Vapswali, vana — bhulani hi liranzo

1, 2. Xana a vapswali ni vana hi tolovelo va ti zwisa kuyini ka munwe ni munwani, kanilezi, xikarato muni lexi va tshukako va kumana naxo?

“LOKU hi ndlela yo kari a wo zi tiva ku a vapswali wa wena va tafa manziko, zini u nga wa ta va byela nyamutlha ke?” Lexi xiwutiso xi mahilweko ka mazana ya vaswa le Estados Unidos. Wutshanwini ga ku veka kupima kabye ka mazunga ni tiholova leti va nga tshukile vava nato, a xipimo xa 95 wa tipursento xabye va lo wula lezaku va wa ta byela vapswali vabye ku ngalo: “Nzi tsetseleleni” niku “Nza mu ranza nguvu.” — For Parents Only (Mahungu ma yako ka vapswali ntsena), gi tsalilweko hi Shaunti Feldhahn na Lisa Rice.

² Hi tshamela gabye, a vana va va ranza vapswali vabye, ni vapswali vonawu va va ranza vana vabye. Lezo zi woneka nguvu mingangweni ya maKristu. Hi lisine, a vapswali ni vana va xuva nguvu kuva vanghana, kanilezi, ka zikhati zinwani a ku bhula a zi olovi. Hambu lezi va tshukako va zi kota ku bhula na va tlhatlhekile, hikuyini a zilo zo kari va kalako ni ku zi kumbuka ke? Zilo muni zi valelako mabhulo ma nene? Hi yihi ndlela ya ku zi hlula?

TI XAVELE XIKHATI XA KU BHULA

3. (a) Hikuyini a kubhulisana ku nene zi karatako mingangweni yo tala? (b) Hikuyini le Israeli wa kale zi nga kala zi nga hi xikarato a kuva ni xikhati xa ku bhula?

³ Ka mingango yo kari za va karatela ku kuma xikhati xa kuva ni mabhulo yo aka. A hi xikhati xontlhe zi nga hi tano. Mosi i lo leletela a vararu va vaIsraeli ku ngalo: “U ta yi gonzisa [a mhaka ya Nungungulu] ka vanana va wena, u wulawula ha yona lomu ndlwini ka wena, ni lomu kuenzeni ka wena, ni kuetleleni ka wena, ni kuvukeni ka wena.” (Deut. 6:6, 7) A vana va wa tshama siku gontlhe ni mamani wabye laha kaya kutani ni raru wabye lomu masinwini kutani ntirweni wakwe. A vapswali ni vana va wa hi ni xikhati xo tala xa ku tshama zinwe ni xa ku bhula. Hi kota ya lezo, a vapswali va wa hi ka xiyimo xi nene xa ku tiva zilaveko, mixuvo, ni wumunhu ga vana vabye. Hi kufanana, a vana vonawu va wa hi ni xikhati xo enela xa ku tiva khwatsi a vapswali vabye.

4. Hikuyini a ku bhula ku nga xikarato mingangweni yo tala nyamutlha?

⁴ Wona lezi a wutomi gi cicisileko zona nyamutlha! Matikweni yo kari, a vanana va sangula kuya xikoleni na va ha hi vatsongwani nguvu, ka zikhati zinwani zalezi va tlhanganisako malembe mambiri. A vapapai ni vamamani vo tala va tira kule ni kaya. A xikhatanyana lexi a vapswali ni vana va nga zinwe, za koteka ku va nga bhuli hakuva va mbheta xikhatanyana lexo ka komputadori, televizawu, telefone, ni zinwani zicope-cope. A kutala ka zikhati, a vana va ti hanyela ga vona, a vapswali vonawu va ti hanyela gabye; va ku khwatsi vanhu va nga tivaniko. A mabhulo yo aka ma tshuka ma vumaleka futsi.

5, 6. Xana a vapswali vo kari va ti xavelisa kuyini xikhati xa ku tshama ni vanana vabye?

