Xana Vanwani Va Nga Vunisa Kuyini?

“LOKU ku hi ni nchumu nzi zi kotako ku wu maha, nzi byele.” Lezo hi zona lezi a vanyingi va hina va zi wulako ka munghana kutani xaka ga ha hi ku felwako. Hakunene hi wula zona. Hi wa ta maha xihi ni xihi lezaku hi gi vuna. Kanilezi xana loyi a ha hi ku felwako wa hi vitana aku: “Nzi alakanyile zo kari lezi u nga zi mahako kasi ku nzi vuna”? A zi toloveleki. Zi laha kubaseni lezaku hi fanele ku maha xo kari loku hi lava ku vuna ni ku chavelela loyi a nga kubayisekeni.

A vingu go kari ga lomu ka Biblia gi ngalo: ‘A mhaka yi wulwako hi fanelo yi fanana ni mamasa ya nzalama xibyeni xa siliva.’ (Mavingu 15:23; 25:11, NM) Wutlhari a ku tiva lezi hi to wula ni lezi hi nga faneliko ku zi wula, lezi hi faneleko ku maha ni lezi hi nga faneliko ku zi maha. Ka lanzela mawonela yo kari ya lomu Mitsalweni lawa a vanhu vo kari va ha hi ku felwako va ma wonileko na ma vuna.

Lezi Zi Faneleko Ku Mahiwa . . .

Ingisela: A bhuku ga Jakobe 1:19 gi ngalo, “hatlisa kuzwa.” A xinwe xa zilo zi vunako nguvu lezi u nga zi mahako ku hlengela kubayisa ka loyi a ha hi ku felwako hi ku mu ingisela. A vanhu vo kari lava va ha hi ku felwako va nga ha lava a ku wulawula hi a ranzekako wabye loyi a fileko, xungetano hi mhango kutani wubabyi legi gi mu deleko, kutani xungetano hi kutizwa kabye a kusukela kufeni kakwe. Hikwalaho wutisa: “U wa zi ranza a ku wulawula hi zona?” Va tsike va hlawula. Loku gi alakanya a xikhati lexi a dadani wa gona a ngafa, a jaha go kari gi te ngalo: “Nzi vunekile hakunene a xikhati lexi a vanwani va nga nzi wutisa lezi zi nga humelela va tlhela va ingisela.” Ingisela hi lihlaza-mbilu ni kuzwela wusiwana handle ka ku alakanya lezaku u fanele ku va nyika mihlamulo kutani ku mbheta zikarato. Va vumelele lezaku va wula xihi ni xihi lexi va lavako a ku xi wula.

Va Tiyise: Va tiyise lezaku vona va mahile zontlhe lezi zi nga koteka (kutani zontlhe lezi u tivako lezaku lisine na zi hi za kuaka). Tlhela u va tiyisa lezaku lezi va zi zwako — a kuxaniseka, a zanga, a nanzu, kutani kutizwa kunwani — a hi zilo zi nga tolovelekangiko. Va bhulele hi vanwani u va tivako lava va zi kotileko ku tlhela va tiya anzhako ka kufelwa. A bhuku ga Mavingu 16:24 gi ngalo a ‘timhaka leto to olova ti nyika wutomi ka marambu.’ — 1 Va Le Tesalonika 5:11, 14.

