Varhumiwa Va Engetela Ku Andza Ka Misava Hinkwayo — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Ndzima 23

Varhumiwa Va Engetela Ku Andza Ka Misava Hinkwayo

NTIRHO wa ku hiseka wa varhumiwa lava tiyimiseleke ku tirha kwihi na kwihi laha va laviwaka kona i yinhla ya nkoka ya ku huweleriwa ka Mfumo wa Xikwembu emisaveni hinkwayo.

Le ndzhaku loko Watch Tower Bible and Tract Society yi nga si sungula xikolo xa vurhumiwa, varhumiwa a va rhumeriwa ematikweni man’wana. Muungameri wo sungula wa Sosayiti, C. T. Russell, u vone xilaveko xa vanhu lava fanelekaka lava a va ta sungula ni ku rhangela eku chumayeriweni ka mahungu lamanene ematikweni man’wana. U rhume vavanuna va ya chumayela—eYuropa u rhumele Adolf Weber, E. J. Coward le Kharibiya, Robert Hollister eVuxeni na Joseph Booth edzongeni wa Afrika. Lexi nga tsakisiki, Booth a a vonaka a rhandza ngopfu ku tirhisa makungu ya yena, kutani hi 1910 William Johnston u rhumiwile a huma le Scotland a ya le Nyasaland (laha sweswi ku nga Malawi), laha a ku hangalake moya lowu nga tsakisiki wa Booth. Endzhaku ka sweswo, Makwerhu Johnston u averiwe ku ya simeka hofisi ya rhavi ya Sosayiti ya Watch Tower le Durban, eAfrika Dzonga, kutani endzhaku a ya va mulanguteri wa rhavi le Australia.

Endzhaku ka nyimpi yo sungula ya misava, J. F. Rutherford u rhumele varhumiwa lava engetelekeke—hi xikombiso, Thomas Walder na George Phillips, va suke eBritain va ya eAfrika Dzonga, W. R. Brown u suke exiavelweni xa le Trinidad a ya eAfrika Vupela-dyambu, George Young wa le Canada u ye le Amerika Dzonga ni le Yuropa, Juan Muñiz u rhange hi ku ya eSpain ivi a ya eArgentina, George Wright na Edwin Skinner va ye le India, va landziwa hi Claude Goodman, Ron Tippin ni van’wana vo tala. A va ri maphayona ya xiviri, naswona va fike ni le tindhawini leti ku nga chumayeriwanyana eka tona kumbe laha ku nga si tshamaka ku chumayeriwa, va endla ni masungulo lama tiyeke ya ku andza ka nhlengeletano ka nkarhi lowu taka.

A ku ri ni van’wana lava moya wa vona wa vurhumiwa wu va susumeteleke ku ya chumayela ehandle ka tiko ra vona. Van’wana va vona a ku ri Kate Goas ni n’wana wakwe wa nhwanyana Marion, lava heteke malembe yo tala va tirha hi ku hiseka eColombia ni le Venezuela. Un’wana a ku ri Joseph Dos Santos, loyi a nga suka eHawaii hi riendzo ra ku ya chumayela leri heteleleke ri ve malembe ya 15 ya vutirheli ePhilippines. Un’wana nakambe a ku ri Frank Rice, loyi a nga famba hi xikepe ku suka eAustralia a ya sungula ku chumayela mahungu lamanene eswihlaleni swa Java (laha sweswi ku nga Indonesia).

Hambi swi ri tano, hi 1942 ku endliwe makungu ya xikolo lexi endleriweke ku letela vavanuna ni vavasati lava a va tsakela ku nghenela ntirho wolowo wa vurhumiwa, kwihi na kwihi lomu a va laveka kona ensin’wini ya misava hinkwayo.

Xikolo Xa Le Gilead

Exikarhi ka nyimpi ya misava, hi ku vona ka munhu swi nga ha va swi tikombe swi nga fanelanga ku hlela ku kurisa mintirho ya ku chumayela hi Mfumo emasin’wini ya matiko mambe. Kambe, hi September 1942, hi ku tshembela eka Yehovha, vakongomisi va mavandla mambirhi lamakulu lama tirhisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha va amukele kungu ra N. H. Knorr ra ku simeka xikolo xo letela varhumiwa ni van’wana lava nga ta endla ntirho wo hlawuleka. A xi ta thyiwa Kholichi ya Bibele ya Gilead ya Watchtower. Endzhaku ka nkarhi vito rolero ri cinciwile ri va Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower. A ku nga hakerisiwi, naswona swichudeni a swi rhurheriwa ni ku phameriwa hi mali ya Sosayiti loko swi leteriwa.

Un’wana wa lava va nga rhambiwa leswaku va ta pfuna ku hlela fambiselo ra dyondzo a ku ri Albert D. Schroeder, loyi se a ri ni ntokoto lowukulu eka Ndzawulo ya Ntirho eyindlu-nkulu ya Sosayiti le Brooklyn ni loyi a ri mulanguteri wa rhavi ra Sosayiti eBritain. Langutelo ra yena lerinene, ndlela leyi a a tikarhata ha yona ni ku tsakela ka yena lokukulu ka swichudeni, swi endle leswaku a rhandziwa hi lava a a va dyondzisa emalembeni ya 17 lawa a veke mutsarisi ni muleteri exikolweni. Hi 1974 u ve xirho xa Huvo leyi Fumaka, naswona hi lembe leri landzeleke u averiwe ku tirha eka Komiti ya yona yo Dyondzisa.

Makwerhu Schroeder ni valeteri-kulobye (Maxwell Friend, Eduardo Keller na Victor Blackwell) va kunguhate khoso ya dyondzo ya tin’hweti ta ntlhanu leyi nga kandziyisa dyondzo ya Bibele hi yoxe ni ku hleleka ka le tilweni, ni tidyondzo ta Bibele, ku vulavula erivaleni, vutirheli bya nsimu, ntirho wa vurhumiwa, matimu ya vukhongeri, nawu wa Xikwembu, ndlela ya ku hanyisana ni vatirheli va hulumendhe, nawu wa matiko hinkwawo, ku hlayisa tirhekhodo ni ririmi ra vanhu vambe. Ku antswisiwa ka tlilasi ku endlekile emalembeni yo tala, kambe nkarhi hinkwawo a ku rhangisiwa dyondzo ya Bibele hi yoxe ni nkoka wa ntirho wa ku vula evhangeli. Xikongomelo xa khoso leyi i ku tiyisa ripfumelo ra swichudeni, ku swi pfuna leswaku swi kurisa timfanelo ta moya leti lavekaka leswaku swi hlangavetana hi laha ku humelelaka ni mintlhontlho ya ntirho wa vurhumiwa. A ku kandziyisiwa nkoka wa ku titshega hi Yehovha hi ku helela ni ku tshembeka eka yena. (Ps. 146:1-6; Swiv. 3:5, 6; Ef. 4:24) Swichudeni a swi nyikiwi tinhlamulo leti swi ti khomaka hi nhloko eka xin’wana ni xin’wana, kambe swi leteriwa ku endla ndzavisiso naswona swi pfuniwa ku twisisa xivangelo xa ripfumelo leri Timbhoni ta Yehovha ti nga na rona ni leswaku ha yini ti khomelela eka maendlelo yo karhi ya swilo. Va dyondza ku xiya milawu leyi va nga tirhaka ha yona. Xisweswo ku endliwa masungulo ya ku kula kun’wana.

Swirhambo swa swichudeni leswi a swi languteriwile, swa tlilasi yo rhanga swi rhumeriwe hi December 14, 1942. Swichudeni swa 100 leswi endlaka tlilasi swi tsarise exikarhi ka xixika exikolweni lexi akiweke edzongeni wa New York, le Lansing Dzonga. A va swi rhandza, va swi hisekela, va ri ni ku chavanyana ko karhi. Hambi leswi a va ta rhanga hi tidyondzo ta tlilasi, a va tivutisa leswaku hi yihi nsimu ya misava leyi va nga ta rhumeriwa ka yona loko va thwasile.

Enkulumeni ya tlilasi yoleyo yo sungula hi February 1, 1943, hi siku ro pfula ra xikolo, Makwerhu Knorr u te: “Mi lunghiseleriwa hi laha ku engetelekeke, entirhweni lowu fanaka ni wa muapostola Pawulo, Marka, Timotiya ni van’wana lava famba-fambeke eswiphen’wini hinkwaswo swa Mfumo wa Rhoma va twarisa rungula ra Mfumo. A va fanele ku tiyisiwa hi Rito ra Xikwembu. A va fanele va va ni vutivi lebyinene bya swikongomelo swa xona. Etindhawini to tala va boheke ku lwa ni lava tlakukeke ni lava matimba, emisaveni leyi. Na wena u nga ha langutana ni sweswo; kutani Xikwembu xi ta ku tiyisa eka sweswo.

“Ku ni tindhawu to tala leti vumbhoni malunghana ni Mfumo byi nga si tshamaka byi nyikeriwa hi xitalo. Vanhu lava tshamaka etindhawini leti va le munyameni, va nghenisiwe eka wona hi vukhongeri. Eka man’wana ya matiko lawa laha ku nga ni Timbhoni titsongo ku xiyiwa leswaku vanhu lavanene va hatla va twisisa naswona va nga tihlanganisa ni nhlengeletano ya Hosi, loko vo leteriwa hi mfanelo. Ku ni madzana ni magidi man’wana lawa ma nga fikeleriwaka loko ko va ni vatirhi lava engetelekeke ensin’wini. Hi tintswalo ta Hosi va ta va kona.

“Xikongomelo xa kholichi leyi A HI ku mi hlomisa leswaku mi va vatirheli lava hlawuriweke. Ana se mi vatirheli naswona mi ni malembe yo tala mi ri karhi mi hiseka evutirhelini. . . . Xikongomelo xa khoso ya dyondzo ya le kholichi i ku mi hlomisela ku va vatirheli vo antswa emasin’wini lawa mi yaka eka wona. . . .

“Ntirho wa n’wina lowukulu i ku chumayela mahungu ya Mfumo hi yindlu na yindlu hi laha Yesu ni vaapostola va endleke ha kona. Loko mi kuma lava yingisaka, hlelani riendzo ro vuyela, mi sungula dyondzo ya le kaya mi tlhela mi hlela ntlawa [vandlha] wa vona edorobeni-nkulu kumbe emutini. A mi nge hleli ntlawa leswaku mi titsakisa ntsena, kambe mi fanele mi va pfuna va twisisa Rito, mi va tiyisa, mi vulavurisana na vona nkarhi na nkarhi, mi va pfuna eka minhlangano ya vona ya ntirho ni le ku hleleni ka vona. Loko va tiyile ni loko se va swi kota ku tifambela, va tirha nsimu, mi nga hundzela eka muti wun’wana mi ya twarisa Mfumo. Hi ku famba ka nkarhi ku ta laveka leswaku mi vuya mi ta va aka eripfumelweni ro kwetsima ni ku va tiyisa edyondzweni leyi va yi pfumelaka; kutani ntirho wa n’wina wu ta va ku langutela ‘tinyimpfu tin’wana’ ta Hosi, mi nga ti tshiki. (Yoh. 10:16) Ntirho wa n’wina i ku pfuna vanhu lavanene. Mi fanele mi swi kota ku sungula mhaka, kambe mi rindzela ku kongomisiwa hi Xikwembu.”a

Endzhaku ka ntlhanu wa tin’hweti swirho swa ntlawa wolowo wo sungula swi hete vuleteri bya swona byo hlawuleka. Va kume mapasi yo ya eka matiko man’wana, va endle malunghiselelo ya ku famba ivi va sungula ku ya eka matiko ya kaye ya Latin Amerika. Endzhaku ka tin’hweti loko se va thwasile, varhumiwa vo rhanga lava leteriweke eGilead a va ta suka eUnited States va ya eCuba. Hi 1992, swichudeni swo tlula 6 500 leswi humaka ematikweni lama tlulaka 110 swi leteriwile naswona endzhaku ka sweswo swi tirhe ematikweni yo tlula 200 ni le mintlaweni ya swihlala.

