Yeremiya—Muprofeta La Nga Tolovelekangiki Wa Ku Avanyisa Ka Xikwembu
Ku hlaya ka Bibele ka vhiki na vhiki ebukwini ya Yeremiya ku averiwele Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni ku sukela hi April 17 ku ya ka August 21. Tinhloko-mhaka leti tinharhu leti dyondziwaka ti ta nyikela masungulo lamanene yo twisisa leswi tsariweke hi muprofeta
“Nḍi ku tiv̌ile nḍi nga si ku v̌umba e khurini ra mana wa wena . . . Kutani nḍi ku v̌ekile muprofeta wa matiko.”—YEREMIA 1:5.
1. (a) Hi ku xiyisisa leswi hundzeke, xana vo tala va teke Yeremiya njhani? (b) Xana yena u titeke njhani?
“HAMBI loko a ri eka ntlawa wa vaprofeta, Yeremiya u va tlula hinkwavo.” Nhlamuselo yoleyo ya mudyondzi wa Bibele yi lwisana swinene ni mianakanyo ya Yeremiya mayelana na yena loko a kume xileriso xo huma eka Yehova ro sungula xa ku tirha tanihi muprofeta eka Yuda ni le ka matiko. Nhlamulo ya yena a yi ku: “Oho! Hosi Yehova! V̌ona, a nḍi tiv̌i ku v̌ulav̌ula, hikuv̌a nḍa ha ri šihlangi.” Hakunene Yeremiya a a khathalela ngopfu vuntshwa bya yena, naswona ntlhontlho wa ku kongomana ni matiko lamo homboloka wu vonake wu ri lowukulu. Yehova u ehlekete hi mukhuva wun’wana.—Yeremia 1:6.
2. Xana Yehova u n’wi tiyisekise njhani Yeremiya?
2 Eka bulo ra Yehova na jaha Yeremiya, swi le rivaleni leswaku a a ri un’wana wa vavanuna va nga ri vangani lava Yehova a a ri na vutihlamuleri bya ku tswariwa ka vona. Kutani hikwalaho ka yini a ve ni ku tsakela Yeremiya hi laha ku kongomeke ku sukela evuhlangini byakwe ku ya emahlweni? Hikuva Yehova a a n’wi hlayisele ntirho lowu hlawulekeke. Xisweswo, u swi kotile ku vula a ku: “Kutani u nga si huma nyimbeni, nḍi ku hlawurile.” (Yeremia 1:5) Kutani u lerisile muntshwa loyi a ku: “U nga ṭhuki u ku: Nḍi šihlangi! Hikuv̌a u ta famba e ka hikwav̌o lav̌a nḍi nga ta ku ruma ka v̌ona, kambe u v̌ulav̌ula hikwaŝo leŝi nḍi nga ta ku lerisa ŝona. U nga tšhav̌i, hikuv̌a nḍi na wena e ku ku lwela, ku v̌ula Yehova.” Laha a ku ri hava ndhawu ya ku amukela xiavelo xa yena hi mbilu leyi nga helelangiki. Ematshan’wini ya sweswo, a swi lava vurhena ni ku tshembela eka Yehova.—Yeremia 1:7, 8.
3. Hikwalaho ka yini xileriso xa Yeremiya a ku ri ntlhontlho lowukulu?
3 Jaha leri ri fanele ri titwe ri nyanyulekile naswona kumbexana ri hlamarisiwile swonghasi loko ri kuma xileriso xo tano lexi kongomeke lexi humaka eka Xikwembu! Naswona mayana xileriso xonghasi! “Languta, hi siku leri nḍa ku lerisa [eka] matiko ni v̌uhosi e ku ṭuv̌ula ni ku hlanhla, ni ku onha ni ku herisa, ni ku aka ni ku simeka.” Entiyisweni, maandlalelo ya switsundzuxo sweswo eYuda kwalomu xikarhi ka lembe xidzana ra vunkombo B.C.E. ya simeke vutihlamuleri lebyikulu eka muprofeta lontshwa. A a fanele ku kongomana ni rixaka ro tikukumuxa, leri vilelaka, leri a ri tshembe muti wa rona lowo hlawuleka, Yerusalema ni tempele ya rona, ku fana na xisirhelelo. Tanihi leswi a heteke malembe yakwe ya 40 ya vutirheli bya vuprofea eYerusalema, a a fanele ku nyikela rungula ra yena enkarhini wa ku fuma ka tihosi ta ntlhanu leti hambaneke (Yosiyasi, Yoyakaz, Yoyakim, Yoyakin na Sedekiyasi). A a fanele ku huwelela ku avanyisa loku nga tolovelekangiki ka ku lovisiwa eka tinxaka ta Vayuda ni Vababilona.—Yeremia 1:10; 51:41-64.
