Tiyisa wukati ga wena hi kubhulisana ku nene

1. Xana a kubhulisana ku nene ku gi tiyisisa kuyini wukati?

“NZI tsaka nguvu hi ku tshama ni sati wa mina a ku hunza ku tshama ni munwani munhu. A kutshama ni sati wa mina hi bhula zi maha lezaku a zikhati za litsako wutomini ga mina ziva zo tsakisa nguvu, niku ni kwihi a kukarateka nzi nga nako ko hunguka loku nzi mu bhulela a zilo lezo,” ku wulile makabye wo kari wa xinuna le Canadá. A nuna munwani le Austrália i tsalile lezi: “Ka 11 wa malembe lawa hi hanyako zinwe, a ku na siku ni ginwe gi hunzileko na nzi nga wulawulangi ni sati wa mina. A zifuva za hina a zi gavatani hi ku pimisa lezaku a wukati ga hina gi nga tshuka gi tsemeka. A xo ranga xi hi vunileko, ku vulula zifuva za hina ka munwe ni munwani hi tlhela hi maha lezo hi kukhanzakanya.” A makabye wo kari wa xisati wa le Costa Rica i te ngalo: “A kubhulisana ku nene a ku tiyisangi a wukati ga hina basi, kanilezi ku hi tshinetile ka Jehova, ku hi vikela ziringo, ku hi maha hi zwanana kota patswa, ku tlhela ku hi maha hi ranzana nguvu.”

2. Zini zi nga karatisako kuva ni mabhulo ma nene?

² Xana wena ni munghana wa wena wa wukati ma ti buza hi mabhulo ma nene, ni ku za mu karatela kuva ni mabhulo yo tsakisa? Hakunene, ku nga tshuka ku humelela zikarato wukatini, hakuva a wukati gi wumbiwa hi vanhu vambiri va nga mbhelelangiko lava va nga ni matshamela yo hambana ni zinwani zi yelanako ni mudawuko wabye ni mawundlelwa yabye. (Rom. 3:23) Tlhatakumbiri, a nuna ni sati va ngava ni mabhulela yo hambana. Hi kota ya lezo, a zi hlamalisi lezi John M. Gottman na Nan Silvera, a tihloli ta wukati, ti gi tlhamuseleko kota “nchumu wu lavako kutiya-hlana, ni kutiyimisela, kasi mu simama mu hanya hi kuzwanana malembe yo tala.”

3. Xini xi vunako mipatswa a ku tiyisa wukati ga yona?

³ Hakunene, a wukati go tiya i mbhanzu wa kutikarata ka hombe. Kanilezi, a wuyelo ga kona litsako la hombe nguvu. A nuna ni sati va ranzanako va nga hanya zinwe na va tsakile. (Mutsh. 9:9) Ehleketa hi wukati ga liranzo ga Isaka na Rebeka. (Gen. 24:67) Hambu loku ku hunzile malembe yo tala na va hanya zinwe kota nuna ni sati, a ku na lexi xi kombako lezaku a liranzo labye li tshukile li titimela. A mipatswa yo tala nyamutlha yonawu yi hanyisa lezo. Yi zi kotisa kuyini? Va gonzile ku bhulelana hi ndlela yi nene lezi zi nga maalakanyweni ni timbilwini tabye, va ti karatela kuva vanhu va nga ni kupimisisa, liranzo, xichawo, ni kutikoramisa. Kota lezi hi to zi wona zalezi, loku a matshamela lawa ya lisima ma hi wona ma fumako wukatini, a mipatswa yi ta zi kota ku bhulisana hi kutlhatlheka xontlhe xikhati.

NGHA UVA NI KUPIMISISA

4, 5. Xana a kupimisisa ku nga va vunisa kuyini a nuna ni sati lezaku va zwisisana hi kumbhelela? Nyika xikombiso.

⁴ Mavingu 16:20 i ngalo: “Loyi a pimisisako khwatsi mhaka i ta kuma litsako.” Handle ko kanakana, a mhaka leyi nja lisine wukatini ni ngangweni. (Gonza Mavingu 24:3.) A xibuka xa xi nene ka zontlhe xa kupimisisa ni wutlhari i Mhaka ya Nungungulu. A bhuku ga Genesisi 2:18 gi hi byela lezaku Nungungulu i vangile wasati kota muvuneteli wa wanuna, ku nga hi munhu wo fana naye. A ntiro wa wasati wu woneka khwatsi ka mabhulela yakwe. Lisine lezaku a vanhu va hambana-hambana, kanilezi hi tshamela gabye, a vavasati va ranza ku bhula hi lezi va ti zwisako zona, ku bhula hi vanhu ni kuzwanana. Va xalala nguvu hi mabhulo yo khumba mbilu, ku bhula navo na zi huma mbilwini, hakuva lezo zi va tiyisekisa lezaku va ranziwa. Kuveni a kutala ka vavanuna a va toloveli ku bhula hi lezi va ti zwisisako zona. Va ranza ku bhula hi mitiro, zikarato, ni ndlela ya ku zi lulamisa. Niku va lava ku kombiswa xichawo.

