CIGONDZO 4
Ndlela ya kuva ni wutihlamuleli
ZVI PATSA YINI A KUVA NI WUTIHLAMULELI?
A vanhu lava va nga ni wutihlamuleli va tsumbeka. Va maha ntiro lowu va nyikilweko va tlhela va wu mbheta hi cikhati.
A n’wanana a nga gondza a kuva ni wutihlamuleli hambu loku a ha hi n’wanana nguvhu. A bhuku Parenting Without Borders gi wula lezvi: “Loku a n’wanana a hi ni 15 wa tihweti a nga maha zvontlhe lezvi a vapswali vakwe va mu byelako, niku loku a hi ni 18 wa tihweti i lava ku maha ni cihi leci a vapswali vakwe va mahako. Ka matshamu yo tala, loku a vanana va hi ni 5 kuya ka 7 wa malembe a vapswali va sangula ku va nyika mitiro ya laha kaya. Hambu loku va ha hi vanana va zvi kota ku maha khwatsi a mitiro yo tala.”
HIKUYINI ZVI NGA ZVA LISIMA A KUVA NI WUTIHLAMULELI?
Ka matshamu yo kari, a kutala ka vaswa va kulileko va tolovela ku suka laha kaya ka vapswali va ya ti hanyela gabye, kanilezvi loku zvi ya va pala va tlhela hi ndzhako va ya ka mamani na papayi. Ka zvikhati zvin’wani, lezvo zvi humelela hi ku a va tshukangi va gondzisiwa ku tirisa khwatsi mali, zvilo zva laha mutini, kutani ku gondzisiwa kuva ni wutihlamuleli ka wutomi ga siku ni siku.
Hikwalaho, zva lisima a ku gondzisa a vana va wena zvezvi kasi vava ni wutihlamuleli cikhatini ci tako. A bhuku How to Raise an Adult gi wula lezvi: “A wu lavi lezvaku a vana va wena va simama va khegela ka wena kala loku va tava ni 18 wa malembe, u gumesa u va bhubhun’weta tikweni legi.”
NDLELA YO GONDZISA A KUVA NI WUTIHLAMULELI
Va nyike mitiro ya laha kaya.
TSHINYA GA NAYO: ‘A ntiro mun’we ni mun’wani wu na ni nchachazelo.’ — Mavingu 14:23.
A vanana contlhe cikhati va lava ku vhuna a vapswali vabye zvontlhe va zvi mahako. U nga londzowota a tshamela legi ga mabeleko ga ku lava ku mahawu mitiro hi ku va nyika mitiro ya laha kaya.
A vapswali vo kari a va zvi randzi ku maha lezvo. Va alakanya lezvaku a vanana lava va yako cikoleni, siku ni siku va nyikiwa nyandza ya mitiro kasi va ya yi maha le kaya, makunu a ku na cigelo ca ku va engetelela ndzhwalo.
Hambulezvo, a vanana lava va mahako a mitiro ya laha kaya va humelela khwatsi cikoleni hakuva va gondza ku sangula va tlhela va mbheta ntiro lowo va nyikilweko. Ahandle ka lezvo, a bhuku Parenting Without Borders gi wula lezvi: “Loku hi nga khatali hi kuxuva ka vanana ka mabeleko ka ku lava ku vhuna van’wani na va ha hi vatsongwani, va ta byala maalakanyo ya lezvaku a ku vhuna van’wani a hi zva lisima . . . Va tlhela va sangula ku rindzela ku a zvilo lezvo zvi mahelwa vona.”
Kota lezvi a bhuku legi gi zvi wulileko, a ku maha mitiro ya laha kaya zvi gondzisa vanana a ku tiva lezvi va nga vhunisako zvona van’wani na ku nga hi ku ti kokela ga vona. A mitiro ya laha kaya yi vhuna vanana a ku wona lezvaku va lisima laha ngangweni va tlhela va zvi zwisisa lezvaku lezvo zvilo va faneleko ku zvi maha.
Vhuna vana va wena a ku zwisisa wuyelo ga hava ga ku maha zvobiha.
TSHINYA GA NAYO: “Zwana wusungukati, u amukela ku layiwa, kasi a masiku ma ha tako u fela ku tlhariha.” — Mavingu 19:20.
Loku a vanana va wena va goha — hi cikombiso, loku a phazama a goha nchumu ca munhu — u nga fihli lezvi a nga goha. A vanana va nga vhumela a nandzu wabye, va kombela rivalelo kuzvilava hambu ku riha leci va nga goha.
A ku a vanana va tiva zvihoxo ni miphazamo yabye zvi ta va vhuna ku
va hi vanhu vo tsumbeka
va nga nyiki nandzu van’wani
va nga ti yimeleli
va kombela rivalelo loku zvi laveka