‘A Mhaka ya Nungungulu wa hina yi simama kala kupindzuka’

1, 2. a) A wutomi na gi tshamisile kuyini loku ku wa nga hi na Bhibhiliya? b) Zvini zvi lavekako kasi hi vhuneka khwatsi hi Mhaka ya Nungungulu?

HI NGA ti alakanyela na u nga hi na Bhibhiliya. U wa ta hanyisa kuyini? Phela u wa nga tava ni wutlhari ga ku ku rangela siku ni siku. U wa nga ta li tiva a lisine xungetano hi Nungungulu, kungo ga wutomi, ni wumandziko. Na u nga tivi nchumu xungetano hi lezvi Jehovha a maheleko vanhu cikhatini ci hundzileko.

² A ho ku tsaka hi lezvi hi kalako hi nga hi ka ciyimo leco. Jehovha i hi nyikile Mhaka yakwe, a Bhibhiliya, niku i tsumbisa lezvaku yi ta simama kala kupindzuka. Mupostoli Pedro i tshahile magezu lawo ma nga ka Isaya 40:8. Hambu lezvi a vhesi lego gi kalako gi nga wulawuli hi Bhibhiliya hi ku kongoma, gi wulawula hi mahungu lawa ma nga lomu ka Bhibhiliya. (Gondza 1 Pedro 1:24, 25.) Kasi hi vhuneka khwatsi hi Bhibhiliya, hi fanele ku gi lera hi lirimi la hina la mabeleko. Lava va randzako a Mhaka ya Nungungulu va sina va zvi tiva lezvo. Hi mazana ya malembe, a vanhu va kulula va n’watseka kasi ku hundzulusela Bhibhiliya ni ku maha lezvaku a van’wani va gi kuma, hambu lezvi a zvikhati zvin’wani va nga kumana ni zvikarato zvo tala. Jehovha i lava lezvaku a vanhu vontlhe “va hanyiswa” va tlhela va tiva a lisine. — 1 Timote 2:3, 4.

3. Hi ta wulawula hi yini ka ndzima leyi? (Wona mufota kusanguleni ka ndzima.)

³ Ka ndzima leyi, hi ta wulawula hi lezvi a Mhaka ya Nungungulu yi simamisako zvona kuva kona hambu loku 1) a tirimi ti cica, 2) a mifumo ya politika yi maha vanhu va cica lirimi va wulawulako, ni 3) loku a ntiro wa ku hundzulusela Bhibhiliya wu beletelwa. Lezvo zvi ta hi vhuna kuva hi gi nyika nguvhu lisima a Bhibhiliya hi tlhela hi bonga nguvhu ni Mutumbuluxi wa gona. — Mika 4:2; Va Le Roma 15:4.

KUCICA KA TIRIMI

4. a) A tirimi ti cicisa kuyini hi kufamba ka cikhati? b) Hi zvi tivisa kuyini lezvaku Nungungulu a nga hlawuleli tirimi? c) U ti zwisa kuyini hi ku tiva lezvo?

⁴ A tirimi ti tshama hi ku cica. A magezu yo kari ni mawulawulela zvi nga tshuka hi kufamba ka cikhati zvi ya wula zvilo zvo hambana nguvhu ni lezvi zvi nga wula zvona kale. Kuzvilava wa tiva magezu ya lirimi la wena ma nga ka ciyimo leco. A tirimi ta kale tonawu ti tshamisile zvezvo. A ciHebheru leci a vanhu va wulawulako nyamutlha ci hambene ni leci a Bhibhiliya gi nga tsaliwa hi cona, niku a ciGreki conawu hi zvalezvo. A vanhu vo tala a va zvi koti ku zwisisa a Bhibhiliya hi tirimi ta kale leti gi nga tsaliwa hi tona; va lava lezvaku gi hundzuluselwa. A vokari va tshuka va alakanya lezvaku loku vo gondza a ciHebheru ca kale ni ciGreki ca kale, va nga gi zwisisa khwatsi a Bhibhiliya. Kanilezvi, kuzvilava zvi wa nga ta va vhuna nguvhu a ku khwatsi hi lezvi va zvi alakanyako.a (Wona tlhamuselo wa lahasi.) A ho ku bonga hi lezvi a Bhibhiliya gontlhe kutani zvipandze zva gona zvi hundzuluselweko hi cipimo ca 3000 wa tirimi. Hi lisine, hi Jehovha a lavako lezvaku a vanhu va “wontlhe matiko ni tixaka ni tirimi ni mifumo” va vhuneka hi ku gondza a Mhaka yakwe. (Gondza Kuvululelwa 14:6.) Handle ko kanakana, lezvo zvi hi maha hi tshinela nguvhu ka Nungungulu wa hina, loyi a nga ni lirandzo a tlhela a nga hi na cihlawulela. — Va Le Roma 2:11.