Kumeka: Kumeka, na ku nga hi ka masiku matsongwani yo ranga ntsena a xikhati lexi a vanghana vo tala ni maxaka va nga kona, kanilezi hambu loku ku hunzile tihweti a vanwani na va tlhelile mitirweni yabye ya siku ni siku. Hi ndlela leyi u komba a kuva “munghana” wa lisine loyi a vunetelako munwani “kuxanisekeni.” (Mavingu 17:17) Teresea, loyi a felweko hi nwanana mhangweni ya mova, wa tlhamusela: “A vanghana va hina va tiyisekile lezaku a wusiku ginwe ni ginwani hi tshama na hi hi ni za ku zi maha kasi hi nga mbheti a xikhati xo leha na hi hi hoce laha kaya. Lezo zi hi vunile a ku yimisana ni xiwunza lexi hi nga hi naxo.” Hi malembe anzhako ka lezo, ka masiku ya zialakanyiso, zo kota a kutlhanganyiswa ka masiku ya muchado kutani siku ga kufa, ku ngava xikhati xo karata ka lava va hanyako. Hikuyini u nga fungiko a masiku lawo laha ka kalendari ga wena lezaku loku gi chikela siku lego, u zi kota ku kumeka, loku zi laveka, kasi u va chavelela?

Maha xo kari hi laha ku faneleko: Ku na ni zo kari zi faneleko ku tiriwa le handle? Ka laveka munhu lezaku a hlayisa vanana? Xana a vanghana ni maxaka va tako hi kule va lava wutshamu ga ku tshama kona? A vanhu va ha hi ku felwako va tala ku mbhela ntamu laha ka kuza va nga xi tivi lexi vona va faneleko ku maha, a ha ha wuli hi ku byela vanwani lezi va nga vunisako zona. Hikwalaho loku u pola a xilaveko xa lisine, u nga rinzeli ku byeliwa; zi mahe. (1 Va Le Korinte 10:24; ringanisa 1 Johani 3:17, 18.) A wasati wo kari a nga felwe hi nuna i lo alakanya: “A vo tala va te ngalo, ‘Loku ku hi ni xo kari nzi zi kotako ku xi maha, nzi byele.’ Kanilezi a munghana wo kari a nga wutisangi. I lo tekela kuya le kwarutwini, a ya suselela a tinguwo ta laha mubhedini, a hlaza a mikumba leyi yi nga chakile hi kufa kakwe. Munwani wasati i lo teka a bhaketi, ni mati, ni za ku basisa hi zona zonake a ya kutlela laha a nuna wa mina a nga hlatile kona. Anzhako ka maviki matsongwani, a ginwe ga madota ya bandla gi lota na gi bohile tinguwo ta ntiro na gi hi ni zitiro zonake giku, ‘Nza zi tiva lezaku ku na ni xo kari xi lavako ku lungisiwa. Xilo muni?’ A hi kuxalala ka hombe nzi ngave nako mbilwini hi lezi a wanuna loye a lungisileko a livati leli li nga tiyile hi djekere wunwe zinwe ni lezi a lungisileko a miwayela ya magezi!” — Ringanisa Jakobe 1:27.

Ngha uva ni lihlaza-mbilu u tlhela u zwela wusiwana: U nga hlamali nguvu hi lezi lava va ha hi ku felwako va nga ha zi wulako kusanguleni. Alakanya lezaku vona va nga ha tizwa na va zangarile na va hi ni nanzu. Loku va ku phofulela kutizwa kabye, zi ta lava lezaku uva ni wutlhari ni lihlaza-mbilu kasi u nga hlamuli hi kuzangara. A Biblia ga kuca: “Ambalani a mbilu yo zwela wusiwana, ni wunene, ni kutikoramisa, ni kurula, ni lihlaza-mbilu.” — Va Le Kolosi 3:12, 13.

Tsala papilo: A lisima la papilo ga kuchavelela li tala ku kanyiswa. Xana ga vuna futsi? Cindy, loyi a felweko hi mamani wakwe hi kota ya câncro, wa hlamula: “A munghana wo kari i nzi tsalele a papilo go tsakisa. Lezo hakunene zi nzi vunile hakuva nzi zi kotile ku gi gonza hi kuwuyelela kambe ni kambe.” A papilo lego ga kutiyisa gi nga ha tsaliwa “hi timhaka ti tsongwani,” kanilezi gi fanele kuva ni magezu ya mbilu ya wena. (Maheberu 13:22) Gi nga ha wula lezaku wena wa khatala niku u na ni zialakanyiso zo hlawuleka xungetano hi mufi, kutani gi nga ha komba lezi a wutomi ga wena gi khumbekisileko zona hi munhu loyi a fileko.

