaka eka swivutiso swa yena malunghana ni Vunharhu-un’we. Hi ku hatlisa yena ni swirho swin’wana swa ndyangu a va ri emasin’wini ya rhayisi ni ya khokhonati edzongeni wa India va ri karhi va byela van’wana hi ripfumelo ra vona lerintshwa. Endzhaku ka riendzo ra Makwerhu Russell hi 1912, Makwerhu Joseph u nghenele ntirho wa nkarhi hinkwawo. U teke maendzo yo hangalasa tibuku ta Bibele hi xitimela, xigolonyana xo kokiwa hi havi, hi byatso na hi milenge. Loko a nyikela tinkulumo ta le rivaleni, hakanyingi a ti kavanyetiwa hi vafundhisi ni valandzeri va vona. Le Kundara, loko mufundhisi wa “Mukreste” a tirhisa valandzeri vakwe leswaku va kavanyeta nhlangano wo tano ni ku hoxetela Makwerhu Joseph hi vulongo, mufundhisi wa Muhindu la nga ni nkucetelo lowukulu u tile ku ta vona leswaku pongo leri a ku ri ra yini. U vutise mufundhisi a ku: ‘Xana xexo hi xona xikombiso lexi Kreste a xi vekeleke Vakreste, kumbe xana leswi u swi endlaka swi fana ni hanyelo ra Vafarisi va nkarhi wa Yesu?’ Hi loko mufundhisi a tshika ku kavanyeta.

Loko riendzo ra tin’hweti ta mune ra misava hinkwayo ra komiti ya IBSA ri nga si hela, Makwerhu Russell a lunghiselele leswaku R. R. Hollister a va muyimeri wa Sosayiti le Vuxeni ni ku ya emahlweni a hangalasa rungula ra lunghiselelo ra rirhandzu ra Xikwembu ra Mfumo wa Vumesiya eka vanhu. Ku lunghiseleriwe swiphephana swo hlawuleka hi tindzimi ta khume, naswona ku hangalasiwe swiphephana swa timiliyoni eIndia, China, Japani ni le Korea hi vanhu va ndhawu yoleyo. Naswona ku hundzuluxeriwe tibuku hi tindzimi ta mune ta kwalaho leswaku ku va ni swakudya swa moya leswi engetelekeke eka lava tsakelaka. Nsimu a yi ri yikulu, naswona ntirho a wu lava mavoko. Kambe, leswi hetisisiweke ku fikela nkarhi wolowo, a a swi hlamarisa.

Ku Nyikeriwe Vumbhoni Lebyi Nyanyulaka

Loko khombo ra nyimpi yo sungula ya misava ri nga si sungula, se a ku nyikeriwe vumbhoni lebyi anameke emisaveni hinkwayo. Makwerhu Russell u teke maendzo yo ya nyikela tinkulumo eka madoroba lamakulu ya madzana-dzana le United States ni le Canada, u ye eYuropa hi ku phindha-phindha, u nyikele tinkulumo le Panama, Jamaica ni le Cuba, swin’we ni le madorobeni lamakulu ya le Vuxeni. Vanhu va makume ya magidi va twe tinkulumo ta yena leti nyanyulaka ta Bibele hi tindleve ta vona ni ku n’wi hlalela loko a ri karhi a hlamula swivutiso leswi vutisiweke hi vanghana ni valala vakwe, erivaleni, hi ku tirhisa Matsalwa. Xisweswo ku tsakela ku kurile, naswona magidi ya maphepha-hungu le Amerika, Yuropa, Afrika Dzonga ni le Australia a a ma hamba ma kandziyisa tinkulumo ta Makwerhu Russell. Timiliyoni ta tibuku, swin’we ni madzana-dzana ya timiliyoni ya swiphephana ni tibuku to hambana-hambana hi tindzimi ta 35, swi hangalasiwile hi Swichudeni swa Bibele.