Ku fikela eku feni ka yena endzhaku ka malembe ya 34 ya ku sunguriwa ka Xikolo xa Gilead, Makwerhu Knorr u kombise ku tsakela lokukulu ka ntirho wa varhumiwa. Eka nguva yin’wana ni yin’wana ya xikolo, a a endzela ntlawa lowu nga kona minkarhi yo talanyana loko swi koteka, a nyikela tinkulumo, a vuya a famba ni swirho swin’wana swa vatirhi va yindlu-nkulu leswaku swi vulavula ni swichudeni. Endzhaku ka loko mathwasana ya le Gilead ma sungule ntirho wa wona entsungeni, u fambe a endzela mintlawa ya varhumiwa, a va pfuna ku ololoxa swiphiqo, a va nyika ni xikhutazo lexi va xi lavaka. Loko nhlayo ya mintlawa ya varhumiwa yi ya yi andza, u hlele leswaku vamakwerhu van’wana lava fanelekaka va endla maendzo yo tano na vona, leswaku varhumiwa hinkwavo va khathaleriwa nkarhi na nkarhi, ku nga khathariseki ndhawu leyi va tirhaka ka yona.

Varhumiwa Lava A Va Hambane Ni Van’wana

Varhumiwa va Vujagana va simeke swibedlhele, tindhawu ta ku hlayisa vahlapfa ni swisiwana leswaku va khathalela swilaveko swa vanhu swa nyama. Hi ku tiendla vapfuni va swisiwana, va tlhele va pfuxa nhlunga-vuhosi ni ku hlanganyela eka madzolonga ya vahehli. Ku hambana ni sweswo, mathwasana ya varhumiwa ya le Xikolweni xa Gilead ma dyodzisa vanhu Bibele. Ematshan’wini ya ku endla tikereke ni ku yimela leswaku vanhu va ta eka vona, va famba hi yindlu na yindlu va lava ni ku dyondzisa lava nga ni ndlala ni torha ra ku lulama.

Hi ku namarhela Rito ra Xikwembu, varhumiwa lava nga Timbhoni va komba vanhu leswaku ha yini ntlhontlho wa ntiyiso ni lowu nga heriki wa swiphiqo swa vanhu ku ri Mfumo wa Xikwembu. (Mt. 24:14; Lk. 4:43) Ku hambana loku nga kona exikarhi ka ntirho lowu ni wa varhumiwa va Vujagana ku tshame ku byeriwa Peter Vanderhaegen hi 1951 loko a ri endleleni ya ku ya exiavelweni xakwe le Indonesia. Mukhandziyi un’wana loyi a a ri kona exikepeni xolexo a ku ri murhumiwa wa kereke ya Baptist. Hambi leswi Makwerhu Vanderhaegen a nga ringeta ku vulavurisana na yena hi mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu, Mubaptist loyi u swi veke erivaleni leswaku lexi a xi lavaka ngopfu a ku ri ku seketela matshalatshala ya Chiang Kai-shek le Taiwan leswaku a tlhela a fuma etikweni-nkulu.

Hambi swi ri tano, vanhu van’wana vo tala va kote ku twisisa ntikelo wa leswi swi vuriwaka eRitweni ra Xikwembu. EBarranquilla, le Colombia, loko Olaf Olson a nyikele vumbhoni eka Antonio Carvajalino, loyi a a ri museketeri lonkulu wa vandla rin’wana ra politiki, Makwerhu Olson a nga yimanga na yena, naswona a nga ringetanga ku seketela ntlawa wun’wana wa politiki. Ematshan’wini ya sweswo u kombele ku dyondza Bibele mahala na Antonio ni tindzisana ta yena ta xisati. Hi ku hatlisa Antonio u swi vonile leswaku Mfumo wa Xikwembu hakunene hi wona ntsena ntshembo wa swisiwana swa le Colombia ni swa misava hinkwayo. (Ps. 72:1-4, 12-14; Dan. 2:44) Antonio kun’we ni tindzisana takwe va ve malandza ya Xikwembu lama gingiritekaka.

Mhaka ya leswaku varhumiwa va Timbhoni va hambanile, ni leswaku va hlawulekile eka fambiselo ra vukhongeri bya Vujagana yi kandziyisiwe hi ndlela yin’wana eka xiendlakalo xin’wana le Rhodesia (laha sweswi ku nga Zimbabwe). Loko Donald Morrison a nghene ekaya ra murhumiwa un’wana wa Vujagana endhawini yoleyo, murhumiwa loyi u vilerile a vula leswaku Timbhoni a ti yi landzeri mindzilakana leyi vekiweke. Mindzilakana yihi? Phela vukhongeri bya Vujagana a byi pandze tiko hi tindhawu leti un’wana ni un’wana a nga ta tirha eka tona handle ko kavanyetana. Timbhoni ta Yehovha a ti fambisani ni lunghiselelo ro tano. Yesu u vule leswaku rungula ra Mfumo a ri fanele ku chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke. Hakunene Vujagana a byi nga swi endli sweswo. Varhumiwa lava leteriweke eGilead a va tiyimisele ku endla ntirho lowu heleleke, hi ku yingisa Kreste.

Varhumiwa va rhumiwile, ku nga ri ku ya tirheriwa kambe ku ya tirhela. Swi vonake hi tindlela to tala leswaku hi swona leswi va lweleke ku swi endla hakunene. A swi hoxanga ku amukela swilo leswi vonakaka leswi humesiwaka mahala (ku nga ri hi mhaka ya ku swi kombela) hi ku tlangela mpfuno wa moya. Kambe leswaku va fikelela timbilu ta vanhu va le Alaska, John Errichetti na Hermon Woodard va swi vone swi pfuna ku tinyika nkarhi wo karhi va tirha hi mavoko ya vona leswaku va eneta swilaveko swa vanhu lava swa nyama, hi laha muapostola Pawulo a nga endla ha kona. (1 Kor. 9:11, 12; 2 Tes. 3:7, 8) Ntirho wa vona lowukulu a ku ri ku chumayela mahungu lamanene. Kambe loko va khomiwa hi malwandla, va tlhele va pfuna hi mintirho leyi a yi laveka—hi xikombiso, va fulele lwangu ra munhu un’wana hikuva a va swi vona leswaku a lava ku pfuniwa. Naswona loko va famba-famba hi xikepe, va pfunetile eku xikiseni ka mindzhwalo. Vanhu va hatle va swi vona leswaku varhumiwa lava a va nga fani ni vafundhisi va Vujagana.

Etindhawini tin’wana a swi boha leswaku varhumiwa va Timbhoni va tirha ntirho wo tihanyisa nkarhinyana leswaku va tshamiseka edorobeni ro karhi kutani va yisa vutirheli bya vona emahlweni kwalaho. Hi xikombiso, loko Jesse Cantwell a fambe a ya le Colombia, u dyondzise Xinghezi eka ndzawulo ya mirhi ya vutshunguri ya yunivhesiti ku kondza xiyimo xa politiki xi hundzuka ni minsivelo ya vukhongeri yi hela. Endzhaku ka sweswo u swi kotile ku tirhisa ntokoto wa yena nkarhi hinkwawo evutirhelini tanihi mulanguteri la famba-fambaka wa Timbhoni ta Yehovha.

Etindhawini to tala, varhumiwa a va fanela ku rhanga va tirhisa mapasi ya vafambi lawa a ma va pfumelela ku tshama n’hweti yin’we kumbe tin’hweti to hlayanyana edorobeni. Kutani a va fanele ku huma va vuya va nghena. Kambe va phikelerile, va phindha-phindha endlelo rero ku kondza va kuma maphepha lama lavekaka ya ku tshama. Timbilu ta vona a ti lava ku pfuna vanhu emadorobeni lawa a va averiwe ka wona.

Varhumiwa lava a va tilangutanga tanihi lava tlakukeke eka vanhu va ndhawu. Tanihi mulanguteri la famba-fambaka, John Cutforth, loyi eku sunguleni a ri mudyondzisi exikolweni le Canada, u endzele mavandlha kun’we ni Timbhoni leti nga toxe ePapua New Guinea. A tshamisa na vona ehansi, a dya na vona, a pfumela ni loko va n’wi rhambela ku ta etlela esangwini, emakaya ya vona. U tsakele ku burisana na vona loko va fambisana evutirhelini bya nsimu. Kambe leswi a swi hlamarisa lava va nga riki Timbhoni lava a va swi vona, hikuva vafundhisi va Valungu va Vujagana a va tiviwa va nga tshami ni vanhu va ndhawu, a va hlangana ni vanhu va kereke ya vona katsongonyana eka minhlangano ya vona, kambe a va nga dyi na vona.

Vanhu lava Timbhoni leti a ti va phamela swakudya swa moya, va vone nkhathalelo lowukulu wa varhumiwa ni wa nhlengeletano leyi a yi va rhumile. Loko ku hlamuriwa papila ra João Mancoca, Muntima la titsongahataka loyi a a pfaleriwe ekhotsweni ePortuguese West Africa (laha sweswi ku nga Angola), ku rhumiwe murhumiwa wa Watch Tower leswaku a ya n’wi pfuna emoyeni. Loko a tsundzuka riendzo rolero, Mancoca endzhaku u te: “A ndza ha kanakani leswaku leyi hi yona nhlengeletano ya ntiyiso leyi seketeriwaka hi Xikwembu. A ndzi nga swi ehleketi kumbe ku swi tshemba leswaku nhlangano wo karhi wa vukhongeri wu nga endla leswi: handle ko hakeriwa, wu rhumela murhumiwa wa le kule a ta endzela munhu la nga vuliki nchumu hi mhaka ya leswi a nga tsala papila ntsena.”

Swiyimo Ni Mikhuva Ya Ku Hanya

Hakanyingi swiyimo swa ku hanya swa le matikweni lawa varhumiwa a va rhumeriwa ka wona a swi nga ri na swilo leswi vonakaka ngopfu ku kota etindhawini leti varhumiwa a va huma ka tona. Loko Robert Kirk a fika le Burma (laha sweswi ku nga Myanmar) eku sunguleni ka 1947, swilo leswi vangiweke hi nyimpi a swa ha vonaka, naswona a ma nga talanga makaya lawa a ma ri ni mavoni ya gezi. Ematikweni yo tala, varhumiwa va kume leswaku mpahla yi hlantswiwa ha yin’we-yin’we hi pulango ro hlatswa kumbe emaribyeni enambyeni, ematshan’wini ya muchini wa gezi wa ku hlantswa. Kambe a va tele ku ta dyondzisa vanhu ntiyiso wa Bibele, kutani va tolovelane ni swiyimo swa ndhawu ivi va khomeka evutirhelini.