⁵ Xana u nga xava xikhati ka zilo zinwani kasi u fela ku tshama ni va ngango wa wena hi xikhati xo leha? (Gonza Va Le Efesusi 5:15, 16.) A mingango yo kari yi maha xiboho xa ku nga hlaleli nguvu a televizawu ni ku nga tirisi nguvu a komputadori. A yinwani yi ti karatela kuga zinwe khati ginwe siku ni siku hi kutsongwani ka kona. Hi nga wona a lungelo go saseka legi a vapswali ni vana va nga nago ga ku tshama va bhula zinwe hi timhaka ta moya ni ku aka wunghana go tiya a xikhati lexi va nga wukhozelini ga ngango! A ku ti vekela hora viki ni viki kasi ku tatisa kungo legi zi nene, kanilezi ka ha laveka zotala kasi ku vulula nyangwa ya lezaku mu bhula hi timhaka to eta. Hikwalaho, xikurumeta a ku ti nyika xikhati xo bhula hi kukhanzakanya. Na nwanana wa wena a nga seya xikoleni, mu byele magezu yo kari yo tiyisa hlana, gonzani zinwe a mutsalo wa siku, kutani ku khongela naye. A ku maha lezo zi ta mu vuna nguvu ka lezi a to kumana nazo siku lego.

⁶ A vapswali vo kari va zile va cica matirela yabye kasi va mbheta xikhati xo tala ni vanana vabye. Hi xikombiso, Laura,a mamani a nga ni vana vambiri va vatsongwani, i tsikile ku tira hi xigelo lexo. I ngalo: “Mixo ni mixo hontlheni hi wa tsutsumela ku huma hiya mitirweni kutani xikoleni. A xikhati lexi nzi wuyako kaya ni gambo, nzi wa ta nzi ta kuma vanana na va etlele, na va latilwe hi yayi. Lezi nzi tsikileko ku tira, hi kurumeteka ku hanya hi mali yi tsongwani, kanilezi nzi wona lezaku makunu nza ku tiva khwatsi a kupima ni zikarato za vanana va mina. Hi kuzwa lezi va zi wulako ka mikhongelo yabye, nza zi kota ku vuna, ku va kuca, ni ku va gonzisa.”

“HATLISA KUZWA”

7. Xini lexi a vapswali ni vanana va khalako hi xona?

⁷ Anzhako ka kubhulisana ni vaswa, a vatsali va bhuku For Parents Only (Mahungu ma yako ka vapswali ntsena) va wonile xinwani xilo xi valelako mabhulo. Ve ngalo: “A nchumu wo ranga lowu a vanana va khalako nguvu hi wona xungetano hi vapswali vabye hi lowu, ‘A va hi ingiseli loku hi wulawula.’” Handle ko kanakana, a xikarato lexo a hi xa vapswali ntsena. A vapswali vonawu va wula zalezo xungetano hi vanana vabye. Kasi zi nga karati a ku bhula hi kutlhatlheka, a ziro za ngango zi fanele ku ingisela loku munwe a wulawula — va demba ndleve futsi. — Gonza Jakobe 1:19.

8. Xana a vapswali va nga dembisa kuyini ndleve ka vanana vabye?

⁸ Vapswali, xana ma demba ndleve mu ingisela vana va nwina hakunene? Lezo zi nga karata loku u karele kutani loku a mhaka leyo yi wonekisa ku khwatsi a hi ya nchumu. Kanilezi lezi zi wonekisako ku khwatsi a hi za nchumu ka wena kota mupswali, zi ngava za lisima ka nwanana wa wena. A ku “hatlisa kuzwa” zi wula ku demba ndleve u ingisela khwatsi lezi a n’wana wa wena a wulako ni lezi a ma wulisako zona magezu yakwe. A gezwana gakwe, nghohana yakwe, ni lezi a ti henyahinyisako zona zi wula xokari xungetano hi lezi a nwanana a ti zwisisako zona. Za lisima kambe a ku mu maha ziwutiso. A Biblia gi ngalo: “A xikungo mbilwini ya munhu xi fanana ni mati ya kueta; kanilezi a munhu a nga ni kupimisisa i ta makha.” (Mav. 20:5) A wutlhari ni kupimisisa za lisima nguvunguvu loku mu bhula hi zilo lezi a nwanana wa wena a nga tlhatlhekiko ku bhula hi zona.

