Timhaka ta mabhuku ma tako ka Cibhukwana ca Mutlhangano

5-11 KA FEVEREIRO

TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | MATEWU 12-13

Kela titshomba ta moya

(Matewu 12:20) A lihlanga li khinyekileko a nga ta li tshova, a nga ta tima a ngoti ya kandiya yi fufunhako, a kala a yisa nongameto kuhluleni

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 12:20

ngoti ya kandiya yi fufunhako: A kandiya yo toloveleka yi wa hi cibya ca ci tsongwani ca wumba ci nga cheliwa mafura ya maolivha. A magezu ya ciGreki laha kaku “ngoti ya kandiya yi fufunhako” ma nga ha wula tirisidu yi tuvikako musi hi lezvi ku seleko ndzilo wo kala langavi. A ciphrofeto ci nga ka Isa 42:3 ci wulawulile hi tipswalo leti Jesu a nga wa tava nato; i wa nga ta tshuka a tima a langavi go gumesa ga kutsumba ka vanhu va nyalidede.

12-18 KA FEVEREIRO

TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | MATEWU 14-15

(Matewu 14:20, 21) Vontlhe va noga va xura. Zvonake ku no rolelwa a matlhatlha ma seleko, ku tala khume ga zvirundzu ni zvimbiri. ²¹ Lava va ngaga i 5000 wa vavanuna, ku nga hlayiwi a vavasati ni vanana.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 14:21

ku nga hlayiwi a vavasati ni vanana: Hi Matewu yece a kumbukako vavasati ni vanana loku a hlawutela a cihlamaliso leci. Zva koteka ku a ntsengo wa lava va ngaga zvakuga zva cihlamaliso va bile ma 15 000 ni ku hundza.

Kela titshomba ta moya

(Matewu 15:7-9) Vaxengeteli, i phrofetile khwatsi ha n’wina Isaya, aku: ⁸ Lava vanhu va ndzi dzundza hi minomu yabye, kanilezvi a timbilu tabye ti le kule na mina. ⁹ Kanilezvi va ndzi khozela mahala, hakuva a zvigondzo lezvi va zvi gondzisako zvileletelo zva vanhu ntsena.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 15:7

Vaxengeteli: A gezu ga ciGreki gaku hy·po·kri·tesʹ kusanguleni gi wa wula vamahi va mihlakano va vaGreki (ni vaRoma hi kufamba ka masiku) va nga boha maskara yi nga engetela a pfumawulo wa gezu gabye. A gezu lego gi gumile gi tirisiwa hi ndlela yo fananisa kasi ku wula ni wihi loyi nga fihla a kungo gakwe kutani wumunhu gakwe ga lisine hi ku farisa vanghana. Laha Jesu i byela varangeli va wukhongeli ga ciJudha aku “vaxengeteli”. — Mt 6:5, 16.

(Matewu 15:26) I no mu hlamula aku: “A zvi ringani ku teka zvakuga zva vanana u nyika zvimbyanana.” (Tradução do Novo Mundo)

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 15:26

vanana . . . zvimbyanana: Kota lezvi a timbyana ti nga kala ti nga hlazvekangi hi kuya hi Nayo wa Mosi, a Mitsalo yi tirisa gezu lego hi ndlela yo chepeta. (Le 11:27; Mt 7:6; Fil 3:2; Kuv 22:15) Kanilezvi, ka lezvi Marku (7:27) na Matewu va nga wula xungetano hi bhulo lego ga Jesu, ku tirisilwe wulela ka wutsongwani gi wulako ku “zvibyanana” kutani “timbyana to fuyiwa”. Lezvo zvi maha kufananisa loko ku nga tlhavi. Kuzvilava lezvo zvi komba ku Jesu i wo tirisa wulela ga lirandzo ga ku wula zvifuyo zva lomu mitini ya vaJudha. Zvi wonekisa ku khwatsi a cikhati leci Jesu a nga fananisa a vaIzrayeli ni “vanana,” a vanhu vo kala va nga hi vaJudha a va fananisa ni “zvimbyanana,” i wa lava ku komba lava va faneleko ku rangiswa. Ka muti wu nga hi ni vanana ni zvimbyanana, ku wa ta ranga hi ku phamelwa vanana.

