Moya

Nhlamuselo: Rito ra Xiheveru leri nge ruʹach ni ra Xigriki leri nge pneuʹma, lawa hakanyingi ma hundzuluxeriwaka va ku “moya,” ma ni tinhlamuselo to tala. Hinkwato ti vula nchumu lowu munhu a nga swi kotiki ku wu vona, lowu kombisaka matimba ya wona hi ku hunga-hunga. Rito ra Xiheveru ni ra Xigriki ma tirhiseriwa ku vula (1) mheho, (2) matimba ya vutomi lama nga eka swivumbiwa leswi nga emisaveni, (3) matimba lama susumetaka lama humaka embilwini ya munhu yo fanekisela, lama n’wi endlaka a vula ni ku endla swilo hi ndlela yo karhi, (4) marito lama huhuteriweke lama humaka laha ku nga vonakiki, (5) vanhu va moya, ni (6) matimba ya Xikwembu lama tirhaka, kumbe moya lowo kwetsima. Matirhiselo yo hlayanyana ya marito lawa, ma hlamuseriwa laha hi ku pfumelelana ni mimbulavurisano leyi nga ha tlhekekaka evutirhelini bya nsimu.

Moya wo kwetsima i yini?

Mpimanyiso wa tindzimana ta Bibele leti kombetelaka eka moya lowo kwetsima wu kombisa leswaku ku vulavuriwa hi wona tanihi lowu ‘nghenaka’ eka vanhu; va nga ‘khuvuriwa’ hi wona; naswona va nga “totiwa” hi wona. (Lk. 1:41; Mt. 3:11; Mint. 10:38) Tinhlamuselo leti a ti nga ta tirha loko moya lowo kwetsima a wu ri munhu.

Yesu nakambe u kombetele eka moya lowo kwetsima tanihi “mupfuni” (hi Xigriki, pa·raʹkle·tos), naswona u vule leswaku muchaveleri loyi u ta “dyondzisa,” “a humesa vumbhoni,” “a vulavula,” naswona “a twa.” (Yoh. 14:16, 17, 26; 15:26; 16:13) I nchumu lowu tolovelekeke eMatsalweni leswaku nchumu wo karhi wu munhuhatiwa. Hi xikombiso, vutlharhi ku vuriwa leswaku byi ni “v̌ana.” (Lk. 7:35, BX) Xidyoho ni rifu swi vuriwa tihosi. (Rhom. 5:14, 21) Hambi leswi tindzimana tin’wana ti vulaka leswaku moya wu “vulavurile,” tindzimana tin’wana ti swi veka erivaleni leswaku leswi a swi endliwa hi ku tirhisa tintsumi kumbe vanhu. (Mint. 4:24, 25; 28:25; Mt. 10:19, 20; ringanisa Mintirho 20:23 na 21:10, 11.) Eka 1 Yohane 5:6-8, ku vuriwa leswaku a hi moya ntsena lowu ‘vulaka vumbhoni’ kambe “mati ni ngati” na swona swi nyikele vumbhoni. Xisweswo, eka tindzimana leti, a yi kona nhlamuselo leyi seketelaka leswaku moya lowo kwetsima i munhu.

Ndlela ya ntiyiso yo hlamusela moya lowo kwetsima yi fanele yi pfumelelana ni matsalwa hinkwawo lama vulavulaka hi moya wolowo. Hi ku ya hi langutelo leri, swa twala ku heta hi leswaku moya lowo kwetsima i matimba ya Xikwembu lama tirhaka. A hi munhu kambe i matimba lamakulu lawa Xikwembu xi ma humesaka eka xona leswaku xi hetisisa ku rhandza ka xona ko kwetsima.—Ps. 104:30; 2 Pet. 1:21; Mint. 4:31.

Nakambe vona matluka 361-2, ehansi ka xihloko lexi nge “Vunharhu-un’we.”

I yini lexi kombisaka leswaku hakunene munhu u na wona moya lowo kwetsima?

Lk. 4:18, 31-35: “[Yesu u hlaye buku-nsongwa ya muprofeta Esaya:] ‘Moya wa Xikwembu wu le ka mina, hikuva xi ndzi hlawurile ku ya byela swisiwana emahungu lamanene;’ . . . Kutani Yesu a rhelela a ya eKapernawume, wu nga muti wa Galeliya. A a toloverile ku dyondzisa vanhu hi siku ra Savata, kutani vona a va hlamala ku dyondzisa ka yena, hikuva rito ra yena a ri ri ra loyi a nga ni vuhosi. Esinagogeni, a ku ri ni munhu loyi a a ri ni moya wa thyaka, wa demona, wona wu huwelela hi rito lerikulu . . . Kambe Yesu a wu tshinya, a ku: ‘Miyela! Huma ka munhu yoloye!’ Hiloko demona ri wisa munhu loyi exikarhi ka ntshungu, ri huma eka yena, kambe ri nga n’wi vavisanga.” (I yini lexi kombiseke leswaku Yesu a a ri ni moya wa Xikwembu? Xiviko lexi a xi vuli leswaku u rhurhumerile kumbe a huwelela kumbe a ya ehansi ni le henhla. Kambe xi vula leswaku u vulavule hi vurhenha. Hambi swi ri tano, swi le rivaleni leswaku hi nkarhi wolowo moya wa vudemona, wu endle munhu loyi leswaku a huwelela ni ku wela ehansi.)