⁵ A makabye wo kari wa xisati le Grã-Bretanya i te ngalo: “Loku ku hi ni zikarato, a nuna wa mina i tsutsumela ku zi lulamisa wutshanwini ga ku nzi ingisela loku nzi mu tlhamusela. Ka zikhati zinwani lezo zo nzi djudja kupima, nguvunguvu loku ku hi lezaku lezi nzi zi lavako ka xikhati lexo ‘ku yena a demba ndleve.’” A nuna munwani i lo tsala lezi: “Laha mina ni sati wa mina hi nga ha hi ku chada, a tshamela ga mina ku wa hi ku tsutsumela ku lulamisa ni xihi xikarato lexi a sati wa mina a nga hi naxo. Kanilezi, zalezo nzi lo wona lezaku lexi hakunene a nga xi lava ku wa hi ku demba ndleve nzi mu ingisela.” (Mav. 18:13; Jak. 1:19) A nuna loyi a nga ni kupimisisa i ti karatela ku zwisisa lezi a sati wakwe a ti zwisako zona, a tlhela a zama ku zwananisa mawulawulela yakwe ni kutizwa loko. Xinwani kambe, i mu tiyisekisa lezaku a maalakanyo yakwe ni lezi a ti zwisako zona wa zi nyika nguvu lisima. (1 Ped. 3:7) Hi tlhelo ginwani, a sati yenawu i ti karatela ku zwisisa mawonela ya nuna. Loku a nuna ni sati va zwisisana, va nyikana lisima, ni loku a munwe ni munwani a maha lezi a Mitsalo yi mu byelako, a wukati gabye gi ta saseka nguvu. Tlhatakumbiri, va tava ni kupima kunwe a xikhati lexi va mahako ziboho ni ku zi tatisa.

6, 7. (a) Xana a tshinya ga nayo gi nga ka Mutshawuteli 3:7 gi nga va vunisa kuyini a nuna ni sati lezaku va kombisa kupimisisa? (b) Xana a sati a nga kombisisa kuyini a kupimisisa, niku zini lezi a nuna a faneleko ku maha?

⁶ A patswa lowu wu nga ni kupimisisa wa zi tiva kambe lezaku ku na ni “xikhati xa ku miyela, ni xikhati xa ku wulawula.” (Mutsh. 3:1, 7) A makabye wo kari wa xisati a nga ni khume ga malembe na a chadile i te ngalo: “Makunu, nza zi tiva lezaku ku na ni xikhati nzi nga faneliko ku wulawula hi mhaka yo kari. Loku a nuna wa mina a talelwe hi mitiro kutani ku ngha a khatalela zilo zinwani, nzi tsika xikhati xi hunza na nzi nga se mu bhulela xikarato xo kari. Hi ku maha lezo, ha zi kota ku bhulisana khwatsi hi nga zangarelani.” A vasati lava va nga ni kupimisisa vonawu va wulawula hi tipswalo, na va tiva lezaku a magezu ma nene lawa ma “wuliwako hi xikhati xi faneleko” ma kuca niku ma dzunzeka. — Gonza Mavingu 25:11.

⁷ A nuna wa muKristu i fanele ku maha xipanze xakwe, ku nga hi ku ingisela sati wakwe ntsena loku a wulawula, kanilezi hi ku ti karatela ku tlhamusela ziku dlunya lezi a ti zwisako zona kambe. A dota go kari gi nga ni 27 wa malembe na gi chadile gi wulile lezi: “Zi lava kutikarata ko kari kasi nzi byela a sati wa mina lezi zi nga mbilwini ya mina.” A makabye munwani wa xinuna a nga ni 24 wa malembe na a chadile, i te ngalo: “Nza bohela zilo, na nzi alakanya lezaku loku nzi nga wulawuli hi zona zi ta hunza. Kanilezi, nzi zi wonile lezaku a ku wula lezi u ti zwisisako zona a zi kombi ku nga tiyangi. Loku zi nzi karatela a ku ti vulula xifuva, nzi khongela lezaku nzi zi kota ku hlawula khwatsi magezu ni ku tiva ku ma wula hi ndlela ya yi nene. Hi kulanzela, nzi koka moya zonake nzi sangula ku wulawula.” A xinwani kambe xi nga xa lisima, xikhati xa kona, kuzilava ka xikhati lexi a patswa wu nga woce na wu kambisisa mutsalo wa siku kutani ku gonza zinwe a Biblia.

