Ku Karhateka Ka Mindyangu—Xikombiso Xa Minkarhi Ya Hina

KU KARHATEKA ka mindyangu—vo tala va ku teka tanihi xikombiso xa leswaku milawu ya ndhavuko ya vukati ni ya ku va vatswari va kurisa vana yi hundzeriwe hi nkarhi. Van’wana va swi teka tanihi vuyelo bya ku hundzuka ka politiki, ikhonomi ni ntshamisano. Van’wana vona va swi teka tanihi nhlaselo wun’wana wa thekinoloji ya manguva lawa. Entiyisweni, swiphiqo leswi mindyangu yi dodombisanaka na swona namuntlha swi kombetela eka nchumu wa nkoka swinene. Xiya marito ya Bibele lama nga eka 2 Timotiya 3:1-4:

“Tiva leswaku emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana; va ta va lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga [tshembekiki, NW]; va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela, valumbeti, lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama; va ta va timbabva, vanhu va futa, lava nga ni manyunyu, lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu.”

Xana marito lawa a ma kombisi rimitsu ra swiphiqo swa namuntlha? Ku karhateka ka namuntlha ka mindyangu entiyisweni i vuyelo lebyi kongomeke bya swiyimo leswi ku profetiweke leswaku swi ta humelela emasikwini ya makumu ya misava leyi. Naswona ku na vumbhoni lebyi nga kanetekiki bya leswaku nkarhi lowu wa ku karhateka wu sungule hi lembe ra 1914.a Ku sukela kwalaho, nhlohlotelo wa xivumbiwa xa moya lexi tlakukeke ku tlula vanhu lexi vuriwaka Sathana Diyavulosi a wu ri lowu dlayaka hi laha ku hlawulekeke.—Matewu 4:8-10; 1 Yohane 5:19.

Ku sukela hi 1914 loko a hikeriwe emisaveni, Sathana u “karihile ngopfu hi ku tiva leswaku nkarhi wa yena wu komile.” (Nhlavutelo 12:7-12) Tanihi leswi Sathana ku nga nala lonkulu wa Xikwembu “[lexi] ndyangu wun’wana ni wun’wana, ematilweni ni la misaveni, wu vuriwaka wa [xona],” xana swa hlamarisa leswi misava yi veke ndhawu leyi nga ni khombo eka mindyangu? (Vaefesa 3:15) Sathana u tiyimisele ku hambukisa vanhu hinkwavo ekule ni Xikwembu. Xana a a ta endla leswi hi ndlela yihi leyi antswaka loko ku nga ri hi ku tirhisa swiphiqo leswaku a hlasela mindyangu?

Mianakanyo leyi nga entangiki ya lava va tivulaka vatshila yo sirhelela mindyangu eka nhlaselo wo tano wa xivumbiwa lexi tlakukeke eka vanhu a yi nga pfuni nchumu. Hambi swi ri tano, loko yi vulavula hi Sathana, Bibele yi ri: “Hi tiva makungu ya yena.” (2 Vakorinto 2:11) Ku tiva tin’wana ta tindlela leti kongomeke leti a hlaselaka ha tona swa sirhelela swinene.

Mali Ni Ntirho

Ntshikilelo wa ikhonomi hi rin’wana ra matlharhi lama humelelaka swinene ya minhlaselo ya Sathana. Leyi i “minkarhi yo nonon’hwa,” kumbe hi laha Revised Standard Version yi hundzuluxelaka 2 Timotiya 3:1 ha kona, i “minkarhi ya maxangu.” Ematikweni lama hluvukaka, swiphiqo swo tanihi ku pfumaleka ka mintirho, miholo ya le hansi ni ku kayivela ka swilo swa xisekelo leswi lavekaka swi vanga ku nonon’hwa lokukulu eka mindyangu. Hambi swi ri tano, hambi ku ri eUnited States leri fuweke loko ri ringanisiwa ni matiko laman’wana, mintshikilelo ya ikhonomi yi ni vuyelo lebyi nga tsakisiki. Vulavisisi byin’wana bya le U.S. byi paluxe leswaku mali hi xin’wana xa swilo leswikulu leswi vangaka timholovo emindyangwini. Buku leyi nge Secrets of Strong Families yi hlamusela leswaku “nkarhi, nyingiso [ni] ntamu” leswi nyikeriwaka leswaku ku hlangavetaniwa ni ntirho wa ku tihanyisa na swona swi nga va “nala la tumbeleke” loyi a hlaselaka xiboho xa vukati.

