U WA ZI TIVA?

Hikuyini Niniva wa kale a nga vitwa ku ‘muti wa nkhata’?

Niniva ku wa hi tsinza ga Mufumo wa Assiria. Gi wa hi doropa ga ntamu gi nga hi ni tiyindlu to saseka ta wuhosi ni titempeli, maruwa yo anama, ni makhurisi ya hombe. Muprofeti Nahume, wa muHeberu i wulawulile hi gona kota ‘muti wa nkhata.’ — Nahume 3:1.

A magezu lawa ma wa gi fanela nguvu, hakuva a zithombe zi kehlilweko za yindlu ya wuhosi ya Senakeribe zi komba khwatsi a tihanyi ta vaAssiria. A xinwe xa kona xi kombisa muxanisi na a somborota a lirimi la xibochwa xi nga etlelisilwe lahasi xi khomiwa hi vaxanisi vanwani. A mitsalo yi kumekako ka timbila ta wumba yi bhuma lezaku a tikhumbi ti wa bhoxiwa mukhalo lomu ka nhovu kutani laha ka nomu ti kokiwa hi wona. Loku a tihosana ti khomiwa ti wa hayekiwa tihloko ta tihosi ta tona lomu mikolweni, ti ku khwatsi makordawu yo tshisa.

Archibald Henry Sayce, mutsali wa matimu xungetano hi Assiria, i tlhamusela a manyala lawa ma nga lanzela loku a vaAssiria va khozisa doropa go kari: “Ni kwihi lomu va ngaya va ya hlula, u wa kuma zitsunzulu za tihloko ta vanhu; a vafana ni vanhanyana va wa hisiwa na va hanya kutani ku vekiwa kasi ku va maha za xapi; a vavanuna va wa belelwa, va sunzuwulwa na va ha hanya, va bhoxiwa matihlo, kutani ku tsemiwa mandla ni mikonzo, tindleve ni tinhovu.”

Hikuyini a vaJuda va nga fanele ku bhiyela a langwa la tiyindlu tabye?

Nungungulu i layile vaJuda aku: “Loku u aka yindlu ya yiswa u ta yi bhiyela langwa la kona, kasi u nga ti vekeli a nkhata lomu ndlwini ya wena, loku afa munhu hi kuwa lahasi.” (Deuteronome 22:8) Lezo zi wa laveka nguvu hakuva a mingango ya vaJuda xikhatini xa kutsaliwa ka Biblia yi wa lonzowota khwatsi a langwa la yindlu.

A kutala ka tiyindlu ta vaIsraeli ti wa hi ni langwa la ku ringana ku tshama vanhu. Gi wa hi wutshamu ga gi nene ga ku a vanhu va tshama va wora masani, va biwa hi moya, kutani ku maha mitiro ya laha kaya. Hi xikhati xa ximumu, gi wa hi wutshamu gi nene ga ku etlela kona. (1 Samueli 9:26) A murimi i wa tirisa a langwa kasi ku aneka tinzhoho loku a lava ku ti sila kutani ku aneka makuwu ni mauva. — Joxua 2:6.

A langwa li wa tirisiwa kasi ku khozela Nungungulu wa lisine, hambu zifananiso. (Nehemia 8:16-18; Jeremia 19:13) Mupostoli Pedro i kanzihile hehla ka yindlu hi xikhati xa gambo kasi ku ya khongela. (Mitiro 10:9-16) Loku li mahelwe nzhuti wa zivina kutani micinzu, a langwa li wa hi wutshamu ga gi nene ga ku ya humula kona.

A bhuku The Land and the Book (A tiko ni bhuku) gi ngalo a miti ya vaIsraeli yi wa hi ni zikada kutani nera za ku kanziha hi zona uya le langweni, lezi zi nga hi “lahandle ka yindlu kanilezi kwalaha mutini.” Hikwalaho a munhu i wa zi kota ku chika na a nga nghenangi lomu ndlwini. Lezi zi nga tlhamusela khwatsi a xitlharihiso xa Jesu xungetano hi ku tsutsuma hi xihatla loku a doropa gi hi mhangweni: “Loye a nga hehla ka yindlu a nga ha chiki a ku ya teka lezi zi nga lomu ndlwini yakwe.” — Mateu 24:17.