5. Cini ci mahileko ku a Bhibhiliya ga King James giva ga lisima?

⁵ A kucica ka tirimi ku khumba a kuhundzuluselwa ka Bhibhiliya kambe. Zva koteka ku a Bhibhiliya go kari gi olova ku lera na ga ha hi ku humesiwa, kanilezvi hi kufamba ka cikhati gi karata ku gi zwisisa. Hi cikombiso, a Bhibhiliya ga King James, gi humesilweko hi 1611, give gin’we ga maBhibhiliya ya ciNgiza ma nga randziwa nguvhu. A mawulawulela yo kari ma nga tirisiwa ka Bhibhiliya lego ma tlhelile ma khumba ni ndlela leyi a ciNgiza ci wulawuliwako hi yona.b (Wona tlhamuselo wa lahasi.) Kanilezvi a vito ga Jehovha gi wo kumeka makhati ma tsongwani basi ka Bhibhiliya lego. A kutala ka matshamu ma nga fanele kuva ni vito ga Nungungulu lomu ka Mitsalo ya ciHebheru, ku wa tirisilwe a gezu “HOSI” hi maletra ya hombe. Ka makhati ma nga landzela gi nga gandliwa, ku wa tirisilwe a gezu “HOSI” hi maletra ya hombe ka mavhesi yo kari ya Mitsalo ya ciGreki ya wuKristu. Hi ndlela leyo, a Bhibhiliya ga King James gi wa komba ku a vito ga Nungungulu ga kumeka kambe ka cipandze leci ci vitaniwako lezvaku i Testamenta Giswa.

6. Hikuyini hi bongako a Tradução do Novo Mundo?

⁶ Na ga ha hi ku huma a Bhibhiliya ga King James, a ciNgiza ca gona ci wa hi ca cinyan’waka. Kanilezvi hi kufamba ka cikhati, a magezu yo kari ma sangulile ku hundzelwa, niku nyamutlha ma karata ku ma zwisisa. Hi zvalezvo zvi nga humelela ka maBhibhiliya ya tirimi tin’wani kambe. A ho ku bonga hi lezvi hi nga ni Bhibhiliya ga Tradução do Novo Mundo, gi tirisako a mawulawulela ya nyan’waka. A Bhibhiliya lego gi kona hi cipimo ca 150 wa tirimi ni ku hundza, gi ngava ga murumba kutani zvipandze zva gona. Lezvo zvi komba ku a kutala ka vanhu va nga kona laha misaveni va nga lera a Bhibhiliya legi hi lirimi labye la mabeleko. A magezu yo olova ni ya nguva leyi lawa gi ma tirisako ma maha lezvaku a mahungu ya Nungungulu ma khumba a timbilu ta hina. (Lisimu 119:97) Kanilezvi, leci ci mahako ku a Tradução do Novo Mundo giva go hlawuleka nguvhu hi lezvi gi tirisako vito ga Nungungulu ka matshamu wontlhe lawa gi nga kumeka kusanguleni.

MIFUMO YA POLITIKA

7, 8. a) Hikuyini a vaJudha vo tala ka zana ga malembe ga wunharu na ku nga seva Nguva ya Hina va nga kala va nga yi zwisisi a Mitsalo ya ciHebheru? b) Cini a Septuaginta ga ciGreki?

