Xana Ku Hanana Ku Tlhantlha Swiphiqo Swa Vanhu?

HAMBILESWI timhangu ta ntumbuluko, vusweti, ndlala, vuvabyi ni ku onhaka ya mbangu ku tshamelaka ku vulavuriwa ha swona eka mahungu, ku xiyiwe mhaka yin’wana leyi tsakisaka, ku nga ku hanana ngopfu. Minkarhi yin’wana eka mahungu ku tivisiwa hi ta swikhumukani leswi nyikelaka hi madzana ya timiliyoni, hambi ku ri hi tibiliyoni ta tirhandi leswaku swi pfuna eka swiphiqo leswi. Vanhu lava dumeke hi ntolovelo va tirhisa ndhuma ya vona leswaku va xalamukisa vanhu eka swiphiqo leswi nga kona. Ni vanhu vo tala lava nga riki swikhumukani va nyikela loko ku ri ni swiendlakalo swo hambana-hambana. Kambe, xana ku hanana hi timali swi ta pfuna ku fikela kwihi, ngopfu-ngopfu emalembeni lama ha taka?

Leswi Endlaka Vo Tala Va Hanana

Ematikweni man’wana va ya va andza vanhu lava hananaka. Buku yin’wana yi vule leswaku, “eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-21, ematikweni yo tala ku ve ni mavandla yo tala lama nga ni rifuwo ro tala lama [hananaka] swinene ku tlula eku sunguleni.” Tanihi leswi vanhu vo tala va yaka va fuwa, ku languteriwe leswaku va hambeta va hanana. Vanhu van’wana lava fuweke va tsala leswaku loko va file ndzhaka ya vona yi nyikiwa van’wana, hikwalaho ku languteriwe leswaku mali leyi yaka eka mavandla wolawo yi andza. Hikwalaho ka xivangelo lexi, magazini wa le Britain lowu nge The Economist wu vule leswaku swi nga ha endleka hi ma vona masungulo ya “leswi endlaka vo tala va hanana.”

Xivangelo xin’wana lexi endlaka vo tala va hanana hileswi hulumendhe yi tsandzekaka ku nyikela mpfuno wa xihatla eka swiphiqo swa misava hinkwayo. Muyimeri wa Nhlangano wa Matiko wa HIV/AIDS eAfrika u vule leswaku “varhangeri va politiki a va hoxi xandla” naswona leswi hi swona swi endlaka leswaku vanhu lava dumeke va nghenelela etimhakeni ta rihanyo ra vanhu emisaveni hinkwayo. Joel Fleishman ebukwini yakwe leyi nge The Foundation: A Great American Secret—How Private Wealth Is Changing the World, u vule leswaku ku nga khathariseki leswaku xiphiqo xa kona xi katsa vusweti, rihanyo, mbango, dyondzo kumbe vululami, lava fuweke hi vona ngopfu-ngopfu “va helaka mbilu hikwalaho ka leswi hulumendhe yi nga tikarhatiki hi ku endla matshalatshala ematikweni hinkwawo leswaku ku tlhantlhiwa swiphiqo sweswo.” Leswi swikhumukani swi tiyimiseleke ku antswisa xiyimo sweswi, swi ringeta ku tirhisa tindlela leti swi pfunaka leswaku swi swi fambela kahle emabindzwini ya swona.

Mpfuno Wa Ku Hanana

Eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-20 ku hanana a swi tolovelekile. Van’wamabindzu lavakulu vo tanihi Andrew Carnegie na John D. Rockefeller, Sr., va vone swi antswa ku tirhisa timali ta vona leswaku va pfuna lava nga evuswetini. Van’wamabindzu lava va swi vonile leswaku mavandla lawa ya pfunaka ku khathalela vanhu lava sikaka hi ndlala kumbe ku khathalela vana lava vabyaka a ma tlhantlhi swiphiqo leswi nga kona. Hi ku vona xilaveko lexikulu xa ku lava ku hanana, va sungule mavandla lama nga ta cinca xiyimo ni ku hakelela mavandla lama endlaka ndzavisiso leswaku ku herisiwa leswi vangaka swiphiqo leswi. Ku sukela emalembeni wolawo, makume ya magidi ya mavandla wolawo ma simekiwile emisaveni hinkwayo, naswona 50 wa wona ma ni kwalomu ka 680 000 000 wa tidolara ha rin’we.