Hambi leswi ntirho wa yena a wu xiyeka, a ku nga ri Makwerhu Russell ntsena loyi a a chumayela. Van’wana na vona, emisaveni hinkwayo, a va tirhisana tanihi timbhoni ta Yehovha ni ta N’wana wa yena, Yesu Kreste. A hi hinkwavo lava hlanganyeleke lava veke swivulavuri swa le rivaleni. A a va ri ni mindhavuko yo hambana-hambana, naswona va tirhise ndlela yin’wana ni yin’wana leyi fanelekeke leyi a yi ri kona leswaku va hangalasa mahungu lamanene.

Hi January 1914, loko ka ha sale nkarhi wa le hansi ka lembe leswaku ku hela Minkarhi ya Vamatiko, ku nyikeriwe vumbhoni byin’wana lebyi anameke. Leyi a ku ri “Photo-Drama of Creation,” leyi kandziyiseke hi vuntshwa xikongomelo xa Xikwembu hi misava. Yi endle leswi hi ku tirhisa ti-slide to saseka leti pendiweke hi voko, ni swifaniso leswi tshukatshukaka, leswi fambisanaka ni mpfumawulo. Phepha-hungu ra mani na mani ra le United States ri vike leswaku etikweni rero vhiki na vhiki a ku ri na ntsengo wa vanhu va madzana ya magidi lava yi languteke. Eku heleni ka lembe ro sungula, ntsengo wa lava yi languteke le United States ni le Canada a wu fikelela kwalomu ka timiliyoni ta nhungu. Le London, eNghilandi, a ku ri ni mintshungu leyi khapa-khapaka le Opera House ni le Royal Albert Hall leyi teke ku ta vona nkombiso lowu lowu a a wu ri na swiphemu swa mune leswi ha xin’we xi hetaka tiawara timbirhi. Hi hafu ya lembe, a ku ri na vanhu va 1 226 000 lava yi voneke emadorobeni ya 98 lamakulu le Swihlaleni swa Britain. Mintshungu ya le Jarimani ni le Switzerland a yi lo mphaa etiholweni leti nga kona. Ni le Scandinavia ni le Pacific Dzonga yi voniwe hi mintshungu leyikulu.

Vona vumbhoni lebyi xiyekaka, bya matimba, bya misava hinkwayo lebyi nyikeriweke eka makume wolawo yo sungula ya malembe ya matimu ya manguva lawa ya Timbhoni ta Yehovha! Kambe, entiyisweni, ntirho a wa ha sungula.

A ku ri madzana ma nga ri mangani ntsena lama hlanganyeleke hi ku hiseka eku hangalaseni ka ntiyiso wa Bibele eku sunguleni ka va-1880. Hi 1914, hi ku ya hi swiviko leswi nga kona, a ku ri na vanhu va kwalomu ka 5 100 lava hlanganyeleke entirhweni lowu. Van’wana swi nga ha endleka va tshuke va hangalasa swiphephana. Vatirhi a va nga nyawuli hakunene.

Ntlawanyana lowu wa vavuri va evhangeli, a wu ri karhi wu hangalasa Mfumo wa Xikwembu hi tindlela to hambana-hambana ematikweni ya 68 eku heleni ka 1914. Naswona ntirho wa vona tanihi vachumayeri ni vadyondzisi va Rito ra Xikwembu wu simekiwe hi ndlela leyinene ematikweni ya 30 eka lawa.

Timiliyoni ta tibuku ni madzana ya timiliyoni ta swiphephana swi hangalasiwile Minkarhi ya Vamatiko yi nga si hela. Ku engetela eka sweswo, hi 1913 maphepha-hungu ya kwalomu ka 2 000 a ma hamba ma kandziyisa tinkulumo leti lunghiseleriweke hi C. T. Russell, naswona hi lembe ra 1914, vanhu vo tlula 9 000 000 a a va yi vonile “Photo-Drama of Creation” eka matiko-nkulu manharhu.