Emasikwini ya khale, vanhu hakanyingi a va nga tinyiketeli ku amukela varhumiwa. A va fanele va tikumela ndhawu ya ku tshama. Loko Charles Eisenhower, swin’we ni van’wana va 11, va fika eCuba hi 1943, vusiku byo sungula va etlele ehansi. Siku leri tlhandlameke va xave mibedo, va endla makamara yo veka mpahla ni ya ku ambalela ka wona hi mabokisi ya maapula. Hi ku tirhisa minyikelo yihi na yihi leyi a va yi kuma eka tibuku, leti va ti fambiseke kun’we ni malinyana leyi a va nyikiwa hi Sosayiti ya Watch Tower ya maphayona yo hlawuleka, ntlawa wun’wana ni wun’wana wa varhumiwa a wu titshege hi Yehovha leswaku a katekisa matshalatshala ya vona ya ku hakela xibalo, va kuma swakudya ni ku hakelela swilo swin’wana leswi lavekaka.

Ku sweka swakudya nkarhi wun’wana a swi lava u hundzula miehleketo. Lomu swigwitsirisi a swi nga ri kona, a ku laveka leswaku va ya emakete siku na siku. Ematikweni yo tala a ku swekiwa hi ndzilo wa malahla ni wa tihunyi ematshan’wini ya switofu swa gasi kumbe swa gezi. George na Willa Mae Watkins, lava a va averiwe le Liberia, va kume leswaku xitofu xa vona a ku ri masweko manharhu lama tirhisiwaka ku seketela ketlele ya nsimbhi.

Mati wona ke? Loko a langutisa kaya rakwe lerintshwa eIndia, Ruth McKay u te: ‘Kaya ro kota leri a ndzi si tshama ndzi ri vona. Khixi ra kona a ri na xihlantswelo, ko va ni phayiphi ya mati ntsena ekhumbini ni mugeronyana wa khonkhriti wo sivela mati leswaku ma nga khuluki ndhawu hinkwayo. Mati ya kona a ma humi siku hinkwaro, kambe ma fanele ku vekiwa leswaku ma va kona loko ma pfariwile.’

Hi mhaka ya leswi a va nga swi tolovelanga swiyimo swa ndhawu ya kona, varhumiwa van’wana va khomiwe hi vuvabyi eka tin’hweti to sungula loko va fika exiavelweni xa vona. Russell Yeatts a tshamela ku khomiwa hi le ndzeni loko a fika le Curaçao hi 1946. Kambe makwerhu wa kwalaho u endle xikhongelo xa matimba xa ku nkhensa Yehovha hi varhumiwa lava, lerova va nga ha swi lavi ku suka. Brian na Elke Wise, loko va fika eUpper Volta (laha sweswi ku nga Burkina Faso), a va ri eka maxelo yo nonon’hwa lawa ma karhataka rihanyo. Va boheke ku tolovela ku hisa ka ninhlikanhi ka 43° C. Eka lembe ra vona ro sungula, ku vavula ka dyambu swin’we ni dari swi vabyise Elke mavhiki yo talanyana hi nkarhi wun’wana. Lembe leri landzeleke, Brian u etlele ehansi tin’hweti ta ntlhanu hi vuvabyi lebyikulu bya xivindzi. Kambe hi ku hatlisa va kume se va ri ni tidyondzo ta Bibele to tala letinene—lerova a va nga ha swi koti ku ti fambisa hinkwato. Ku rhandza vanhu volavo ku va pfune leswaku va nga karhali; kutani swi va endle leswaku va languta xiavelo xa vona tanihi lunghelo ni vuleteri lebyinene bya xin’wana ni xin’wana lexi Yehovha a nga va kunguhatela xona enkarhini lowu taka.

Hi ku famba ka malembe, varhumiwa vo tala va amukeriwe eka swiavelo swa vona hi lava va nga va rhangela kumbe hi Timbhoni ta ndhawu ya kona. Van’wana va averiwe ematikweni lawa madoroba-nkulu ya kona a ma ri ya manguva lawa. Ku sukela hi 1946, Sosayiti ya Watch Tower na yona yi lwele ku lunghisa kaya lerinene ni nhundzu leyi lavekaka ya ntlawa wun’wana ni wun’wana wa varhumiwa swin’we ni timali ta swakudya, xisweswo yi va olovisela mhaka leyi ni ku endla leswaku va khathalela ngopfu ntirho wa ku chumayela.

Etindhawini to talanyana, ku famba a ku ri ntokoto lowu wu nga ringa ripfumelo ra vona. Loko mpfula yi nile, varhumiwa va xisati vo talanyana ePapua New Guinea a va bebula mindzhwalo va famba ekhwatini hi tindlela leti rhetemukaka, leti a ti ri ni ndzhope lerova ni tintangu ta vona ti huma. Le Amerika Dzonga, varhumiwa vo tala va tshame va teka riendzo leri tsuvulaka misisi hi bazi etindleleni to khuma ehenhla le Tintshaveni ta Andes. I ntokoto lowu nga hatlisiki wu rivaleka loko bazi leyi u yi khandziyeke, yi hlangana ni lori emakun’wini ya pato endhawini leyi jikaka, ku nga ri na tinsimbhi to sirhelela, kutani u vona onge bazi yi sungula ku wela eriweni!

Minhlungo ya politiki a yi tikomba yi ri xiphemu xa nkarhi na nkarhi xa vutomi etindhawini tin’wana, kambe varhumiwa va Timbhoni va hlayise marito ya Yesu ya leswaku vadyondzisiwa vakwe ‘va nga vi va misava’; kutani a va yi nghenelanga hasahasa yo tano. (Yoh. 15:19) Va dyondze ku hlamula swivutiso swin’wana ni swin’wana leswi kunguhateriweke ku va peta ekhombyeni. Nkarhi na nkarhi, nchumu lowu antswaka a ku ri ku ka va nga fambeli eswitarateni ku kondza xiyimo xi hola. Varhumiwa va kaye le Vietnam a va tshama endzeni-ndzeni ka Saigon (laha sweswi ku nga Doroba-nkulu ra Ho Chi Minh) loko nyimpi yi tlhekekile edorobeni rolero. A va vona ku hoxiwa ka tibomo, mindzilo edorobeni hinkwaro ni magidi ya vanhu ma hlanula swirhendze. Kambe hi ku tiva leswaku Yehovha u va rhumele ku ta nyika vutivi lebyi hanyisaka eka vanhu lava nga ni ndlala ya ntiyiso, va langute eka yena leswaku a va sirhelela.

Hambi loko ku ve ni ku rhulanyana, a swi tika leswaku varhumiwa va endla vutirheli bya vona eswiyengeni swin’wana swa madoroba-nkulu ya Asia. Ku humelela ka munhu wa tiko rin’wana eswitarateni leswo lala swa xiyenge lexi nga evuswetini xa Lahore, ePakistan, a ku koka ntlawa wa vana va malembe hinkwawo, lava thyakeke, lava nga langutekiki. A va huwelela ni ku susumetana, va landzelela varhumiwa hi yindlu na yindlu, hakanyingi va nghena emakaya va sala muhuweleri endzhaku. Hi ku hatlisa xitarata hinkwaxo a xi byeriwa nxavo wa timagazini ni leswaku muendzi loyi u famba a ‘endla Vakreste.’ Ehansi ka swiyimo swo tano, hakanyingi a ku laveka leswaku va suka endhawini ya kona. Hakanyingi a va suka va ri karhi va beriwa pongo, va phokoteriwa mavoko naswona minkarhi yin’wana, va hoxeteriwa ni hi maribye.

Mikhuva ya ndhawu hakanyingi a yi lava leswaku varhumiwa va titoloveta yona. Le Japani va dyondze ku siya tintanghu ta vona enyangweni wa yindlu loko va nghena. Naswona loko swi koteka a va fanele va tolovela ku tshama ehansi emahlweni ka tafula ro koma loko va ri eka tidyondzo ta Bibele. Eswiphen’wini swin’wana swa Afrika, va dyondze leswaku ku tamerisa munhu nchumu hi voko ra ximatsi a swi langutiwa swi ri ndzhukano. Naswona va kume leswaku endhawini yoleyo, a ku nga ri mukhuva lowunene leswaku va ringeta ku hlamusela xivangelo xa riendzo ra vona va nga si bulanyana hi swin’wana—va vutisana hi rihanyo naswona va hlamula swivutiso swa leswaku va huma kwihi, va ni vana vangani ni swin’wana. Le Brazil varhumiwa va kume leswaku ematshan’wini ya ku gongondza etinyangweni, hi ntolovelo a fanele ku ba mavoko egedeni leyikulu leswaku va losa n’wini wa muti.

Hambi swi ri tano, le Lebanon varhumiwa a va langutane ni mikhuva ya muxaka wun’wana. A va nga talanga vamakwerhu lava a va ta ni vasati va vona ni vana eminhlanganweni. Vavasati lava a va ta nkarhi hinkwawo a va tshama le ndzhaku, a va nga tshami ni vavanuna. Varhumiwa va kavanyeteke swinene eka nhlangano wa vona wo sungula hi mhaka ya leswi a va nga wu lemuki mukhuva lowu. Mpatswa wun’wana a wu tshame emahlweni naswona vamakwerhu va xisati lava nga tekiwangiki va varhumiwa va tshame kun’wana ni kun’wana laha a ku ri ni ndhawu. Kambe endzhaku ka nhlangano ku ve ni bulo ra Vukreste leri ri nga antswisa xiyimo lexi. (Ringanisa Deteronoma 31:12; Vagalatiya 3:28.) Ku avana loku ku herisiwile. Vasati vo tala ni vana va tile eminhlanganweni. Va tlhele va famba ni vamakwerhu va xisati va varhumiwa evutirhelini bya yindlu na yindlu.

Ntlhontlho Wa Ririmi Lerintshwa

Ntlawa lowutsongo wa varhumiwa lowu wu nga fika eMartinique hi 1949 a wu nga xi tivi ngopfu Xifurwa, kambe a va swi tiva leswaku vanhu a va lava rungula ra Mfumo. Hi ripfumelo ra ntiyiso va sungule ku famba hi yindlu na yindlu, va ringeta ku hlaya tindzimana ti nga ri tingani ta Bibele kumbe leswi va swi hlawuleke ebukwini leyi a va yi fambisa. Hi ku lehisa mbilu Xifurwa xa vona xi ye xi antswa hakatsongo-tsongo.

Hambi leswi a va swi lava ku pfuna Timbhoni ta kwalaho ni van’wana lava a va tsakela, varhumiwa hi voxe hakanyingi hi vona lava a va fanele ku rhanga va pfuniwa—hi ririmi. Lava va nga rhumeriwa eTogo va kume leswaku ririmi ra Xiewe, ku nga ririmi-nkulu ra kwalaho, a ri hambane ngopfu ni tindzimi ta Valungu, ni leswaku mpfumawulo wa rito wu nga ha hundzula leswi swi vuriwaka. Hi xikombiso, rito ra maletere mambirhi leri nge to, loko ri vitaniwa hi rito ra le henhla, ri nga vula ndleve, ntshava, mukon’wana kumbe rixaka; hi rito ra le hansi ri vula nyarhi. Varhumiwa lava sunguleke ntirho le Vietnam a va langutane ni ririmi leri a ri tirhisa mpfumawulo wa mavitanelo lowu hambanaka hi tindlela ta tsevu eka rito ro karhi, laha mpfumawulo wun’wana ni wun’wana wu nga ni nhlamuselo leyi hambaneke.