8. Zini lezi a mipatswa ya maKristu yi ti yimiseleko ku maha kasi yi tiyisa a wukati ga yona?

⁸ A nchumu wunwani wu nga wa lisima ka nuna ni sati mukhongelo ni ku xuva ku chukwatisa a mabhulela yabye. Lisine lezaku zi nga karata ku cica loku ku hi lezaku hi wa hi ni mabhulela ya hava. Kanilezi, loku a nuna ni sati va ranza Jehova, va kombela a moya wakwe, va tlhela va wona wukati kota nchumu wu basileko, va ta kuma ntamu wa ku cica ni xihi xi lavekako. A wasati wo kari a nga ni 26 wa malembe na a chadile i te ngalo: “Mina ni nuna wa mina hi wona wukati kota lezi Jehova a gi wonisako zona futsi, hikwalaho ne a hi tshuki hi alakanyela hi ku hambana. Lezo zi hi maha hi ti karatela ku lulamisa zikarato za hina hi ku bhula hi zona hina vambiri.” A kutsumbeka loko ni ku ti karatela ku tsakisa Nungungulu zi neha makatekwa yo tala. — Tis. 127:1.

KULANI LIRANZWENI

9, 10. Xana a nuna ni sati va nga tiyisisa kuyini a liranzo labye?

⁹ A liranzo li nga “xiboho xa kumbhelela,” hi gona tshamela ga lisima ka wontlhe wukatini. (Kol. 3:14) A liranzo la lisine la kula a xikhati lexi a patswa wo tsumbeka wu hanyako zinwe, litsakweni ni zikaratweni. A nuna ni sati va maha vanghana va hombe, va tshotshotana, ni ku pangalatana. A makati lawo a ma wundliwi hi ku mahelana zilo za hombe khati ginwe, khwatsi hi lezi zi kombiswako ka zihaxa-mahungu, kanilezi ma wundliwa hi zilo zi tsongwani za tsanza-vahlayi — ku angarelana, ku byelana magezu yo nanziha ka nchumu wo kari lowu a munwe wa nwina a wu mahileko, ku mahelana zilo zo tsakisa, ku hlekelana, ku nwayitelana, kutani ku wutisana ku “gi fambisile kuyini a siku ga wena nyamutlha?” na mu nga maheli ku farisa. A zilwana lezi za zi tsongwani, zi na ni xivuno xa hombe wukatini. A patswa wo kari wu nga ni 19 wa malembe na wu chadile ni kuva ni litsako kambe va fonelana kutani ku tsalelana mahungu siku ni siku “kasi ku tiva ku a zilo zi fambisa kuyini,” ku wula a nuna wa kona.

¹⁰ Ku nga hi lezo ntsena, a liranzo li kuca nuna ni sati lezaku vaya mahlweni va gonzana. (Fil. 2:4) A kutivana loko konawu ku maha lezaku a liranzo labye li kula li tlhela li tiya hambu lezi va nga mbhelelangiko. A wukati gi nene a gi tshami laha ka kunwe, kanilezi ga kula na gi nyuka khwatsi, gi tlhela gi tiya nguvu hi kufamba ka xikhati. Hikwalaho, loku u chadile ti wutisi lezi, ‘Xana nza mu tiva khwatsi a sati kutani nuna wa mina ke? Nza zi tiva lezi a ti zwisako zona ni lezi a pimisisako zona a xikhati lexi hi bhulisanako hi mhaka yo kari ke? Makhati mangani hi siku nzi tolovelako ku ehleketa hi nuna kutani sati wa mina, kuzilava nzi alakanyela hi matshamela yakwe lawa ma nga nzi koka a xikhati lexi nzi nga mu tiva?’