Hakunene, ku nyikeriwe vumbhoni lebyi hlamarisaka! Kambe a ka ha ta ta swo tala.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 405]

(For fully formatted text,see publication)

C. T. Russell hi yexe u nyikele tinkulumo ta Bibele eka madoroba lamakulu yo tlula 300 (etindhawini leti kombisiweke hi mathonsi) le Amerika Dzonga ni le tikweni ra Kharibiya—eka yo tala ya wona u nyikele tinkulumo ku ringana makhamba ya 10 kumbe 15

[Mepe lowu nga eka tluka 407]

(Vona nkandziyiso wa kona)

Maendzo ya Russell yo chumayela le Yuropa, laha hakanyingi a a famba hi le Nghilandi

1891

1903

1908

1909

1910 (ka mbirhi)

1911 (ka mbirhi)

1912 (ka mbirhi)

1913

1914

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 408]

Loko a khorwisekile leswaku u wu kumile ntiyiso, Andreas Øiseth u hangalase tibuku ta Bibele hi ku hiseka eswiphen’wini hinkwaswo le Norway

[Mepe]

(For fully formatted text,see publication)

NORWAY

Arctic Circle

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 409]

Adolf Weber, murimi wa xiyimo xa le hansi, u hangalase mahungu lamanene eSwitzerland ku ya fika eka matiko man’wana ya le Yuropa

[Mepe]

(For fully formatted text,see publication)

BELGIUM

JARIMANI

SWITZERLAND

ITALY

FURWA

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 413]

Bellona Ferguson, le Brazil—‘a nga kona la nga ekule lerova a nga ka a nga fikeleriwi’

[Mepe]

(For fully formatted text,see publication)

BRAZIL

[Mepe lowu nga eka tluka 415]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

ALASKA

CANADA

GREENLAND

ST. PIERRE & MIQUELON

UNITED STATES OF AMERICA

BERMUDA

BAHAMAS

SWIHLALA SWA TURKS NA CAICOS

CUBA

MEXICO

BELIZE

JAMAICA

HAITI

DOMINICAN REPUBLIC

PUERTO RICO

SWIHLALA SWA CAYMAN

GUATEMALA

EL SALVADOR

HONDURAS

NICARAGUA

COSTA RICA

PANAMA

VENEZUELA

GUYANA

SURINAME

FRENCH GUIANA

COLOMBIA

ECUADOR

PERU

BRAZIL

BOLIVIA

PARAGUAY

CHILE

ARGENTINA

URUGUAY

SWIHLALA SWA FALKLAND

SWIHLALA SWA VIRGIN (SWA U.S.)

SWIHLALA SWA VIRGIN (SWA BRITAIN)

ANGUILLA

ST. MAARTEN

SABA

ST. EUSTATIUS

ST. KITTS

NEVIS

ANTIGUA

MONTSERRAT

GUADELOUPE

DOMINICA

MARTINIQUE

ST. LUCIA

ST. VINCENT

BARBADOS

GRENADA

TRINIDAD

ARUBA

BONAIRE

CURAÇAO

LWANDLE-NKULU RA ATLANTIC

LWANDLE RA KHARIBIYA

LWANDLE-NKULU RA PACIFIC

[Mepe lowu nga eka tluka 416, 417]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