19-25 KA FEVEREIRO

TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | MATEWU 16-17

“A maalakanyo ya wena ma rangelwa hi mani?”

(Matewu 16:21, 22) Hi cikhati leco Jesu i no sangula ku tivisa a vapizani vakwe lezvaku i fanele kuya Jerusalema, a ya xaniseka nguvhu hi masingalakati, ni vapristi va hombe, ni vatsali, a dayiwa, a tlhela a vhuka hi siku ga wunharu. ²² Pedro i no mu teka tlhelweni, a mu kawuka, aku: Hosi, u nga alakanyi a zva kunghahi; lezvi cima zvi nga ta maheka ka wena.

w07 15/2 16 ¶17

Vanuna — ti vekeni hasi ka wuhloko ga Kristu

Ka khati gin’wani, Jesu i tivisa vapostoli vakwe lezvaku i wa fanele kuya Jerusalema, laha a nga wa ta ya xanisiwa hi “masingalakati, ni vapristi va hombe, ni vatsali, a dayiwa, a tlhela a vhuka hi siku ga wunharu”. Neti a ngazwa lezvo, Pedro i no teka Jesu hi tlhelo a mu kawuka aku: ‘Hosi, u nga alakanyi a zva kunghahi; lezvi cima zvi nga ta maheka ka wena.’ Zvi te dlunya ku Pedro i wa pfhupelisilwe kupima hi mbilu yo zwela wusiwana. I wa fanele ku wuyisiwa ndleleni. Hikwalaho, Jesu i mu byelile lezvi: ‘Suka ka mina, Sathani; u cikhunguvanyiso ka mina; hakuva a maalakanyo ya wena a hi maalakanyo ya Nungungulu, kanilezvi maalakanyo ya vanhu.’— Matewu 16:21-23.

(Matewu 16:24) Zvonake Jesu i te ngalo ka vapizani vakwe: Loku munhu a randza ku ndzi landzela, a ti tsike, a rwala cihambano cakwe a ndzi landzela.

w06 1/4 23 ¶9

‘Fambani, mu va maha vapizani, mu va bhabhatisa’

A ku landzela a cikombiso ca Jesu ca ku maha kurandza ka Nungungulu zvi patsa yini? Jesu i byelile vapizani vakwe aku: ‘Loku munhu a randza ku ndzi landzela, a ti tsike, a rwala cihambano [“mhandze ya xanisa”, NM] cakwe a ndzi landzela.’ (Matewu 16:24) I kombile zvilo zvinharu hi faneleko ku maha. Co ranga, hi fanele ku ‘ti tsika’. Hi magezu man’wani, hi ala a kubyekelela ka hina ka ku ti lavela zva hina ni ka kungambheleli, hi vhumela a wusungukati ni wurangeli ga Nungungulu. Ca wumbiri, hi fanele ku rwala ‘mhandze ya hina ya xanisa’. Masikwini ya Jesu, a mhandze ya xanisa yi wa yimela a tingana ni tixanisa. Kota maKristu, hinawu ha vhumela ku xanisiwa hi kota ya mahungu yo saseka. (2 Timote 1:8) Hambu loku a tiko gi hi hleka kutani ku hi poyila, hi pimanyisa Kristu hi nga ‘khatali hi tingana’, hi tsaka hi ku tiva lezvaku ha mu tsakisa Nungungulu. (Mahebheru 12:2) Co gumesa, hi fanele ku simama hi landzela Jesu. — Lisimu 73:26; 119:44; 145:2.

