Israyele Hi Nkarhi Wa Davhida Na Solomoni

XIKWEMBU xi tshembise ku nyika mbewu ya Abrama tiko ‘leri sukelaka enambyeni wa Egipta ku ya enambyeni wa Yufrata.’ (Gn 15:18; Eks 23:31; Dt 1:7, 8; 11:24) Ku sukela loko Yoxuwa a nghene eKanana, swi teke malembe-xidzana ya mune leswaku Tiko leri Tshembisiweke ri tala hi vaaki.

Hosi Davhida u hlule mfumo wa Maaramu ya le Soba, lowu a wu fuma ku ya fika enambyeni wa Yufrata en’walungwini wa Siriya.a Etlhelweni ra le dzongeni, Davhida u hlule Vafilisita ku ya fika endzilakaneni wa Egipta.—2Sa 8:3; 1Tk 18:1-3; 20:4-8; 2Tk 9:26.

Hi yona mhaka leyi Solomoni a fumeke “ku suka eNambyeni [wa Yufrata] ku ya etikweni ra Vafilisita ni ku ya endzilakaneni wa Egipta,” leswi a swi fanekisela mfumo wo rhula wa Mesiya. (1Th 4:21-25; 8:65; 1Tk 13:5; Ps 72:8; Zk 9:10) Nilokoswiritano, hi ntolovelo ndhawu leyi Vaisrayele a va tshama eka yona, a ku vuriwa leswaku yi ‘suka eDani yi ya fika eBera-xeba.’—2Sa 3:10; 2Tk 30:5.

Hosi Solomoni u tlule nawu wa Xikwembu kutani a tihlengeletela tihanci ni makalichi. (Dt 17:16; 2Tk 9:25) A a ta kota ku famba hi swona emagondzweni lawa a ma ri kona. (Yx 2:22; 1Th 11:29; Esa 7:3; Mt 8:28) Hi ni vuxokoxoko byitsongo mayelana ni man’wana ya magondzo lawa, yo kota “gondzo lerikulu leri tlhandlukelaka eBethele ku ya eXikeme ni le dzongeni wa Lebona.”—Vaa 5:6; 21:19.

Buku leyi nge The Roads and Highways of Ancient Israel yi ri: “Xiphiqo lexikulu lexi endlaka leswaku swi tika ku vona lomu magondzo ya Israyele wa khale a ma famba kona hi leswaku vuthala hinkwabyo bya wona ku sukela enkarhini wa Testamente ya Khale byi file hikuva magondzo a ma nga endliwi hi switina [enkarhini wolowo].” Kambe, xivumbeko xa tiko ni leswi vayimburi va swi kumeke swi kombisa lomu magondzo yo tala ya tiko a ma famba kona.

Hakanyingi mavuthu a ma famba hi magondzo lawa. (1Sa 13:17, 18; 2Th 3:5-8) Leswaku Vafilisita va hlasela Vaisrayele, a va fanele va famba ku suka aEkroni na Gati, va ya endhawini leyi nga “exikarhi ka Sokho na Azeka.” Vuthu ra Sawulo ri hlangane na vona kona “erivaleni ra le hansi ra Elaha.” Endzhaku ka loko Davhida a dlaye Goliyadi, Vafilisita va baleke va tlhelela eGati na le Ekroni kutani Davhida a tlhandlukela eYerusalema.—1Sa 17:1-54.

Lakixi (D10), Azeka (D9) na Beta-xemexe (D9) ti tsalangane endhawini ya Xefela ku ya eswitsungeni swa Yuda. Xisweswo miti leyi a yi ri xisirhelelo lexikulu eka valala lava taka hi Ndlela ya le Ribuweni, va lava ku nghena enkaveni wa tiko ra Israyele.—1Sa 6:9, 12; 2Th 18:13-17.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 16]

TIBUKU TA BIBELE KU SUKELA ENKARHINI LOWU:

1 na 2 Samuwele

Tipisalema (xiyenge xa tona)

Swivuriso (xiyenge xa yona)

Risimu Ra Solomoni

Eklesiasta

[Mimepe leyi nga eka tluka 17]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Ndhawu Ni Magondzo Enkarhini Wa Matiko Lawa A Ma Fumiwa Hi Mufumi Un’we

Boundaries (Solomon’s time)

Tifisa

Hamati

Tadimora

Berota (Kuni?)

Sidoni

Damaska

Tiri

Dani

Yerusalema

Gaza

Arowere

Bera-xeba

Tamari

Esiyoni-gebere

Elata (Eloto)

[Rivers and streams]

Yufrata

Nkova wa Egipta

David and Solomon (roads)

B10 Gaza

C8 Yopa

C9 Axidodo

C10 Axikeloni

C11 Sikilaga

C12 MANANGA YA PARANI

D5 Dori

D6 Hefere

D8 Afeke

D8 Rhama

D9 Xalabimi

D9 Gezere

D9 Makazi

D9 Ekroni

D9 Beta-xemexe

D9 Gati

D9 Azeka

D10 Soko

D10 Adulamu

D10 Keyila

D10 Lakixi

D11 Yatiri

D12 Bera-xeba

E2 Tiri

E4 Kabulu

E5 Yokiniyama (Yokimiyama?)

E5 Megido

E6 Tanaka

E6 Aruboti

E7 Piratoni

E8 Lebona

E8 Sereda

E8 Bethele

E9 Beta-horoni ya le Hansi

E9 Beta-horoni ya le Henhla

E9 Geba

E9 Gibiyoni

E9 Gibiya

E9 Kiriyati-yeyarimi

E9 Nobo

E9 Bali-perazimi

E9 Yerusalema

E9 Betlehema

E10 Tekowa

E10 Hebroni

E11 Sifi

E11 Horexe?

E11 Karimeli

E11 Mawoni

E11 Exitemowa

F5 Eni-dori

F5 Xunemi

F5 Yizriyele

F6 Beta-xeyani

F7 Tirisa

F7 Xikeme

F8 Saretana

F8 Xilo

F8 Ofira?

F9 Yeriko

F11 Eni-gedi

G2 Avele-bete-maka

G2 Dani

G3 Hasora

G3 MAKA

G5 Lo-debara (Debiri)

G5 Rogelimi

G6 Avele-mehola

G7 Sukoti

G7 Mahanayimi

H1 SIRIYA

H4 GEXURA

H6 Rhamoti-giliyadi

H8 Rhaba

H9 Medeba

H11 Arowere

H12 MOWABU

I4 Helama?

I9 AMONE

[Main Roads]

C10 Ndlela ya le Ribuweni

H6 Gondzo ra Hosi

[Mountains]

F5 Ntshava ya Gilbowa

[Bodies of water]

C8 Lwandle ra Mediteraniya (Lwandle Lerikulu)

F10 Lwandle ra Munyu (Lwandle leri Feke)

G4 Lwandle ra Galeliya

[Spring or well]

Eni-rogele

[Swifaniso leswi nga eka tluka 16]

Exineneni: Nkova wa Elaha wu langute tlhelo ra le vuxeni ku ya eswitsungeni swa Yuda

Ehansi: Magondzo ma endle leswaku swi olova ku famba eTikweni leri Tshembisiweke