GREENLAND

SWEDEN

ICELAND

NORWAY

SWIHLALA SWA FAEROE

FINLAND

USSIA

ESTONIA

LATVIA

LITHUANIA

BELARUS

UKRAINE

MOLDOVA

GEORGIA

ARMENIA

AZERBAIJAN

TURKMENISTAN

UZBEKISTAN

KAZAKHSTAN

TAJIKISTAN

KYRGYZSTAN

POLAND

JARIMANI

NETHERLANDS

DENMARK

BRITAIN

IRELAND

BELGIUM

LUXEMBOURG

LIECHTENSTEIN

SWITZERLAND

CZECHOSLOVAKIA

AUSTRIA

HUNGARY

ROMANIA

YUGOSLAVIA

SLOVENIA

CROATIA

BOSNIA & HERZEGOVINA

BULGARIA

ALBANIA

ITALY

GIBRALTAR

SPAIN

PORTUGAL

MADEIRA

MOROCCO

WESTERN SAHARA

SENEGAL

ALGERIA

LIBYA

EGYPT

LEBANON

ISRAYELE

KIPRA

SIRIYA

TURKEY

IRAQ

IRAN

BAHRAIN

KUWAIT

YORDANI

SAUDI ARABIA

QATAR

UNITED ARAB EMIRATES

OMAN

YEMEN

DJIBOUTI

SOMALIA

ETIYOPIYA

SUDAN

CHAD

NIGER

MALI

MAURITANIA

GAMBIA

GUINEA-BISSAU

SIERRA LEONE

LIBERIA

CÔTE D’IVOIRE

GHANA

TOGO

BENIN

EQUATORIAL GUINEA

ST. HELENA

GUINEA

BURKHSINA FASO

NIGERIA

CENTRAL AFRICAN REPUBLIC

CAMEROON

SÃO TOMÉ

CONGO

GABON

ZAIRE

ANGOLA

ZAMBIA

NAMIBIA

BOTSWANA

AFRIKA DZONGA

LESOTHO

SWAZILAND

MOZAMBHIKI

MADAGASCAR

RÉUNION

MAURITIUS

RODRIGUES

ZIMBABWE

MAYOTTE

COMOROS

SEYCELLES

MALAWI

TANZANIA

BURUNDI

RWANDA

UGANDA

FURWA

PAKISTAN

AFGHANISTAN

NEPAL

BHUTAN

MYANMAR

BANGLADESH

INDIA

SRI LANKA

GREECE

MALTA

TUNISIA

KENYA

LWANDLE-NKULU RA ATLANTIC

LWANDLE-NKULU RA INDIA

ALASKA

MONGOLIA

DEMOCRATIC PEOPLE’S REPUBLIC OF KOREA

JAPANI

RIPHABLIKI RA KOREA

CHINA

MACAO

TAIWAN

HONG KONG

LAOS

THAILAND

VIETNAM

CAMBODIA

PHILIPPINES

BRUNEI

MALAYSIA

SINGAPORE

INDONESIA

SAIPAN

ROTA

GUAM

YAP

BELAU

CHUUK

POHNPEI

KOSRAE

SWIHLALA SWA MARSHALL

NAURU

PAPUA NEW GUINEA

AUSTRALIA

NEW ZEALAND

SWIHALA SWA NORFOLK

NEW CALEDONIA

SWIHLALA SWA WALLIS & FUTUNA

VANUATU

TUVALU

FIJI

KIRIBATI

TOKELAU

HAWAII

WESTERN SAMOA

AMERICAN SAMOA

NIUE

TONGA

SWIHLALA SWA COOK

TAHITI

SWIHLALA SWA SOLOMON

LWANDLE-NKULU RA PACIFIC

LWANDLE-NKULU RA INDIA

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 421]

A. J. Joseph, wa le India, swin’we ni n’wana wakwe Gracie, loyi endzhaku a veke murhumiwa la leteriweke eGilead

[Mepe]

(For fully formatted text,see publication)

INDIA

[Xifaniso lexi nga eka tluka 411]

Hermann Herkendell, swin’we ni hlomisa rakwe, va teke riendzo ra le ndzhaku ka mucato ra tin’hweti to tala leswaku va ya chumayela vanhu lava vulavulaka Xijarimani le Russia

[Swifaniso leswi nga eka tluka 412]

Makhalipotiya le Nghilandi ni le Scotland ma endle matshalatshala yo nyika un’wana ni un’wana nkarhi wo kuma vumbhoni; hambi vana va vona a a va pfuna eku hangalaseni ka swiphephana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 414]

E. J. Coward u hangalase ntiyiso wa Bibele hi ku hiseka le Kharibiya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 418]

Frank Grove (eximatsini) na Ed Nelson (lava voniwaka laha va ri swin’we ni vasati va vona) un’wana ni un’wana wa vona u tirhise nkarhi wo tlula malembe ya 50 eku hangalaseni ka rungula ra Mfumo nkarhi hinkwawo etikweni hinkwaro ra New Zealand

[Swifaniso leswi nga eka tluka 420]

C. T. Russell ni vanghana va tsevu va teke riendzo ra misava hinkwayo hi 1911-12 leswaku va yisa ntirho wa ku chumayela mahungu lamanene emahlweni