Za koteka ku kuma liranzo la lisine ke?

1, 2. Himani a nga vunekako hi ku gonza a Xizimba xa Solomoni hi wukheta, niku hikuyini? (Wona mufota laha hehla.)

‘HI NGA wona lezi va cuwukanisako zona va tlhela va khomana hi liranzo! Himani a nga kanetako lezaku va ranzana hakunene!’ Lawa maalakanyo ya dota ga ha hi ku mbhetako ku rangela a muchado wa patswa lowo. A xikhati lexi a patswa lowo wa wuswa wu humako hi ndlela yo tsakisa, a dota legi gi ti wutisa lezi: ‘Xana a wukati gabye gi ta pinzuka? Hi kufamba ka malembe, a liranzo labye li ta kula kutani li ta wuna ke?’ Loku li tiya li tlhela li pinzuka, a liranzo la wanuna ni wasati li ngava lo saseka hakunene. Kanilezi, kota lezi a makati yo tala ma hohlokako, za zwisiseka loku munhu a wutisa lezaku za koteka ku kuma liranzo la lisine ke.

² A liranzo la lisine li wa kala hambu masikwini ya Hosi Solomoni wa le Israeli wa kale. Xungetano hi wutomi ga masiku lawo, Solomoni i lo tsala lezi: “Xikari ka 1.000 wa vavanuna, nzi kumile munwe, kanilezi cima a nzi na nga kuma ni wasati munwe xikari ka vona vontlhe. Languta, lexi nzi xi kumile ntsena: lezaku Nungungulu i mahile munhu na a lulamile, kanilezi vona va ti polele mikhuwo minyingi.” (Mutsh. 7:26-29) Na zi vangiwa nguvunguvu hi kucetelo wa vavasati va matiko lava va nga khozela Baali, a matshinya ya milayo ya mahanyela masikwini ya Solomoni ma wa wile nguvu laha ka kuza zi karata ku kuma wanuna kutani wasati a nga hi ni mahanyela ma nene.a Hambulezo, a magezu yo sasekiselwa lawa a nga sina a tsalile 20 wa malembe nzhako, ku nga Xizimba xa Solomoni, ma komba lezaku za koteka ku a wanuna ni wasati vava ni liranzo la lisine. Ma komba kambe lezi a liranzo lelo li nga zona ni lezi li kombisiswako zona. A vakhozeli vontlhe va Jehova, lava va chadileko ni lava va nga chadangiko, va nga gonza zo tala hi liranzo lelo hi ku gonza bhuku legi ga Biblia hi wukheta.

ZA KOTEKA KU KUMA LIRANZO LA LISINE!

3. Hikuyini zi kotekako ku a wanuna ni wasati vava ni liranzo la lisine?

³ Gonza Xizimba xa Solomoni 8:6. A magezu “langavi ga Jehova” ma tiriswako kasi ku tlhamusela liranzo ma wula zo tala. A liranzo la lisine i “langavi ga Jehova” hakuva Jehova hi yena Xibuka xa liranzo lelo. I vangile munhu hi mufananiso wakwe na a hi ni tshamela ga liranzo. (Gen. 1:26, 27) A xikhati lexi Nungungulu a nga teka Eva, a wasati wo sangula, a mu hendleleta ka Adamu, a wanuna wo sangula, a magezu ma nga huma nonwini wa Adamu a hi yo hlakana hi wona. Handle ko kanakana, Eva yenawo i wa xalala hi kuva zinwe na Adamu, loyi a ‘tekilweko’ kakwe. (Gen. 2:21-23) Kota lezi Jehova a nyikileko vanhu a wuzikoti go kombisa liranzo, za koteka ku a wanuna ni wasati vava ni liranzo la lisine.

4, 5. Hlawutela a matimu ya Xizimba xa Solomoni hi magezu matsongwani.

⁴ A liranzo la wanuna ni wasati li na ni matshamela manwani ahandle ka kupinzuka ka lona ntsena. A yokari ya wona ma kombisilwe hi ndlela yo saseka lomu ka Xizimba xa Solomoni. A lisimu leli li wulawula hi liranzo la nhwana wa le Xunemu, kutani Xulemi, ni muranziwa wakwe wa murisi. Na a kari a tira kota murinzeli wa zivina, a nhwana loyi i lo ta tekiwa hi kota ya kusaseka kakwe a nehiwa ka Solomoni, loyi a nga govile kusuhani ni zivina lezo. Kanilezi, kusukela kusanguleni, zi te dlunya lezaku i wa gi ranza a jaha gakwe ga murisi. A xikhati lexi Solomoni a nga zama ku mu gangisa, a nhwana loyi i lo kombisa kuxuva kakwe ka ku tshama ni muranziwa wakwe. (Xizim. 1:4-14) A murisi loye i lo khoma ndlela aya wugovelweni ga Solomoni, zonake vaya byelana magezu yo saseka ya liranzo. — Xizim. 1:15-17.