Khongela na vona: U nga kanyisi a lisima la ku khongelela lava va ha hi ku felwako zinwe ni ku khongela navo. A Biblia gi ngalo: “A mukombelo wa munhu a lulamileko wa vuna nguvu.” (Jakobe 5:16) Hi xikombiso, a ku va kuzwa na u va khongelela zi nga ha va vuna a ku mbheta kutizwa ka vona ka nanzu. — Ringanisa Jakobe 5:13-15.

Lezi U Nga Faneliko Ku Maha . . .

U nga tshami kule hi kota ya ku nga tivi za ku wula kutani ku maha: Hi nga ha ti byela lezi: ‘Nza tiyiseka lezaku vona va lava ku tshama voce zalezi.’ Kanilezi kuzilava a lisine hi lezaku hi tshamela kule hi lezi hi chavako ku wula kutani ku maha zilo zi nga faneliko. Hambulezo, a ku potsiwa hi vanghana, maxaka, kutani makholwa-kulobye zi nga maha ntsena lezaku loyi a ha hi ku felwako azwa xiwunza, zi engetela kubayisa. Tiva lezaku a magezu ni mitiro yi nene zikhati zo tala hi lezi zi wonekako na zi hi zitsongwani nguvu. (Va Le Efesusi 4:32) A kuvakona ka wena ntsena ka zi kota kuva xihlowo xa kutiyisa. (Ringanisa Mitiro 28:15.) Na a alakanya a siku legi a nhanyana wakwe a ngafa ha gona, Teresea i ngalo: “Nzeni ka hora, laha ku amukelwako kona vanhu le xipitali ku wa tele hi vanghana va hina; a madota wontlhe ni vasati vabye va wa hi kwaseyo. A vavasati vo kari a va kumangi ni xikhati xa ku susa marolo ya misisi, a vo kari va wa ha bohile tinguwo to tira ha tona. Va lo tekela ku tsika zontlhe vata. A vo tala xikari kabye va hi byelile lezaku va wa nga xi tivi ni xo wula, kanilezi zi wa nga hi mhaka hakuva va wa hi kona.”

U nga va kurumeti a ku tsika ku bayiseka: Hi nga ha lava ku wula lezi, ‘Ina, makunu u nga rili.’ Kanilezi zi nga hava chukwana a ku tsika mihloti yi halaka. Na a alakanyela a kufa ka nuna wakwe, Katherine i ngalo: “Nzi alakanya lezaku za lisima a ku tsika lava va ha hi ku felwako va kombisa a kutizwa kabye va tlhela va phofula. Zama a ku ti khoma lezaku u nga byekeleli ku byela vanwani lezi va faneleko ku ti zwisa zona. Niku u nga alakanyi lezaku u fanele ku fihla a kutizwa ka wena kasi ku vikela a kutizwa ka vanwani. Wutshanwini ga lezo, a Biblia gi kuca lezi: “rila ni lava va rilako.” — Va Le Roma 12:15.

U nga hatliseli ku va nyika mawonela ya lezaku va hoxa tinguwo kutani zilo zi alakanyisako mufi na va nga se ti yimisela a ku maha lezo: Hi nga ha alakanya lezaku zi nga hava chukwana ka vona a ku hoxa zibya lezi zi alakanyisako mufi hakuva zi nga ha engetela a kubayiseka hi ndlela yo kari. Kanilezi a ku wula lezaku “Lexi xi nga woniwiko a xi alakanyiwi,” a zi tiri mhakeni leyi. A munhu loyi a ha hi ku felwako a nga ha lava ku rivala mufi hi kutsongwani-kutsongwani. Alakanya a tlhatlhambuto wa Biblia xungetano hi kutizwa ka hloko ya lixaka Jakobe a xikhati lexi a nga kholwiswa lezaku n’wana wakwe Josefa i wa delwe hi xivanza. Anzhako ka kuva va kombile Jakobe a bhaji ga Josefa gi nga totelwe nkhata, i lo “rila n’wana wakwe masiku yo tala. A vafana vakwe vontlhe ni vanhanyana vakwe vontlhe va lo mu chavelela, kanilezi i lo ala ku chavelelwa.” — Genesisi 37:31-35.