Hikwalaho Ka Yini Yeremiya A Fanele Ku Hi Tsakisa?
4, 5. (a) Hikwalaho ka yini swiendlakalo swa siku ra Yeremiya swi hi khumba? (Varhoma 15:4) (b) Xana i ku tirha kwihi loku hlawulekeke loku hi tsakisaka?
4 Kambe hi nga ha vutisa, Xana swiendlakalo sweswo swa khale swi hi khumbisa ku yini, ku hanya laha kusuhi ni ku hela ka lembe xidzana ra vu-20? Muapostola Pawulo u nyika nhlamulo loko a pfuxeta yan’wana ya matimu ya Israyele eka papila ra yena ro ya ebandlheni ra Korinto. U tsarile: “Swilo leswi swi hundzukile xitsundzuxo eka hina, ku hi chavisa leswaku hi nga naveli swilo leswo biha, ku fana ni leswi vona va nga endlisa swona . . . na swona swi tsariwile leswaku na hina hi tsundzuxiwa hi swona, hina lava hi nga emasikwini ya ku hetelela ka minkarhi.”—1 Vakorinto 10:6, 11.
5 Swiendlakalo leswi humeleleke eIsrayele na Yuda swi tirha tanihi xikombiso lexi tsundzuxaka eka bandlha ra ntiyiso ra Vukriste enkarhini lowu wa makumu. Hi nga tlhela hi vona ku yelana ni swikombiso leswi vhumbaka swiendlakalo swa nkarhi lowu taka. (Ringanisa Yeremia 51:6-8 na Nhlavutelo 18:2, 4.) Hikwalaho ke, vutirheli bya Yeremiya bya vuprofeta ni swiendlakalo leswi weleke Yerusalema swi na nkoka lowukulu eka Timbhoni ta Yehova namuntlha, ngopfu-ngopfu malunghana ni ntirho wa vona eVujaganini, hi laha hi nga ta swi vona ha kona eka swihloko leswi landzelaka.
Ku Twarisa Ka Yeremiya Ka Ku Avanyisa Ka Xikwembu A Nga Chavi Nchumu
6. I yini lexi nga endla leswaku xiavelo xa Yeremiya xi nonon’hwa ngopfu, kambe xana u nyikiwe xikhutazo xihi?
6 Leswaku a tiyisa Yeremiya eka vutihlamuleri byakwe lebyo chavisa, Yehova u ye emahlweni a n’wi tiyisekisa: “Wena-ke, tibohe šisuti, u yima, u v̌a byela hikwaŝo leŝi nḍi nga ta ku lerisa ŝona; u nga tšhav̌i e mahlweni ka v̌ona . . . Languta, namuntlha, mina nḍi ku endla muti wa khokholo . . . e mahlweni ka tiko hikwaro, ne mahlweni ka tihosi ta Yuda, ni le mahlweni ka v̌akulukumba v̌a kona, ne mahlweni ka v̌aprista v̌a v̌ona, ni le mahlweni ka v̌anhu v̌a tiko.” Handle ko tipfinyinga, Yeremiya a a ta fana ni muti wa khokholo leswaku a ta kongomana ni vafumi ni vaprista va Yuda. Naswona ku nyikela rungula leri nga tolovelekangiki ni leri tlhontlhaka eka vanhu a swi nga ta va ntirho wo olova.—Yeremia 1:17, 18.
