Xihlayise
Xana Ndzi Fanele Ndzi Tshunguriwa Hi Ngati Ya Mina Ni Hi Swiphemu Swa Yona Leswitsongo?
Bibele yi lerisa Vakreste leswaku va “papalata . . . ngati.” (Mint. 15:20) Hikwalaho Timbhoni ta Yehovha a ti pfumeli ku pomperiwa ngati kumbe ku tshunguriwa hi swiaki swa yona swa mune—ku nga tisele to tshwuka, tisele to basa, ti-platelet ni pulasima. Nakambe a ti nge nyikeli hi ngati ya tona kumbe ti yi hlayisa leswaku yi ta tlhela yi pomperiwa eka tona.—Lev. 17:13, 14; Mint. 15:28, 29.
Xana i yini swiphemu leswitsongo swa ngati naswona ha yini Mukreste ha un’we a fanele a tiendlela xiboho emhakeni yo tshunguriwa ha swona?
Swiphemu leswitsongo swa ngati i swin’wana swa swiaki swa ngati leswi vativi va sayense va kotaka ku swi teka eka swiaki-nkulu swa ngati. Hi xikombiso, eka pulasima, ku nga xin’wana xa swiaki-nkulu swa mune swa ngati, ku ni swilo leswi landzelaka: kwalomu ka tiphesente ta 91 ta mati; kwalomu ka tiphesente ta nkombo ta tiphroteyini to kota ti-albumin, ti-globulin ni ti-fibrinogen; ni kwalomu ka 1,5 wa tiphesente ta swin’wana swo kota swiaka-miri, tihomoni, mimoya leyi hefemuriwaka, tivhithamini, moya lowu thyakeke ni ti-electrolyte.
Xana swiphemu leswitsongo swa ngati swa katseka eka xileriso xa ku papalata ngati? A ku na nhlamulo leyi kongomeke. Bibele a yi vulavuli hi ku kongoma hi swiphemu leswitsongo swa ngati.a Kambe ntiyiso wa mhaka hi leswaku swiphemu swo tala leswitsongo swa ngati swi tekiwa eka ngati leyi vanhu va yi nyikeleke leswaku vavabyi va ta tshunguriwa ha yona. Mukreste ha un’we u fanele a tiendlela xiboho hi ku pfumelelana ni ripfalo ra yena emhakeni ya ku amukela kumbe ku ala ku tshunguriwa hi swiphemu leswitsongo swa ngati.
Loko u ri karhi u ehleketa hi ku endla swiboho swo tano, tivutise swivutiso leswi landzelaka: Xana ndza swi tiva leswaku ku ala ku tshunguriwa hi swiphemu leswitsongo swa ngati swi vula leswaku ku ni matshungulelo yo karhi lawa ndzi nga taka ndzi nga ma amukeli, yo kota lama tirhisiwaka ku lwa ni switsongwatsongwana kumbe lama pfunaka leswaku ngati yi hatla yi oma loko yi mpfempfa? Xana ndzi nga swi kota ku hlamusela dokodela leswaku ha yini ndzi amukela kumbe ndzi ala ku tshunguriwa hi swiphemu swo karhi leswitsongo swa ngati?
Ha yini xiboho xo amukela kumbe ku ala matshungulelo man’wana lama lavaka leswaku ku tirhisiwa ngati ya mina n’wini xi siyeriwa mina?
Hambileswi Vakreste va nga nyikeriki hi ngati kumbe ku yi hlayisa leswaku yi ta tlhela yi pomperiwa eka vona, matshungulelo man’wana lama katsaka ku tirhisa ngati a ma lwisani hi ku kongoma ni misinya ya milawu ya Bibele. Hikwalaho, munhu ha un’we u fanele a tiendlela xiboho hi ku pfumelelana ni leswi ripfalo ra yena ri n’wi byelaka swona hi matirhiselo yo tano ya ngati ya yena n’wini.
Loko u ri karhi u endla swiboho swo tano, tivutise swivutiso leswi landzelaka: Loko ngati yo karhi ya mina yi ta hambukisiwa emisiheni ya mina ivi yi susiwa eka mina swa xinkarhana, xana ripfalo ra mina ra ha ta yi teka yi ri ngati ya mina, kutani swi nga laveki leswaku yi ‘chuluriwa emisaveni’? (Det. 12:23, 24) Xana ripfalo ra mina leri leteriweke hi Bibele a ri nge ndzi kingindzi loko ngati ya mina yo kokiwa eka mina ivi yi endliwa swin’wana loko ndzi ri karhi ndzi tshunguriwa ivi yi tlheriseriwa emirini wa mina? Xana ndza swi xiya leswaku ku ala matshungulelo hinkwawo lama katsaka ku tirhisiwa ka ngati ya mina swi vula ku ala matshungulelo yo kota dialysis kumbe ku tirhisiwa ka muchini lowu pfunetaka ku tirha ka mbilu ni mahahu? Xana ndzi khongerile hi mhaka leyi ndzi nga si endla xiboho?b
Hi swihi swiboho leswi ndzi faneleke ndzi tiendlela swona?