Kela titshomba ta moya

(Matewu 16:18) Na mina ndziku ka wena: Wena u Pedro, a hehla ka ribye legi ndzi ta aka bandla ga mina; a tinyangwa ta Hayidhesi ti nga ta gi hlula.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 16:18

Wena u Pedro, a hehla ka ribye legi: A gezu ga ciGreki gaku peʹtros gi wula ku “ribye ga gi tsongwani”. Laha gi tirisiwa kota vito (gaku Pedro), ku nga wulela ga ciGreki ga vito legi Jesu a nga nyika Simoni. (Joh 1:42) A gezu gin’wani go yelana gaku peʹtra, legi gonawu gi hundzuluselwako ku “ribye”, gi nyika maalakanyo ya misava yo nonoha, kutani ribye ga hombe. A gezu lego ga ciGreki hi galegi gi tirisilweko kambe ka Mt 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1 Kor 10:4; 1 Pe 2:8. Zvi wonekisa ku khwatsi Pedro i wa nga ti woni na a hi ribye legi Jesu a nga wa ta aka ka gona bandla gakwe, hakuva ka 1 Pe 2:4-8 i wulile lezvaku Jesu hi yena “a ribye ga magumo” gi hlawulilweko hi Nungungulu, legi gi nga phrofetilwe kaleloko. Hi kufanana, mupostoli Pawule i wulawulile hi Jesu kota ‘ciseketelo’ ni ‘ribye ga moya’. (1 Kor 3:11; 10:4) Hikwalaho, zvi wonekisa ku khwatsi Jesu i wo tirisa magezu hi ndlela yo hlakana, na a lava ku wula ku: ‘Wena, u nga ni vito gaku Pedro, gi nga Ribye, u zwisisile a lisine xungetano hi Kristu, a “ribye legi”, loyi a tova ciseketelo ca bandla ga wuKristu.’

bandla: Legi wutshamu go sangula ku tako a gezu ga ciGreki gaku ek·kle·siʹa. Gi wumbiwa hi magezu mambiri, ek, gi wulako ku “handle”, ni ka·leʹo, gi wulako “ku vitana”. Gi wula ntlawa wa vanhu va vitanelwako kungo go kari kutani ntiro wo kari. Ka khati legi, Jesu i wulawula hi ciseketelo ca bandla ga wuKristu, gi wumbiwako hi maKristu ma totilweko, ma nga “maribye ma hanyako” ku akiwako hi wona a “yindlu ya ka moya”. (1 Pe 2:4, 5) A gezu lego ga ciGreki ga tirisiwa nguvhu lomu ka Septuaginta kasi ku wulawula hi gezu ga ciGreki gi hundzuluselwako ku “bandla”, legi a kutala ka zvikhati gi wulako citshungo contlhe ca vanhu va Nungungulu. (Dhewu 23:3; 31:30) Ka Mit 7:38, a vaIzrayeli lava va nga vitaniwa lezvaku va huma le Gibhite va wuliwa lezvaku i “bandla”. Hi kufanana, a maKristu lawa ma ‘vitaniwako ma huma munyameni’ ni ku ‘hlawuliwa, ma susiwa tikweni’ ma wumba “bandla ga Nungungulu”. — 1 Pe 2:9; Jo 15:19; 1 Kor 1:2.

(Matewu 16:19) Ndzi ta ku nyika a tipfhungulo ta mufumo wa tilo; kani hi cihi u ta nga ci boha laha misaveni, ci ta bohiwa ni le tilweni; ni kani hi cihi u ta nga ci tlhatlha laha misaveni, ci ta tlhatlhiwa ni le tilweni.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 16:19

tipfhungulo ta mufumo wa tilo: Lomu ka Bhibhiliya, lava va nga nyikwa tipfhungulo, ta civiri kutani to fananisa, va no nyikwa mpimo wo kari wa wukosi. (1 Kr 9:26, 27; Isa 22:20-22) Hikwalaho, a gezu “pfhungulo” gi gumesile hi ku maha gezu ga ku yimela wukosi kutani wutihlamuleli. Pedro i tirisile “tipfhungulo” leti a nga nyikwa kasi ku vhululela vaJudha (Mit 2:22-41), vaSamariya (Mit 8:14-17), ni vaMatiko (Mit 10:34-38) a lungelo ga ku amukela a moya wa ku basa wa Nungungulu kasi va nghena Mufun’weni wa tilo.