⁵ Solomoni i lo teka nhwana loyi a tlhela naye Jerusalema, a murisi a se lanza a nhwana wakwe. (Xizim. 4:1-5, 8, 9) A mizamo ya Solomoni ya ku kuma liranzo la nhanyana yi loba hasi. (Xizim. 6:4-7; 7:1-10) Hi magumo, a hosi yi lo tsika nhwana loyi a ti yela kaya. A xizimba lexi xi gumesa hi magezu ya nhwana loyi na a xuva lezaku a muranziwa wakwe ata hi kutsutsuma “kukotisa a pswele ga mhuti.” — Xizim. 8:14.

6. Hikuyini zi karatako ku tiva lezaku himani a wulako yini ka Xizimba xa Solomoni?

⁶ Ka “xizimba xa zizimba” xa Solomoni, lexi xi tsalilweko hi ndlela yo hanya ni yo saseka, a ku tiva lezaku himani a bhulako na mani, kutani a wulako magezu yo kari, ni loyi a kombisako kuxuva ko kari lomu ka xizimba lexi a zi olovi. (Xizim. 1:1) Hi kuya hi disionario go kari,b “a zilo zo kota kungo, matimu, mahlawutelela ya wona, ni vanhu va kona a hi za lisima nguvu.” Kuzilava a mavito ya lava va wulawulako ma siyilwe handle kasi ku nga susi a kusaseka ni kuyimbeleleka ka lisimu leli. Hambulezo, a ku tiva lezaku himani a nga wula yini zi nga koteka hi kuya hi lezi va wulako kutani va byeliwako.

“A LIRANZO LA WENA LI CHUKWANA KU HUNZA VINYA”

7, 8. Ku nga wuliwa yini hi magezu ya “liranzo” ma kumekako ka Xizimba xa Solomoni? Nyika zikombiso.

⁷ A Xizimba xa Solomoni xi tele hi magezu ya “liranzo” ya nhwana loye hi jaha gakwe ga murisi. Hambu lezi a magezu lawo ma kombisako zilo za 3.000 wa malembe nzhako le Asia, ma tlhela kuzilava ma nga va khomi khwatsi a vagonzi va nyamutlha, ma wula zotala niku a zi hi karateli ku zwisisa lezi va nga ti zwisa zona. Hi xikombiso, a murisi i dzunza a matihlo yo saseka ya nhwana wakwe hi ku ma fananisa ni ya “matuva.” (Xizim. 1:15) Kasi a nhwana a nga fananisi a matihlo ya jaha gakwe ni ya matuva kanilezi i ma fananisa ni matuva ha woce. (Gonza Xizimba xa Solomoni 5:12.) Ka yena a xipanzana xa ntima xa tihlo xi ranzelweko hi laha ko basa xi wa ku khwatsi i tuva gi nghenileko lomu ka masi.

⁸ A hi wontlhe a magezu ya liranzo ma nga ka xizimba lexi ma wulawulako hi kusaseka ka xiviri. Ehleketa hi lezi a murisi a wulako xungetano hi magezu ya nhwana wakwe. (Gonza Xizimba xa Solomoni 4:7, 11.) A milomu yakwe yi wuliwa lezaku ya “dona wulombe,” niku “a wulombe ni masi zi lahasi ka lirimi [lakwe].” A magezu lawa ma komba lezaku a magezu yakwe ma tsakisa niku ma nene a ku fana ni wulombe ni masi. Zi te dlunya lezaku loku a murisi a byela nhwana wakwe aku, “u sasekile nguvu, a ku na bawa ni gitsongwani,” a nga wuli kusaseka kakwe ka xiviri ntsena.

9. a) A liranzo la nuna ni sati li patsa yini? b) Hikuyini zi nga za lisima kuva a nuna ni sati va kombisana liranzo?