Edna Waterfall, loyi a a averiwe ePeru, a nge yi rivali yindlu yo sungula leyi a nga ringeta ka yona ku nyikela vumbhoni hi Xipaniya. Hi ku chava, u tilumalumile hi rungula ra yena leri a a ri nhlokohatile, a fambisa buku ivi a hlela ku fambisa dyondzo ya Bibele kun’we ni wansati la dyuhaleke. Kutani wansati yoloye u vulavule hi Xinghezi a ku: “Swi lulamile, sweswo i swinene. Ndzi ta dyondza na wena naswona hi ta dyondza hi Xipaniya leswaku ndzi ku pfuna ku dyondza Xipaniya.” Hi ku hlamala, Edna u hlamule a ku: “Kasi wa xi tiva Xinghezi? Kutani u ndzi tshikela yini ndzi vulavula hi Xipaniya xa mina xo bola?” Wansati loyi u te, “eka wena swi fanerile.” Naswona a swi fanerile hakunene! Hi laha Edna a nga hatla a swi vona ha kona, ku vulavula ririmi i yinhla ya nkoka ya ku ri dyondza.

Le Italy, loko George Fredianelli a ringete ku vulavula ririmi, u kume leswaku marito lawa a ehleketa leswaku i ya Xintariyana (kambe kahle-kahle a ku ri marito ya Xinghezi lama yisiweke eka Xintariyana) a ma nga twisiseki. Leswaku a hlula xiphiqo lexi, u ehlekete ku tsala tinkulumo ta yena hinkwato ta vandlha ivi a ti nyikela a langute ephepheni. Kambe vunyingi bya vayingiseri vakwe a va khudzehela. Kutani u tshike ku tirhisa phepha, a vulavula a nga ri langutanga, a kombela vayingiseri leswaku va n’wi pfuna laha swi tlimbaka kona. Leswi swi endle va xalamuka naswona swi n’wi pfune leswaku a endla nhluvuko.

Leswaku varhumiwa va kota ku sungula kahle eka ririmi ra vona lerintshwa, khoso ya dyondzo ya le Gilead eka titlilasi to sungula a yi katsa tindzimi to tanihi Xipaniya, Xifurwa, Xintariyana, Xiputukezi, Xijapani, Xiarabic ni Xiurdu. Emalembeni lama hundzeke, ku dyondzisiwe tindzimi ta kwalomu ka 30. Kambe tanihi leswi mathwasana ya tlilasi yo karhi a ma nga yi hinkwawo etindhawini leti ku vulavuriwaka rin’wana ra tindzimi leti dyondziwaka, titlilasi leti ta ririmi endzhaku ti siviwe hi malunghiselelo ya nkarhi wo leha wa dyondzo ya ririmi leyi fambisiwaka loko va fika eswiavelweni swa vona. En’hwetini yo sungula, lavantshwa va nghene hi ku helela edyondzweni ya ririmi, ya 11 wa tiawara hi siku; ivi hi n’hweti leyi landzeleke, va heta hafu ya nkarhi wa vona va ri karhi va dyondza ririmi ekaya, kutani hafu leyin’wana yi tirhisiwa evutirhelini bya nsimu.

Hambi swi ri tano, ku xiyiwe leswaku ku tirhisa ririmi hi ku kongoma evutirhelini bya nsimu a ku ri ndlela leyikulu ya ku endla nhluvuko; kutani ku cinciwilenyana. Eka tin’hweti to sungula va ri exiavelweni xa vona, varhumiwa lavantshwa lava a va nga ri tivi ririmi ra kwalaho a va heta tiawara ta mune hi siku va ri ni mudyondzisi la fanelekaka, naswona eku sunguleni, hi ku nyikela vumbhoni eka vanhu va ndhawu ya kona mayelana ni Mfumo wa Xikwembu, a va tirhisa leswi a va swi dyondza.

Mintlawa yo tala ya varhumiwa a yi tirha yi tele leswaku yi ta antswisa matwisiselo ya yona ya ririmi. Siku rin’wana ni rin’wana a va burisana hi marito ma nga ri mangani kumbe 20 wa wona hi vunyingi hi nkarhi wa ku fihlula ivi va ringeta ku ma tirhisa evutirhelini bya vona bya nsimu.

Ku dyondza ririmi ra ndhawu yo karhi a ku ri yinhla ya nkoka ya leswaku va kota ku tshembiwa hi vanhu. Etindhawini tin’wana, vanhu va matiko mambe a va tshembiwi kahle. Hugh na Carol Cormican va tirhe swin’we tanihi vatekani ematikweni ya ntlhanu ya le Afrika. Va ku tiva kahle ku nga tshembani loku hakanyingi ku vaka kona exikarhi ka Vantima ni Valungu. Kambe va ri: “Ku vulavula hi ririmi ra ndhawu swi hatlisa swi susa miehleketo leyi. Ku engetela kwalaho, van’wana lava nga swi rhandziki ku yingisela mahungu lamanene eka vanhu lava va tshamaka na vona va hatla va hi yingisela, va teka tibuku, va dyondza, hi mhaka ya leswi hi endlaka matshalatshala ya ku vulavula na vona hi ririmi ra vona.” Leswaku a endla sweswo, Makwerhu Cormican u dyondze ntlhanu wa tindzimi, handle ka Xinghezi kasi Makwerhu wa xisati Cormican yena u dyondze tsevu wa tona.

Kavula, ku nga ha va ni swiphiqo loko u ringeta ku dyondza ririmi lerintshwa. Le Puerto Rico makwerhu un’wana loyi a kombela vini va miti leswaku a va tlangela rungula ra Bibele leri rhekhodiweke, a a pfala gramafoni yakwe ivi a hundzela eka yindlu leyi landzelaka loko munhu a hlamula a ku, “¡Como no!” Eka yena a swi twala onge i “E-e”, kutani swi n’wi tekele nkarhi a nga si tiva leswaku marito lawa ma vula leswaku “U amukelekile!” Hi hala tlhelo, varhumiwa nkarhi wun’wana a va nga swi twi loko n’wini wa muti a vula leswaku a nga tsakeli, kutani a va ya emahlweni va n’wi chumayela. Vini va miti va nga ri vangani lava lehisaka mbilu va pfunekile ha swona.

Nakambe a ku ri ni swiyimo leswi hlekisaka. Leslie Franks le Singapore, u twe leswaku a fanele ku tivonela leswaku a nga tshuki a vulavula hi khokhonati (kelapa) loko a lava ku vula nhloko (kepala), ni byanyi (rumput) loko a vula misisi (rambut). Murhumiwa un’wana le Samoa, hi mhaka ya ku nga vitani kahle marito, u vutise muaka-tiko a ku, “Malepfu ya wena ma njhani?” (kambe muaka-tiko a nga ri na wona), kasi leswi a a lava ku vutisa swona a ku ri mayelana ni nsati wa wanuna loyi. Le Ecuador, loko muchayeri wa bazi a yi susa hi ku hatlisa, Zola Hoffman, loyi a a yimile ebazini a nga khomelelanga swi tiya, u wele ehenhla ka ndzhumbi wa wanuna un’wana. U ringete ku kombela ku rivaleriwa, a khomiwe hi tingana. Kambe leswi a nga swi vula a ku ri “Con su permiso” (Loko u ndzi pfumelela). Loko wanuna yoloye a hlamule hi musa a ku, “U nga tshama loko u swi lava Manana,” vakhandziyi lavan’wana va fe hi ku hleka.

Hambi swi ri tano, vuyelo lebyinene a byi va kona evutirhelini hikuva varhumiwa a va endla matshalatshala. Lois Dyer, loyi a nga fika eJapani hi 1950, u tsundzuka xitsundzuxo lexi nyikeriweke hi Makwerhu Knorr: “Endlani leswi mi nga swi kotaka, ni loko mi endla swihoxo, ringetani!” U endle tano, naswona ni van’wana vo tala va swi endlile. Emalembeni ya 42 lama landzeleke, varhumiwa lava rhumeriweke eJapani va vone ku andza ka nhlayo ya vahuweleri va Mfumo endhawini yoleyo, yi suka eka nhlayo yitsongo yi ya tlula 170 000, naswona ku kula a ku yimanga. Mawaku hakelo leyi fuweke swonghasi hi mhaka ya leswi a va tiyimisele ku ringeta, endzhaku ka loko va rindzele ku kongomisiwa hi Yehovha!

Ku Pfula Masimu Lamantshwa Ni Ku Kurisa Man’wana

Ematikweni yo tala ni mintlawa ya swihlala, i varhumiwa lava leteriweke eGilead lava va sunguleke ntirho wa ku chumayela hi Mfumo kumbe lava va nga wu nyika matimba lama lavekaka endzhaku ka loko van’wana va nyikele vumbhoni katsongo. Swi tikomba ku ri tona Timbhoni ta Yehovha to sungula leti ti chumayeleke mahungu lamanene eSomalia, Sudan, Laos ni mintlawa yo tala ya swihlala swa misava.

Ku chumayela kun’wana ka le ku sunguleni ku endliwe etindhawini to tanihi Bolivia, Dominican Republic, Ecuador, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Etiyopiya, The Gambia, Liberia, Cambodia, Hong Kong, Japani na Vietnam. Kambe a ku nga ri na Timbhoni ta Yehovha leti a ti vika ntirho ematikweni lawa loko ku fika mathwasana yo sungula ya varhumiwa ya Xikolo xa Gilead. Loko swi koteka, varhumiwa a va hlanganisa tiko hinkwaro, va rhanga hi ku tirha madoroba lamakulu. A va nga fambisi tibuku ntsena ivi va famba, ku fana ni makhalipotiya ya le ku sunguleni. A va vuyela eka lava tsakelaka hi ku lehisa mbilu, va fambisa tidyondzo ta Bibele na vona ni ku va letela evutirhelini bya nsimu.

Matiko man’wana a ma ri ni vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka khume (naswona hakanyingi a va ri ehansi ka khume) loko ku nga si fika mathwasana ya Xikolo xa Gilead. Man’wana ya matiko lawa a ku ri Colombia, Guatemala, Haiti, Puerto Rico, Venezuela, Burundi, Ivory Coast (laha sweswi ku nga Côte d’Ivoire), Kenya, Mauritius, Senegal, Afrika Dzonga-vupela-dyambu (laha sweswi ku nga Namibia), Ceylon (laha sweswi ku nga Sri Lanka), China na Singapore, swin’we ni mintlawa yo tala ya swihlala. Varhumiwa va veke xikombiso xa ku hiseka evutirhelini, va pfune Timbhoni ta ndhawu yoleyo leswaku ti antswisa vuswikoti bya tona, va hlela mavandlha ni ku pfuna vamakwerhu leswaku va fanelekela ku rhangela. Hakanyingi va pfule ni ntirho wa ku chumayela etindhawini leti a ti nga si tshama ti fikeleriwa.

Nhlayo ya Timbhoni yi hambete yi kula hi mpfuno lowu. Eka yo tala ya matiko lawa, sweswi ku ni magidi ya Timbhoni ta Yehovha leti gingiritekaka. Eka man’wana ya wona, ku ni vadzunisi va Yehovha va makume ya magidi kumbe ku tlula dzana ra magidi.

Vanhu Van’wana A Va Swi Lava Ku Twa

Etindhawini tin’wana varhumiwa va kume vanhu lavanyingi lava a va rhandza ni ku chivirikela ku dyondza. Loko Ted na Doris Klein, mathwasana ya tlilasi yo sungula ya Gilead, va fika eSwihlaleni swa Virgin hi 1947, a ku ri ni vanhu vo tala ngopfu lava a va lava ku dyondza Bibele lerova minkarhi yo tala a va heta ntirho wa vona ni vusiku. Enkulumeni yo sungula leyi Makwerhu Klein a nga yi nyikela eXivandleni xa Mabindzu le Charlotte Amalie, a ku ri ni vanhu va gidi.