Kambisisa nxaxamelo wa swivutiso lowu nga eka matluka mambirhi lama landzelaka. Eka lowu nga tsariwa Phepha Ra Mpfampfarhuto 1, ku xaxametiwe swin’wana swa swiphemu leswitsongo leswi tekiweke engatini ni ndlela leyi swi talaka ku tirhisiwa ha yona eku tshunguleni. Fungha leswi u nga pfumelaka kumbe u nga alaka ku tshunguriwa ha swona. Eka lowu nga tsariwa Phepha Ra Mpfampfarhuto 2, ku xaxametiwe matshungulelo man’wana lama tolovelekeke lama katsaka ngati ya wena n’wini. Fungha lawa u nga pfumelaka kumbe u nga alaka ku tshunguriwa ha wona. Swivutiso leswi a hi swa le nawini, kambe leswi u swi fungheke eka swona swi nga ku pfuna loko u tata khadi ra wena ra DPA (durable power of attorney).
Swiboho leswi u swi endlaka swi fanele swi huma eka wena n’wini, u nga kuceteriwi hi ripfalo ra un’wana. Hilaha ku fanaka, a nga kona la faneleke a sola swiboho leswi endliweke hi Mukreste un’wana. Etimhakeni leti, “un’wana ni un’wana u ta rhwala ndzhwalo wakwe.”—Gal. 6:4, 5.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Rungula leri pfunaka emhakeni leyi ri kumeka eka Xihondzo xo Rindza xa June 15, 2004, matluka 29-31.
b Rungula leri pfunaka emhakeni leyi ri kumeka eka Xihondzo xo Rindza xa October 15, 2000, matluka 30-1, ni le ka vhidiyo leyi nge Transfusion Alternatives—Documentary Series—On DVD.
[Chati leyi nga eka tluka 5]
Phepha Ra Mpfampfarhuto 1
A SWI AMUKELEKI XIBOHO XA WENA N’WINI
EKA VAKRESTE
NGATILEYINGA SWIAKI SWA NGATI LeswiFaneleke
HLUNGIWANGIKI LESWITSONGO TIPHESENTE TA U SwiHlawula
PULASIMA ALBUMIN—KWALOMU KA MUNE TA PULASIMA
I protheyini leyi hlungiweke
eka pulasima. Mixaka yin’wana
ya albumin ya kumeka ni le ka
swimilana, eka swakudya swo
kota ntswamba ni mandza ni
le ka ntswamba wa manana.
Minkarhi yin’wana albumin
leyi hlungiweke engatini
yi tirhisiwa loko munhu ․․ Ndza pfumela ku
a lahlekeriwe hi ngati tshunguriwa hi
yo tala, yi pfuna albumin
leswaku a nga heli kumbe
matimba niloko a ․․ A ndzi pfumeli
tshwe ngopfu. Mirhi ku tshunguriwa
leyi andzisaka ngati hi albumin
yi va yi ri ni albumin
ya kwalomu ka tiphesente
ta 25. Mirhi yin’wana yo
tala yi pfanganisiwa ni
mpimo lowutsongo wa albumin
loko yi endliwa, ku katsa
niloko ku endliwa muxaka
wa protheyini leyi
vuriwaka erythropoietin (EPO).
TI-IMMUNOGLOBULIN—KWALOMU
KA TIPHESENTE TINHARHU TA PULASIMA
I swiphemu leswitsongo swa
tiphrotheyini leswi
pfanganisiwaka ni
mirhi yin’wana leyi ․․ Ndza pfumela ku
tirhisiwaka ku lwa tshunguriwa hi
ni switsongwatsongwanat i-immunoglobulin
ni mavabyi, yo kota kumbe
vuvabyi bya mikolo, ․․ A ndzi pfumeliku
bya rihlaya, bya tshunguriwa hi
xivindzi ni rihuhu-mbyana. ti-immunoglobulin
Yi nga tlhela yi
tirhisiwa ku sirhelela
n’wana la kulaka
embelekweni wa manana
loko vutomi bya yena
byi ri ekhombyeni ni
ku dlaya vuxungu bya
nyoka kumbe bya xipame.