Mintirho 1:8 yi vula leswaku loko valandzeri va Yesu va amukela moya lowo kwetsima, a a va ta nyikela vumbhoni ha yena. Hi ku ya hi Mintirho 2:1-11, loko va wu amukerile moya wolowo, vahlaleri va tsakisiwe hi ku vona leswaku, hambi leswi hinkwavo lava vulavulaka a va ri Vagaleliya, a va vulavula hi swilo leswi hlamarisaka swa Xikwembu hi tindzimi leti a ti tolovelekile eka vanhu vambe lava a va ri kona. Kambe xiviko lexi a xi vuli leswaku lava va amukeleke moya a va pfukeriwa hi mafufunyana yo karhi.

Naswona loko Elizabeta a amukele moya lowo kwetsima ivi a humesa rito a ‘huwelela swinene,’ a a nga ri enhlanganweni wa vugandzeri, kambe a a xeweta xaka leri endzeke. (Lk. 1:41, 42) Loko, hi laha swi vikiweke ha kona eka Mintirho 4:31, moya lowo kwetsima wu tshama ehenhla ka vadyondzisiwa lava hlengeletaneke, ndhawu ya kona yi tsekatsekile, kambe moya wolowo a wu nga endli leswaku vadyondzisiwa va rhurhumela kumbe va songa-songana, kambe wu va endle va ‘vulavula rito ra Xikwembu hi xivindzi.’ Ni namuntlha swi tano, xivindzi xa ku vulavula hi rito ra Xikwembu, ku hlanganyela entirhweni wa ku chumayela hi ku chivirika—hi swona leswi kombisaka leswaku munhu u ni moya wo kwetsima.

Gal. 5:22, 23: “Mihandzu ya Moya i rirhandzu, ni ku tsaka, ni ku rhula, ni ku leha mbilu, ni vunene, ni ku hanana, ni ku tshembeka, ni musa, ni ku tikhoma.” (Mihandzu leyi, ku nga ri ku bokoloka ko karhi ka vukhongeri, hi yona leyi munhu a faneleke a yi languta loko a lava ku kuma vanhu lava hakunene va nga ni moya wa Xikwembu.)

Xana vuswikoti byo vulavula hi tinghitsi hi ririmi leri munhu a nga si tshamaka a ri dyondza i xitiyisekiso xa leswaku u ni moya wa Xikwembu?

Vona xihloko-nkulu lexi nge “Tindzimi, Ku Vulavula Hi Tona.”

Xana ku hanyisa hi singita loku endliwaka esikwini ra hina ku endliwa hi ku tirha ka moya wa Xikwembu?

Vona xihloko-nkulu lexi nge “Ku Hanyisa.”

I vamani va khuvuriwaka hi moya wo kwetsima?

Vona matluka 191-2, ehansi ka “Nkhuvulo,” ni xihloko-nkulu lexi nge “Ku Tswariwa Ra Vumbirhi.”

Xana ku ni xiphemu xo karhi xa munhu, xa moya lexi ponaka loko miri wu fa?

Ezek. 18:4: “[Moya-xiviri, NW] lo’wu dyohaka, hi wona lo’wu nga ta fa!” (RS, NE, KJ, na Dy hinkwato ti hundzuluxela rito ra Xiheveru neʹphesh eka ndzimana leyi tanihi “moya-xiviri,” leswi kombisaka leswaku i moya-xiviri lowu faka. Vuhundzuluxeri byin’wana lebyi hundzuluxelaka neʹphesh tanihi “moya-xiviri” eka tindzimana tin’wana byi tirhisa rito “munhu” kumbe “loyi” eka ndzimana leyi. Kutani ke, neʹphesh, moya-xiviri, i munhu, a hi xiphemu lexi nga vonakiki xa yena lexi ponaka loko miri wa yena wu fa.) (Vona xihloko-nkulu lexi nge “Moya-xiviri” leswaku u kuma vuxokoxoko byin’wana.)