⁷ A mifumo ya politika ya tshuka yi maha vanhu va cica a lirimi va wulawulako ka cikhati leco. Hambulezvo, Jehovha i chela kota hi kuva a Bhibhiliya gi kumeka hi lirimi leli a vanhu va li zwisisako khwatsi. Hi cikombiso, a 39 wa mabhuku yo sangula ya Bhibhiliya ma tsalilwe hi vaJudha kutani vaIzrayeli. Vave vona vo sangula ku “yimiswa a kuva vahlayisi va timhaka ta Nungungulu.” (Va Le Roma 3:1, 2) A mabhuku lawo va ma tsalile hi ciHebheru kutani hi ciAramayiko. Kanilezvi ka zana ga malembe ga wunharu na ku nga seva Nguva ya Hina, a vaJudha vo tala va wa nga ha ci tivi a ciHebheru. Hikuyini? Hi lezvaku a cikhati leci Alexandre wa Hombe a nga khozisa a cipandze ca hombe ca tiko, a Mufumo wa Grekia wu no kula. Lezvo zvi mahile ku a ciGreki civa cona lirimi la siku ni siku ka matshamu lawa ma nga fumiwa hi vaGreki. A vanhu vo tala va sangulile ku tsika tirimi tabye, va wulawula ciGreki, a ku patsa ni vaJudha. (Danieli 8:5-7, 20, 21) Hikwalaho zvi wa va karatela ku zwisisa a Bhibhiliya hi ciHebheru. Ci tlhatlhisilwe kuyini a cikarato leci?

⁸ Na ku kiyela cipimo ca 250 wa malembe kasi Jesu a pswaliwa, a ntlhanu wa mabhuku yo sangula ya Bhibhiliya ma hundzuluselwe maya ka ciGreki. Hi kufamba ka cikhati, ku hundzuluselwe a Mitsalo leyi yin’wani ya ciHebheru. A wuhundzuluseli lego gi wa vitaniwa ku i Septuaginta ga ciGreki. Gi vile wuhundzuluseli go sangula gi tivekako ga Mitsalo yontlhe ya ciHebheru.

9. a) A Septuaginta ni maBhibhiliya man’wani ma nga hundzuluselwa ka cikhati leco ma vhunisile kuyini a vanhu lava va nga gondza Mhaka ya Nungungulu? b) Hi cihi cipandze ci ku tsakisako nguvhu lomu ka Mitsalo ya ciHebheru?

⁹ A Septuaginta gi mahile ku a vaJudha lava va nga wulawula ciGreki va zvi kota ku gondza Mitsalo ya ciHebheru hi ciGreki. Hi nga alakanyela lezvi va nga tsakisa zvona hi kuva va zvi kota ku ingisela kutani ku gondza a Mhaka ya Nungungulu hi lirimi labye! Hi kugumesa, a Bhibhiliya gi hundzuluselwe hi tirimi tin’wani ti nga wulawuliwa nguvhu, to kota ciSiriyako, ciGotiko ni ciLatini. Laha a vanhu va nga gondza ni ku zwisisa a Mhaka ya Nungungulu, va sangulile ku yi randza kambe. Niku va wa hi ni mavhesi ma nga va tsakisa nguvhu, a ku fana na hina nyamutlha. (Gondza Lisimu 119:162-165.) Hakunene, a Mhaka ya Nungungulu yi simama yiva kona hambu loku a mifumo ya politika yi cica yi tlhela yi maha vanhu va cica a lirimi va wulawulako.

VALALA VA NTIRO WA KU HUNDZULUSELA BHIBHILIYA

10. Hikuyini a vanhu vo tala cikhatini ca John Wycliffe va nga kala va nga ma kumi a mahungu ya Bhibhiliya?

¹⁰ A varangeli vo tala va ntamu va zamile ku beletela vanhu ku gondza Bhibhiliya. Kanilezvi, kuve ni vavanuna vo tiya hlana va nga simama va vhuna vanhu lezvaku vava nago Bhibhiliya. A mun’we wabye hi John Wycliffe, a hanyileko ka zana ga malembe ga wu 14 le Inglatera. I wa kholwa lezvaku a vanhu vontlhe va fanele ku gondza Bhibhiliya. Cikhatini cakwe, a vanhu vo tala le Inglatera va wa nga se tshuka vazwa a mahungu ya Bhibhiliya hi lirimi labye. A maBhibhiliya ma wa dhura nguvhu, niku gin’we ni gin’we gi wa tsaliwa hi mandla. Hikwalaho, vanhu va tsongwani nguvhu va nga hi ni Bhibhiliya. Ahandle ka lezvo, a vanhu vo tala ka cikhati leco va wa nga zvi tivi ku lera. Kuzvilava lava va ngaya chichini va wazwa a Bhibhiliya na gi leriwa hi ciLatini, kanilezvi lelo li wa hi lirimi la kale la ku a vanhu hi kutala kabye va wa nga li zwisisi. Makunu zvini lezvi Jehovha a nga maha kasi a vanhu va kuma Bhibhiliya hi lirimi labye? — Mavingu 2:1-5.

