Langutelo Ra Bibele
Xana Sayense Ni Bibele Swa Fambisana?
“Nchumu wa nkoka ni lowu tsakisaka eka sayense, hi loko ndzi tshubula nchumu lowuntshwa kutani ndzi tibyela ndzi ku, ‘Leyi hi yona ndlela leyi Xikwembu xi swi endleke ha yona!’”—HENRY SCHAEFER, PROFESA WA DYONZO YA TIKHEMIKHALI.
SAYENSE yi hi pfuna swinene leswaku hi twisisa misava leyi tumbuluxiweke, yi hi hlamusela ndlela leyi ntumbuluko wu nga xiswona naswona yi endla leswaku vanhu va xiya vutlhari ni matimba ya Xikwembu lama nga pimekiki. Hi ku ya hi langutelo ra vona, sayense a yi hi hlamuseli hi vuxokoxoko bya ku tumbuluxiwa ka misava ntsena kambe yi tlhela yi hi hlamusela ndlela leyi Xikwembu xi yi langutaka ha yona.
Vuxokoxoko bya yona byi fambisana swinene ni leswi Bibele yi swi vulaka. Varhoma 1:20 yi ri: “Timfanelo ta [Xikwembu] leti nga vonakiki ta voniwa ku sukela loko misava yi tumbuluxiwile ku ya emahlweni, hikuva ti xiyeka hi swilo leswi endliweke, ni hi matimba ya xona lama nga riki na makumu ni Vukwembu bya xona.” Hilaha ku fanaka, Pisalema 19:1, 2 yi ri: “Matilo ma twarisa ku vangama ka Xikwembu; ni xibakabaka xi vula ntirho wa mavoko ya xona. Siku rin’wana ni rin’wana ra vulavula, vusiku byin’wana ni byin’wana byi kombisa vutivi.” Ku nga khathariseki swilo hinkwaswo leswi hlamarisaka eka yona, misava yo paluxa timfanelo ti nga ri tingana ntsena ta Muvumbi wa hina.
Leswi Sayense Yi Tsandzekaka Ku Swi Hlamusela
Tidyondzo to tala malunghana ni Xikwembu a ti nge dyondziwi eka sayense ntsena. Hi xikombiso, n’wasayense a nga ha kota ku kambisisa timolekhuli hinkwato leti nga eka khekhe leri endliweke hi chokoleti, kambe xana nkambisiso wakwe wu nga n’wi byela leswaku ha yini khekhe ri endliwile kumbe leswaku ri endleriwe va mani? Loko a lava ku kuma tinhlamulo ta swivutiso sweswo leswi van’wana va nga ha swi tekaka swi ri swa nkoka, u fanele a ya vutisa munhu la bakeke khekhe rero.
Hilaha ku fanaka, mutivi wa ntumbuluko Erwin Schrödinger la tshameke a kuma sagwadi ra Nobel u tsale leswaku sayense “yi hi byela hi rungula ro tala leri nga ntiyiso, kambe a yi hi byeli vuxokoxoko bya swilo hinkwaswo leswi nga swa nkoka eka hina.” U tlhele a ku, leswi swi katsa ni “Xikwembu lexi nga riki na makumu.” Hi xikombiso, i Xikwembu ntsena lexi nga kotaka ku hlamula swivutiso swo fana ni leswi landzelaka: Ha yini ku ri ni vuako hinkwabyo? Ha yini pulanete ya hina yi ri ni swivumbiwa swo tala leswi hanyaka ku katsa ni leswi tlhariheke? Loko hakunene Xikwembu xi ri ni matimba hinkwawo, ha yini xi pfumelela vubihi ni ku xaniseka? Xana vanhu lava feke va ta pfuxiwa?
Xana Xikwembu xi swi hlamurile swivutiso sweswo? Ina, Bibele ya swi hlamula. (2 Timotiya 3:16) ‘Njhani,’ u nga ha vutisa ‘xana ndzi nga tiyiseka leswaku Bibele hakunene yi huma eka Xikwembu?’ Hi ku ya hi langutelo ra sayense, leswi Bibele yi swi vulaka hi misava leyi hi rhendzeleke swi fanele swi fambisana ni mhaka leyi sayense yi yi vulaka, hikuva Xikwembu a xi ti kaneti. Xana Bibele ya fambisana ni sayense? Xiya swikombiso swi nga ri swingani.