Joseph McGrath na Cyril Charles va rhumeriwe ensin’wini ya Vaamis le Taiwan hi 1949. A va tshama etindlwini leti fuleriweke hi byanyi ni filoro leyi nga ni ritshuri. Kambe a va yele ku ya pfuna vanhu. Vanhu van’wana va Vaamis va kume tibuku ta Watch Tower, va tsakisiwe hi leswi va nga swi hlaya naswona va avelane mahungu lamanene ni van’wana. Sweswi varhumiwa a va yele ku ya va pfuna va kula emoyeni. Va byeriwe leswaku vanhu va 600 a va tsakela ntiyiso, kambe a ku va ni vanhu va 1 600 eminhlanganweni leyi a va yi khoma loko va famba hi miti ni swimitana. Vanhu lava vo rhula a va swi lava ku dyondza, kambe a va nga ri na byona vutivi lebyi kongomeke bya swilo swo tala. Hi ku lehisa mbilu vamakwerhu lava va sungule ku va dyondzisa, va teka mhaka ha yin’we-yin’we, naswona hakanyingi a va teka tiawara ta nhungu kumbe ku tlula eka bulo ra swivutiso ni tinhlamulo, va bula hi mhaka yin’we eka muti wun’wana ni wun’wana. Nakambe ku leteriwe 140 wa vanhu lava naveleke ku hlanganyela eku nyikeleni ka vumbhoni hi yindlu na yindlu. Mawaku ntokoto lowu tsakisaka swonghasi lowu varhumiwa va veke na wona! Kambe a ka ha laveka ku endliwa swo tala leswaku ku ta va ni ku kula loku tiyeke ka moya.

Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 12, Harvey na Kathleen Logan, varhumiwa lava leteriweke eGilead lava a va tirha eJapani, va averiwe ku pfuna vamakwerhu va Vaamisi hi laha ku engetelekeke. Makwerhu Logan u hete nkarhi wo leha a va pfuna ku twisisa dyondzo ni misinya ya milawu ya Bibele swin’we ni timhaka ta nhlengeletano. Makwerhu wa xisati Logan a a tirha ni vamakwerhu va xisati va Vaamisi entirhweni wa nsimu siku rin’wana ni rin’wana, endzhaku ka swona a lwela ku dyondza na vona ntiyiso wa xisekelo wa Bibele. Kutani, hi 1963, Sosayiti ya Watch Tower yi hlele leswaku vapfhumba lava humaka ematikweni ya 28 va hlengeletana ni Timbhoni ta le mutini wa Shou Feng, malunghana ni ntsombano wa misava hinkwayo. Hinkwaswo leswi swi sungule ku endla masungulo lama tiyeke ya ku kula loku engetelekeke.

Hi 1948, varhumiwa vambirhi, Harry Arnott na Ian Fergusson, va fike le Rhodesia Dzonga (laha sweswi ku nga Zambia). Hi nkarhi wolowo se a ku ri ni mavandlha ya 252 ya Timbhoni ta Vantima ta tiko rero, kambe sweswi a ku khathaleriwa ni Valungu lava va nga rhurhela kona mayelana ni mintirho ya ku cela koporo. Va angule hi ndlela leyi nyanyulaka. Ku fambisiwe tibuku to tala; lava a va fambiseriwa tidyondzo ta Bibele nkarhi na nkarhi va hatlise va endla nhluvuko. Hi lembe rero ku ve ni ku engeteleka ka tiphesente ta 61 eka nhlayo ya Timbhoni leti gingiritekaka evutirhelini bya nsimu.

Etindhawini to tala a swi tolovelekile leswaku varhumiwa va va ni mavito ya vanhu lava a va lava tidyondzo ta Bibele. Nkarhi wun’wana maxaka, vaakelani ni vanghana van’wana a va ta loko ku fambisiwa tidyondzo. Hambi loko vanhu va nga si swi kota ku va ni dyondzo ya vona ya Bibele, a swi endleka leswaku va hamba va ta eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo.

Hambi swi ri tano, ematikweni man’wana ntshovelo a wu ri wutsongo, hambi leswi varhumiwa a va endla matshalatshala lamakulu. Le ndzhaku hi 1953, varhumiwa va Watch Tower va rhumeriwe le Pakistan Vuxa (laha sweswi ku nga Bangladesh), laha vunyingi bya vaaka-tiko lava sweswi va tlulaka 115 000 000, ku nga Mamoslem ni Mahindu. Ku endliwe matshalatshala lamakulu ya ku pfuna vanhu. Kambe, hi 1992 a ku ri na 42 ntsena wa vagandzeri va Yehovha etikweni rolero. Hambi swi ri tano, ematihlweni ya varhumiwa lava tirhaka etindhawini to tano, un’wana ni un’wana loyi a nghenelaka vugandzeri bya ntiyiso u hlawulekile—hikuva va kala swinene.

Ku Pfuna Timbhoni-kulobye Hi Rirhandzu

Ntirho lowukulu wa varhumiwa i ku vula evhangeli, ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Kambe leswi vona hi voxe va ngheneleke ntirho lowu, va swi kotile ni ku pfuna Timbhoni ta ndhawu. Varhumiwa va va rhambile leswaku va famba na vona evutirhelini bya nsimu, naswona va avelane na vona swiringanyeto swa tindlela to tamela swiyimo swo nonon’hwa. Hi ku languta varhumiwa, Timbhoni ta ndhawu hakanyingi ti dyondze ndlela ya ku yisa vutirheli bya tona emahlweni hi ndlela leyi hlelekeke swinene ni ndlela ya ku va vadyondzisi lava humelelaka. Nakambe, varhumiwa va pfuniwe hi Timbhoni ta kwalaho leswaku va tolovela mikhuva ya ndhawu.

Loko a fika ePortugal hi 1948, John Cooke u teke magoza ya ku hlela ntirho wa yindlu na yindlu lowu kunguhatiweke. Hambi leswi a ti swi tsakela, Timbhoni to tala ta kwalaho a ti lava ku leteriwa. Endzhaku u te: “A ndzi nge wu rivali nkarhi lowu ndzi sunguleke ha wona ku ya evutirhelini ndzi ri ni vamakwerhu va xisati va le Almada. Tsevu wa vona va nghene eka yindlu yin’we va ri swin’we. U nga ehleketa hi ntlawa wa vavasati va tsevu va yime enyangweni loko un’we wa vona a chumayela! Kambe hakatsongo-tsongo swilo swi sungule ku lungha ivi ku va ni nhluvuko.”

Xikombiso xa matimba xa varhumiwa xi pfune Timbhoni le Swihlaleni swa Leeward leswaku ti tiya, ti nga chavisiwi hi vakaneti lava a va ringeta ku kavanyeta ntirho. Ripfumelo leri ri kombisiweke hi murhumiwa ri pfune vamakwerhu va le Spain leswaku va sungula ntirho wa vutirheli bya yindlu na yindlu, ku nga khathariseki ntshikilelo wa Catholic Fascist lowu a va hanya ehansi ka wona hi nkarhi wa kona. Varhumiwa lava a va tirha eJapani endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava va veke xikombiso xa vuxiya-xiya—a va tekelelanga ku hluleka ka vukhongeri bya tiko, endzhaku ka loko mufumi wa Japani a landzule vukwembu bya yena, kambe ematshan’wini ya sweswo va nyikele vumbhoni lebyi khorwisaka bya ku pfumela eka Muvumbi.

Timbhoni ta kwalaho ti xiye varhumiwa naswona hakanyingi a ti khumbiwa ngopfu hi tindlela leti varhumiwa va nga ti lemukangiki hi nkarhi wolowo. Le Trinidad, swiendlakalo leswi kombiseke ku titsongahata ka varhumiwa, ku tiyimisela ka vona ku langutana ni swiyimo swo nonon’hwa ni ntirho wa vona wo tika entirhweni wa Yehovha ku nga khathariseki maxelo yo hisa, ka ha vulavuriwa ha swona endzhaku ka malembe yo tala. Timbhoni le Korea a ti nyanyuke ngopfu hi moya wa ku tikarhata wa varhumiwa, lava va nga tshama va nga humi etikweni ku ringana khume ra malembe, leswaku va endzela mindyangu ya ka vona, hi mhaka ya leswi hulumendhe a yi nga ta va pfumelela ku tlhela va nghena handle ka loko ku ri ni mhaka ya xihatla “yo khathalela ntshamisano wa vanhu.”

Hi nkarhi wa vona wo sungula wa xikolo xa le Gilead ni le ndzhaku ka wona, varhumiwa vo tala a va ri tiva kahle tirhelo ra yindlu-nkulu ya nhlengeletano ya Yehovha leyi vonakaka. Hakanyingi a va ri ni nkarhi lowu ringaneke wa ku tolovelana ni swirho swa Huvo leyi Fumaka. Endzhaku ka nkarhi loko va ri eswiavelweni swa vona swa vurhumiwa, va swi kotile ku nyika swiviko leswi va tivoneleke swona eka Timbhoni ta kwalaho ni lava ha ku tsakelaka, leswi nga mayelana ni ndlela leyi nhlengeletano yi tirhaka ha yona swin’we ni ku yi tlangela ka vona. Vuenti bya ku tlangela loku va ku nyikeleke malunghana ni tirhelo ra le tilweni ra nhlengeletano, hakanyingi a ku ri yinhla ya nkoka leyi vangeleke ku kula loku a ku va kona.

Etindhawini to tala leti varhumiwa va rhumiweke eka tona, minhlangano ya vandlha a yi nga ri kona loko va fika. Kutani va endle malunghiselelo lama lavekaka, va fambisa minhlangano ni ku tamela swiphemu swo tala swa nhlangano ku kondza van’wana va fanelekela ku tirha eka malunghelo lawa. A va tshamela ku letela vamakwerhu lavan’wana leswaku va fanelekela ku rhwala vutihlamuleri. (2 Tim. 2:2) Hakanyingi ndhawu yo rhanga leyi a ku hlanganyeriwa eka yona a ku ri kaya ra varhumiwa. Endzhaku ku endliwe malunghiselelo ya ku va ni Tiholo ta Mfumo.

Laha mavandlha se a ma ri kona, varhumiwa va pfune hi ku endla leswaku minhlangano yi va leyi tsakisaka ni leyi dyondzisaka. Tinhlamulo ta vona leti lunghiseleriweke kahle a ti tlangeriwa naswona ku nga ri khale va boxe ntila lowu van’wana va nga ringeta ku wu landza. Hi ku tirhisa vuleteri bya vona bya le Gilead, vamakwerhu va veke xikombiso lexinene xa ku vulavula ni ku dyondzisa erivaleni naswona va heta nkarhi va ri ni vamakwerhu hi ntsako leswaku va va pfuna va tiva maendlelo lawa. Ematikweni lawa vanhu a va nga khathali ngopfu hi swilo naswona a va nga ri na mhaka ni nkarhi, varhumiwa va tlhele va va pfuna hi ku lehisa mbilu leswaku va twisisa nkoka wa ku sungula minhlangano hi nkarhi ni ku khutaza un’wana ni un’wana leswaku a fika hi nkarhi.

Swiyimo leswi va nga swi kuma eka tindhawu tin’wana swi kombe leswaku a ku laveka mpfuno wa ku endla leswaku va twisisa nkoka wa ku namarhela mimpimanyeto ya Yehovha ya ku lulama. Hi xikombiso, le Botswana va kume leswaku vamakwerhu van’wana va xisati a va ha boha vana va vona tintambu kumbe vuhlalu, va vula leswaku va va sirhelela leswaku va nga karhatiwi, va nga swi voni leswaku mukhuva lowu i wa vungoma ni vuloyi. Le Portugal va kume swiyimo leswi a swi vanga mpfilumpfilu. Hi ku lehisa mbilu, ku pfuna hi rirhandzu ni ku tiya laha swi fanelaka kona, ku vonake rihanyo leri antswaka ra moya.