U nga wuli lezaku ‘U ta pswala munwani nwanana’: “Nzi wa hi ni xiviti ka vanhu hi ku nzi byela lezaku u ta kuma munwani nwanana,” ku alakanya mamani wo kari loyi a felweko hi nwanana. Va nga hava ni mixuvo yi nene, kanilezi a ka mupswali loyi a rilako, a magezu ma wulako lezaku a nwanana a fileko wa zi kota a ku valetiwa ma nga ha ‘tlhava ku khwatsi i supado.’ (Mavingu 12:18) A nwanana cima a nga zi koti a ku valeta munwani. Hikuyini? Hakuva a ku na nwanana a fanako ni munwani.

U nga tsiki ku kumbuka a mufi loku zi laveka: A mamani wo kari wa alakanya: “A vanhu vo tala va wa nga kumbuki a vito ga n’wana wa mina Jimmy kutani ku wulawula hi yena. Nzi fanele ku vumela lezaku nzi ti zwile na nzi tlhaviwanyana hi kota ya kuva va mahile lezo.” Hikwalaho, u nga cici a bhulo a xikhati lexi zi lavekako lezaku a vito ga mufi gi kumbukiwa. Wutisa a munhu loye lezaku xana wa zi lava ku wulawula hi a ranzekako wakwe ke. (Ringanisa Joba 1:18, 19 ni 10:1.) A vanhu vo kari va ha hi ku felwako va zi ranza a kuzwa vanghana na va wulawula hi matshamela yo hlawuleka ya mufi lawa ma nga va tsakisa nguvu. — Ringanisa Mitiro 9:36-39.

U nga hatliseli ku wula uku, ‘I chukwana lezi a fileko’: A ku zama ku wula zo kari za chukwana xungetano hi kufa a hi xontlhe xikhati zi ‘tiyisako hlana lava va timbilu ti rerekileko’ lava va bayisekako. (1 Va Le Tesalonika 5:14) Na a alakanya xikhati lexi a mamani wakwe a ngafa ha xona, a nhwana wo kari i te ngalo: “A vanwani va wa taku ngalo, ‘Yena a nga ha xaniseki’ kutani, ‘Hi wutsongwani ga kona yena i le kuruleni.’ Kanilezi mina nzi wa nga zi lavi a kuzwa lezo.” A magezu lawo ma komba ka lava va hanyako lezaku a va faneli ku bayiseka kutani lezaku a ku felwa a hi ka nchumu. Hambulezo, vona va nga ha tizwa na va khunguvanyekile nguvu hakuva va xuva nguvu a ranzekako wabye.

Zi ngava chukwana a ku nga wuli lezaku ‘Nza zi tiva lezi u ti zwisako zona’: Wa zi tiva hakunene? Hi xikombiso, u nga zi tiva lezi a mupswali a ti zwisako zona a xikhati lexi a felwako hi n’wana loku ku hi lezaku wena a wu se felwa hi n’wana? Niku hambu loku u felwe, tiva lezaku a vanwani kuzilava a va ti zwisi lezi wena hakunene u ti zwisako zona. (Ringanisa Mikosi 1:12.) Hi tlhelo ginwani, loku zi woneka na zi faneleka, zi nga hava xivuno a ku wula lezi wena u tlhelelisileko zona kutiyeni anzhako ka ku felwa hi a ranzekako wa wena. A wasati wo kari loyi a nhwana wakwe a delweko i zi wonile na zi mu tiyisa a xikhati lexi a mamani wa nhwana munwani loyi a fileko a nga mu byela hi kutlhelela ka yena ka mitiro ya siku ni siku. I te ngalo: “A mamani wa nhwana loyi a fileko a nga zangi a sangula matimu yakwe hi ku wula aku ‘Nza zi tiva lezi u ti zwisako zona.’ Yena i lo nzi byela ntsena lezi a zilo zi nga mu fambelisa zona a tlhela a nzi zwananisa na zona.”