Mavandla lawa ma endle ntirho lowukulu. Vumbhoni bya sweswo byi vonaka hi swikolo swa ntsandza-vahlayi, tilayiburari, swibedlhele, tindhawu ta vuwiselo ni timuziyamu leswi nga kona. Hilaha ku fanaka, minongonoko leyi hleriweke leswaku ku ta va ni ntshovelo wo tala emasin’wini yi pfunile leswaku ku va ni swakudya swo tala ematikweni lama hlaseriweke hi vusweti. Mali leyi tirhisiwaka eka ndzavisiso wa ta vutshunguri na yona yi pfunile leswaku ku antswisiwa matshungulelo, ngopfu-ngopfu eku heriseni ka mavabyi man’wana yo tanihi ku hisa ka miri.

Leswi namuntlha vanhu va tirhaka hi matimba leswaku va ta hlula swiphiqo leswi nga kona emisaveni hinkwayo hi ku hatlisa, naswona va tirhisaka timali to tala ku tlula eku sunguleni, vo tala va vona onge swilo swi ta famba kahle. Khale ka presidente wa le United States hi 2006 u byele ntlawa lowu tiyimiseleke ku pfuna vanhu a ku: “Minyikelo leyi humaka eka vanhu kumbe mavandla yi ta pfuna ngopfu eku antswiseni ka xiyimo xa vanhu.”

Hambiswiritano, vanhu vo tala va karhateka ngopfu hi vutomi bya vona vini. Laurie Garrett, la nga ni ntokoto swinene etimhakeni ta rihanyo ra misava hinkwayo u tsale a ku: “Un’wana a nga ha ehleketa leswaku hi mali leyi hi nga na yona hinkwayo, ku nga ri khale swi ta olova ku tlhantlha swiphiqo swo tala swa rihanyo emisaveni hinkwayo. Kambe ku ehleketa sweswo i ku tixisa.” Ha yini? Laurie Garrett u vule leswaku valawuri va lava mali yo tala, va ni vukanganyisi, naswona a ku na ntirhisano, hala tlhelo vanhu lava nga ni xandla lexi pfulekeke eka mavandla yo karhi va lava leswaku mali leyi va yi nyikelaka yi tirhiseriwa eka vuvabyi byo karhi ntsena, byo tanihi AIDS.

Hikwalaho ka leswi ku nga riki na ntirhisano, mali ya vona “yi tirhiseriwa ngopfu eka mavabyi yo karhi lama tivekaka ngopfu—ematshan’weni yo va yi tirhiseriwa eka rihanyo ra vanhu,” hikwalaho, Garrett u tlhele a vula leswaku “khombo ra kona hileswaku ku hanana loku nga kona masiku lawa ku nga endla leswaku swiyimo swi nyanya ku biha.”

Lexi Endlaka Ku Nga Laveki Mali Ntsena

Hambileswi ku hanana ku nga ha tlhantlhaka swiphiqo swo karhi, swiphiqo swi ta tshama swi ri kona. Ha yini? Hikuva mali kumbe dyondzo a swi nge swi koti ku herisa swiphiqo swo tanihi makwanga, rivengo, xihlawuhlawu, vutiko, ku rhandza rixaka ra rikwenu ni tidyondzo ta vukhongeri bya mavunwa. Hambileswi swilo leswi swi engetelaka makhombo eka vanhu, a hi swona leswi vangaka ku xaniseka. Hilaha Bibele yi vuleke hakona, ku ni swilo swo tala leswi katsekaka.

Nchumu wo sungula lowu katsekaka i ku nga hetiseki ni xidyoho lexi hi tswariweke na xona. (Varhoma 3:23; 5:12) Hikwalaho ka ku nga hetiseki hi tala ku ehleketa swilo swo biha ni ku swi endla. Genesa 8:21 yi ri “mboyamelo wa mbilu ya munhu wu bihile ku sukela evuntshweni byakwe.” Hikwalaho ko va ni mboyamelo lowu, vanhu va timiliyoni va nghene hi nhloko eku tikhomeni loko biha hi tlhelo ra rimbewu ni ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha. Swilo swo tanihi leswi swi hoxa xandla eku hangalaseni ka mavabyi yo hambana-hambana, ku katsa ni AIDS.—Varhoma 1:26, 27.

Xivangelo xa vumbirhi lexi endlaka leswaku hi xaniseka i ku tsandzeka ku tifuma. Yeremiya 10:23 yi ri ‘munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.’ Xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku varhangeri va tinhlengetano leti hananaka va endla minyikelo ya vona handle ko lava mpfuno wa hulumendhe hi leswi “varhangeri va tipolotiki” lava ku vulavuriweke ha vona eku sunguleni “va nga hoxiki xandla nikatsongo.” Bibele yi vula leswaku vanhu va vumberiwe leswaku va lawuriwa hi Muvumbi tanihi Mufumi wa vona ku nga ri ku tilawula.—Esaya 33:22.