Varhumiwa lava a va averiwe ku langutela le Finland va tirhise nkarhi wo tala ni ku endla matshalatshala ya ku letela vamakwerhu va kwale leswaku va kambisisa swiphiqo hi ku ya hi misinya ya milawu ya Bibele ivi xisweswo va endla xiboho lexi xi pfumelelanaka ni mianakanyo ya Xikwembu. Le Argentina na kona va pfune vamakwerhu leswaku va dyondza ntikelo wa xiyimiso, ndlela ya ku hlayisa tirhekhodo ni nkoka wa ku va ni tifayili. Le Jarimani va pfune vamakwerhu vo tshembeka lava eka timhaka tin’wana a va omelela eka mavonelo ya vona, hi mhaka ya ku lwela ka vona leswaku va pona etikampeni ta nxaniso, leswaku va tekelela swinene tindlela ta vunene ta Yesu Kreste loko va risa ntlhambi wa Xikwembu.—Mt. 11:28-30; Mint. 20:28.

Ntirho wa varhumiwa van’wana a wu katsa ku langutana ni vatirhi va hulumendhe, va hlamula swivutiso swa vona ni ku endla swikombelo swa ku amukeriwa ximfumo ka ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Hi xikombiso, endzhaku ka malembe ya kwalomu ka mune, Makwerhu Joly, loyi a a averiwe le Cameroon ni nsati wakwe, u endle matshalatshala hi ku phindha-phindha ya leswaku ntirho wu amukeriwa ximfumo. U vulavule ko tala ni vatirhela-mfumo va le Furwa ni va le Afrika. Eku heteleleni, endzhaku ka ku hundzuka ka hulumendhe, ntirho wu amukeriwile ximfumo. Hi nkarhi wolowo Timbhoni se a ti tirhe le Cameroon ku ringana malembe ya 27 naswona se a ti fika eka 6 000.

Ku Hlangavetana Ni Mintlhontlho Ya Ntirho Wo Famba-famba

Van’wana va varhumiwa a va averiwe ku va valanguteri lava famba-fambaka. A ku ri ni xilaveko lexikulu le Australia, laha matshalatshala man’wana ya vamakwerhu ma hambukisiweke hi ndlela yo biha eka swilaveko swa Mfumo, ma endleriwa mintirho ya ku tihanyisa hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Hi ku famba ka nkarhi, leswi swi lulamisiwile naswona hi nkarhi wa riendzo ra Makwerhu Knorr hi 1947, ku kandziyisiwe nkoka wa ku rhangisa ntirho wa ku chumayela hi Mfumo. Endzhaku ka sweswo, ku hiseka, ku va xikombiso lexinene ni tindlela ta ku dyondzisa ta mathwasana ya le Gilead lawa a ma tirha tanihi valanguteri va xifundzha ni va muganga ku pfune swinene leswaku Timbhoni ta kwalaho ti hlakulela moya wa xiviri.

Ku hlanganyela entirhweni wolowo wo famba-famba hakanyingi swi lave ku tiyimisela ku endla matshalatshala lamakulu ni ku langutana ni makhombo. Wallace Liverance u kume leswaku ndlela yin’we ya ku fika eka ndyangu wa vahuweleri lava nga voxe le Volcán, eBolivia, a ku ri ku famba tikhilomitara ta 90 ku ya ni ku vuya, a tsemakanya ndhawu ya maribye, ya kwandzasi, leyi tlakukeke 3 400 wa timitara a famba edyambyini leri vavulaka, a rhwele nkwama wa yena wa byetlelo, swakudya ni mati, swin’we ni tibuku. Neal Callaway, leswaku a ya pfuna mavandlha le Philippines a hamba a famba hi tibazi ta le makaya leti a ti lo ntlwi hi vanhu, laha a ku nga khandziyi vanhu ntsena, kambe ni swiharhi ni swilo swin’wana. Richard Cotterill u sungule ntirho wakwe a ri mulanguteri la famba-fambaka le India hi nkarhi lowu magidi ya vanhu a ma dlayiwa hi mhaka ya rivengo ra vukhongeri. Loko a averiwe ku ya pfuna vamakwerhu endhawini leyi a yi hlaseriwile, mutirhi wa laha ku tsarisiwaka kona loko u lava ku khandziya xitimela u ringete ku n’wi tlherisa. A swi tikomba ku ri riendzo ro chavisa eka vakhandziyi vo tala, kambe Makwerhu Cotterill a a rhandza vamakwavo swinene, ku nga khathariseki ndhawu leyi a va tshama ka yona kumbe leswaku va vulavula ririmi rihi. Hi ku tshembela eka Yehovha, u te: “Loko Yehovha a swi rhandza, ndzi ta ringeta ku ya fika.”—Yak. 4:15.

Ku Khutaza Van’wana Leswaku Va Nghenela Ntirho Wa Nkarhi Hinkwawo

Hikwalaho ka moya wa ku hiseka lowu kombisiweke hi varhumiwa, vo tala va lava va va dyondziseke va tekelele xikombiso xa vona hi ku nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo. Le Japani, laha varhumiwa va 168 va tirheke kona, a ku ri ni maphayona ya 75 956 hi 1992; vahuweleri lava tlulaka 40 wa tiphesente le Japani a va ri entirhweni wo karhi wa nkarhi hinkwawo. Le Riphabliki ra Korea nhlayo-xikarhi a yi fana.

Ematikweni lawa nhlayo ya Timbhoni yi ringaneleke eka vaaka-tiko, ku rhambiwe vatirheli vo tala va nkarhi hinkwawo leswaku va ta leteriwa eXikolweni xa Gilead ivi endzhaku ka sweswo va rhumeriwa ku ya tirha eka tindhawu tin’wana. Varhumiwa vo tala va huma eUnited States ni le Canada; kwalomu ka 400 va huma eBritain; lava tlulaka 240 va huma eJarimani; va 150 va huma eAustralia; lava tlulaka 100 va huma eSweden; ku katsa ni tinhlayo titsongo ta lava a va huma eDenmark, Finland, Hawaii, Netherlands, New Zealand ni kun’wana. Matiko lawa a ma pfuniwa hi varhumiwa endzhaku ka nkarhi na wona ma humese vanhu lava tshembisaka ku va varhumiwa lava a va ta tirha eka matiko man’wana.

Ku Eneta Swilaveko eNhlengeletanweni Leyi Kulaka

Loko nhlengeletano yi ya yi kula, varhumiwa va ve ni vutihlamuleri byin’wana. Nhlayo leyikulu ya vona yi tirhe tanihi vakulu ni malandza ya vutirheli emavandlheni lawa va ma pfuneke ku endla nhluvuko. Ematikweni yo tala a ku ri vona valanguteri vo sungula va xifundzha ni va muganga. Tanihi leswi ku kula loku engetelekeke ku nga swi endla swi faneleka leswaku Sosayiti yi simeka tihofisi letintshwa ta marhavi, varhumiwa vo tala va rhwexiwe vutihlamuleri mayelana ni matirhelo ya rhavi. Minkarhi yin’wana lava tiveke ririmi kahle va komberiwe ku pfuna hi ku hundzuluxela ni ku lulamisa swihoxo swa tibuku ta Bibele.

Hambi swi ri tano, va titwe va hakeriwile loko lava a va hlaya na vona va dyondze Rito ra Xikwembu kumbe loko vamakwavo lava va va pfuneke leswaku va kula emoyeni, va fanelekela ku byarha vutihlamuleri byo tano. Hi xikombiso vatekani van’wana le Peru a va nyanyukile loko va vona van’wana lava a va dyondza na vona va tirha tanihi maphayona yo hlawuleka, va pfuna ku tiyisa mavandlha lamantshwa ni ku pfula nsimu leyintshwa. Eka dyondzo leyi varhumiwa a va yi fambisa ni ndyangu wun’wana eSri Lanka, ku hume un’wana loyi a nga va xirho xa Komiti ya Rhavi ra tiko rolero. Van’wana vo tala va varhumiwa va ve ni ntsako lowu fanaka.

Va tlhele va langutana ni nkaneto.

Ku Langutana Ni Nkaneto

Yesu u byele valandzeri vakwe leswaku a va ta xanisiwa, ku fana na yena. (Yoh. 15:20) Tanihi leswi varhumiwa hakanyingi a va ta hi le ntsungeni, ngopfu-ngopfu loko ku va ni ku xanisiwa lokukulu etikweni, a va hlongoriwa.

Hi 1967, Sona Haidostian ni vatswari va yena va khomiwile le Aleppo, eSiriya. Va pfaleriwe ekhotsweni ku ringana ntlhanu wa tin’hweti ivi va hlongoriwa etikweni rero va nga ri na swona swilo swa vona. Margarita Königer, la humaka eJarimani, a averiwe le Madagascar; kambe ku tshamela ku hlongoriwa ku vangele ku ya eka swiavelo leswintshwa, eKenya, le Dahomey (Benin) ni le Upper Volta (Burkina Faso). Domenick Piccone ni nsati wakwe Elsa, va hlongoriwile le Spain hi 1957 hikwalaho ka ku chumayela ka vona, ivi va hlongoriwa ePortugal hi 1962 ni le Morocco hi 1969. Hambi swi ri tano, eka tiko rin’wana ni rin’wana a va endla swo tala loko va ri karhi va ringeta ku ololoxa milawu ya ku hlongoriwa. Vumbhoni a byi nyikiwa vatirhela-mfumo. Hi xikombiso, le Morocco va kume nkarhi wo chumayela vatirhela-mfumo le Sécurité Nationale, ni muavanyisi wa Huvo leyi Tlakukeke, ni murhangeri wa maphorisa le Tangier, ni vayimeri va U.S. eTangier na Rabat.

Ku hlongoriwa ka varhumiwa a ku endlanga leswaku ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu herisiwa, hi laha vatirhela-mfumo van’wana a va ehlekete ha kona. Timbewu ta ntiyiso leti ana se ti byariweke hakanyingi ti hambeta ti mila. Hi xikombiso, varhumiwa va mune va yise vutirheli bya vona emahlweni, ku ringana tin’hweti ti nga ri tingani eBurundi loko hulumendhe yi nga si va hlongola hi 1964. Kambe un’wana wa vona u ye emahlweni a tsalelana ni munhu la tsakelaka, loyi a nga tsala a vula leswaku a a dyondza Bibele ni vanhu va 26. Mbhoni yin’wana ya le Tanzania leyi nga rhurhela eBurundi ku nga ri khale na yona yi hambete yi chumayela. Hakatsongo-tsongo nhlayo ya vona yi kurile ku kondza ku va ni madzana lama avelanaka ni van’wana rungula ra Mfumo.

Kun’wanyana, va nga si va hlongola, vatirhela-mfumo va va xanisile va ringeta ku endla leswaku un’wana ni un’wana a amukela leswi swi rhandziwaka hi vona. Le Gbarnga, eLiberia hi 1963, masocha ma hlengelete vavanuna, vavasati ni vana va 400 lava a va khome ntsombano wa Vukreste kwalaho. Masocha ma va machise va ya endhawini ya masocha, ma va chavisa, ma va ba, ma vuya ma lava leswaku un’wana ni un’wana—ku nga khathariseki leswaku i wa rixaka rihi kumbe i wa ripfumelo rihi ra vukhongeri—a losa mujeko wa le Liberia. Un’wana wa lava a va ri eka ntlawa wolowo a ku ri Milton Henschel, la humaka eUnited States. Nakambe a ku ri ni varhumiwa van’wana, ku katsa na John Charuk la humaka eCanada. Un’wana wa mathwasana ya le Gilead u landzule ripfumelo rakwe, hi laha a nga endla ha kona enkarhini lowu hundzeke (hambi leswi a nga swi tivisangiki), naswona leswi handle ko kanakana swi endle leswaku van’wana lava a va ri eka nhlengeletano yoleyo na vona va landzula ripfumelo ra vona. Swi ve erivaleni leswaku hi wihi loyi a a chava Xikwembu hakunene ni loyi a a phasiwe hi ku chava munhu. (Swiv. 29:25) Endzhaku ka leswi, hulumendhe yi vule leswaku varhumiwa hinkwavo va Timbhoni va le ka matiko man’wana va suka etikweni rolero, hambi leswi eku heleni ka lembe rero, xileriso lexi humaka eka muungameri xi va pfumeleleke leswaku va vuya.