Swiyimo swi sindzise vavasati vo tala ku lava mintirho. Mutsari Vance Packard wa vika: “Namuntlha, kwalomu ka nwe-xa-mune wa tincece ni vana va le Amerika lava nga si lumuriwaka lava nga si vaka ni malembe manharhu, va ni vamanana lava humaka va ya tirha ntirho wa ku tihanyisa.” Ku khathalela swilaveko leswi nga enerisekiki swa vana lavatsongo kun’we ni ntirho ku nga va matshalatshala lama hetaka matimba, lama karharisaka—swi va ni vuyelo lebyi nga tsakisiki eka vatswari ni vana. Packard u engetela leswaku hikwalaho ka leswi vana va nga riki na malunghiselelo lama eneleke ya ku khathaleriwa eUnited States, “vana va timiliyoni to hlayanyana namuntlha a va khathaleriwi kahle emalembeni ya vona yo sungula.”—Our Endangered Children.

Ndhawu ya ntirho hi yoxe hakanyingi yi tsanisa vun’we bya ndyangu. Vatirhi vo tala va kuceteriwa leswaku va va ni vuxaka bya rimbewu ni vatirhi-kulobye. Van’wana va katseka eku tinyiketeleni ka hava ko humelela kutani va honisa vutomi bya mindyangu ya vona leswaku va hluvukisa ntirho wa vona wa ku tihanyisa. (Ringanisa Eklesiasta 4:4.) Wanuna un’wana a a tinyikele swinene entirhweni wa yena tanihi muyimeri wa bindzu lerova nsati wakwe a tihlamusela tanihi “mutswari la nga hava nuna hakunene.”

Swiboho Swa Vukati Leswi Tsaneke

Vukati hi byoxe na byona bya hlaseriwa. Buku leyi nge The Intimate Environment yi ri: “Enkarhini lowu hundzeke, a ku languteriwe leswaku mpatswa wu ta tshama kun’we wu nga hambani handle ka loko un’wana wa vona a endla xidyoho lexikulu lexi lwisanaka na vukati—vuoswi, tihanyi, ku honisa loku hundzeletiweke. Sweswi vanhu vo tala va vona xikongomelo xa vukati ku ri ku tienerisa ka munhu hi xiyexe.” Ina, vukati byi tekiwa tanihi nchumu lowu susaka ku pfumala ntsako, ku phirheka kumbe xivundza—hayi tanihi xiboho xa vutomi hinkwabyo eka munhu un’wana. Nyingiso se wu le ka leswi u swi kumaka evukatini, hayi leswi u swi nyikelaka eka byona. (Ringanisa Mintirho 20:35.) “Ku hundzuka [loku] lokukulu ka mimpimanyeto ya vukati” ku swi tsanise swinene swiboho swa vukati. Loko mimpatswa yi nga koti ku tienerisa, hakanyingi yi fikelela makumu yo dlaya vukati tanihi ntlhantlho wa kona.

Vanhu ‘emasikwini lawa ya makumu’ va hlamuseriwa hi vuprofeta eBibeleni tanihi “[lava tiendlaka] wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va . . . ala matimba ya byona.” (2 Timotiya 3:4, 5) Vatshila vo tala va vone onge ku tsana ka vukhongeri ku hoxe xandla eku tsaneni ka vukati. Ebukwini yakwe leyi nge The Case Against Divorce, Dr. Diane Medved u tsarile a ku: “Hi ku ya hi vukhongeri lebyo tala, Xikwembu xi vule leswaku vukati a byi fanele byi nga vi na makumu. Loko u nga tiyiseki hi Xikwembu kumbe u nga pfumeli eka Xona, kutani u endla leswi u swi lavaka.” Hikwalaho, loko vukati byi va ni swiphiqo, mimpatswa a yi lavi mintlhantlho leyinene. “Va dlaya vukati hi ku hatlisa.”