26 KA FEVEREIRO–4 KA MARÇO

TITSHOMBA TI NGA KA MHAKA YA NUNGUNGULU | MATEWU 18-19

“Ti wonele ku khunguvanyeka ni ku khunguvanyisa van’wani”

(Matewu 18:6, 7) Kanilezvi loyi a khunguvanyisako mun’we wa lava va tsongwanyani va kholwako ka mina, ngha zviva chukwana ka yena lezvaku a ribye ga hombe ga cigayo gi khonekwa nhan’wini yakwe, a rikhiswa kueteni ka bimbi. ⁷ Khombo a give ka tiko hi kota ya zvikhunguvanyiso! Kunene a zvikhunguvanyiso zvi fanele kuva kona, kanilezvi i khombo ka munhu loyi zvi tako ha yena.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 18:6, 7

ribye ga hombe ga cigayo: Kutani “ribye ga cigayo gi rendzelekiswako hi mbongola”. Hi kukongoma, “ribye ga cigayo ga mbongola”. A ribye ga cigayo ga tshamela lego, legi kuzvilava gi nga hi ga 1,2 metro kuya ka 1,5 metro hi kuanama, gi wa bindza nguvhu laha kuza zvi lava ku gi rendzelekiswa hi mbongola.

zvikhunguvanyiso: Ku alakanyelwa lezvaku a gezu ga ciGreki legi gi nge skanʹda·lon, gi hundzuluselwako ku “cikhunguvanyiso”, kusanguleni gi wa wula ntlhamu; a vokari ve yi wa hi nhonga ya ntlhamu leyi a cinavetiso ci nga bohiwa ka yona. Hi kufamba ka masiku gi sangulile ku tiriselwa ka ni cihi ci nga wa ta maha munhu a dhedhereka kutani kuwa. Hi ndlela yo fananisa, gi wula cimaho kutani ciyimo ci yisako munhu ka mahanyela yo biha, kutani ku wela ciwonhweni. A gezu go yelana ni lego gi nga ka Mt 18:8, 9 gaku skan·da·liʹzo, gi hundzuluselwako ku “ku khunguvanyisa”, gonawu gi nga wula “kuva ntlhamu; ku wonhisa”.

tivhidhyu ni zvithombe zva nwtsty

Ribye ga cigayo

A maribye ya cigayo ma wa tiriselwa ku gaya tindzhoho ni ku kamela maolivha kasi ma humesa mafura. A yo kari ma wa hi matsongwani kasi ma rendzelekiswa hi mandla, kanilezvi a man’wani ma wa hi ya hombe laha ka kuza ma lava ku rendzelekiswa hi cihari. Kuzvilava give ribye ga hombe go kota galego legi a vaFilistiya va nga kurumeta Samsoni lezvaku a gi rendzelekisa. (Val 16:21) A cigayo co tira hi ntamu wa cihari ci wa tolovelekile le Izrayeli ni ka matlhelo yo tala ya Mufumo wa Roma.

Ribye ga cigayo ga le hehla ni ga lahasi

A ribye ga cigayo ga hombe go khwatsi hi legi gi kombisiwako laha gi wa rendzelekiswa hi cifuyo, co kota mbongola, niku gi wa tiriselwa ku gaya tindzhoho kutani ku kamela maolivha. A ribye ga cigayo ga le hehla gi wa hi ni cipimo ca 1,5 metro hi kuanama niku gi wa rendzelekiswa le hehla ka ribye gin’wani ga hombe ku hundza gona.

