Guerrecha ka enga ísï atajperanhajka iáminduechani no sési úkuasïndi
“Desdeka úkuarhika Segunda Guerra Mundial, uánikua guerrechaksï jarhastia. Ka iásï, ma 2,000 miioni kʼuiripuechaksï jimeesïsï irekasti engaksï guerrecha úkuarhini jaka”.
Amina Mohammed, vicesecretaria general de las Naciones Unidas, 26 de enero de 2023.
Guerrecha o jupiperanhani, uaatiksï nani uéjkisï úkuarhini asta jimeesïsï enga no no sési jánhaskuarhini jaka. Ka nájkirukaksï máru iauanisï irekaka, ístuksï uaati no sési úkuarhinchani guerrecha jimbo. Ka kánikua tiempu uétarhisïndi paraka iámu ambe sési niántaaka enga na kʼamakurhijkia guerra ma. Ju je exeani máru ejempluechani:
No jarhani tʼirekua ambe. Seguni Programa Mundial de Alimentos, uandasïndi eska guerra ma úsïnga eskaksï kʼuiripuecha no jatsiaka tʼirekua jimboka 70% inde kʼuiripuechaksï jimeesïsï irekaska enga guerra ambe úkuarhini jaka”.
Pʼamenchakua ambe jarhasïndi ka chétku pakarani. Míteni eska guerra ma úkuarhiaka, úsïndi eska nema kánikua uandanhiauaka ka no nani máru sési pʼikuarherani. Kʼuiripuechaksï no solu niárasïndi no sési ambe úkuarhinchani, sino ístuksï chétku pakarani. Ka sáno méntkisïksï no jarhasïndi doktoriicha.
Jatsisïni para uéakuni. Alto Comisionado de las Naciones Unidas para los Refugiados uandantasti eska para septiembrini de 2023 jimbo, jukari 114 miioni kʼuiripuecha iámu parhakpinirhu jatsispkaksï para uéakuni imeecheeri ireteecharhu. Ka iámindu i ambe úkuarhixati jimboka guerra jarhaxaka ka no sési jánhaskuarhini imeecheeri paisiicharhu.
Sentabu ambe kueratani. Sáno méntkisï enga guerra ma úkuarhijka, mámaru ambe sánderu jukaparhasïndi. Kʼuiripuechaksï kánikua no sési nitamakuarhisïndi, jimbokaksï gobiernuecha imani sentabuni engaksï úrapiringa eskuelecharhu ka ospitaliicharhu, guerrarhuksï úrasïnga. Ka enga guerra na kʼamakurhijkia kánikua sentabu uétarhisïndi para úni ménderu sési jántskantani.
No sési úkusïndi Echerini. Echeri, itsï ka tarhiata kánikua marhuakusïndi kʼuiripuni. Joperu enga kʼuiripu kontaminarijka ini ambe, tátsekua pʼamenchakua ambe jarhasïndi. Ka nájkirukaksï guerrecha kʼamakurhijkia, kʼuiripuechaksï útasï peligrurhu jarhasïndi jimbokaksï máru bombeecha inchatsekurhitini pakarasïnga.
Ísïisti, guerrecha iámu ambe kʼamatasïndi ka kánikua sentabu úrakuarheni.