9. Hikuyini a vanana va faneleko ku demba ndleve ka vapswali vabye?

⁹ Vanana, xana ma ingisa vapswali va nwina? “Nwananga, zwana gonziselelo ya dadani wa wena, u nga tsiki a nayo wa nyine wa wena,” ku wula Biblia. (Mav. 1:8) Mu nga rivali lezaku a vapswali va nwina va mu ranza ni lezaku va mu xuvela za zi nene timbilwini tabye, hikwalaho zi nene nguvu a ku demba ndleve loku va wulawula ni ku va ingisa. (Efe. 6:1) A zi karati a ku ingisa loku laha ngangweni mu bhula hi kutlhatlheka ni loku u tiva lezaku wa ranziwa. Byelani vapswali va nwina lezi mu ti zwisako zona. Lezo zi ta va vuna ku va mu zwisisa. Nwinawu kambe mu fanele ku ti karatela ku va zwisisa.

10. Hi gonza yini ka matimu ya Biblia xungetano hi Rehoboamu?

¹⁰ U fanele ku ti wonela nguvu mhakeni ya ku ingisa wusungukati ga vanana-kulobye. Va nga tshuka va ku byela lezi zi tsakisako a mbilu ya wena, kanilezi a wusungukati gabye gi nga tshuka gi nga ku vuni ne ni kutsongwani. Hi lisine, gi nga ku peta khombyeni. Kota lezi va nga hiko na wutlhari legi a vanhu va hombe va nga nago, a kutala ka vaswa a va na mahlo yo wona kule, niku za koteka ku va nga woni a wuyelo ga mitiro yo kari na ka ha hi mahlweni. Alakanyela a xikombiso xa Rehoboamu, a n’wana wa Hosi Solomoni. A xikhati lexi a nga maha hosi ya Israeli, ngha zi vile zi nene loku i wa no lanzela a wusungukati ga vanhu va hombe. Wutshanwini ga lezo, Rehoboamu i lo lanzela magezu ya wupumbu ya majaha-kulobye. Hikwalaho, a kutala ka vanhu lava a nga va fumela va lo mu tsika. (1 Tih. 12:1-17) Wutshanwini ga ku pimanyisa a xikombiso xa wupumbu xa Rehoboamu, ti karatele ku simama u bhula ni vapswali va wena hi kutlhatlheka. U nga va fihleli mixuvo ya wena. Vuneka hi wusungukati gabye u tlhela u gonza ka wutlhari gabye. — Mav. 13:20.

11. Ku nga humelela yini loku a vapswali va tshama na va bohile zimombo?

¹¹ Vapswali, loku mu nga lavi lezaku a vanana va nwina va hlota wusungukati ka vanghana vabye, mu nga tshami na mu bohile zimombo, kanilezi ngha muva vanhu va mabhulo. A makabye wo kari wa nhanyana i te ngalo: “Loku nzi kala nzi kumbuka vito ga jaha a vapswali va mina vo cica tinghohe. Zalezo, minawu nzo karateka nzi tlhela nzi nga ha lavi ku bhula.” A munwani i wulile lezi: “A vanana vo tala va nga tangeni yo rama va gi lava wusungukati ga vapswali vabye, kanilezi loku a vapswali va nga cheli kota, a vanana va taya ka munwani loyi a to va khatalela, hambu loku a nga hi munhu wo buva.” Loku u demba ndleve u ingisela a vanana va wena hi tipswalo timhakeni tontlhe, va ta tlhatlheka ku ku bhulela ni xihi va tlhela va lanzela a wusungukati ga wena hi matsenya.

