Bethele—Muti Wa Leswinene Ni Leswo Biha

MITI yin’wana yi va ni ndhuma leyinene—kumbe yo biha—hikwalaho ka swiendlakalo leswi endlekeke eka yona. Hambiswiritano, Bethele a yi tolovelekanga hikuva yi tiviwe hikwalaho ka leswinene ni leswo biha. Mupatriyarka Yakobo u thye muti lowu Bethele, leswi vulaka “Yindlu ya Šikwembu.” Kambe endzhaku ka malembe ya gidi, muprofeta Hosiya u vitane muti lowu “Yindlu ya ku Onhaka.” Xana muti lowu wu hundzukise ku yini wu va wo biha kasi a wu ri wunene? Naswona hi nga dyondza yini eka matimu ya wona?

Ku hlanganisiwa ka Bethele na vanhu va Xikwembu ku sungule hi 1943 B.C.E. loko Abrahama a ha hanya. Hi nkarhi wolowo, muti lowu a wu tiviwa wu ri Luzi, vito ra wona ro sungula ra xikanana. A wu ri etikweni ra swintshabyana kwalomu ka 17 wa tikhilomitara en’walungwini wa Yerusalema. Anakanya Abrahama na Lota n’wana wa makwavo wa yena va langute ehansi etimbaleni leti noneke ta Nkova wa Yordani lowu nga ehansi va ri endhawini leyi nga ehenhla etintshaveni leti rhendzeleke Bethele. Hi ku tirhisa vutlhari, Abrahama u lemukise Lota xiphiqo xa ku ava tindhawu ta madyelo ta mintlhambi ya vona leyikulu a ku: “Ku nga ṭhuki ku humelela dzolonga e šikari ka mina na wena, ni šikari ka v̌arisi v̌a mina ni v̌arisi v̌a wena, hikuv̌a hi v̌ana v̌a tata uṅwe. Šana tiko hikwaro a ri kona e mahlweni ka wena šana? Hambana na mina, nḍa ku khongela. Loko u teka ra šimaṭi, nḍi ta famba e šineneni; loko u famba ešineneni, nḍi ta famba e šimaṭini.”—Genesa 13:3-11.

Abrahama a nga lavanga ku tirhisa mfanelo ya yena yo hlawula ku sungula. Ematshan’weni ya sweswo, u pfumelele jaha leritsongo ku hlawula ndhawu leyinene. Hi nga ri tekelela langutelo lerinene ra Abrahama. Hi nga herisa timholovo hi ku teka goza ku sungula hi vulavula hi ku rhula, hi nga endli hi vutianakanyi.—Varhoma 12:18.

Endzhakunyana ka malembe ntukulu wa Abrahama, Yakobo loko a gove eLuzi, u ve ni norho lowu nga tolovelekangiki. U vone “phanḍe ri yimile, ri ya fika e tilweni; a v̌ona tinṭumi ta Šikwembu, ti ri kari ti tlhandluka, ti tlhela ti šika ha rona. A v̌ona na Yehova, a yimile henhla ka rona.” (Genesa 28:11-19; ringanisa Yohane 1:51.) Norho lowu a wu ri na nhlamuselo ya nkoka. Tintsumi leti Yakobo a ti voneke a ti ta n’wi tirhela ti hetisisa xitshembiso xa Xikwembu eka yena malunghana ni mbewu ya yena. Ndhawu leyi tlakukeke ya Yehovha ehenhla ka xitepisi yi kombise leswaku u ta kongomisa tintsumi entirhweni lowu.

Xitiyisekiso lexi xa nseketelo wa Xikwembu xi n’wi susumete swinene Yakobo. Loko a xalamuka enorhweni, u vitane ndhawu leyi Bethele, leswi vulaka “Yindlu ya Šikwembu,” kutani a hlambanya eka Yehovha a ku: “E ka hikwaŝo leŝi u nga ta nḍi nyika ŝona, nḍi ta ku humesela ha kunene e ku av̌anyisa ka v̌ukhume.”a (Genesa 28:20-22) Hi ku xiya leswaku xin’wana ni xin’wana lexi a ri na xona a xi huma eka Xikwembu, u navele ku tlhela a nyikela hi xiphemu lexikulu tanihi xikombiso xa ku nkhensa ka yena.

Vakreste namuntlha na vona va ni tintsumi leti tirhaka ematshan’weni ya vona. (Pisalema 91:11; Vaheveru 1:14) Na vona va nga kombisa ku tlangela ka vona mikateko hinkwayo ya vona hi ku “fuwisiwa hi marito yo tala ya ku nkhensa Xikwembu.”—2 Vakorinto 9:11, 12.

Hi ku famba ka nkarhi, vana va Yakobo va ve tiko. Murhangeri wa vona Yoxuwa u hlule hosi ya muhedeni ya le Bethele eku sunguleni ka ku hlula ka yena tiko ra Kanana. (Yoxuwa 12:16) Hi nkarhi wa Vaavanyisi, muprofeta wa xisati Debora a a tshama ekusuhi ni le Bethele naswona a a hlamusela vanhu rito ra Yehovha. Samuwele na yena a a endzela Bethele nkarhi na nkarhi loko a avanyisa tiko ra Israyele.—Vaavanyisi 4:4, 5; 1 Samuwele 7:15, 16.

