Yunisi Na Luwisa—Vadyondzisi Lava Nga Xikombiso Lexinene

Tanihi malandza ya Yehovha, ha swi tiva leswaku ku dyondzisa vana va hina dyondzo ya vukhongeri leyi i vutihlamuleri lebyikulu. Hambi ku ri endhawini leyinene, ntirho lowu wu nga ha va wu taleriwe hi mixaka hinkwayo ya swihinga ni swiphiqo. Leswi swi nonon’hwa ngopfu loko mutswari wa Mukreste a langutane ni ntlhontlho wolowo endyangwini lowu avaneke hi vukhongeri. Xiyimo xo tano a hi xintshwa. Matsalwa ma hi byela hi mutswari un’wana loyi a tikumeke a ri exiyin’weni lexi fanaka hi lembe-xidzana ro sungula C.E.

Ndyangu wa wansati loyi a a vuriwa Yunisi a wu tshama eListra, ku nga muti lowu nga exifundzheni xa Likawoniya edzonga-xikarhi wa Asia Minor. Listra a ku ri muti lowutsongo wa le xifundzheni lexi lowu a wu nga nyawuli ngopfu. A wu ri koloni ya Rhoma leyi a yi vitaniwa Julia Felix Gemina Lustra, lowu sunguriweke hi Awugusto Khezari leswaku a lwisana ni mintirho ya swigevenga etindhawini leti wu rhendzeleke. Yunisi a a ri Mukreste la nga Muyuda loyi a tshama emutini lowu avaneke hi vukhongeri ni nuna wa yena wa Mugriki, n’wana wa yena Timotiya na mana wa yena Luwisa.—Mintirho 16:1-3.

Swi vonaka onge a ku ri ni Vayuda va nga ri vangani eListra, tanihi leswi Bibele yi nga boxiki sinagoga kwalaho, hambileswi a ku ri ni Vayuda eIkoniya, laha ku nga kwalomu ka 30 wa tikhilomitara ku suka kwalaho. (Mintirho 14:19) Kutani swi nga endleka leswaku a swi nga n’wi oloveli Yunisi ku hanya hi ku pfumelelana ni ripfumelo ra yena. Mhaka ya leswaku Timotiya a nga yimbanga endzhaku ka loko a velekiwile yi endle leswaku swidyondzi swin’wana swi ehleketa leswaku nuna wa Yunisi u lwisane ni mianakanyo yoleyo.

Hambiswiritano, Yunisi a a nga ri yexe etidyondzweni ta yena. Swi vonaka onge Timotiya u dyondzisiwe “matsalwa yo kwetsima” hi mana wa yena ni kokwa wa yena wa xisati la tswaleke mana wa yena, ku nga Luwisa.a Muapostola Pawulo u khutaze Timotiya a ku: “Tshama eka swilo leswi u swi dyondzeke, leswi u susumetelekeke ku swi pfumela, u tiva vanhu lava u swi dyondzeke eka vona ni leswaku ku sukela loko wa ha ri ricece u tive matsalwa yo kwetsima, lawa ma swi kotaka ku ku tlharihisa leswaku u ta pona hi ripfumelo mayelana na Kreste Yesu.”—2 Timotiya 3:14, 15.

Ku Dyondzisiwa ‘Ku Sukela Loko A Ha Ri Ricece’

Loko Pawulo a vule leswaku Timotiya u dyondzisiwe “matsalwa yo kwetsima ku sukela loko [a] ha ri ricece,” leswi entiyisweni swi vula leswaku ku sukela evun’waneni. Leswi swi pfumelelana ni ku tirhisa ka yena rito ra Xigriki (breʹphos) leri hi ntolovelo ri kombetelaka eka n’wana loyi a ha ku velekiwaka. (Ringanisa Luka 2:12, 16.) Xisweswo Yunisi u teke ndzhwalo lowu a nyikiweke hi Xikwembu wu ri wa nkoka, a sungula ku nyika Timotiya ndzetelo a ha ri ntsongo lowu nga ta n’wi pfuna leswaku a kula a va nandza la tinyiketeleke wa Xikwembu.—Deteronoma 6:6-9; Swivuriso 1:8.