Ps. 146:4: “Ku hefemula ka v̌ona loko ku hela, v̌a tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu ya v̌ona ma ta hela.” (Rito ra Xiheveru leri laha ri hundzuluxeriweke va ku “moya” ri huma eka ruʹach. Vahundzuluxeri van’wana va ri “ku hefemula.” Loko ruʹach wolowo, kumbe matimba ya vutomi, wu siya miri, mianakanyo ya munhu ya hela; a yi yi mahlweni yi hanya eka xivandla xin’wana.)

Ekl. 3:19-21: “Hikuv̌a khombo le’ri humelelaka v̌ana v̌a v̌anhu, ri humelela ni ŝihari; ha v̌ambiri v̌a humeleriwa hi khombo riṅwe. Mukhuv̌a lowu munhu a faka ha wona, na šona šihari ši fa ŝeŝo; moya wa hikwav̌o i wuṅwe, a ku na laha munhu a tlulanaka ni šihari, hikuv̌a hikwaŝo i v̌uhav̌a. Hikwaŝo ŝi ya e šiv̌andleni šiṅwe. Hikwaŝo ŝi huma nṭhurini, kutani hikwaŝo ŝi tlhelela nṭhurini. I mani l’a tiv̌aka leŝaku moya wa v̌ana v̌a v̌anhu wu tlhandlukela henhla. Kumbe loko moya wa šihari wu ngirimela hansi e misav̌eni šana?” (Hikwalaho ka leswi va kumeke xidyoho ni rifu tanihi ndzhaka eka Adamu, vanhu hinkwavo va fa ivi va tlhelela entshurini, ku fana ni swiharhi. Kambe xana munhu un’wana ni un’wana u ni moya lowu hambetaka wu hanya tanihi munhu wo karhi wo tlhariha endzhaku ka loko wu nga ha tirhi emirini? Doo; ndzimana 19 loko yi hlamula yi ri vanhu ni swiharhi, “moya wa hikwaŝo i wuṅwe.” Hi ku ya hi langutelo ra vumunhu, a nga kona loyi a nga swi kotaka ku hlamula xivutiso lexi tlakusiweke eka ndzimana 21 malunghana ni moya, hi ku tiyiseka. Kambe Rito ra Xikwembu ri hlamula ri vula leswaku munhu a nga na nchumu lowu a wu kumeke loko a velekiwa lowu n’wi endlaka a va ehenhla ka swiharhi loko a fa. Hambi swi ri tano, hikwalaho ka lunghiselelo ra tintswalo ra Xikwembu ha Kreste, vanhu lava nga ni ripfumelo hi vona lava nyikiweke ntshembo wo hanya hi laha ku nga heriki, ku nga ri swiharhi. Eka vanhu vo tala, leswi va ta swi kuma hi nkarhi wa ku pfuxiwa ka vafi, loko va ta tlhela va nyikiwa matimba ya vutomi lama humaka eka Xikwembu.)

Lk. 23:46: “Yesu a huwelela hi rito leri tlakukeke, a ku: ‘Tatana, ndzi nyiketa moya [hi Xigriki, pneuʹmaʹ] wa mina emavokweni ya wena.’ Loko a vurile sweswo, a hlala a fa.” (Xiya leswaku Yesu u hlarile ivi a fa. Loko moya wa yena wu huma a nga khomanga ndlela yo ya etilweni. Yesu u kondze a ya pfuxiwa eku feni hi siku ra vunharhu. Xisweswo, hi laha Mintirho 1:3, 9 yi kombisaka ha kona, ku landzele masiku man’wana ya 40 a nga si tlhandlukela etilweni. Kutani ke, xana leswi Yesu a swi vuleke loko a fa a a swi vula yini? A vula leswaku a a swi tiva leswaku loko a fa, ntshembo wakwe wa vutomi bya nkarhi lowu taka, a wu ri eka Xikwembu. Leswaku u kuma tinhlamuselo leti engetelekeke malunghana ni ‘moya lowu tlhelelaka eka Xikwembu,’ vona tluka 166, ehansi ka xihloko lexi nge “Moya-xiviri.”)

Loko Munhu A Ku—

‘Xana u na wona moya lowo kwetsima?’

U nga hlamula u ku: ‘Ina, hi swona leswi ndzi endleke ndzi ta laha kaya ra wena namuntlha. (Mint. 2:17, 18)’

Kumbe u nga ha ku: ‘Hi swona swi ndzi endlaka ndzi swi kota ku hlanganyela evutirhelini bya Vukreste. Kambe ndzi kuma leswaku ku ni ku hambana eka matwisiselo ya vanhu ya leswaku i yini lexi kombisaka leswaku munhu hakunene u ni moya wa Xikwembu. Xana wena i yini leswi u swi langutaka?’ Kumbexana u nga engetela: (U bula hi rungula rin’wana leri nga eka matluka 156-7.)