(Matewu 18:8, 9) Loku a canja ga wena kutani nkondzo wa wena zvi ku khunguvanyisa, zvi tseme, u zvi hoxa kule; hakuva zvi ku sasekele ku enghena kuhanyeni u hi cilima, kutani u khwita, ku hundza a ku hoxiwa ndzilweni wa pindzukelwa na u ngha u hi ni mandla mambiri ni mikondzo mimbiri. ⁹ Loku a tihlo ga wena gi ku khunguvanyisa, gi xokole, u gi hoxa kule; hakuva zvi ku sasekele ku enghena kuhanyeni ni tihlo gin’we, ku hundza a ku hoxiwa Gehena ga ndzilo na u hi ni mahlo mambiri.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 18:9

Gehena: A gezu legi gita hi ka magezu ya ciHebheru ma nge geh hin·nomʹ, ma wulako ku “nkova wa Hinome”, lowu wu nga kumeka mupela-gambo wa Jerusalema wa kale le dzongeni. (Wona Civhuno ca ku gondza hi cona a Mhaka ya Nungungulu, cipandze 16 laha kaku “Jerusalema ni matshamu ya lomu kusuhani naye.”) Masikwini ya Jesu, a nkova lowo wu wa hi wutshamu ga ku hisela kona chaka, hikwalaho a gezu “Gehena” gi wa yimela khwatsi a kuloviswa ko mbhelela.

Tlhamuselo wa magezu ya nwtstg

Gehena

I vito ga ciGreki ga Nkova wa Hinome, le dzongeni wa mupela-gambo wa Jerusalema wa kale. (Jer 7:31) Ku wa wulawuliwa hi kona hi ndlela yo phrofeta kota wutshamu legi a zvirumbi zvi nga wa ta hoxiwa kona. (Jer 7:32; 19:6) A ku na matimu ma kombako ku le Gehena ku wa hoxiwa zvihari kutani vanhu lezvaku va hisiwa na va ha hanya. Hikwalaho, a wutshamu lego gi wa nga ta tiriselwa ku yimela wutshamu go kala ku woneka laha a mihefemulo ya vanhu yi xanisiwako kona hi ndzilo wa civiri kala kupindzuka. Wutshan’wini ga lezvo, Jesu ni vapizani vakwe va tirisile Gehena kasi ku yimela a kutsayiswa ka pindzukelwa ka “kufa ka wumbiri”, ku nga ku lovisiwa ka pindzukelwa. — Kuv 20:14; Mt 5:22; 10:28.

(Matewu 18:10) Ti woneleni lezvaku mu nga kanyisi ni mun’we wa lava va tsongwani; hakuva ndza mu byela, lezvaku a tingilozi tabye le tilweni ta wona cikhati contlhe a nghohe ya Dhadhani wa mina loyi a nga le tilweni.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 18:10

ta wona . . . a nghohe ya Dhadhani wa mina: Kutani ku “ta wonana ni Dhadhani wa mina”. A zvivangwa zva moya hi zvona zvoce zvi wonako a nghohe ya Nungungulu hakuva zva wonana naye. — Ek 33:20.

w10 1/11 16

A zvivangwa zva moya zvi hi khumbisa kuyini?

Jesu i kombile lezvaku a tingilozi ti nyikilwe ntiro wa ku wonelela a kutshamiseka ka malandza ya Nungungulu hi tlhelo ga moya. Hikwalaho, a cikhati leci a nga tlharihisa vapizani vakwe lezvaku va nga khunguvanyisi van’wani, i te: ‘Ti woneleni lezvaku mu nga kanyisi ni mun’we wa lava va tsongwani; hakuva ndza mu byela, lezvaku a tingilozi tabye le tilweni ta wona cikhati contlhe a nghohe ya Dhadhani wa mina loyi a nga le tilweni.’ (Matewu 18:10) Hi magezu lawo, Jesu i wa nga lavi ku wula ku a mun’we ni mun’we wa valandzeli vakwe i na ni ngilozi yakwe yi nyikilweko ntiro wa ku mu wonelela. Kanilezvi i kombile ku a tingilozi leti ti tirisanako na Nungungulu ta khatala nguvhu hi zviro zva bandla ga wuKristu.