⁹ A xiboho xa wukati a hi xivumelwano ntsena xi nga hiko na liranzo. Hi lisine, a liranzo hi lona xifungo xa wukati ga maKristu. Kanilezi liranzo lo tshamisa kuyini? Liranzo li rangelwako hi matshinya ya milayo ya Biblia ke? (1 Joh. 4:8) Xana la patsa liranzo la mabeleko — leli li nga kona xikari ka ziro za ngango? Xana li yelana ni kubohana ko saseka loku ku nga kona xikari ka vanghana va lisine? (Joh. 11:3) Liranzo la wanuna ni wasati ke? (Mav. 5:15-20) Hi lisine, a liranzo la lisine ni lo pinzuka xikari ka nuna ni sati li patsa zontlhe lezo. A liranzo li woneka khwatsi loku li kombiswa. A zo ku vuna loku a nuna ni sati va nga tsiki mitiro ya siku ni siku yi va yivela xikhati xo kombisana liranzo! A liranzo lelo li nga maha lezaku a wukati gi tiya gi tlhela giva ni litsako. Ka matshamu lawa a vanhu va yako hi ku lavelwa munhu wo tekana naye, laha a wanuna ni wasati va chadako na va nga se tivana khwatsi, a ku tiva xilaveko xa ku kombisana liranzo hi magezu zi ta maha lezaku a liranzo li kula, ni wukati gi nyuka.

10. A ku alakanya liranzo li kombisilweko zi ngava ni wuyelo muni?

¹⁰ A kuva a nuna ni sati va kombisana liranzo zi na ni bhinzu ginwani kambe. Hosi Solomoni i wa tsumbisa a nhwana wa muXulamite lezaku i wa ta mu mahela “tiketani ta nzalama, ti nga ni tibutawu ta siliva.” I lo mu dzunza-dzunza, aku i “sasekile khwatsi hi hweti” a tlhela aku i ‘xwengula kukotisa gambo.’ (Xizim. 1:9-11; 6:10) Kanilezi a nhwana loyi i lo simama a tsumbekile ka muranziwa wakwe wa murisi. Xini xi nga mu tiyisa ni ku mu chavelela xikhatini lexo va nga hambene ke? Wa hi nyika a hlamulo wa kona ha yece. (Gonza Xizimba xa Solomoni 1:2, 3.) Ku’ve ku alakanya “a liranzo” la murisi wakwe. Ka yena, a liranzo lelo li wa hi “chukwana ku hunza vinya” legi gi tsakisako mbilu, niku a vito gakwe gi wa tangalisa nguvu a ku “fanana ni mafura lawa ma chululweko” lomu ka hloko. (Tis. 23:5; 104:15) Kunene, a ku alakanya liranzo li kombisilweko zi nga tiyisa a tshamela ga liranzo. Hikwalaho, za lisima nguvu a kuva a nuna ni sati va tshama hi ku kombisana liranzo!

MU NGA VUXI LIRANZO “NA LI NGA SE KU ZI RANZA”

11. A maKristu ma nga chadangiko ma nga gonza yini hi kuva a nhwana wa muXulamite a hlambanyisileko vanwani lezaku va nga mu vuxeli liranzo ke?

¹¹ A Xizimba xa Solomoni xa gonzisa a maKristu ma nga chadangiko kambe, nguvunguvu lawa ma sangulileko ku lavetela munhu wo tekana naye. A nhwana loyi i wa nga mu ranzi Solomoni. I lo hlambanyisa a vanhwana va Jerusalema aku: “Mu nga khindlimuxi, hambu ku vuxa liranzo na li nga se ku zi ranza.” (Xizim. 2:7; 3:5) Hikuyini? Hi lezaku a hi zi nene ku ranza ni wihi a tako. Hikwalaho, loku a muKristu a lava ku chada, i chukwana a rinzela kala a kuma munhu loyi hakunene a to mu ranza.

12. Hikuyini a nhanyana wa muXulamite a nga ranza a jaha gakwe ga murisi?

¹² Hikuyini a nhwana wa muXulamite a nga ranza a jaha gakwe ga murisi? Lisine lezaku i wa sasekile a ku fana ni “mhuti”; a mandla yakwe ma wa tiyile a ku fana ni “tiphera ta nzalama”; niku a milenge yakwe yi wa sasekile yi tlhela yi tiya a ku fana ni “timhanze ta maribye yo basa.” Kanilezi a hi lezo basi. A muXulamite i ngalo: “Khwatsi hi sinya ya mamasa xikari ka tisinya ta khwati, zinghaho ni xiranzwa xa mina xikari ka majaha.” A kuza a nhwana a tsumbekileko ka Jehova a ti zwisa lezo hi jaha, zi te dlunya lezaku gi wa hi jaha ga moya.— Xizim. 2:3, 9; 5:14, 15.