A ku vuna munhu a ha hi ku felwako zi lava lezaku wena u hi ni kuzwela wusiwana, wutlhari, ni liranzo la hombe. U nga rinzeli lezaku loyi a felweko a ku tela. U nga wuli ntsena uku, “Loku ku hi ni xo kari nzi zi kotako ku xi maha . . . ” Ti lavele a “xo kari” lexo, u tlhela u ya xi maha hi kufaneleko.

Ku sala ziwutiso zitsongwani: Hi nga kuyini xungetano hi xitsumbiso xa Biblia xa kuvuka ka vafileko? Xana xi wula yini ka wena ni ka a ranzekako wa wena loyi a fileko? Xana hi nga tiyisekisa kuyini lezaku a kutsumba loko ka lisine?

Ziwutiso Zo Alakanyisisa Ha Zona

Hikuyini zi vunako a ku hlengela kubayisa ni loyi a felweko hi ku ingisela?

Hi zihi a zilo zo kari lezi hi zi kotako ku maha lezaku hi tangalisa loyi a bayisekako?

Zini lezi hi faneleko ku potsa a ku zi wula kutani ku zi maha ka munhu loyi a rilako?

[Kwadru ka phajina 25]

A Ku Vuna Vanana Lezaku Va Yimisana Ni Kufelwa

A xikhati lexi a kufa ku welako a ngango, a vapswali zinwe ni maxaka manwani ni vanghana hi zikhati zo tala a va zi tivi za ku wula kutani ku maha kasi ku vuna vanana lezaku va yimisana ni lezi zi mahekileko. Hambulezo, a vanana va lava a vanhu va hombe lezaku va va vuna a ku yimisana ni kufelwa. Ehleketa hi ziwutiso zo kari zi tolovelako a ku wutisiwa xungetano hi ku vuna vanana lezaku va zwisisa a kufa.

Xana u nga tlhamusela a kufa hi ndlela muni ka vanana? Za lisima a ku tlhamusela a timhaka leto hi magezu yo olova. Kanilezi tlhamusela a lisine kambe. U nga kanakani a ku tirisa a magezu ya lisine, yo kota “i file” ni “kufa.” Hi xikombiso, u nga ha tshama hasi ni nwanana, u mu angarela, uku: “Ku humelele a nchumu wo biha nguvu. Dadani i babyile nguvu hi wubabyi legi gi nga kumiwiko hi vanhu vo tala [kutani xihi ni xihi lexi u xi tivako na xi hi lisine], zonake afa. A nga fangi hi kota ya xihoxo xa munhu. Hi ta mu xuva nguvu hakuva hi wa mu ranza, niku yenawu i wa hi ranza.” Hambulezo, zi ngava xivuno a ku tlhamusela lezaku a nwanana loye kutani a mupswali wakwe loyi a ha hanyako a ku rinzelwi lezaku vafa ntsena hi lezi va tshukako va babya.

