“A kupimisisa ka munhu ku maha lezaku a nonoka ku zangara”

HONTLHENI ha tshuka hi wona vanhu na va zangara, niku hinawu handle ko kanakana ha tshuka hi zangara. Hambu lezi a zanga hi yi wonako na yi nga hi yi nene na hi fanele ku yi potsa, a kutala ka zikhati hi tizwa na hi hi ni xigelo xo zwala xa kuva hi zangara, nguvunguvu loku a wokari a mahile zilo lezi hina wutsumbu hi zi wonako na zi nga lulamangi. A nzima yo kari yi humesilweko hi Associação Americana de Psicologia yi komba lezaku a “zanga i nchumu wo toloveleka, wu vunako munhu.”

A mawonela lawa ma nga ku khwatsi ma nene loku hi wona lezi Paule, mupostoli wa muKristu, a wulileko hi ku pimiselwa hi Nungungulu. Na a komba lezaku hakunene ku ngava ni xikhati lexi a vanhu va zangarako, i lo wula lezi: “Zangarani, kanilezi mu nga onhi; ngha gambo gi nga peli na ma ha zangarile.” (Va Le Efesusi 4:26) Xana a magezu lawa ma komba lezaku hi fanele ku vindluka hi zanga kutani hi fanele ku maha zontlhe hi zi kotako kasi hi ti khoma ke?

U FANELE KU ZANGARA?

A xikhati lexi Paule a nga nyika wusungukati legi xungetano hi zanga, ko khwatsi i wa alakanya a magezu ma tsalilweko hi muyimbeleli wa lisimu lawa ma nge: “Rurumelani, mu nga onhi.” (Tisimu 4:4) Hambulezo, hi gihi a kungo ga wusungukati gi pimiselweko Paule? I lo engeta a tlhamusela aku: “A titsheku tontlhe, ni khulo, ni zanga, ni guwa, ni wuxezi, ngha zi suswa ka nwina, zinwe ni mona wontlhe.” (Va Le Efesusi 4:31) Hi lisine Paule i wo kuca maKristu wontlhe lezaku ma potsa ku vindluka ma maha zilo hi zanga. A nzima leyi hi yi kumbukileko le hehla yi wulawulako hi zanga, yiya mahlweni yiku: “A tihloli ti kumile lezaku ‘a ku vindluka u humesa a zanga ya wena’ hi lisine zi engetela zanga ni tiholova niku a zi mahi nchumu wu ku vunako . . . ku lulamisa a xikarato.”

Hi nga zi kotisa kuyini ku “potsa a zanga” ni wuyelo gontlhe go biha ga yona? Solomoni, a Hosi yo tlhariha ya Israeli wa kale, i tsalile lezi: “A kupimisisa ka munhu ku maha lezaku a nonoka ku zangara.” (Mavingu 19:11; Tradução do Novo Mundo) Xana “a kupimisisa ka munhu” ku nga mu vunisa kuyini a xikhati lexi a vilako hi zanga?

LEZI A KUPIMISISA KU MU VUNISAKO ZONA MUNHU LEZAKU A NONOKA KU ZANGARA

A kupimisisa wuzikoti ga ku wona ni ku zwisisa khwatsi nchumu wo kari. Xana lezo zi nga hi vunisa kuyini loku hi tshuka hi khunguvanyiswa kutani loku hi vukiwa?

A xikhati lexi hi wonako wubihi, hi nga ha karateka hi zigelo zo zwala. Hambulezo, loku hi maha zilo hi kuya hi lezi hi ti zwisako zona zonake hi kombisa tihanyi, hi nga ha ti bayisa kutani ku bayisa munwani. A ku fana ni lezi a nzilo wu nga wonelelwiko wu zi kotako ku hisa a yindlu, a zanga yi nga onha a nduma ya hina ni kuzwanana ka hina ni vanwani, hambu na Nungungulu. Hikwalaho, laha hi vilako hi zanga, xikhati xi nene xa ku nyima hi ku tse, hi ehleketa khwatsi hi zama ku zwisisa khwatsi lexi xi hi mahako hi zangara. A ku zwisisa khwatsi lezi zi mahekileko handle ko kanakana zi ta hi vuna a kuva hi ti khoma.