7. Hikwalaho ka yini vafumi va Vayuda va lwisane na Yeremiya?
7 Yehova u tsundzuxile: “V̌a ta lwa na wena, kambe v̌a nga ka v̌a nga ku hluri.” (Yeremia 1:19) Kutani hikwalaho ka yini Vayuda ni vafumi va vona a va ta lava ku lwa na muprofeta loyi? Hikuva rungula rakwe ri hlasele ku vilela ni xivumbeko xa vona xa mukhuva xa vugandzeri. Yeremiya a nga ti fihlanga timhaka takwe: “Langutani, rito ra Yehova ri hunḍuke šisanḍu e šikari ka v̌ona, a v̌a ha tiṭakeri ha rona. Hikuv̌a v̌a tinyiketile ku nav̌ela ka ku fuwa hikwako, lo’nṭongo ni lo’nkulu, e muprofeta ni muprista [vona lava a va fanele ku va vahlayisi va timhaka ta mahanyelo ni ta moya], uṅwana ni uṅwana v̌a endla e v̌unwa.”—Yeremia 6:10, 13.
8. Xana vaprista ni vaprofeta a va kanganyisa vanhu hi ndlela yihi?
8 I ntiyiso, a va rhangela tiko eku lunghiseleleni ka magandzelo. A va famba hi minsusumeto ya vugandzeri bya ntiyiso, kambe timbilu ta vona a ti nga ri ka swona. Mihivani a yi vula swo tala eka vona ku tlula mahanyelo lamanene. Hi nkarhi lowu fanaka, varhangeri va vukhongeri bya Vayuda a va susumetela tiko eka mianakanyo leyi hoxeke ya nsirhelelo, va ku, “Ku rurile, ku rurile!” kasi a ku nga ri na ku rhula. (Yeremia 6:14; 8:11) Ina, a va kanganyisela vanhu ku pfumela leswaku va le ku rhuleni ni Xikwembu. Va vone onge a ku ri hava xo vilela ha xona, hikuva a va ri vanhu lava ponisiweke va Yehova, lava nga ni muti lowu hlawulekeke ni tempele ya wona. Kambe xana yoleyo i ndlela leyi Yehova a languteke xiyimo ha yona?
9. Yeremiya u nyike vagandzeri xitsundzuxo xihi malunghana ni tempele ya vona?
9 Yehova u lerise Yeremiya ku yima erivaleni enyangweni wa tempele kutani a nyikela rungula ra Yena eka vagandzeri lava nghenaka kona. A a fanele ku va byela a ku: “Mi nga titshembisi hi ku vulavula swa hava, loko mi ku, ‘Tempele ya Yehova, tempele ya Yehova, tempele ya Yehova hi yoleyo’ . . . Swi nge mi pfuni nchumu nikantsongo.” Vayuda a va famba hi ku swi vona, hayi hi ripfumelo, hi laha va tinyungubyiseke hi tempele ya vona ha kona. Ana se a va rivele marito ya Yehova ya xitsundzuxo: “Matilo i šiluv̌elo ša mina, ni misav̌a i v̌unav̌elo bya mikonḍo ya mina; hi yihi yindlu leyi mi nga ta nḍi akela yona?” Entiyisweni Yehova, Hosi Leyikulu ya vuako lebyi byikulu, a a nga hikeriwanga eka mindzilakana ya tempele ya vona, ku nga khathariseki ndlela leyi yi nga ha vaka yi kwetsima ha yona!—Yeremia 7:1-8, NW; Esaya 66:1.
10, 11. Xana xiyimo xa moya xa tiko leri Yeremiya a ri tsundzuxeke a xi ri xihi, naswona xiyimo eVujaganini xa antswa ke? (2 Timotiya 3:5)
10 Yeremiya u ye emahlweni ni ku tshinya kakwe loku tlhavaka ka le rivaleni: “I ku yini šana? E ku yiv̌a! ni ku dlaya! ni ku oŝa, ni ku hlambanya hi mav̌unwa, ni ku hisela Baal e miri ya risuna, ni ku famba e ka ŝikwembu ŝiṅwana leŝi mi nga ŝi tiv̌iki! . . . Kutani mi ri: Hi ta pona, kasi hi leŝaku mi ta endla manyala walawo hikwawo?’ Vayuda, tanihi ‘rixaka leri hlawuriweke,” ra Xikwembu a va ehleketa leswaku a xi ta amukela muxaka wun’wana ni wun’wana wa mahanyelo, ntsendze loko va ri karhi va nyikela magandzelo ya vona etempeleni. Hambi swi ri tano, loko a va lo n’wi teka tanihi tatana la nga ni mintlhaveko la xupulaka n’wana la onhiweke ni loyi a nga un’we, a va ta pfuneka swinene.—Yeremia 7:9, 10; Eksoda 19:5, 6.