Kela titshomba ta moya

(Matewu 18:21, 22) Zvonake Pedro i no tshinela, aku kakwe: Hosi, a makabye wa mina i ta ndzi wonhela makhati mangani, ndzi mu tsetselela ke? Ku kala ntlhanu ni kumbiri ke? ²² Jesu aku kakwe: A ndzi ku byeli ndziku: Ku kala ntlhanu ni kumbiri; kanilezvi ku kala ku maha 70 wa makhati ma wuyetilweko hi ntlhanu ni kumbiri.

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 18:22

70 wa makhati ma wuyetilweko hi ntlhanu ni kumbiri: Kutani “77 wa makhati”. Ka magezu lawo ya ciGreki a munhu a ngazwa a “70 ni 7” (77 wa makhati) kutani “70 a wuyetilweko 7 wa makhati” (490 wa makhati). A magezu lawo hi yalawa ya man’we ma tirisilweko ka Septuaginta laha ka Ge 4:24 kasi ku hundzulusela a magezu ya ciHebheru ma wulako ku “77 wa makhati” (NM), lezvi zvi seketelako a wuhundzuluseli ga Tradução do Novo Mundo gaku “77 wa makhati”. Kova ni zvihi lezvi a munhu a zvi zwako, a kuphindaphindiwa ka numero 7 ku wa yimela a “kungagumesi” kutani “ku kala mpimo”. Hi ku teka a 7 wa makhati lawa ma nga wuliwa hi Pedro a ma maha 77, Jesu i wo byela valandzeli vakwe lezvaku va nga tsutsumeli ku pima ntsengo wa makhati ya ku tsetselela munhu. A ku hambana ni lezvo, a Talmudhe ya Bhabhuloni (Yoma 86b) yi li: “Loku munhu a wonha khati go sangula ni ga wumbiri ni ga wunharu wa tsetselelwa, a ga wumune a nga ha tsetselelwi.”

(Matewu 19:7) Vaku ka yena: Loku zvi hi lezvo, hi yini Mosi a nga laya ku nyika a papilo ga kuhambana ni ku mu hlongola ke?

mitlhamuselo ya nwtsty ka Mt 19:7

papilo ga kuhambana: Kutani “papilo ga ku tlhatlha wukati”. Hi ku byela wanuna a alakanyelako ku tlhatlha wukati lezvaku a longisela papilo ga nayo a tlhela a bhula ni madhota, a Nayo wu wa mu nyika cikhati ca ku tlhela a alakanyela khwatsi a kubindza ka ciboho leco. Lezvo zvi komba ku a kungo ga Nayo ku wa hi ku vhalela vavanuna lezvaku va nga tsutsumeli ku tlhatlha wukati ni ku vhikela vavasati. (Dhewu 24:1) Kanilezvi masikwini ya Jesu, a varangeli va wukhongeli va wa mahile ku a ku tlhatlha wukati zvi olova nguvhu. Josefo, a nga hi mutsali wa matimu ka zana ga malembe go sangula, loyi yenawu a nga hi muFarisi a nga tlhatlhile wukati, i te a ku tlhatlha wukati zvi wa vhumelelwa “hi ni cihi cigelo (niku a kutala ka zvigelo lezvo zvi humelela cikari ka vavanuna)”.

tivhidhyu ni zvithombe zva nwtsty

Papilo ga ku tlhatlha wukati

A papilo legi ga ku tlhatlha wukati, ga 71 kutani 72 Nguveni ya Hina, gi tsalilwe hi ciAramaiko. Gi kumilwe le n’walungu wa Wadi Murabbaat, ka congo wu ngapswha le Ciwuleni ca Judhiya. Gi wula lezvaku ka lembe ga wu 7 ga kutereka ka vaJudha, Josefo, n’wana Naqsan, i tlhatlhile wukati na Miriyamu, n’wana Jonatani a nga hanya dhoropeni ga Masadha.