Vantshwa Va Hlaseriwa

Vana va karhateka hi mintshikilelo ya namuntlha. Vana lavo tala swinene va biwa ku fana ni swiharhi, va holoveriwa kumbe ku tirhisiwa hi ndlela leyo biha hi tlhelo ra rimbewu hi vatswari va vona. Hikwalaho ka ku dlaya vukati, vana lava engetelekeke lava hlayiwaka hi timiliyoni a va na wona nsusumeto wa rirhandzu wa vatswari vambirhi, naswona maxangu lama vangiwaka hi ku tshikana ka vatswari hakanyingi ma va kona evuton’wini hinkwabyo.

Vantshwa va hlaseriwa hi minhlohlotelo ya matimba. Loko muntshwa la tolovelekeke wa le Amerika a va ni malembe ya 14 hi vukhale, u va a vone ku dlayiwa ka vanhu ka 18 000 ni mixaka yin’wana leyi nhlayo ya yona yi nga tivekiki ya madzolonga, rimbewu leri nga riki enawini, swiendlo swa tihanyi ni vugevenga, hi ku hlalela thelevhixini ntsena. Vuyimbeleri na byona byi va hlohlotela swinene vantshwa, naswona hakanyingi hi lebyi onhaka, lebyi vulavulaka hi rimbewu kumbe lebyi nga ni vusathana. Swikolo swi nyika vantshwa mianakanyo yo tanihi ndzhundzuluko lowu talaka ku tsanisa ku pfumela eka Xikwembu ni le Bibeleni. Nkucetelo wa tintangha wu susumetela vo tala ku katseka eka rimbewu ra le mahlweni ka vukati ni ku tirhisa swakunwa swa xihoko kumbe swidzidzirisi hi ndlela yo biha.

Leswi Vangaka Ku Karhateka Ka Mindyangu

Hikwalaho, ku hlaseriwa ka mindyangu ku anamile naswona ku nga va loku lovisaka. I yini lexi nga pfunaka mindyangu leswaku yi pona? Mutsundzuxi eka timhaka ta mindyangu, John Bradshaw wa ringanyeta: “Milawu ya hina ya vatswari a yi lulamisiwanga ngopfu hi malembe ya 150 leswaku yi fambelana na nkarhi. . . . Mina ndzi kholwa leswaku milawu ya khale a ya ha tirhi.” Hambi swi ri tano, milawu leyi engetelekeke leyi endliweke hi vanhu a hi ntlhantlho. Yehovha Xikwembu hi yena Musunguri wa ndyangu. U swi tiva ku antswa ku tlula mani na mani leswaku vutomi bya ndyangu byi hoxa xandla xa nkoka ku fikela kwihi eku tsakeni ka hina ni leswi swi lavekaka leswaku ndyangu wu tsaka ni ku tiya. Xana swi fanele ku hi hlamarisa leswi Rito ra xona leri ku nga Bibele, ri nyikelaka ntlhantlho eku karhatekeni ka mindyangu?

Buku yoleyo ya khale yi hlamusela ndlela leyi vutomi bya ndyangu byi sunguleke ku hambuka ha yona. Mpatswa wo sungula wa vanhu, Adamu na Evha, a va vekiwe entangeni lowo saseka kutani va nyikiwa xileriso lexi vuyerisaka xo hundzula misava hinkwayo yi va paradeyisi. Xikwembu xi lerise leswaku Adamu a a fanele ku va nhloko ya ndyangu. Evha a a fanele ku titsongahatela vunhloko bya yena tanihi ‘mupfuni’ kumbe ‘muhetisisi’ wa yena. Kambe Evha u xandzukele lunghiselelo leri. U titekele vunhloko bya nuna wa yena ivi a tlula xileriso xin’we ntsena lexi Xikwembu xi va vekeleke xona. Endzhaku Adamu u tshike vunhloko byakwe ivi a tihlanganisa ni nsati wa yena eku xandzukeni loku.—Genesa 1:26–3:6.

