U WA ZI TIVA?

Xana Paule i vunekisile kuyini hi kuva xisumbulwa xa le Roma?

A kuva a munhu a hi xisumbulwa xa le Roma zi wa mu maha a kuma a malungelo yo kari ni ka gihi wutshamu a ngaya ka gona mufunweni wa Roma. A xisumbulwa xa Roma xi wa fanele kuva hasi ka nayo wa Roma, na ku nga hi milayo ya lomu ka maprovíncia. Loku a munhu loye a nyikwa nanzu wo kari, i wa vumela ku lamulwa hi nayo wa lomu a nga hi kona, hambulezo, i wa simama ku vumelelwa a malungelo yakwe ya kuva a timhaka leto ti zwiwa hi hubye ya kulamula ya Roma. Loku ku hi lezaku a tsayiselelo wa kona kudawa, i wa hi ni malungelo ya ku yisa mhaka yakwe ka hosi ya hombe ya Roma.

Hi kota ya malungelo lawo, Cicero a hosana ya Roma ya zana go sangula ga malembe Mahlweni ka Nguva ya Hina, i lo wula lezi: “A ku kona munhu a nga hi xisumbulwa xa Roma ku wa hi wugevenga; a ku mu xanisa ku wa hi wubihi; a ku mu daya zi wa fana ni ku daya xaka,” lezo zi wula ku daya a mupswali wakwe kutani xaka gakwe ga laha kusuhani.

Mupostoli Paule i lo xumayela a matshamu yo tala mufunweni wa le Roma. I lo tirisa a malungelo yakwe kota xisumbulwa xa Roma hi makhati manharu: (1) I lo byela a valamuli Va Le Filipi lezaku va wa tshovile a malungelo yakwe hi ku muba (2) I lo kombisa a xiyimeko xakwe kasi a potsa ku xanisiwa le Jerusalema. (3) I lo kombela ku yisa mhaka yakwe ka Kesari, a hosi ya hombe ya le Roma, lezaku a ya zwiwa hi yena hi kukongoma. — Mitiro 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12. 

A varisi va zifuyo va wa holeliswa kuyini zikhatini za kutsaliwa ka Biblia?

Jakobe i lo risa a ntlhambi wa tio wakwe Labani hi xipimo xa 20 wa malembe. A kusangula, Jakobe i tirile a 14 wa malembe na a tira kasi a kuma vanhanyana vambiri va Labani, niku i lo simama a tira kambe a 6 wa malembe kasi a hakhelwa hi zifuyo. (Genesisi 30:25-33) A revista Biblical Archaeology Review gi wula lezaku handle ko kanakana “a vatsali va kale ni vagonzi va mitsalo ya Biblia va wa zi tiva khwatsi a zivumelwano za ku risa, zo kota lezi za Labani na Jakobe.”

A mitsalo ya kale ya zivumelwano yi vevulilweko le Nuzi, Larsa, ni ka matshamu manwani lomu inyamutlha ku nga Iraque, yi komba a zivumelwano lezo. A xivumelwano xo toloveleka xi wa suka hi ka nguva ya ku kaya ya lembe kuya ka yinwani. A varisi va wa vumela a wutihlamuleli ga ku khatalela a ntsengo wo kongoma wa zifuyo zi xaxametilweko hi kuya hi tanga ni kuva za mapswele kutani kuva za vamatsune. Anzhako ka lembe, a nwinyi wa tiyivu i wa amukela a ntsengo wo kari wa mawoya ya tiyivu, masi, tiyivana, ni zinwani. Lezi zi nga kari zi sala zi wa lumba murisi.

A kuanza ka ntlhambi ku wa khegela ka ntsengo wa tiyivu ta mapswele leti a murisi a nga nyikiwa. A 100 wa tiyivu ta mapswele ku wa tolovela ku rinzelwa lezaku ti pswala 80 wa tiyivana. A murisi i wa fanele ku hakhela ni yihi yi nga kiyela, kutani kulahleka. Hikwalaho, i wa kuceka nguvu a ku khatalela khwatsi a zifuyo lezi a nga nyikilwe.