11 Vugandzeri bya Yuda a byi tsanile emahlweni ka Yehova lerova xivutiso xa matimba xi vutisiwa: “Yindlu yoleyi, v̌ito ra mina ri v̌uriwaka ka yona, šana i bako ra makhamba e mahlweni ka ṅwina šana?” Kwalomu ka malembe ya 700 endzhaku xiyimo a xi nga antswi, tanihi leswi Yesu, muprofeta la tlulaka Yeremiya, a tirhiseke marito lawa ku avanyisa manyala ni bindzu leswi a swi endliwa etempeleni leyi a yi tlhele yi akiwa hi nkarhi wa yena. Kutani xiyimo eVujaganini a xi antswi namuntlha.—Yeremia 7:11; Matewu 16:14; Marka 11:15-17.
Valanguteri Va Honisiwa, Khombo Ri Vhumbiwa
12. Vayuda va hlamule njhani eka vaprofeta lava Yehova a va rhumeke eka vona?
12 Yeremiya a a nga ri muprofeta wo sungula loyi a tirhisiweke hi Xikwembu ku tsundzuxa Israyele na Yuda hi ndlela ya vona leyi hoxeke. Enkarhini wa malembe ya dzana lama hundzeke kumbe ku tlula, vaprofeta Esaya, Mikiya, Hosiya na Oded a va rhumiwe tanihi valanguteri leswaku va tsundzuxa tiko. (Esaya 1:1; Mikea 1:1; Hosea 1:1; 2 Tikronika 28:6-9) Xana vo tala va swi amukele njhani? “Nḍi v̌ekile ka ṅwina e v̌alanguteri la’v̌a nge: Yingisani rito ra nanga! V̌a ku: Hi nga ka hi nga yingisi.” (Yeremia 6:17; 7:13, 25, 26) Va ale ku yingisa Yeremiya. Ematshan’wini ya sweswo, va n’wi xanisile ni ku ringeta ku n’wi miyeta. Hikwalaho Yehova u tiyimisele leswaku a va ta kuma hakelo ya manyala ya vona hi ku va vamakholwa-hi-ku-vona.—Yeremia 20:1, 2; 26:8, 11; 37:15; 38:6.
13. Xana xisekelo xa ku avanyisa ka Xikwembu ka tiko a xi ri xihi?
13 Kavula, tanihi nhlamulo ya ku sola ka tiko varhumiwa va yena, Yehova u rhumele rito eka matiko ya misava, a ku: “Langutani, nḍi ta tisela tiko leri e khombo, yi nga mihanḍu ya meehleketo ya v̌ona, hikuv̌a a v̌a yingisanga marito ya mina, kutani v̌a sanḍile nawu wa mina.” Hikwalaho ka yini tiko a ri ta karhatiwa hi khombo? Hikwalaho ka swiendlo swa vona leswi seketeriweke eka miehleketo ya vona leyi hoxeke. Va landzule marito ni Nawu wa Yehova kutani va landzela mimboyamelo ya vona ya vutianakanyi, ya nyama.—Yeremia 6:18, 19; Esaya 55:8, 9; 59:7.
14. Xana vugandzeri bya vona bya mavunwa byi fike eka mimpimo yihi? (Ringanisa 2 Tikronika 33:1-9.)
14 Kutani xana a va endla yini eYuda leswi vangeke vukarhi bya Yehova? A va nyikela “Nkosikazi ya Matilo” magandzelo ya xinkwa. A va chelela swikwembu swin’wana tinyiko ta swakunwa leswaku va hlundzukisa Yehova hi vomu. Hikwalaho, Yehova wa vutisa: “Xana hi mina loyi va n’wi karihisaka? . . . Xana a vo tivavisa, va tivangela gome?” (Yeremia 7:18, 19, New International Version) Kambe, mintirho ya vona leyo biha ya swisolo yi ve leyi nyanyaka swinene—va yimise swifaniso swa manyala endlwini leyi a yi ri na vito ra Yehova. Va akile tialtara ehandle ka Yerusalema, enkoveni wa Hinom, “v̌a hisa hi nḍilo e v̌ana v̌a v̌ona v̌a šinuna ni v̌a šisati.” Xana i hakelo yo tani hi kwihi leyi a va fanele ku yi kuma hikwalaho ka ku thyakisa ka vona vugandzeri bya ntiyiso?—Yeremia 7:30, 31.