KOMBISANANI XICHAWO

11. Hikuyini a xichawo xi nga xa lisima kasi a wukati gi humelela? Kombisa.

¹¹ Hambu wukati go tsakisa nguvu ka wontlhe gi na ni zikarato za gona, niku hambu nuna ni sati lava va ranzanako va nga tshuka va cuwukana hi le’ga tolo. Abrahama na Sara va wa tshuka vava ni mawonela yo hambana. (Gen. 21:9-11) Hambulezo, a va tsikangi mawonela lawo yo hambana ma va hambanyisa. Hikuyini? Va wa kombisana wumunhu ni xichawo. Niku lezo zi woneka ka lezi Abrahama a nga kari a bhulisa zona na Sara. (Gen. 12:11, 13) Hi tlhelo ginwani, Sara i wa ingisa nuna wakwe Abrahama a tlhela a mu vitana kota “hosi” yakwe. (Gen. 18:12) Loku a nuna ni sati va nga kombisani xichawo, lezo zi tolovela ku woneka ka lezi va bhulisako zona ni lezi va wulawulisako zona. (Mav. 12:18) Loku va nga lulamisi a zikarato zabye, a wukati gabye gi nga tshuka gi wela mhangweni. — Gonza Jakobe 3:7-10, 17, 18.

12. Hikuyini lava va ha hiko ku chada va faneleko ku ti karatela nguvu a ku kombisa xichawo mabhulweni yabye ke?

¹² Nguvunguvu lava va ha hiko ku chada va fanele ku ti karata nguvu lezaku va kombisa wunene ni xichawo a xikhati lexi va bhulako, hi ku maha loko va vulula ndlela ya lezaku va bhula na va tlhatlhekile na zi huma timbilwini tabye. A nuna wo kari i zi alakanya hi magezu lawa: “Hambu lezi a malembe yo sangula anzhako ka ku chada ma nanzihako, za koteka kuva ni zikarato kambe. Laha u yako u pola lezi a sati wa wena a ti zwisisako zona, lezi a zi ranzako, ni lezi a zi lavako — yenawu a maha lezo ha wena — a zilo zi nga tshuka zi nonohanyana! Hambulezo, lexi xi to mu vuna nwina vambiri ku nga chavani, muva vanhu va mahleko, ni ku ti karatela ku kombisa a matshamela ma tiyisako wukati, yo kota kutikoramisa, lihlaza-mbilu, ni ku tsumba Jehova.” Handle ko kanakana, lego wusungukati gi nene ka hina hontlhe!

KOMBISANI A KUTIKORAMISA KA LISINE

13. Hikuyini a kutikoramisa zi nga za lisima kasi a wukati gi nyuka gi tlhela gi tsakisa?

¹³ A kubhulisana ku nene wukatini zi fana ni xibuka xa mati ma khulungako hi kurula sinwini ga zitsangi. A “kutikoramisa” hi kona ku mahako lezaku a mati lawo ma simama ku khulunga ma nga nyimi. (1 Ped. 3:8) A makabye wo kari a nga ni 11 wa malembe na a chadile i te ngalo: “A kutikoramisa hi gona tshinya ga zontlhe ga ku lulamisa zikarato hakuva a tshamela legi gi ku kuca ku wula ku, ‘Nzi tsetselele.’” A dota ginwani gi nga ni 20 wa malembe na gi chadile ni kuva ni litsako wukatini gabye gi wulile lezi: “Ka zikhati zo kari a ku wula ku nzi rivalele, za lisima a ku hunza ku ‘nza ku ranza.’” I lo engeta aku: “A ndlela yo tsemakanya kasi munhu a ti koramisa mukhongelo. A xikhati lexi mina ni sati wa mina hi tshinelako ka Jehova na hi hi zinwe, hi alakanyisiwa a tipswalo ta hombe ta Nungungulu ni lezaku hi vanhu va nga mbhelelangiko. A xialakanyiso lexo xi nzi vuna ku wona zilo kota lezi zi faneleko ku woniswa zona.”

14. Hi gihi wuyelo ga matshanza wukatini?

¹⁴ Kanilezi, a matshanza ma hohlota. Ma valela mabhulo hakuva ma daya kunavela ni hlana wa ku kombela rivalelo. Wutshanwini ga ku ti koramisa uku, “nzi hoxisile, nzi rivalele,” a munhu wa matshanza o ti yimelela. Kuhambana ni ku tiya hlaya a vumela xihoxo xakwe, a munhu wa matshanza i chokolela nanzu vanwani. Loku a onhelwa a nga hloti kurula, wutshanwini ga lezo o khunguvanyeka, kuzilava a phota hi magezu yo tlhava kutani ku miyelela loyi a mu onheleko. (Mutsh. 7:9) A matshanza ma nga daya wukati. Za lisima a ku nga rivali lezaku “Nungungulu wa ala a vamatshanza, kanilezi a nyika tipswalo ka lava va ti koramisako.” — Jak. 4:6.