Vuyelo lebyi lovisaka bya ku hambuka loku eka lunghiselelo ra Xikwembu byi vonake hi ku hatlisa. Hikwalaho ka leswi a va nga ha tenganga naswona va ri ni nandzu, Adamu na Evha va khomiwe hi tingana ni ku tivona nandzu. Adamu, loyi eku sunguleni a hlamuseleke nsati wa yena hi marito lama tsakisaka, ya ku phata, se u kombetele eka yena hi gome ‘tanihi wansati loyi u ndzi nyikeke yena.’ Marito wolawo lama nga tsakisiki a ku ri masungulo ya maxangu ya vukati. Matshalatshala ya hava ya Adamu ya ku tlhela a kuma vunhloko bya yena a ma ta vanga leswaku a ‘n’wi fuma hi ku n’wi tshikilela.’ Evha na yena a a ta “navela” nuna wa yena, kumbexana hi ndlela leyi hundzeletiweke kumbe leyi nga fanelangiki.—Genesa 2:23; 3:7-16.

A swi hlamarisi leswi maxangu ya vukati bya Adamu na Evha ma veke ni vuyelo lebyo biha eka vana va vona. N’wana wa vona wo sungula wa xinuna, Kayini, u ve mudlayi wa tihanyi. (Genesa 4:8) Lameke, ntukulu wa Kayini, u engetele ku tsana ka vutomi bya ndyangu hi ku va munhu wo sungula ku teka tshengwe ematin’wini. (Genesa 4:19) Xisweswo, Adamu na Evha a va hundziselanga ndzhaka ya xidyoho ni rifu ntsena, kambe ni ku tshamela ku vabya ka ndyangu loku veke xiyimo xa rixaka ra vanhu ku sukela kwalaho. Emasikwini lawa ya makumu, madzolonga ya mindyangu ma tlakuke ku tlula rini na rini.

Mindyangu Leyi Humelelaka

Hambi swi ri tano, a hi mindyangu hinkwayo leyi kayakayaka hi mintshikilelo ya namuntlha. Hi xikombiso, wanuna un’wana u tshama ni nsati wa yena ni vana vambirhi va xisati endhawini yin’wana leyi ku tshamaka vanhu vatsongo le United States. Hambi leswi vo tala va vaakelani va vona va nga ni mukhandlu wa ku vulavurisana exikarhi ka vatswari ni vana va vona, yena ni nsati wa yena a va na wona, naswona a va karhateki hi leswaku vana va vona va xisati va nga ringeta ku tirhisa swidzidzirisi kumbe rimbewu. Hi Musumbunuku wun’wana ni wun’wana ni madyambu, loko vantshwa lavan’wana va honolele TV, ndyangu wa vona hinkwawo wu hlangana etafuleni ra kamara ro tshama eka rona leswaku wu va ni bulo ra Bibele. “Siku ra Musumbunuku ni madyambu i nkarhi wa hina wo hlawuleka wo hlangana hi vulavula,” ku hlamusela yena. “Vana va hina va titwa va ntshunxekile ku hi byela swiphiqo swa vona.”

Hi tlhelo rin’wana, ku ni mutswari loyi a nga yexe eMutini wa New York loyi na yena a tsakelaka vun’we bya ndyangu lebyi hlamarisaka ni vana va yena vambirhi va xisati. Xihundla xakwe hi xihi ke? “TV a hi yi pfuleli ku kondza ku fika mahelo-vhiki,” ku hlamusela yena. “Siku na siku hi va ni bulo ra tsalwa ra Bibele. Nakambe hi hlawula madyambu ya siku rin’wana leswaku hi ma tirhisela bulo ra ndyangu ra Bibele.”

Mindyangu leyi hayimbirhi i ya Timbhoni ta Yehovha. Va landzela xitsundzuxo lexi yaka emindyangwini lexi andlariweke eBibeleni—naswona swa tirha. Kambe a hi vona ntsena. Ku ni madzana ya magidi ya mindyangu yo fana ni ya vona leyi kumaka vuyelo lebyinene hi ku tirhisa milawu ya vutomi bya ndyangu leyi kumekaka ebukwini yoleyo.b Xana milawu ya kona hi yihi ke? Xana yi nga pfuna wena ni ndyangu wa wena hi ndlela yihi ke? Leswaku u kuma nhlamulo, hi ku khutaza ku xiya swihloko leswi sungulaka eka tluka leri landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Swiyimo leswi nga tsakisiki swa ikhonomi swi vanga ku karhateka lokukulu ka mindyangu leyi nga ematikweni lama hluvukaka

[Xihlovo Xa Kona]

U.S. Navy photo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Hi ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele, mindyangu yo tala yi lwisana ni mintshikilelo ya namuntlha