Timotiya u ‘khutaziwe ku pfumela’ mintiyiso ya Matsalwa. Hi ku ya hi xihlamusela-marito xin’wana xa Xigriki, rito leri Pawulo a ri tirhiseke laha ri vula “ku kuceteriwa swinene hi; ku tiyisekisiwa hi” nchumu wo karhi. A swi kanakanisi leswaku a ku laveka nkarhi ni matshalatshala lamakulu leswaku ku simekiwa ku tiyiseka koloko lokukulu embilwini ya Timotiya, va n’wi pfuna ku anakanya hi Rito ra Xikwembu ni ku kombisa ripfumelo eka rona. Kutani, handle ko kanakana Yunisi na Luwisa va tirhe hi matimba leswaku va dyondzisa Timotiya hi Matsalwa. Naswona mawaku hakelo leyi vavasati lava va chavaka Xikwembu va yi kumeke! A swi fanerile ku va Pawulo a tsala hi Timotiya a ku: “Ndzi tsundzuka ripfumelo leri nga eka wena leri nga riki na vukanganyisi, leri rhangeke ri va eka kokwa wa wena wa xisati Luwisa na mana wa wena Yunisi, kambe leri ndzi tiyisekaka leswaku ni le ka wena ri kona.”—2 Timotiya 1:5.

Mawaku ntirho wa nkoka lowu Yunisi na Luwisa va wu endleke evuton’wini bya Timotiya! Emhakeni leyi, mutsari David Read u ri: “Loko muapostola a kholwa leswaku a ku nga ri na nchumu lexi a xi ri xa nkoka ku tlula ntokoto wa Timotiya wa ku hundzuka, a ta va a n’wi tsundzuxe hi swona ta ha suka. Kambe xilo xo sungula lexi a fanele a xi vula malunghana ni ripfumelo ra Timotiya a ku ri leswaku ana se ra ‘hanya eka Luwisa . . . na Yunisi.’” Marito ya Pawulo malunghana ni ripfumelo ra Luwisa, Yunisi na Timotiya ma kombisa leswaku hakanyingi dyondzo ya Matsalwa leyi nyikeriwaka ekaya hi vatswari hambi ku ri vakokwana loko wa ha ri ntsongo i ya nkoka eku kambisiseni ka mintshembo ya moya ya vumundzuku bya n’wana. Xana leswi a swi fanelanga swi endla swirho swa ndyangu swi anakanyisisa swinene malunghana ni leswi swi swi endlaka ku hetisisa vutihlamuleri lebyi eka Xikwembu ni vana va vona?

Kumbexana Pawulo na yena a anakanya hi muxaka wa mbango wa kaya lowu Luwisa na Yunisi va wu vumbeke. Muapostola a nga ha va a endzele kaya ra vona eka riendzo ra yena ro sungula eListra, kwalomu ka 47/48 C.E. Kumbexana vavasati lavambirhi va hundzuke Vakreste hi nkarhi wolowo. (Mintirho 14:8-20) Kumbexana vuxaka bya rirhandzu, lebyi tsakisaka lebyi a byi ri kona endyangwini wolowo byi susumetele Pawulo ku hlawula rito leri faneleke loko a vulavula hi Luwisa a ku i “kokwa . . . wa xisati” wa Timotiya. Hi ku ya hi xidyondzi Ceslas Spicq, rito ra Xigriki leri a ri tirhiseke (mamʹme, ku hambana ni leri tolovelekeke ni leri xiximaka teʹthe) i “rito leri ha rona n’wana a kombisaka rirhandzu” eka kokwa wa yena wa xisati, leri emongweni lowu ri nga ni “mongo wa ku tolovelana ni rirhandzu.”

Ku Suka Ka Timotiya eKaya

Leswaku xiyimo xa vukati xa Yunisi a xi ri xihi loko Pawulo a endzela eListra ra vumbirhi (kwalomu ka 50 C.E.) a swi le rivaleni. Swidyondzi swo tala swi ehleketa leswaku a ri noni. Nilokoswiritano, ehansi ka nkongomiso wa mana wa yena na kokwa wa yena wa xisati, Timotiya u kurile a va jaha lerinene, kumbexana a ri ni malembe ya 20 hi nkarhi wolowo. A “ku vulavuriwa kahle ha yena hi vamakwavo va le Listra ni le Ikoniya.” (Mintirho 16:2) Entiyisweni, ku navela ku hangalasa mahungu lamanene ya Mfumo a ku nghenisiwile embilwini ya Timotiya, hikuva u amukele xirhambo xa Pawulo xo famba na yena na Silasi eriendzweni ra vona ra vurhumiwa.