Va kuce lezaku va maha ziwutiso. Va zi kota a ku wutisa vaku: ‘Zi wula yini a ku i file?’ U nga ha hlamula hi ndlela leyi: “‘A ku i file’ zi wula a ku a miri wu nyimile a ku tira niku a wa ha zi koti a ku maha zilo lezi wu nga tolovele a ku zi maha — a wa ha zi koti a ku wulawula, ku wona, kutani ku ingisa, niku a wa ha zi koti a kuzwa nchumu.” A mupswali loyi a kholwako a xitsumbiso xa Biblia xa kuvuka ka vafileko wa zi kota a ku tirisa xikhati lexo kasi a tlhamusela lezaku Jehova Nungungulu wa mu alakanya loyi a fileko niku wa zi kota a ku mu vuxa misaveni ya Paradise xikhatini xa ha tako. (Luka 23:43; Johani 5:28, 29) — Wona xipanze “A Kutsumba Ko Tiya Ka Vafileko.”

Xana ku na ni xo kari lexi u nga faneliko a ku xi wula? A zi vuni a ku wula lezaku loyi a fileko i tekile pfhumba ga hombe. A ku chava a ku siyiwa yece xikarato xa hombe nguvu ka nwanana, nguvunguvu loku a mupswali wakwe a file. A ku byeliwa lezaku loyi a fileko i tekile pfhumba zi nga ha engetela ntsena ka nwanana a kuchava ku siyiwa yece niku yena wa zi kota ku alakanya lezi: ‘Kokwani i fambile, niku ne ni ku salisa a nga salisangi!’ Ti wonele kambe ni vanana xungetano hi ku wula lezaku loyi a fileko i yile kuetleleni. A vanana va tala ku khoma timhaka tontlhe kota ta lisine. Loku a nwanana a ringanisa kuetlela ni kufa, yena a nga ha chava a ku ya etlela ni wusiku.

Xana a vanana va fanele a kuva kona kulahleni? A vapswali va fanele a ku chela kota hi kutizwa ka vanana. Loku va nga zi lavi ku famba, u nga va kurumeti kutani hi ndlela yo kari u va maha va tizwa nanzu hi kota ya ku ngayi. Loku va lava ku famba, va tlhamusele zontlhe lezi zi ta nga maheka, a ku patsa ni lezaku ku tava ni kaxawu kutani ahihi niku yi ta vululiwa kutani yi nga ta vululiwa. Va tlhamusele kambe lezaku kuzilava va ta wona vanhu vo tala nguvu na va rila hi kota ya kubayiseka. Va tsike kambe va maha ziwutiso. Va tiyise lezaku loku va zi lava va nga suka.

Xana a vanana va ti khomisa kuyini loku ku humelela a kufa? A kutala ka zikhati a vanana va tizwa nanzu hi kota ya kufa ka a ranzekako. Hi kota ya ku a nwanana loye a zangarele a munhu loyi a fileko ka khati go kari, yena a nga ha pimisa lezaku a maalakanyo kutani magezu yakwe ya kuzangara hi zona zi nga mu daya. U nga hava ni xilaveko xa ku mu chavelela hi ndlela leyi: ‘A maalakanyo ni magezu ya wena a hi zona zi babyisako vanhu, niku a zi dayi vanhu.’ A nwanana a nga ha lava a kutiyisekiswa loko hi kuphindaphinda.

U fanele ku fihla a kubayiseka ka wena mahlweni ka vanana? A ku rila mahlweni ka vanana a zi bihangi niku za vuna. Ahandle ka lezo, a zikhati zo tala a zi koteki ku fihla a kutizwa ka wena hi kumbhelela mahlweni ka vanana; vona va tala a ku pola zilo hi xihatla nguvu niku a kutala ka zikhati va zi wona lezaku ku humelele za kubiha. A ku kombisa kubayiseka laha kubaseni ku va maha va tiva lezaku a zi bihangi a ku bayiseka ni ku kombisa a kutizwa ka wena.

[Mufota ka phajina 21]

Loku wena u xi tiva lexi xi lavekako, u nga rinzeli ku byeliwa — tekela ku maha

[Mufota ka phajina 23]

A kuvakona ka wena le xipitali ku nga tiyisa lava va bayisekako