11. A Bhibhiliya ga Wycliffe give ni wuyelo muni?

¹¹ Hi 1382, John Wycliffe ni vanhu van’wani va hundzulusele a Bhibhiliya hi ciNgiza. A Bhibhiliya lego gi tirisilwe nguvhu hi valandzeli vakwe va nga vitaniwa lezvaku vaLolardo. Va wa hi vanhu va nga gi randza Bhibhiliya. Va endzele zvidhoropana zvontlhe zva Inglatera hi minenge, va gondzela vanhu a Bhibhiliya ni ku va nyika zvipandze zva gona zvo tsaliwa hi mandla. A ntiro wabye wu mahile lezvaku a Bhibhiliya gi tlhela gi tiviwa nguvhu hi vanhu.

12. A vafundisa va wa mu wonisa kuyini Wycliffe ni Bhibhiliya gakwe?

¹² A vafundisa va wa mu venga Wycliffe, ni Bhibhiliya gakwe, ni valandzeli vakwe. Va sangulile ku xanisa vaLolardo va tlhela va hisa ni gihi Bhibhiliya ga Wycliffe va nga gi kuma. Hambu lezvi Wycliffe a nga sina a file, a vafundisa va wa mu wula lezvaku i nala wa Chichi. Va vhevhulile marambu yakwe va ma hisa va tlhela va hoxa a khuma ga kona lomu congweni. Kanilezvi a vanhu vo tala va wa lava ku gondza ni ku zwisisa a Mhaka ya Nungungulu. A Chichi yi wa nga ta zvi kota ku va vhalela ku maha lezvo. Ka mazana ya malembe ma nga landzela, a vanhu le Europa ni ka matlhelo man’wani ya misava va sangulile ku hundzulusela ni ku gandla Bhibhiliya hi tirimi leti a vanhu vo tala va nga wulawula.

‘LOYI A KU GONDZISAKO LEZVI ZVI KU VHUNAKO’

13. Kutsumba muni hi nga nako, niku lezvo zvi tiyisisa kuyini a kukholwa ka hina?

¹³ A Bhibhiliya gi pimiselwe hi Nungungulu. Kanilezvi a zvi wuli lezvaku a ntiro wa ku hundzulusela a Septuaginta, ni Bhibhiliya ga Wycliffe, ni legi ga King James ni man’wani wonawu wu pimiselwe hi Nungungulu. Hambulezvo, loku hi ehleketa hi lezvi a maBhibhiliya lawo ma nga hundzuluseliswa zvona, zva dlunyateka lezvaku a Mhaka ya Jehovha a yi vhumeli ku fuvisiwa, yi simama yiva kona kala kupindzuka, kota lezvi a nga tsumbisa. Lezvo zvi tiyisa a kukholwa ka hina ka ku zvontlhe a zvilo lezvi zvin’wani a hi tsumbisako, zvi ta maheka. — Joxua 23:14.

14. Lezvi hi gondzako xungetano hi Bhibhiliya zvi engetelisa kuyini a lirandzo la hina hi Nungungulu?

¹⁴ A ku wona lezvi Jehovha a nga vhikelisa zvona Mhaka yakwe zvi engetela a kukholwa ka hina ni lirandzo la hina hi yena.c (Wona tlhamuselo wa lahasi.) Kona hikuyini a nga hi nyika Bhibhiliya, niku hikuyini a tsumbisako ku gi vhikela? Hi lezvaku wa hi randza niku i lava ku hi gondzisa lezvi zvi lavekako kasi hi hanya khwatsi. (Gondza Isaya 48:17, 18.) Lezvo zvi hi kuca ku mu randza hi tlhela hi mu ingisa. — 1 Johani 4:19; 5:3.

15. Hi ta wulawula hi yini ka ndzima yi landzelako?

¹⁵ Hi yi randza nguvhu a Mhaka ya Nungungulu. Makunu zvini hi nga mahako kasi hi vhuneka khwatsi a cikhati hi ti gondzelako a Bhibhiliya? Hi nga va vhunisa kuyini lava hi va kumako ntirweni wa kuchumayela lezvaku vonawu va tsakela Bhibhiliya? Lava va gondzisako lomu bandleni va nga maha yini kasi ku zvontlhe lezvi va gondzisako zvi seketelwa ka Mhaka ya Nungungulu? A zviwutiso lezvi hi ta wulawula hi zvona ka ndzima yi landzelako.