15. Tlhamusela lezi a ku tirisa xileletelo xi nga ka Va Le Efesusi 4:26, 27 zi nga vunisako zona a nuna ni sati lezaku va lulamisa a zikarato lezi zi nga tshukako zi humelela xikari kabye.

¹⁵ Kunene, gi wa tava wunwanana a ku alakanya lezaku a kuva ni matshanza a hi xikarato. Hi fanele ku vumela lezaku hi nawo hi tlhela hilwa nawo zalezo. Paule i lo byela maKristu-kulobye aku: “Ngha gambo gi nga peli na ma ha zangarile, ngha mu nga mu nyiki xikhati Satani.” (Efe. 4:26, 27) A ku nga ingisi a Mhaka ya Nungungulu zi nga hi yisa mhangweni handle ka xigelo. A makabye wo kari wa xisati i lo ti sola aku: “Ka siku go kari, mina ni nuna wa mina hi lo tsika ku lanzela xileletelo xi nga ka Va Le Efesusi 4:26, 27. Hi kota ya lezo, a siku lego a nzi gi kumangi ni wurongo!” Handle ko kanakana, zi nene nguvu a ku tekela ku bhula hi xikarato na mu hi ni kungo ga ku hlota kurula! Zi na ni xigelo a kuva nuna ni sati va nyikana xikhatanyana xa ku rutisa. Zi nene kambe a ku khongela ka Jehova kasi a mu nyika kupima ku nene. Lezo zi patsa kuva ni moya wa kutikoramisa, lowu wu to mu vuna ku ti karatela ku lulamisa xikarato, wutshanwini ga ku karatekela lezi mu ti zwisako zona hakuva lezo zi to binzisa mhaka ntsena. — Gonza Va Le Kolosi 3:12, 13.

16. Xana a kutikoramisa ku nga vunisa kuyini a nuna ni sati lezaku va nga tshuki va ti alakanyela hi ku hunza fanelo?

¹⁶ A kutikoramisa ni ku tiva kugumelwa zi vuna munhu loyi a chadileko lezaku a yisa kupima kakwe ka matshamela ma nene ni ka zilo za zi nene zi mahiwako hi nuna kutani sati wakwe. Kasi ku kombisa: A sati a ngava ni wutlhari go maha zilo lezi zi vunako ngango. Loku a nuna wakwe a hi munhu wo ti koramisa ni ku tiva kugumelwa, a nga ta zi wonisa ku khwatsi o tekelwa xitshamu hi sati, kanilezi i ta mu kuca ku tirisa wutlhari lego, hi ndlela leyo a kombisa lezaku wa mu ranza ni ku mu nyika lisima. (Mav. 31:10, 28; Efe. 5:28, 29) A sati wo ti koramisa a tlhela a tiva kugumelwa kakwe, yenawu a nga ta ti tlakusa hi kota ya wutlhari legi a nga nago ge hambu ku kanyisa nuna wakwe. A xa hombe ka zontlhe hi lezaku vona vambiri i “nyama yinwe,” niku lexi xi bayisako munwe wabye xi bayisa vontlhe. — Mat. 19:4, 5.

17. Xini xi to vuna lava va chadileko lezaku vava ni litsako wukatini gabye va tlhela va dumisa Nungungulu?

¹⁷ Handle ko kanakana, u lava lezaku a wukati ga wena gi fana ni ga Abrahama na Sara kutani ga Isaka na Rebeka — go tala hi litsako, ga simasima, gi tlhela gi dumisa Jehova. Loku zi hi tano, namarela ka lezi Nungungulu a gi wonisako zona wukati. Hlota wutlhari ni kupimisisa Mhakeni yakwe. Nyikani lisima a matshamela ma nene ya munwe ni munwani kasi a liranzo la nwina li fela ku kula. (Xiz. 8:6) Ti karateleni kuva vanhu vo ti koramisa. Mu kombisana xichawo. Loku mu maha zilo lezi, a wukati ga nwina gi ta mu nehela litsako nwina vambiri gi tlhela gi tsakisa a Dadani wa nwina wa le tilweni. (Mav. 27:11) Hakunene, mu nga tizwa ku khwatsi hi nuna wo kari a nga ni 27 wa malembe na a chadile, loyi a nga tsala aku: “A nzi nge zi koti ku hanya na nzi nga hi na sati wa mina. A wukati ga hina gi simama ku tiya siku ni siku. Lezo zi maheka hi kota ya lezi hi ranzako Jehova ni lezi hi tshamako hi ku bhula xontlhe xikhati.”