Yuda A Kuma Hakelo
15. I mahungu wahi yo biha ya Yuda lawa Yeremiya a a ri na wona?
15 Kwalomu ka 632 B.C.E., Asiriya ri wele eka Vakalediya ni Vamede, naswona Egipta ri tsongahateriwe eka mfumo lowu nga nyawuriki edzongeni wa Yuda. Nxungeto wa xiviri eka Yuda a wu ta ta hi le gondzweni ro hlasela wu ya en’walungu. Xisweswo, Yeremiya a a fanele ku nyika Vayuda-kulobye mahungu yo vavisa! “V̌onani, tiko ra huma e tlhelweni ra ṅwalungu . . . v̌a kariha ngopfu, a v̌a na ku ṭeṭelela . . . v̌a hlomile ku kotisa loko a ri munhu uṅwe l’a ku hlaselaka, wena, ṅwana Sion.” Mfumo lowukulu wa misava nkarhi wolowo a ku ri Babilona. Wona lowu a wu ta va xitirho xa Xikwembu xa ku xupula Yuda la pfumalaka ripfumelo.—Yeremia 6:22, 23; 25:8, 9.
16. Hikwalaho ka yini a ku ri hava xivangelo xa leswaku Yeremiya a lamulela tiko?
16 Xana Yeremiya a a ri ni xivangelo xa ku ringeta ku lamulela vanhu va ka vona xana? Kumbexana a ku ta va ni ku landzula vugandzeri bya ntiyiso ke? Xana Yehova a a ta amukela mimpimo leyi nga hetisekangiki kutani a rivalela vanhu va yena? Xiyimo xa Yehova a xi twisiseka. U lerise Yeremiya hi makhamba manharhu a ku: “Loko u ri wena, u nga ṭhuki u khongelela tiko leri, . . . hikuv̌a nḍi nga ka nḍi nga ku yingisi.” Eku hetisekeni loku fanaka, xitsundzuxo lexi xo hlomula mbilu xi vangela gome eka Vujagana.—Yeremia 7:16; 11:14; 14:11.
17, 18. Xana ku avanyisa ka Xikwembu eku heteleleni ku tisiwe njhani eka Yuda?
17 Xana timhaka ti chapute njhani eka Yuda? Hi laha Yehova a vhumbeke ha kona hi Yeremiya. Enkarhini wa ku fuma ka Hosi Yoyakim, Yuda ri ve tiko leri nga hlonga ra Babilona wa matimba. Malembe manharhu endzhakunyana Yoyakim u xandzukile. Xiendlo lexi xa vuphukuphuku xi nyanyise ku tsongahatiwa emavokweni ya Vababilona, lava rhendzeleke muti wa Yerusalema. Hi nkarhi lowu Yoyakim a a file naswona a a siviwe hi n’wana wakwe Yoyakin. Ku hlasela ka Babilona ku rhurhumerise Yuda, naswona Yoyakin, ni muti wa yena hinkwawo wa vuhosi, xikan’we ni masocha lama tlakukeke ya vandla ra Vayuda, va yisiwe evuhlongeni eBabilona.—2 Tihosi 24:5-17.
18 Xana ku humelele yini eka tempele leyo kwetsima ni swin’wetsin’wetsi swa yona swa nkoka swo kwetsima? Entiyisweni a swi tirhanga tanihi xisirhelelo xa ntsako eka Yuda. Nebukadnetsar a “teka šuma hikwašo ša yindlu ya Yehova, ni šuma ša yindlu ya hosi; a ṭemetela ŝibya hikwaŝo ŝa nsuku leŝi Salomon, hosi ya Israel a ŝi endleleke tempele ya Yehova.” (2 Tihosi 24:13) Eku heteleleni, hosi leyi hlawuriweke hi Babilona, Sedekiyasi, loyi a siyiweke kona leswaku a lawula leswi saleke eYerusalema, na yena u xandzukele vafumi va yena. Loku a ku ri ku hlasela ko hetelela ka Nebukadnetsar. Muti wa Yerusalema wu tlhele wu rhendzeriwa, naswona hi 607 B.C.E. wu tekiwe hi Nebuzaradan ivi wu mbundzumuxeriwa makumu.—Yeremia 34:1, 21, 22; 52:5-11.