Hosi Davida, a papai wa Solomoni, ku lo kiyela ku tsongwani lezaku ava ni nanzu wa nkhata ka wanuna waku hi Nabali. Kanilezi a nga vangi ni nanzu lowo wa nkhata hi lezi a nga vuniwa ku xi zwisisa khwatsi a xiyimo lexo. Davida ni vavanuna vakwe va wa vikele a tiyivu ta Nabali le xiwuleni xa Juda. Laha ku nga chikela a xikhati xa ku tsema mawoya ya zihari, Davida i lo kombela zakuga zo kari ka Nabali. Nabali i lo hlamula aku: “Nzi nga teka zibaba za mina, ni mati ya mina, ni nyama ya mina, lezi nzi longiseleko vakayi va mina, nzi nyika a vanhu lava nzi nga va tiviko lomu va humako kona ke?” A ngo no ku mu ruka! A xikhati lexi Davida a ngazwa magezu lawa, yena ni 400 wa vavanuna va lo huma a kuya daya Nabali ni va ngango wakwe. — 1 Samueli 25:4-13.

Abigaili, a sati wa Nabali, i lo tiva lezi zi nga mahekile zonake aya tlhangana na Davida. Laha a nga tlhangana na Davida ni vavanuna vakwe, i lowa mikonzweni yakwe aku: “Vumela a nanza ga wena gi wulawula ka wena, u ingisa a timhaka ta gona.” Hi kulanzela, Abigaili i lo tlhamusela a wupumbu ga Nabali ka Davida zonake a komba lezaku i wa ta ti sola loku i wo ti photela a tlhela a halata nkhata. — 1 Samueli 25:24-31.

Kupimisisa muni loku Davida a ku kumileko hi ka magezu ya Abigaili loku ku mu vunileko a kuva a rula ka xiyimo lexo xo nonoha ke? Xo sangula, i lo wona lezaku hi tshamela ga yena, Nabali i wa hi xipumbu. Xa wumbiri, Davida i wonile lezaku i wa tava ni nanzu wa nkhata loku i wo ti photela. A ku fana na Davida, wenawu u nga ha zangara hi kota ya zilo zo kari. Makunu u fanele ku maha yini? “Koka moya hi xikhatanyana u tlhela u hlayela kala 10,” ku wula nzima yo kari yi wulawulako hi ku lwisana ni zanga, yi humesilweko hi xipitali xo kari xi vitwako Mayo. Ina, nyima u ehleketa hi lexi xi vangileko a xikarato lexo ni wuyelo gi nga vako kona hi lezi u xuvako ku zi maha. Tsika kupimisisa ku ku maha u nonoka ku zangara — hambu ku yi hlongola futsi. — 1 Samueli 25:32-35.

A ku fana na Davida, a vanhu vo tala inyamutlha va vuniwa ku ti khoma loku va zangara. Sebastian, wa 23 wa malembe, i tlhamusele lezi a nga gonzisa zona ku fumela zanga yakwe ni kutizwa ka hava hi ku gonza a Biblia, kota xibochwa le Polônia. Ite: “A kusangula, nzi alakanyela hi xikarato lexo. Hi kulanzela, nzi ti karatela ku tirisa a wusungukati ga Biblia. Nzi wonile lezaku a Biblia i bhuku ga zileletelo za zi nene.”

Setsuo yenawu i lo lanzela a mahela galegi. Ite: “Le ntirweni, nzi wa tolovela ku bhongela vanwani loku va nzi zangarisa. Lezi makunu nzi gonzileko a Biblia, wutshanwini ga kuva nzi bhonga nzi ti wutisa lezi: ‘Hi mani a nga ni nanzu ka mhaka leyi? A hi mina nzi vangako a xikarato lexi ke?’” A ku ehleketa hi ziwutiso zo kota lezi zi mu vunile a kuva a nonoka ku zangara, niku i lo zi kota ku fumela a kutizwa ka hava loku ku nga zwala mbilwini yakwe hi kota ya zanga.

A zanga yi nga hava ni ntamu wa hombe, kanilezi a wusungukati ga Mhaka ya Nungungulu gonawu gi na ntamu wa hombe. Loku wenawu u tirisa a wusungukati ga wutlhari ga Biblia ni ku kombela xivuno ka Nungungulu, a kupimisisa ku nga ku vuna a kuva u nonoka ku zangara kutani ku fumela a zanga ya wena futsi.