Bibele Yi Vule Ka Ha Ri Emahlweni Sayense Yi Nga Si Vula Nchumu
Hi nkarhi wa ku tsariwa ka Bibele, vanhu vo tala a va pfumela leswaku ku ni swikwembu swo hambana-hambana leswi hanyaka emisaveni naswona swikwembu sweswo handle ka milawu ya ntumbuluko, hi swona swi lawulaka dyambu, n’weti, maxelo, vuswikoti byo veleka ni swin’wana. Kambe a swi nga ri tano eka vaprofeta va Xikwembu va Vaheveru va khale. I ntiyiso leswaku a va swi tiva leswaku Yehovha Xikwembu a nga ha kongomisa ntumbuluko naswona u endla tano eka swiendlakalo swo hlawuleka. (Yoxuwa 10:12-14; 2 Tihosi 20:9-11) Hambiswiritano, John Lennox profesa wa tinhlayo eyunivhesiti ya Oxford le Nghilandhi, u vule leswaku vaprofeta lava “a va nga pfumeli leswaku vuako hinkwabyo byi lawuriwa hi swikwembu sweswo. . . , hikuva a va nga pfumeli eka swona. Leswi endleke leswaku va nga pfumeli eka vukholwa-hava byebyo hileswi a va pfumela leswaku ku ni Xikwembu Xin’we xa Ntiyiso, ku nga Muvumbi wa tilo ni misava.”
Xana ripfumelo rero ri va sirhelele njhani eka vukholwa-hava byebyo? Ndlela yin’wana hi leswi Xikwembu xa ntiyiso xi va hlavuteleke leswaku hi xona xi lawulaka vuako hinkwabyo hi milawu leyi tlakukeke. Hi xikombiso, eka malembe lama tlulaka 3 500 lama hundzeke, Yehovha Xikwembu u vutise nandza wakwe Yobo a ku: “Xana wa yi tiva milawu ya matilo?” (Yobo 38:33) Eka lembe-xidzana ra vunkombo B.C.E., muprofeta Yeremiya u tsale hi “milawu ya matilo ni misava.”—Yeremiya 33:25.
Hikwalaho, hinkwavo lava hanyeke eminkarhini ya khale va tlhela va va ni ripfumelo eka vuprofeta bya Bibele, a va swi tiva leswaku vuako hinkwabyo a byi lawuriwa hi milawu leyi twisisekaka ku nga ri hi ntsheketo. Hikwalaho ka sweswo, vanhu volavo lava chavaka Xikwembu a va swi nkhinsamelanga hambi ku ri swilo leswi Xikwembu xi swi tumbuluxeke swo tanihi dyambu, n’weti kumbe tinyeleti hambi ku ri ku kombisa vukholwa-hava eka swona. (Deteronoma 4:15-19) Ku ri na sweswo, va vone mintirho ya Xikwembu tanihi swilo leswi va nga dyondzaka swo karhi eka yona, leyi kombisaka vutlhari, matimba ni timfanelo tin’wana ta Xikwembu.—Pisalema 8:3-9; Swivuriso 3:19, 20.
Hi ku pfumelelana ni leswi van’wasayense vo tala va swi vulaka namuntlha, Vaheveru va khale na vona a va pfumela leswaku vuako hinkwabyo byi ni masungulo. Genesa 1:1 yi ri: “Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava.” Nakambe, eka malembe ya kwalomu ka 3 500 lama hundzeke Xikwembu xi hlavutele nandza wa xona Yobo leswaku misava yi ‘hayekiwe ehenhla ka hava,’ kumbe yi yime empfhukeni. (Yobo 26:7) Kambe eku heteleleni, kwalomu ka malembe lama tlulaka 2 500 lama hundzeke muprofeta Esaya u tsale leswaku misava i xirhendzevutana kumbe bolo.—Esaya 40:22.a
Hakunene, Bibele ya fambisana ni ntiyiso lowu sayense yi wu vulaka malunghana ni ntumbuluko wa misava! Entiyisweni, Bibele ni sayense swi nga hi pfuna leswaku hi kota ku dyondza hi Xikwembu naswona hi fanele hi swi tiva ha swimbirhi ka swona. Ku honisa xin’we xa swona swi nga ha endla leswaku u nga vi na vutivi hi Xikwembu.—Pisalema 119:105; Esaya 40:26.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke malunghana ni vukona bya Xikwembu ni ku pakanisa ka Bibele, hi kombela u hlaya broxara leyi nge Was Life Created? ni buku leyi nge Is There a Creator Who Cares About You? leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha.
XANA U TSHAME U TIVUTISA?
● Xana ntumbuluko wu hi byela yini hi Xikwembu?—Varhoma 1:20.
● Hi wihi ntiyiso malunghana ni Xikwembu lowu sayense yi tsandzekaka ku wu hlamusela?—2 Timotiya 3:16.
● Ha yini vaprofeta va khale va Xikwembu xa ntiyiso a va nga pfumeli eka vukholwa-hava malunghana ni ntumbuluko?—Yeremiya 33:25.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 23]
Vuako hinkwabyo byi lawuriwa hi milawu leyi tlakukeke, ku nga “milawu ya tilo ni misava.”—Yeremiya 33:25