Bethele Yi Hundzuka Ndhawu Ya Vugwinehi

Kambe ku hlanganisiwa ka Bethele ni vugandzeri lebyi tengeke ku hele endzhaku ka ku avana ka Mfumo hi 997 B.C.E. Hosi Yerobuwamu u hlawule Bethele tanihi ndhawu ya ku gandzela eka yona rhole, rhole leri a ku vuriwa leswaku ri yimela Yehovha. (1 Tihosi 12:25-29) Hi yona mhaka leyi, loko Hosiya a profeta ku herisiwa ka Bethele, u vulavule hi wona tanihi “Bet-Aven,” leswi vulaka “Yindlu ya ku Onhaka.”—Hosiya 10:5, 8.

Hambileswi Bethele a yi hundzuke ndhawu ya ku onhaka hi tlhelo ra moya, swiendlakalo leswi fambisanaka na yona swi ye emahlweni swi nyikela tidyondzo ta nkoka. (Varhoma 15:4) Dyondzo yin’wana yo tano yi katsa muprofeta loyi vito ra yena ri nga vuriwangiki loyi a rhumiweke a suka eYuda a ya eBethele leswaku a ya vhumbha ku lovisiwa ka tialtari ni vaprista va yona. Yehovha u tlhele a n’wi byela ku tlhelela eYuda—ku nga tikhilomitara ti nga ri tingani ku ya edzongeni—a nga dyanga ni ku nwa. Hi xivindzi muprofeta loyi u vule vuprofeta emahlweni ka Yerobuwamu, hosi ya Israyele, a rhukana altari ya Bethele. Kambe a nga xi yingisanga Xikwembu hi ku dya endlwini ya muprofeta la dyuhaleke eBethele. Ha yini? Muprofeta la dyuhaleke u vule mavunwa a ku ntsumi ya Yehovha yi n’wi lerise ku va ni malwandla eka muprofeta-kulobye. Ku nga yingisi ka muprofeta la humaka eYuda ku vangele ku fa ka yena loku nga rindzeriwangiki.—1 Tihosi 13:1-25.

Loko mupfumeri-kulorhi a vula leswaku hi endla swin’wana leswi vonakaka swi kanakanisa, xana hi fanele hi angurisa ku yini? Tsundzuka leswaku hambi ku ri xitsundzuxo lexi nyikeriwaka hi xikongomelo lexinene xi nga vavisa loko xi hoxile. (Ringanisa Matewu 16:21-23.) Hi ku lava nkongomiso eka Yehovha hi xikhongelo ni hi ku dyondza Rito ra yena, hi ta papalata xihoxo lexi nga ni khombo xa muprofeta loyi vito ra yena ri nga vuriwangiki.—Swivuriso 19:21; 1 Yohane 4:1.

Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 150, muprofeta Amosi na yena u teke riendzo a ya en’walungwini leswaku a ya profeta malunghana na Bethele. Amosi hilaha ku tiyeke u sole vayingiseri va yena lava sihalalaka, ku katsa na muprista Amaziya, loyi hi ku tikurisa a byeleke Amosi leswaku ‘a tlhelela etikweni ra Yuda.’ Kambe Amosi handle ko chava u byele Amaziya hi makhombo lawa a ma ta wela va ndyangu wa muprista. (Amosi 5:4-6; 7:10-17) Xikombiso xa yena xi hi tsundzuxa leswaku Yehovha a nga nyika vatirheli va yena lava titsongahataka xivindzi.—1 Vakorinto 1:26, 27.

Eku heteleleni, Hosi yo tshembeka Yosiya wa le Yuda u wise ‘altari leyi a yi ri eBethele, a hisa xitsunga, a xi endla ntshuri, ivi a hisa mhandzi yo kwetsima.’ (2 Tihosi 23:15, 16) Vakulu namuntlha va nga tekelela xikombiso xa yena lexinene hi ku landzelela hi ku hiseka swiletelo swa Xikwembu na hi ku rhangela eku hlayiseni ka vandlha ri basile.

Swiendlakalo leswi swa le matin’wini ya Bethele swi byi kombisa kahle vuyelo bya vululami ni vubihi, ni bya ku yingisa ni ku nga yingisi Yehovha. Emalembeni ya le ku sunguleni, Muxe u vekele tiko ra Israyele nhlawulo lowu a ku: “Nḍi v̌ekile namuntlha e mahlweni ka wena e v̌utomi ni ŝinene, e rifu ni ku biha.” (Deteronoma 30:15, 16) Ku anakanyisisa hi matimu ya Bethele ku ta hi khutaza ku fambisana ni “Yindlu ya Šikwembu,” ndhawu ya vugandzeri bya ntiyiso, ematshan’weni ya ku tihlanganisa ni “Yindlu ya ku Onhaka.”

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Marhumbi ya Bethele, laha Yerobuwamu a sunguleke ndhawu ya ku gandzela rhole