“NONOKA KU WULAWULA”

12. Xana a vapswali va nga valelisa kuyini a mabhulo ni vanana vabye?

¹² A xinwani xi valelako mabhulo hi loku a vapswali va hatlisela ku wulawula ni ku zangara loku a vanana vabye va va bhulela zokari. Za zwisiseka lezaku a vapswali va maKristu va lava ku vikela vanana vabye hakuva ‘a masiku lawa yo gumesa’ ma tele hi makhombo — ya moya ni manwani. (2 Tim. 3:1-5) Hambulezo, lezi a vapswali va zi wonako kota kuvikela, a vanana vabye va nga zi wona kota paxo.

13. Hikuyini a vapswali va faneleko ku ti wonela mhakeni ya ku tsutsumela ku nyika mawonela yabye?

¹³ Wutlhari ka vapswali a ku nga tsutsumeli ku nyika mawonela yabye. Lisine lezaku a hi xontlhe xikhati zi olovako ku ti khoma loku a vanana va wena va ku byela nchumu wu ku mahako u karateka. Kanilezi, za lisima a ku ranga hi ku demba ndleve na u nga se wula nchumu. Solomoni, a wanuna wo tlhariha i tsalile lezi: “Loyi a hlamulako mhaka na a nga se ku yizwa, i kombisa wupumbu gakwe, a ti wisa tingana.” (Mav. 18:13) Loku u rula, u tazwa zotala niku a vanana va wena va ta simama ku wulawula. U fanele ku ranga hi kuzwa zontlhe hi kona u to zi kota ku nyika xivuno xa lisine. Ka magezu lawo ya ku khwatsi o byabyatsa hi kwalaho ku nga ni xinya xa xikarato xontlhe. (Joba 6:1-3) Kota vapswali va nga ni liranzo, tirisani tindleve ta nwina kasi ku zwisisa mhaka, mu tirisa lirimi kasi ku chuma.

14. Hikuyini a vanana va faneleko ku nonoka ku wulawula?

¹⁴ Vanana, nwinawu mu fanele ku “nonoka ku wulawula,” mu nga tsutsumeli ku ala lezi a vapswali va nwina va mu byelako, hakuva va nyikilwe ntiro wa ku mu gonzisa hi Nungungulu. (Mav. 22:6) Za koteka ku ngha va kumene ni lezi nwinawu mu kumanako nazo nyamutlha. Tlhatakumbiri, va ti sola hi zihoxo lezi va zi maheleko a xikhati lexi va nga hi vanana, niku va xuva nguvu a ku mu vikela kasi mu nga weli ka zihoxo lezo. Hikwalaho, wonani vapswali va nwina kota vanghana va nwina, ku nga hi valala; kota masingalakati, ku nga hi lava va lavako ku mu pengisa. (Gonza Mavingu 1:5.) “Chavani a raru wa nwina ni nyine wa nwina” mu tlhela mu komba lezaku ma va ranza kota lezi vonawu va mu ranzako. Lezo zi ta va hehukisela a ntiro wabye wa ku mu ‘wundla hi kululeka ni kulaya ka Jehova.’ — Efe. 6:2, 4.

“NONOKA KU ZANGARA”

15. Xini xi to hi vuna ku simama hi timiselana, hi tlhela hi nga swireki?

¹⁵ A hi xontlhe xikhati hi zi kotako ku kombisa lihlaza-mbilu ka lava hi va ranzako. Mupostoli Paule i lo tsalela “vobasa ni vamakabye va tsumbekileko ka Kristu . . . va le Kolosi,” aku: “[Vanuna], ranzani vasati va nwina, mu nga va maheli timbiti. Vararu, mu nga zangarisi a vana va nwina, va nga mbhela ntamu.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paule i lo luleka va le Efesusi aku: “A titsheku tontlhe, ni khulo, ni zanga, ni guwa, ni wuxezi, ngha zi suswa ka nwina.” (Efe. 4:31) A ku ti karata lezaku hiva ni kutimisela, kuolova, ni kutikhoma — ma nga matshamela ya mbhanzu wa moya wa Nungungulu — zi ta hi vuna lezaku hi rula hambu loku hi karatekile. — Gal. 5:22, 23.