Hakanyingi, leswi vatirheli va hulumendhe va swi endlaka eka varhumiwa a swi vangiwa hi ntshikilelo wa vafundhisi. Nkarhi wun’wana, ntshikilelo lowu a wu endliwa exihundleni. Minkarhi yin’wana, a swi tiviwa hi vanhu hinkwavo leswaku i mani loyi a hlohlotelaka nkaneto wa kona. George Koivisto a nga ka a nga wu rivali mixo lowu a sunguleke ha wona ku ya ensin’wini le Medellín, eColombia. Xikan’we-kan’we ku humelele ntlawa wa vana va xikolo lava a va huwelela, va n’wi hoxetela hi maribye ni mabuwu ya vumba. N’wini wa muti, loyi a a nga si tshama a n’wi vona, u n’wi nghenise endzeni ka yindlu hi ku hatlisa, a pfala hi rivanti ra tihunyi, a tisola a nga heti, hi mhaka ya leswi swi endliwaka hi ntlawa lowu nga ehandle. Loko ku fika maphorisa, man’wana ma sole mudyondzisi wa xikolo leswi a nga tshika swichudeni swi huma. Kambe ku twakale rito rin’wana ri ku: “A hi swona! A ku ri muprista! U huwelele eka swikurisa-marito a humesa swichudeni leswaku swi ‘hoxetela Maprotestente hi maribye.’”

A ku laveka ku tshemba Xikwembu, ni ku rhandza tinyimpfu. Elfriede Löhr na Ilse Unterdörfer a va averiwe emugangeni wa Gastein le Austria. Hi nkarhinyana, a va fambise tibuku to tala ta Bibele eka vanhu lava a va ri ni ndlala ya swakudya swa moya. Kambe vafundhisi va lwisane na swona. Va khutaze vana va xikolo leswaku va hlekula varhumiwa eswitarateni ni ku rhanga emahlweni ka vona va byeletela vini va miti leswaku va nga yingisi. Vanhu va sungule ku chava. Kambe hi ku phikelela hi rirhandzu, ku sunguriwe tidyondzo ti nga ri tingani letinene. Loko ku hleriwe nkulumo ya Bibele ya le rivaleni, mufundhisi a a yime emahlweni ka ndhawu leyi a ku khomeriwe nhlangano ka yona a tshwukise ni mahlo. Kambe loko varhumiwa va humela eswitarateni va ya hlanganisa vanhu, mufundhisi u nyamalarile. U vitane phorisa ivi a vuya, a lava ku kavanyeta nhlangano. Kambe u hlulekile. Hi ku famba ka nkarhi ku simekiwe vandlha lerinene kwalaho.

Emadorobeni ya le kusuhi na Ibarra, le Ecuador, Unn Raunholm na Julia Parsons a va hamba va hlangana ni mintlawa ya madzolonga leyi a yi hlohloteriwa hi vaprista. Hi mhaka ya leswi muprista un’wana a a vanga hasahasa nkarhi hinkwawo loko varhumiwa va ta le San Antonio, vamakwerhu va xisati va ehlekete ku ya tirha eka doroba rin’wana, leri vitaniwaka Atuntaqui. Kambe siku rin’wana ndhuna ya kwalaho hi ntsako yi khongotele Makwerhu wa xisati Raunholm leswaku a hatlisa a baleka edorobeni rero. U te: “Muprista u mi vitanela vanhu va ta mi lwisa, naswona mina a ndzi na vona vavanuna lava ringaneke va ku mi lwela.” Wa tsundzuka: “Ntshungu a wu landzela! Mujeko wa Vatican wa muvala wo basa ni wa xitshopana a wu fambisiwa emahlweni ka ntlawa loko muprista a pfa a huwelela hi marito yo tanihi lawa, ‘Hanya hi masiku wena Kereke ya Khatoliki!’ ‘A ku herisiwe Maprotestente!’ ‘A byi hanye hi masiku vunhwana bya Wanhwana!’ ‘A ku hanye ku tivula swidyoho!’ Nkarhi hinkwawo ntshungu lowu a wu engeta marito lawa loko muprista a heta ku ma vula.” Hi nkarhi wolowo vanhu van’wana va rhambe Timbhoni leswaku ti nghena eNdlwini ya Nhlangano wa Vatirhi ya kwalaho leswaku ti ta sirheleleka. Varhumiwa va nyikele vumbhoni eka vanhu lava a va tile va lava ku tiva leswaku ku humelela yini. Va fambise tibuku hinkwato leti a va ri na tona.

Tidyondzo Leti Ti Endleriweke Ku Eneta Swilaveko Swo Hlawuleka

Emalembeni yo sukela loko varhumiwa vo rhanga va rhumiwile ku suka le Xikolweni xa Gilead, nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha yi kule hi mpimo lowu xiyekaka. Hi 1943, loko xikolo xi pfula, a ku ri ni Timbhoni ta 129 070 ntsena ematikweni ya 54 (kambe i matiko ya 103 hi ku ya hi leswi mepe a wu avanyisiwe xiswona eku sunguleni ka va-1990). Hi 1992 a ku ri ni Timbhoni ta 4 472 787 ematikweni ya 229 ni mintlawa ya swihlala emisaveni hinkwayo. Loko ku kula loku ku va kona, swilaveko swa nhlengeletano swi cincile. Tihofisi ta marhavi leti hi nkarhi wo karhi a ti khathalela Timbhoni ta le hansi ka dzana leti a ti ri emavandlheni ma nga ri mangani, sweswi ti langutela ntirho wa makume ya magidi ya Timbhoni naswona yo tala ya marhavi lawa ma swi kume swi fanela leswaku ma gandlisa tibuku hi woxe leswaku ma hlomisa lava va endlaka ntirho wa ku vula evhangeli.

Leswaku ku fikeleriwa swilaveko leswi hundzukaka, endzhaku ka malembe ya 18 loko ku pfuriwe Xikolo xa Gilead, ku endliwe khoso yo letela ya tin’hweti ta khume eyindlu-nkulu ya Sosayiti, leyi a yi endleriwe ngopfu-ngopfu vamakwerhu lava rhwalaka mindzhwalo yo tika ya vutihlamuleri etihofisini ta marhavi ta Sosayiti ya Watch Tower. Van’wana va vona va rhange hi ku nghenela khoso ya tin’hweti ta ntlhanu ya vurhumiwa le Gilead; van’wana a va yi nghenelanga. Hinkwavo ka vona a va ta vuyeriwa hi ndzetelo wo hlawuleka wa ntirho wa vona. Mabulo ya ndlela yo tamela swiyimo swo hambana-hambana ni ku fikelela swilaveko swa nhlengeletano hi ku ya hi misinya ya milawu ya Bibele ma endle leswaku ku va ni vun’we. Khoso leyi a yi ri ni dyondzo ya Bibele hinkwayo yo hlamusela ndzimana ha yin’we-yin’we. Nakambe a yi ri ni nkambisiso wa matimu ya vukhongeri; ku leteriwa hi vuxokoxoko lebyi lavekaka eku fambiseni ka hofisi ya rhavi, Kaya ra Bethele ni vugandliselo; ni swiletelo mayelana ni ku fambisa vutirheli bya nsimu, ku hlela mavandlha lamantshwa ni ku pfula masimu lamantshwa. Tikhoso leti (ku katsa ni yo hetelela leyi yi hungutiweke yi va ya tin’hweti ta nhungu) a ti fambisiwa eyindlu-nkulu ya misava, le Brooklyn, New York, ku sukela hi 1961 ku ya ka 1965. Mathwasana yo tala ma tlheriseriwe ematikweni lawa a ma tirha ka wona; van’wana va averiwe ematikweni man’wana lawa a va ta ma pfuna ngopfu hi ntirho.

Ku sukela hi February 1, 1976 ku tirhisiwe lunghiselelo lerintshwa etihofisini ta marhavi ta Sosayiti leswaku ku lunghiseriwa ku andza ka nkarhi lowu taka loku a ku languteriwile hi ku ya hi vuprofeta bya Bibele. (Esa. 60:8, 22) Ematshan’wini ya ku va ni mulanguteri un’we ntsena wa rhavi ni mupfuni wa yena, Huvo leyi Fumaka yi hlawule vamakwerhu vanharhu kumbe ku tlula leswaku va tirha eka Komiti yin’wana ni yin’wana ya Rhavi. Marhavi lamakulu ma nga ha va ni swirho swa nkombo ekomitini. Leswaku vamakwerhu lava hinkwavo va leteriwa, ku hleriwe khoso yo hlawuleka ya le Gilead ya mavhiki ya ntlhanu le Brooklyn, eNew York. Titlilasi ta khume-mune leti vumbiwaka hi swirho swa Komiti ya Rhavi leswi humaka eswiphen’wini hinkwaswo swa misava ti khomiwile leswaku swirho leswi swi nyikiwa ndzetelo lowu wo hlawuleka eyindlu-nkulu ya misava eku heleni ka 1977 ku ya ka 1980. Lowu a ku ri nkarhi lowunene wa ku hlanganisa ni ku antswisa matirhelo.

Xikolo xa Gilead xi hambete xi letela lava a va ri ni malembe yo tala ya ntokoto evutirhelini bya nkarhi hinkwawo ni lava a va swi rhandza naswona va swi kota ku rhumeriwa ematikweni man’wana, kambe a ku ta tirhisiwa ni van’wana vo tala. Leswaku ku hatlisisiwa vuleteri lebyi, ku sunguriwe swikolo ematikweni man’wana leswi engetelaka xikolo xa Gilead leswaku swichudeni swi nga boheki ku rhanga hi ku dyondza Xinghezi swi nga si fanelekela ku nghena xikolo lexi. Hi 1980-81, Xikolo xa Muganga xa Gilead xa le Mexico xi letele swichudeni leswi vulavulaka Xipaniya leswi swi nga pfuna ku eneta xilaveko xa xihatla xa vatirhi lava fanelekaka le Amerika Xikarhi na Dzonga. Hi 1981-82, 1984 ni hi 1992, titlilasi ta Xikolo lexi Engetelaka xa le Gilead ti ve kona ni le Jarimani. Ku sukela kwalaho mathwasana a ma rhumeriwa eAfrika, Yuropa Vuxa, Amerika Dzonga ni le matikweni yo tala ya swihlala. Ku engetela kwalaho titlilasi ti khomeriwe le India hi 1983.