Wa nga anakanya ndlela leyi Yunisi na Luwisa va titweke ha yona loko Timotiya a ri kusuhi ni ku famba! A va swi tiva leswaku eka riendzo ro sungula ra Pawulo loko a ta emutini wa vona, muapostola u khandliwile ivi a siyiwa a ri kusuhi ni ku fa. (Mintirho 14:19) Kutani a swi nga va oloveli ku pfumelela Timotiya a famba. Kumbexana, a va tivutisa leswaku u ta famba nkarhi wo tanihi kwihi ni leswaku u ta vuya a hlayisekile. Ku nga khathariseki mivilelo yoleyo, mana wa yena na kokwa wa yena handle ko kanakana va n’wi khutaze ku amukela lunghelo leri ro hlawuleka leri a ri ta n’wi pfuna ku tirhela Yehovha hilaha ku engetelekeke swinene.

Tidyondzo Ta Nkoka

Ku nga dyondziwa swo tala hi ku anakanyisisa hi Yunisi na Luwisa. Ripfumelo ri va susumetela ku kurisa Timotiya hi ndlela leyinene emoyeni. Xikombiso xa ku wupfa, ni lexi nga hundzukiki xa ku tinyiketela eka Xikwembu lexi vakokwana va xi vekelaka vatukulu va vona ni van’wana xi nga vuyerisa swinene evandlheni hinkwaro ra Vukreste. (Tito 2:3-5) Hilaha ku fanaka xikombiso xa Yunisi xi tsundzuxa vamanana lava nga ni vanuna lava nga riki vapfumeri hi vutihlamuleri ni vuyelo byo letela vana va vona timhaka ta moya. Ku endla leswi swi nga ha lava xivindzi lexikulu minkarhi yin’wana, ngopfu-ngopfu loko tatana a nga ri na mboyamelo lowunene eka tidyondzo ta vukhongeri ta nghamu ya yena. Nakambe swi lava vuxiya-xiya, tanihi leswi wansati wa Mukreste a faneleke a xixima vunhloko bya nuna wa yena.

Ripfumelo, matshalatshala ni ku titsona swo karhi ka Luwisa na Yunisi swi hakeriwile hi ku va va vona Timotiya a endla nhluvuko wa moya ku fikela laha a vaka murhumiwa ni mulanguteri lonene. (Vafilipiya 2:19-22) Hilaha ku fanaka namuntlha, ku dyondzisa vana va hina mintiyiso ya Matsalwa swi lava nkarhi, ku lehisa mbilu ni ku tiyimisela, kambe vuyelo lebyinene byi endla leswaku matshalatshala hinkwawo ma vuyerisa hakunene. Vantshwa vo tala lava nga xikombiso lexinene lava nga Vakreste lava dyondzisiweke ‘matsalwa yo kwetsima ku sukela loko va ha ri tincece’ emindyangwini leyi avaneke hi vukhongeri va tisa ntsako lowukulu eka vatswari va vona lava chavaka Xikwembu. Naswona wa nga vona ndlela leyi xi nga ntiyiso ha yona xivuriso lexi nge: ‘Loyi a tswaleke munhu wo tlhariha u ta tsaka’!—Swivuriso 23:23-25.

Muapostola Yohane u vule leswi malunghana ni vana va yena va moya: “Ndzi hava xivangelo lexikulu xa ku nkhensa ku tlula swilo leswi, ku twa leswaku vana va mina va tama va famba entiyisweni.” (3 Yohane 4) Entiyisweni, vo tala lava tikombeke va fana na Yunisi na Luwisa, vadyondzisi vambirhi lava nga xikombiso lexinene va titwa hilaha marito wolawo ma hlamuselaka hakona.

[Nhlamuselo ya le hansi]