Zheng He

CHAYINA i tiko leri nga ni swilo leswikulu. Ri ni vaaki vo tala swinene naswona i rin’wana ra matiko lamakulu emisaveni. Vaaki va kona va ake Khumbi Lerikulu, ku nga rin’wana ra miako leyikulu leyi tshameke yi akiwa ematin’wini. Swikepe leswikulu leswi akiweke hi Yongle na Xuande, ku nga Vafumi va le Chayina va ndyangu wa Ming, a swi ri swikulu ku tlula hinkwaswo leswi a swi ta akiwa eka malembe-xidzana ya ntlhanu lawa a ma ta landzela. Mukongomisi wa swona a ku ri wanuna wa Mumoslem loyi a a huma edzonga-vupela-dyambu bya Chayina loyi a a vuriwa Zheng He.

MATIMBA, BINDZU NI NDZUVO

Hi ku ya hi marito lama kovotliweke lawa xiphemu xa wona xi tshahiweke eku sunguleni ka xihloko lexi, xikongomelo xa Zheng He a ku ri “ku kombisa matimba ya (vafumi) yo endla leswinene ni ku khoma vanhu vambe hi musa.” Hikwalaho ka maendzo wolawo, xiphemu xin’wana xa marito lama kovotliweke xi vula leswaku “matiko hinkwawo lama nga evugimamusi bya lwandle ni lama nga emakumu ka misava ma ve ehansi ka [Chayina] . . . Vanhu vambe lava humaka entsungeni wa malwandle . . . va tile [ehubyeni ya mufumi] va khome swilo swa risima ni tinyiko.”

I khale vanhu va kanetana malunghana ni xikongomelo xa vafumi va ndyangu wa Ming xo teka maendzo wolawo. Van’wana va vula leswaku Zheng He a a ri muyimeri wa ndhavuko ni wa xinghana wa tiko leri nga ni matimba swinene kambe ri nga ni ku rhula. Kasi van’wanyana va vula leswaku xikongomelo xakwe a ku ri ku lawula matiko lama nga ehansi ka Chayina hi voko ra nsimbi etimhakeni ta tipolitiki. Entiyisweni, Zheng He u nyike vafumi lava n’wi amukeleke tinyiko to saseka ni ku va seketela hi tlhelo ra tipolitiki, kambe lava aleke ku humesa ndzuvo ni ku titsongahatela vulawuri bya mufumi wa ndyangu wa Ming, a a va khoma ivi a va pfalela. Hikwalaho ka maendzo yo hlamarisa ya Zheng He, vafumi vo tala lava humaka ematikweni lama rhendzeleke Lwandle ra Indiya va rhumele vayimeri eChayina leswaku va ya fundzha mufumi wa kona.

Ku nga khathariseki xikongomelo xa maendzo ya Zheng He, swikepe swakwe a swi rhwala ni swilo swo saseka swo khavisa, swibya swa vumba ni malapi ya silika lama endliweke hi vatshila va le ndyangwini wa Ming leswaku swi xavisiwa emahlalukweni ya le matikweni mambe. Swikepe sweswo a swi tlhela ni tindzalama, timhondzo, swinyunyuteri, mintsandza ya le tindhawini leti hisaka ni swilo swin’wana swa mavayivayi leswi a swi rhandziwa hi Machayina. Swi kale swi tlhelela ni nhutlwa eChayina, leyi ku vuriwaka leswaku yi tise ntsako lowukulu. Leswi matiko a ma cincana hi swilo ni mavonelo, vanhu va le matikweni mambe va vone katsongo ndlela leyi tiko ra Chayina a ri hluvuke ngopfu ha yona hi lembe-xidzana ra vu-15.

Hambiswiritano, maendzo wolawo ma kume ndzhuti ma yima. Endzhaku ka makume ya malembe Zheng He a teke maendzo wolawo, tiko ra Chayina ri tshike ku endla mabindzu swin’we ni ku aka xinghana ni matiko mambe. Leswi mufumi lontshwa ni vatsundzuxi vakwe va Vaconfucius a va nga xi voni xivangelo xo tirhisana ni matiko man’wana, va ringete ku tihanyela bya vona. Va nambe va rivala hi ta swikepe swo rhwala rifuwo naswona ku vuriwa leswaku va hise tirhekhodo ta maendzo wolawo yo leha ni ku tshovelela swikepe swa kona. Emalembeni ya sweswinyana hi kona laha vanhu va le Chayina ni va le matikweni mambe va sunguleke ku dyondza hi ta nkarhi wolowo lowu swikepe leswikulu swa Zheng He swi tluteke emalwandle.