SWIAKI LESWI TIYISAKA
NGATI—KWALOMU KA PHESENTE
YIN’WE YA PULASIMA
Ku ni tiphrotheyini to
hambana-hambana leti
endlaka leswaku ngati
yi hatla yi tiya loko
yi mpfempfa. Tin’wana
ti tlhaveriwa vavabyi
lava hi ntolovelo va ․․ Ndza pfumela ku
mpfempfaka ngati hi tshunguriwahi
ku olova. Nakambe ta swiaki
leswi tiyisaka ngati
tirhisiwa eka kumbe
swidamarheto leswi ․․ A ndzi pfumeli
tirhisiwaka hi va ku tshunguriwa hi
ta vutshunguri, loko swiaki leswi
va pfala timbanga tiyisaka ngati
leswaku ngati yi
nga humi endzhaku
ka loko ku endliwe
vuhandzuri. Muxaka wun’wana
wa swiaki leswi tiyisaka
ngati wu vitaniwa cryoprecipitate.
Xiya: Swiaki swin’wana leswi
tiyisaka ngati se swi endliwa
hi swiaki leswi nga humiki engatini.
TISELE TO HEMOGLOBINI—TIPHESENTE TA 33
TSHWUKA TA TISELE TO TSHWUKA
I phrotheyini leyi fambisaka
okisijini emirini ni
khaboni-dayokisayidi
yi ya emahahwini. ․․ Ndza pfumela ku
Ku ni swiaki leswi tshunguriwa hi
tekiwaka eka hemoglobini
hemoglobini kumbe
ya vanhu kumbe ya ․․ A ndzi pfumeli
swiharhi,leswi nga ku tshunguriwa
tirhisiwaka ku hi hemoglobini
tshungula vavabyi
lava nga riki
na ngati kumbe lava
humeke ngati yo tala.
HEMIN—EHANSI KA TIPHESENTE TIMBIRHI
TA TISELE TO TSHWUKA
I muxaka wo karhi wa
xiaki lexi humaka
eka hemoglobini lexi
tirhisiwaka ku tshungula ․․ Ndza pfumela ku
muxaka wo karhi wa tshunguriwa hi
vuvabyi lebyi vangiwaka hemin
hi ku nga tirhi ka kumbe
ngati hi mfanelo ․․ A ndzi pfumeli
(loku vitaniwaka porphyria) ku tshunguriwa
loku khumbaka fambiselo hi hemin
ra ku gayela swakudya,
ra misiha ni ra ndzhendzheleko wa ngati.
TISELE TI-INTERFERON—I XIPHEMU
TO BASA LEXITSONGO XA TISELE TO BASA
I tiphrotheyini leti lwaka ․․ Ndza pfumela ku
ni switsongwatsongwana tshunguriwa hi
swo karhi leswi ti-interferon
tlulelanaka leti
ni mavabyi ya khensa. swiaki swa tona
Ti-interferon to swi
tala humakaengatini
a ti hlungiwi engatini. kumbe
Tin’wana ti tekiwa ․․ A ndzi pfumeli
eka swiphemu leswitsongo ku tshunguriwa hi
swa tisele to basa ti-interferon
leti ta ngati ya vanhu. swiaki swa
tona swi humaka engatini
TI-PLATELET Swa sweswi, a swi kona
swiphemu leswitsongo
leswi hlungiwaka eka
ti-platelet leswaku ku
ta tshunguriwa vanhu hi swona.
[Chati leyi nga eka tluka 6]
PHEPHA RA MPFAMPFARHUTO 2
XIBOHO XA WENA N’WINI
MATSHUNGULELO LAMA KHUMBAKA KU TIRHISIWA KA NGATI YA WENA N’WINI
*Xiya: Dokodela un’wana ni un’wana u tirhisa matshungulelo lawa hi ndlela leyi nga faniki ni ya madokodela man’wana. U fanele u kombela dokodela wa wena a ku hlamusela kahle leswi a nga ta swi endla loko a ku tshungula hi ndlela leyi, ku tiyiseka leswaku a wu tluli misinya ya milawu ya Bibele nileswaku u pfumelelana ni leswi ripfalo ra wena ri ku byelaka swona.
MUXAKA WA LESWI BYI SWI ENDLAKA Swiboho Leswi U
VUTSHUNGURI Faneleke U SwiEndla
(U nga ha rhandza ku
vulavula ni dokodela wa
wena u nga si pfumela
kumbe ku ala man’wana
ya matshungulelo lawa.)
KUPONISA- Swi hunguta ku lahlekeriwa
TISELE hi ngati yo tala.
Ngati ya tswongiwa
loko ku ri karhi
ku endliwa vuhandzuri.