13. Hikuyini a murisi a nga ranza nhwana wa muXulamite?

¹³ A nhwana wa muXulamite ke? Hambu lezi a nga sasekile nguvu kuza a navelwa hi hosi leyi ka xikhati lexo yi nga hi ni “60 wa mizinza, ni 80 wa mindlukulu, ni vanhwana va nga hiko na ku hlayiwa” yena i wa ti wona kota “khon’wa ga mikova” — xi nga hi xitsangi xo toloveleka. I wa hi nhwana wo ti koramisa nguvu. A zi hlamalisi kuva a fananisilwe ni “khon’wa xikari ka mizwa,” wu nga hi nchumu wo toloveleka nguvu ka murisi! I wa tsumbekile ka Jehova. — Xizim. 2:1, 2; 6:8.

14. A liranzo li kombiswako ka Xizimba xa Solomoni li gonzisa yini a maKristu ma lavako ku chada?

¹⁴ Lomu ka Mitsalo, a maKristu ma kuciwa nguvu kuva ma tekana “Hosini” ntsena. (1 Kor. 7:39) A munhu a lavako ku chada a nga tsiki mbilu yakwe yi mu maha a ranza vangakholwiko niku i lavetela munhu wo tekana naye xikari ka vakhozeli vo tsumbeka va Jehova. Tlhatakumbiri, a ku lwisana ni zikarato za wutomi u tlhela u simama uva ni kurula wukatini zinwe ni kubohana ka moya zi lava kukholwa ni kupinyama ka Nungungulu — ma nga ma matshamela u faneleko ku ma hlota ka munhu u lavako ku tekana naye. A matshamela lawa, hi yalawa a murisi ni nhwana wakwe va nga ma wona ka munwe ni munwani wa vona.

A MUSWIKA WA MINA “I SIMU GI BHIYELWEKO”

15. A nhwana wa muXulamite a ngava xikombiso xi nene ka vavanuna ni vavasati va maKristu va nga chadangiko hi ndlela muni?

¹⁵ Gonza Xizimba xa Solomoni 4:12. Hikuyini a murisi a wulako lezaku a xiranzwa xakwe i “simu gi bhiyelweko”? A simu gi bhiyelweko a hi ga ku ni wihi munhu a nghena. Gi ngheniwa ntsena hi nyangwa yi khotsilweko. A nhwana wa muXulamite i fanana ni simu lego hakuva a liranzo lakwe li wa kunwa hi muranziwa wakwe basi — ku nga murisana wakwe. Hi ku ala ku xengwa hi hosi, i lo ti komba a hi “khokhola” ku nga hi “nyangwa” yi tshamako yi te ha. (Xizim. 8:8-10) Hi kufanana, a vavanuna ni vavasati va maKristu va nga chadangiko va kombisa liranzo labye ka lava va lavako ku tekana navo ntsena.

16. Zini lezi a Xizimba xa Solomoni xi gonzisako xungetano hi kugangisana?

¹⁶ A xikhati lexi a murisi a nga kombela a nhwana wa muXulamite lezaku va huma zinwe, a vamakabye vakwe va lo mu beletela. Va lo mu nyika ntiro wa ku hlayisa zivina. Hikuyini? Va wo kala va nga mu tsumbi ke? Xana va wa alakanya lezaku i na ni makungo ya ku maha wubhayi? Hi lisine va wo mu vikela lezaku a nga weli ka xiringo. (Xizim. 1:6; 2:10-15) Makunu, a xigonzo ka maKristu ma nga chadangiko hi lexi: Xikhatini xa kugangisana, ma fanele ku ti wonela kasi a kugangisana kabye ku simama ku hlazekile. Potsani kuva ka matshamu yo fihlala. Hambu lezi zi nga bihangiko ku kombisana liranzo hi tindlela ti hlazekileko, ti woneleni ku maha zilo zi mu vekako xiringweni.

17, 18. U vunekisile kuyini hi ku gonza Xizimba xa Solomoni?

¹⁷ A kutala ka zikhati a maKristu ma sangula wukati ga wona na ma ranzana nguvu. Kota lezi a wukati gi yimisilweko hi Jehova gi nga lulamiselo ga wutomi gontlhe, za lisima kuva a mipatswa yi hlanganyetela a liranzo labye yi tlhela yi simama ku hanyisana hi ndlela yi mahako lezaku a liranzo li kula. — Mar. 10:6-9.

¹⁸ Loku u kari u hlota munhu wo tekana naye, lava munhu loyi hakunene u zi kotako ku mu ranza u tlhela u maha lezaku a liranzo lelo li tiya li tlhela li nga timeki, kota lezi zi kombiswako ka Xizimba xa Solomoni. Kani u kari u hlota munhu wa ku tekana naye kani u sina u hi wukatini, u nga li kuma liranzo la lisine — a “langavi ga Jehova.” — Xizim. 8:6.