16. Jesu i va kawukisile kuyini a vapizani vakwe, niku hikuyini a mahela legi gi pswalileko mihanzu yi nene ke?

¹⁶ Wona xikombiso xa Jesu. Hi nga alakanyela lezi a nga karatekisa zona ka xilalelo xo gumesa lexi a xi mahileko ni vapostoli vakwe. Jesu i wa zi tiva lezaku ku wa sele tihora ti tsongwani kasi afa hi fela ga xanisa. A kubasiswa ka vito ga Dadani wakwe ni kuhanyiswa ka vanhu zi wa khegela ka kutsumbeka kakwe. Hambulezo, ka xilalelo xalexo, “ku lo huma a kukanetisana xikari ka [vapostoli], lezaku himani a alakanyelwako a kuva wa hombe.” Jesu a nga va bhongelangi ge hambu ku va zangarela. Wutshanwini ga lezo, i lo bhulisana navo hi kurula. Jesu i lo va alakanyisa lezaku va wa simamile zinwe naye zikhatini zo nonoha. Hambu lezi Satani a nga lava ku va hehera a ku fana ni mavele, Jesu i va kombile lezaku i wa tsumba ku va wa ta hlula xiringo lexo va tlhela va simama va tsumbekile. I zile a maha xivumelwano zinwe navo. — Luka 22:24-32.

17. Xini xi to vuna vanana lezaku va nonoka ku zangara?

¹⁷ A vanana vonawu va fanele ku nonoka ku zangara. Nguvunguvu loku va hi tangeni yo rama, a wusungukati legi a vanana va nyikiwako hi vapswali vabye gi nga va maha va zi wonisa ku khwatsi a va va tsumbi. Hambu lezi ka zikhati zo kari zi nga ha wonekisako lezo, tivani lezaku a kukarateka loko mu ku wonako ka vapswali va nwina xikombiso xa lezaku va mu ranza. Hi ku miyela muku hwi mu va ingisela mu tlhela mu maha lezi va mu byelako, va ta mu kombisa xichawo va tlhela va zi wona lezaku mu vanhu va buvileko. Loku mu maha lezo, a vapswali va nwina va ta mu tsumba va tlhela va mu tsika mu ti mahela ziboho zo kari ha nwece. Wutlhari ka nwina a ku tiva ku ti khoma. A vingu go kari ga Biblia gi ngalo: “A xipumbu xi humesa a zanga ya xona yontlhe; kanilezi loyi a tlharihileko wa ti khoma a yi rulisa.” — Mav. 29:11.

18. Xana a liranzo li vuvumisisa kuyini a kubhulisana ku nene?

¹⁸ Hikwalaho, vapswali varanzekako ni vana varanzekako, mu nga mbheli ntamu loku laha ngangweni wa nwina mu nga zi koti ku bhula hi kutlhatlheka kota lezi mu nga zi lavisa zona. Simamani ku ti karata, mu tlhela mu simama ku famba lisineni. (3 Joh. 4) Misaveni yiswa, a vanhu va ta bhula hi kutlhatlheka, va zwisisana khwatsi, niku a ku na loyi a to kanakanela munwani hakuva vontlhe va ta ngha va mbhelele. Hambulezo, ka xikhati lexi, hontlheni hi maha zilo lezi hi gumesako hi ti laya hi zona. Hikwalaho, u nga kanakani ku kombela rivalelo. Wenawu tsetselela. “Bohanani liranzweni.” (Kol. 2:2) A liranzo li na ni ntamu. ‘A liranzo li na ni lihlaza-mbilu, a li na kuzangara, a li alakanyeli hi kubiha loku li mahelweko kona. Li nonoka ku zwata zilo zontlhe, li kholwa zilo zontlhe, li tsumba zilo zontlhe, li timisela zilo zontlhe.’ (1 Kor. 13:4-7) Simamani ku ti karatela ku ranzana. Loku mu maha lezo, mu ta zi kota ku bhula hi kutlhatlheka zi tlhela zi mu nehela litsako ngangweni wa nwina ni ku dumisa Jehova.