Ya basisiwa kumbe Ndzi pfumelelana
yi hlungiwa thyaka, na swona
kutani nkarhi Ndzi nga ha pfumela
wun’wana yi tlheriseriwa na swona*
eka muvabyi, kambe yi Ndza ala
va yi nga humesiwanga
yi ya vekiwa kun’wana.
KU VEVUKISIWA Ku hunguta ku huma ka ngati yo tala
KA NGATI Loko muvabyi a ri karhi a
endliwa vuhandzuri, ngati
ya yena yi hambukisiwa eka
nkhuluko lowu tolovelekeke yi
nghenisiwa eka tipayinti
kutani muvabyi a cheriwa Ndzi pfumelelana
mirhi yo karhi leyi nga na swona
swihalaki leswi sivaka Ndzi nga hapfumela
ngati leyi humeke. Xisweswo, na swona*
ngati leyi nga emirini Ndza ala
wa muvabyi hi nkarhi wa
vuhandzuri yi va se yi
vevuka naswona nhlayo
ya tisele to tshwuka
ta ngati ya hunguteka.
Loko vuhandzuri byi ri
karhi byi ya emahlweni
kumbe loko se byi herile,
ngati leyi hambukisiweke
yi tlheriseriwa eka muvabyi.
MUCHINI LOWU Wu pfuna leswaku ngati yi tshama
PFUNETAKA KU yi ri karhi yirhendzeleka.
TIRHA KA Ngati yi hambukiseriwa
MBILU NI eka muchini lowu Ndzi pfumelelana
MAHAHU pfunaka ku tirha na swona
ka mbilu ni mahahu, Ndzi nga hapfumela
laha yi cheriwaka na swona*
okisijini kutani yi Ndza ala
tlheriseriwa eka muvabyi.
KU BASISA NGATI Muchini lowu wu tirha ku
HI MUCHINI WA fana ni xirho xa munhu.
DIALYSIS Muchini lowu wu Ndzi pfumelelana
rhendzelekisa ngati na swona
wu yi basisa kutani Ndzi nga hapfumela
wu yi tlherisela na swona*
emirini wa Ndza ala
muvabyi.
KU TLHAVERIWA Endlelo leri ri sivela ku huma
NGATI ELONGWENI ka swihalaki elongweni.
Ku tekiwa ngati
yitsongo ya muvabyi Ndzi pfumelelana
yi tlhaveriwa na swona
eka nkuva lowu Ndzi nga hapfumela
rhendzeleke longo. na swona
Ngati leyi yi pfala Ndza ala
longo leswaku ku nga
pfuti nchumu eka rona.
KU HLUNGA Swi tshungula vuvabyi byo karhi.
PULASIMA Ku humesiwa ngati eka muvabyi ivi
ENGATINI ku hlungiwa pulasima
YA MUVABYI eka yona.Kutani yi
cheriwa xiaki xo
karhi lexi sivaka Ndzi pfumelelana
pulasima ivi ngati na swona
yoleyo yi tlheriseriwa Ndzi nga hapfumela
eka muvabyi. Madokodela na swona
man’wana ma nga ha Ndza ala
lava ku tirhisa pulasima
ya ngati ya vanhu
van’wana ematshan’weni
ya ngati ya muvabyi.
Loko swi ri tano,
matshungulelo law
a a ma amukeleki eka Mukreste.
KU KAMBELA Swi pfuna ku tiva mavabyi
NGATI yo karhi kumbe ku ma tshungula.
Ku humesiwa ngati yo karhi
ivi yi pfanganisiwa
ni mirhi yo karhi Ndzi pfumelelana
kutani yi tlheriseriwa na swona
emirini wa muvabyi. Ndzi nga hapfumela
Nkarhi lowu ngati yi na swona
vaka yi humesiwile Ndza ala
emirini wa muvabyi
wa siya-siyana.
TI-PLATELET Ti pfuna ku siva timbanga,
LETI TIYISIWEKE; ti hunguta ku mpfempfa ka ngati.
KU TIRHISIWA Ku humesiwa ngati yo
KA NGATI YA karhi eka muvabyi ivi
WENA (AUTOLOGOUS) yi tiyisiwa hi swiaki
(HILESWAKU LETI leswi nga ni ti-platelet
“ENDLIWEKE HI to tala ni tisele to Ndzi pfumelelana
NGATI YA WENA basa. Matshungulelo na swona
N’WINI”) lawa ma tirhisiwa Ndzi nga hapfumela
loko ku ri karhi na swona
ku endliwa vuhandzuri Ndza ala
kumbe etimbangeni.
Xiya: Eka matshungulelo
man’wana, ku tirhisiwa
swiaki leswi tiyisaka
ngati leswi tekiweke engatini ya homu.