Tanihi leswi Timbhoni ta ndhawu leti hisekaka a ti hlanganyela ni varhumiwa eku hangalaseni ka vumbhoni bya Mfumo, nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha yi engeteleke hi ku hatlisa naswona leswi swi vangele ku vumbiwa ka mavandlha yo tala. Exikarhi ka 1980 na 1987, nhlayo ya mavandlha emisaveni hinkwayo yi engeteleke hi 27 wa tiphesente, ma ya fika eka 54 911. Etindhawini tin’wana, hambi leswi vo tala a va ya eminhlanganweni naswona va hlanganyela evutirhelini bya nsimu, vamakwerhu vo tala a va ha ri vantshwa. A ku ri ni xilaveko xa xihatla xa vavanuna va Vakreste lava nga ni ntokoto leswaku va va varisi ni vadyondzisi hi tlhelo ra moya, swin’we ni ku rhangela entirhweni wa ku vula evhangeli. Leswaku ku fikeleriwa xilaveko lexi, hi 1987 Huvo leyi Fumaka yi pfunete hi ku sungula Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli tanihi xiphemu xa nongonoko wa Xikolo xa le Gilead wa dyondzo ya Bibele. Khoso ya mavhiki ya nhungu yi katsa dyondzo leyi enteke ya Bibele swin’we ni ku kambisisa ku kula ka xichudeni xin’wana ni xin’wana hi tlhelo ra moya. Timhaka ta ku hlela ni ta ku tenga timhaka, kun’we ni vutihlamuleri bya vakulu ni malandza ya vutirheli swa langutiwa naswona ku nyikiwa ndzetelo wo hlawuleka wa ku vulavula erivaleni. Handle ko kavanyeta titlilasi letin’wana ta ku letela varhumiwa lava humaka ematikweni yo hambana-hambana, xikolo lexi xi tirhise miako yin’wana, xi khomeriwa ematikweni yo hambana-hambana. Mathwasana sweswi ma eneta swilaveko swo hlawuleka ematikweni yo tala.

Xisweswo vuleteri lebyikulu lebyi nyikeriweke hi Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower byi fambisana ni swilaveko leswi hundzukaka swa nhlengeletano leyi kulaka hi ku hatlisa ya matiko hinkwawo.

“Hi Mina Loyi, Nḍi Rume”

Moya lowu kombisiwaka hi varhumiwa wu fana ni lowuya wa muprofeta Esaya. Loko Yehovha a n’wi byele hi lunghelo ra ntirho wo hlawuleka, u hlamule a ku: “Hi mina loyi, nḍi rume.” (Esa. 6:8) Moya lowu wa ku tinyiketela wu susumete magidi ya vavasati ni vavanuna lavantshwa leswaku va siya tindhawu leti va ti toloveleke ni maxaka, va ya tirha lomu va lavekaka kona leswaku va yisa ku rhandza ka Xikwembu emahlweni.

Swiyimo swa ndyangu swi hundzule vutomi bya varhumiwa vo tala. Vo tala lava va nga va ni vana endzhaku ka ku va varhumiwa va swi kotile ku tshama etikweni leri a va averiwe ka rona, va tirha ntirho wo tihanyisa lowu lavekaka ni ku tirha ni mavandlha. Van’wana, endzhaku ka malembe yo tala ya ntirho va boheke ku vuyela emakaya ya vona leswaku va khathalela vatswari lava dyuhaleke kumbe hikwalaho ka swivangelo swin’wana. Kambe va swi teke swi ri lunghelo ku hlanganyela entirhweni wa vurhumiwa loko va ha swi kota.

Van’wana va swi kotile ku endla ntirho wa vurhumiwa wu va ntirho wa vona wa vutomi. Leswaku va swi kota, hinkwavo va boheke leswaku va tolovelana ni swiyimo leswo tika. Olaf Olson, loyi a nga tiphina hi ntirho-vutomi wa vurhumiwa eColombia, u pfumerile: “Lembe ro sungula a ri tika ngopfu.” Sweswo a swi vangiwa ngopfu hi mhaka ya ku hluleka ku boxa leswi a lava ku swi vula hi ririmi rakwe lerintshwa. U engetile: “Loko a ndzi lo tshamela ku ehleketa hi tiko leri ndzi nga suka eka rona, a ndzi nga ta tsaka, kambe ndzi endle xiboho xa ku tshama eColombia hi miri ni mianakanyo, ndzi va ni vanghana va vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava nga entiyisweni, ndzi tshama ndzi ri evutirhelini, naswona ku nga ri khale laha a ndzi averiwe kona ku ve kaya ra mina.”

Ku phikelela ka vona eswiavelweni swa vona a ku nga vangiwi hi swona leswaku a va kuma tindhawu ta kona ti sasekile. Norman Barber, loyi a tirheke eBurma (laha sweswi ku nga Myanmar) ni le India, ku sukela hi 1947 ku fikela eku feni ka yena hi 1986, u tiphofule hi ndlela leyi: “Loko munhu a tsakela ku tirhisiwa hi Yehovha, tindhawu hinkwato ta fana eka yena. . . . Kahle-kahle, maxelo ya le tindhawini to hisa a ma endli ndzi lava ku tshama endhawini ya maxelo lamanene. Naswona mahanyelo ya vanhu va le tindhawini to hisa a hi wona lawa a ndzi ta ma hlawula. Kambe ku ni swilo swo tala swa nkoka leswi faneleke ku langutiwa ku tlula timhaka to tano leti tolovelekeke. Ku kota ku pfuna vanhu lava nga swisiwana emoyeni i lunghelo leri vanhu va nga swi kotiki ku ri hlamusela.”

Va tele lava nga ni mavonelo wolawo naswona moya lowu wa ku tikarhata wu hoxe xandla eku hetisekeni ka vuprofeta bya Yesu leswaku mahungu lawa lamanene ya Mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke, leswaku byi va vumbhoni eka matiko hinkwawo, ku nga si ta makumu.—Mt. 24:14.

[Nhlamuselo ya le hansi]

a Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 15, 1943, matl. 60-4.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 523]

Ku kandziyisiwa ka nkoka wa ku titshega hi Yehovha hi laha ku heleleke ni ku tshembeka eka yena

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 534]

Ku va munhu wa mafenya a swi pfuna!

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 539]

A ku laveka ku lehisa mbilu, mpfuno wa rirhandzu ni ku tiya loko swi laveka

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 546]

‘Ku kota ku pfuna vanhu lava hakunene va nga swisiwana emoyeni i lunghelo leri vanhu va nga swi kotiki ku ri hlamusela’

[Bokisi leri nga eka tluka 533]

Titlilasi Ta Le Gilead

1943-60: Xikolo xa le Lansing Dzonga, New York. Eka titlilasi ta 35 ku thwase swichudeni swa 3 639 leswi humaka ematikweni ya 95, laha swo tala swi averiweke ntirho wa vurhumiwa. Valanguteri va xifundzha ni va muganga lava tirhaka eUnited States na vona a va ri kona etitlilasini leti.

1961-65: Xikolo xa le Brooklyn, New York. Eka titlilasi ta ntlhanu, ku thwase swichudeni swa 514, naswona swi rhumeriwe ematikweni lawa Sosayiti ya Watch Tower a yi ri ni tihofisi ta marhavi; mathwasana yo tala ma rhwexiwe swiavelo swa vulawuri. Mune wa titlilasi leti a ti ri ni tikhoso ta tin’hweti ta 10; leyin’wana a yi ri ni khoso ya tin’hweti ta nhungu.

1965-88: Xikolo xa le Brooklyn, New York. Etitlilasini ta 45, laha yin’wana ni yin’wana a yi ri ni khoso ya mavhiki ya 20, ku leteriwe swichudeni swin’wana swa 2 198, swo tala swa swona swi leteriwa eka ntirho wa vurhumiwa.

1977-80: Xikolo xa le Brooklyn, New York. Khoso ya le Gilead ya mavhiki ya ntlhanu ya swirho swa Komiti ya Rhavi. Ku khomiwe titlilasi ta khume-mune.

1980-81: Xikolo xa Muganga xa Gilead xa le Mexico; khoso ya mavhiki ya 10; titlilasi tinharhu; mathwasana ya 72 lama vulavulaka Xipaniya ma lunghiseleriwa ku tirha le Latin Amerika.

1981-82, 1984, 1992: Xikolo lexi Engetelaka xa le Gilead le Jarimani; khoso ya 10 wa mavhiki; mune wa titlilasi; swichudeni swa 98 swa le matikweni ya Yuropa leswi vulavulaka Xijarimani.

1983: Titlilasi ta le India; khoso ya 10 wa mavhiki, a ti fambisiwa hi Xinghezi; mintlawa yinharhu; 70 wa swichudeni.

1987- : Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli, lexi nga ni khoso ya mavhiki ya nhungu, lexi khomeriwaka etindhawini ta le xikarhi eka swiphemu swo hambana swa misava. Ku fikela hi 1992 ana se mathwasana a ma tirha ematikweni yo tlula 35 ehandle ka tiko ra ka vona.

1988- : Xikolo xa le Wallkill, New York. Khoso ya mavhiki ya khume-mbirhi ya ku lunghisela ntirho wa vurhumiwa sweswi ya fambisiwa kona kwale. Ku kunguhatiwa leswaku xikolo xi ta rhurhiseriwa eXivandleni xa Watchtower xa Dyondzo le Patterson, New York, loko xi hetiwa.

[Bokisi leri nga eka tluka 538]

Ntlawa Wa Swichudeni Swa Misava Hinkwayo

Swichudeni leswi swi ngheneke Xikolo xa Gilead swi huma ematikweni yo tala naswona swi te exikolweni swi huma ematikweni yo tlula 110.

Ntlawa wo sungula wa swichudeni swa matiko hinkwawo a wu ri tlilasi ya vutsevu, hi 1945-46.

Ku endliwe xikombelo eka hulumendhe ya le U.S. leswaku swichudeni swa matiko mambe swi amukeriwa hi lunghiselelo ra swichudeni leswi nga telangiki ku tshama. Loko yi hlamula, Hofisi ya Dyondzo ya le U.S. yi teke Xikolo xa Gilead tanihi lexi xi nyikaka dyondzo leyi fanaka ni tikholichi letikulu ni swivandla swa dyondzo. Xisweswo, ku sukela hi 1953, vayimeri va U.S. emisaveni hinkwayo a va ri ni vito ra Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower ehansi ka nxaxamelo wa swivandla leswi amukeriwaka swa dyondzo. Ku sukela hi April 30, 1954, xikolo lexi xi humelerile ebukwini leyi nge “Educational Institutions Approved by the Attorney General.”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 522]

Swichudeni swa ntlawa wo sungula swa Xikolo xa Gilead

[Xifaniso lexi nga eka tluka 524]

Albert Schroeder a ri karhi a hlamusela swivumbeko swa tabernakele, a ri ni swichudeni swa Gilead

[Xifaniso lexi nga eka tluka 525]

Maxwell Friend a dyondzisa eholweni ya Xikolo xa Gilead

[Swifaniso leswi nga eka tluka 526]

Ku thwasa ka le Gilead a ku ri tinhla-nkulu ta moya

. . . van’wana va ri emintsombanweni leyikulu (New York, 1950)

. . . van’wana va ri le miakweni ya xikolo (laha N. H. Knorr a kombisiweke a vulavula emahlweni ka layiburari ya xikolo hi 1956)

[Swifaniso leswi nga eka tluka 527]

Miako ya ku tshama ya Xikolo xa Gilead le Lansing Dzonga, New York hi laha a yi ri ha kona hi va-1950

[Xifaniso lexi nga eka tluka 528]

Hermon Woodard (eximatsini) na John Errichetti (exineneni) loko va tirha le Alaska

[Xifaniso lexi nga eka tluka 529]

John Cutforth a ri karhi a tirhisa swifaniso eku dyondziseni le Papua New Guinea

[Swifaniso leswi nga eka tluka 530]

Varhumiwa le Ireland, va ri ni mulanguteri wa muganga hi 1950