Ku tlula kwalaho, Bibele yi tshembisa leswaku Muvumbi, Yehovha Xikwembu, hi yena loyi a nga ta tlhantlha swiphiqo leswi khumbaka vanhu. Ana se u endle swo karhi ku kombisa sweswo.

Munyiki Lonkulu Swinene

A ku na munhu loyi a nga ni rirhandzu lerikulu ro tlula ra Muvumbi wa hina. Yohane 3:16 yi ri: “Xikwembu xi rhandze misava swinene xi kala xi nyikela hi N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe, leswaku un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka yena a nga lovisiwi kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.” Yehovha u hi nyike swo tala ngopfu ku tlula mali hi ku hi kutsula eka matimba ya xidyoho ni rifu. U nyikele hi N’wana wakwe wo hlawuleka leswaku a ‘va nkutsulo eka lavo tala.’ (Matewu 20:28) Muapostola Petro u tsarile malunghana na Yesu a ku: “Yena hi byakwe u byarhe swidyoho swa hina emirini wa yena emhandzini, leswaku hi hambana ni swidyoho kutani hi hanya hi ku lulama. Naswona ‘[hi] horisiwile hi mimpfembeti ya yena.’”—1 Petro 2:24.

Yehovha u tlhele a endla malunghiselelo yo lulamisa xiphiqo xa vulawuri. Leswaku a tlhantlha xiphiqo lexi u simeke Mfumo ematilweni lowu nga ta fuma misava hinkwayo. Mfumo wolowo wu ta susa vubihi hinkwabyo kutani wu tisa ku rhula ni vun’we emisaveni hinkwayo.—Pisalema 37:10, 11; Daniyele 2:44; 7:13, 14.

Endzhaku ka loko Xikwembu xi hlamusele kahle xivangelo lexi endlaka vanhu va xaniseka, xi ta hetisisa hinkwaswo leswi nga ehenhla ka matimba ya vanhu, eka munhu ha un’we ni loko va ri ntlawa. Hi laha ku fanaka, ematshan’weni yo rhumela tinhlengeletano leti pfunaka vanhu, Timbhoni ta Yehovha, hi ku tekelela Yesu Kreste ti tirhisa nkarhi ni mali ya tona leswaku ti twarisa ‘mahungu lamanene ya mfumo wa Xikwembu.’—Matewu 24:14; Luka 4:43.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

“Xikwembu Xi Rhandza Munyiki La Tsakeke”

Marito lawa, lama kumekaka eBibeleni eka 2 Vakorinto 9:7, i nsinya wa nawu lowu kongomisaka Timbhoni ta Yehovha. Loko ti nyikela nkarhi, matimba ni swilo swa tona leswaku ti pfuna van’wana, ti tikarhatela ku yingisa xikhutazo lexi nge: “A hi veni ni rirhandzu, ku nga ri hi marito kumbe ririmi, kambe hi swiendlo ni ntiyiso.”—1 Yohane 3:18.

Loko ku va ni xilaveko xo phalala endzhaku ka loko ku ve ni swilo swo tanihi timhangu ta ntumbuluko, Timbhoni ti swi teka ku ri lunghelo ku pfuna lava nga ekhombyeni. Hi xikombiso, endzhaku ka loko Swidzedze leswi vuriwaka Katrina, Rita na Wilma swi be swifundzha swa le dzongeni wa United States, Timbhoni ta magidi, ti te hi vunyingi ti ta hoxa xandla entirhweni wo phalala ni wo aka. Vatirhi lava tinyiketeleke va lunghise makaya ya Timbhoni ta Yehovha yo tlula 5 600 ni Tiholo ta Mfumo ta 90, va ri karhi va kongomisiwa hi tikomiti to phalala ta kwalaho.

Timbhoni ta Yehovha a ti nyikeli vukhume kumbe minhlengo yo karhi. Ntirho wa tona hinkwawo wu seketeriwa hi minyikelo ya ku tirhandzela.—Matewu 6:3, 4; 2 Vakorinto 8:12.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 19]

Mali a yi nge xi herisi lexi endlaka leswaku vanhu va vabya ni ku xaniseka

[Xihlovo Xa Kona]

© Chris de Bode/Panos Pictures