19, 20. I ku hambana kwihi loku a ku ri kona eka langutelo ra Yuda na Yeremiya eka khombo leri vhumbiweke, naswona hi vuyelo byihi?
19 Vona nhlaselo lowu nga ni khombo swonghasi eka ‘rixaka leri hlawuriweke!’ Kambe i ku lweriwa muni konghasi loku ku huwelela ka Yeremiya ka ku avanyisa ku veke na kona. Hambi leswi Vayuda a va hanya etikweni ra mijamujamu, va ri ni ntshembo wa leswaku ku hava ku vaviseka loku a ku ta ta eka vona, Yeremiya ‘muhuweleri wa khombo’ kahle-kahle a a ri muvhumbi wa xiviri, ku nga ri wa ku hluriwa. (Yeremia 38:4; xiya leswaku rito leri nge “khombo” ri humelela ka 64 eka buku ya Yeremia.) Ku avanyisa ka Yehova ku ve loku fanelekaka swonghasi: “U v̌a byela u ku: Leri i tiko le’ri nga yingisiki rito ra Yehova, Šikwembu ša rona le’ri nga amukeriki ku layiwa; ku lulama ku onhakile, ku susiwile miloṅwini ya v̌ona. E mitini ya Yuda ni le miṭenḍeleni ya Yerusalem nḍi ta miyeta rito ra ku ṭaka ni rito ra ku tlanga . . . hikuv̌a tiko ri ta v̌a ri hunḍukile mananga.”—Yeremia 7:28, 34.
20 Eka ndlela leyi ya mahlomulo, Vayuda lava tikurisaka, lava n’unun’utaka a va fanele ku xiya leswaku ku karihisa ka vona Xikwembu ni ku va ni vuxaka lebyi hlawulekeke na xona a swi tiyisangi ku ponisiwa ka vona. Tanihi laha vuprofeta byi hlamuseleke ha kona: “A hi ri kari hi langutele ku rula, kambe a hi v̌oni ku rula; ni siku ra ku ongoriwa, kutani langutani, ka ṭšhav̌isa. Ku ṭhov̌ela ku hunḍile, ku hunḍile ni hlov̌o, kutani hina a hi ponisiwangi.” (Yeremia 8:15, 20) Eka Yuda sweswi a ku ri nkarhi wa ku avanyisa. Kambe Yeremiya muprofeta la nga ni xivindzi a a sirheletiwile eka ntirho wa yena wa vutomi naswona u pfumeleriwe ku hetisa xiavelo xa yena. U hete masiku ya yena evuhlongeni, hayi eBabilona ni tiko leri tsongahatiweke, kambe aEgipta. Hi malembe lama tlulaka 65, u huwelele ku avanyisa ka Xikwembu a nga chavi nchumu naswona hi ku tshembeka.
21. Xana swivutiso swin’wana leswi hi khumbaka hi swihi?
21 Kambe sweswi hi tsakela ku tiva leswaku i ku tirha kwihi loku vutomi lebyi ni vutirheli bya Yeremiya swi nga na kona eminkarhini ya hina. I mani loyi a a ta fanisela Yeremiya eka lembe xidzana leri ra vu-20? Na Yuda na Yerusalema ke? Naswona i yini lexi yelanaka na nxungeto lowu taka wu huma en’walungu? Swihloko swa hina leswi landzelaka swi ta kambisisa swivutiso sweswo.
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Yeremiya u wu amukele njhani ntirho wa yena, naswona xana nhlamulo ya Yehova a yi ri yihi?
◻ Hikwalaho ka yini hi tsakela swiendlakalo swa siku ra Yeremiya?
◻ Hi xihi xiyimo xa vukhongeri lexi Yeremiya a xi soleke, naswona xana Vayuda a va tshembela eka yini?
◻ Xana vuyelo byo hetelela bya Yerusalema na Yuda a byi ri byihi?
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 12]
Yeremiya u twarise ku avanyisa ka Xikwembu eka valanguteri ni vanhu va Yuda a nga chavi nchumu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
Vavasati va endlele “Nkosikazi ya Matilo” swinkwa