МАТТАЙ
Аңлатмалар. 10 нчы бүлек
рәсүлнең: Яки «җибәрелгәннең». Грек сүзе апо́столос «җибәрү» дигән мәгънә йөрткән апосте́лло дигән фигыльдән барлыкка килгән (Мт 10:5; Лк 11:49; 14:32). Аның төп мәгънәсе Гайсәнең Ях 13:16 да китерелгән сүзләреннән ап-ачык күренә. Анда бу сүз «җибәрелгән» дип тәрҗемә ителгән.
Шимун (аны Петер дип тә атыйлар): Татар Изге Язмаларында Петер дүрт төрле исем белән атала: 1) «Шимун»; ул «ишетү; тыңлау» дигәнне аңлаткан еврей фигыленнән килеп чыккан. 2) «Петер» («кыяташ кисәге» дигән мәгънә йөрткән грек исеме; бу исем белән Изге Язмаларда ул гына атала). 3) «Кифас» — семит телендә Петер исеменә тиң исем (бәлки, Әп 30:6 һәм Ир 4:29 да кулланылган еврей сүзе кефи́м [кыялар] белән тамырдаш). 4) Кушма исем «Шимун Петер» (Рс 15:14; Ях 1:42; Мт 16:16).
Бартолмай: Мәгънәсе «Толмай улы». Ул Яхъя искә алган Натанаил дип фараз итәләр (Ях 1:45, 46). Яхшы хәбәрләрне чагыштыру шуны күрсәтә: Маттай һәм Лүк Бартолмай белән Филипне бергә искә алган кебек, Яхъя дә Натанаил белән Филипне бергә искә ала (Мт 10:3; Лк 6:14).
Маттай: Шулай ук Леви буларак билгеле. (Мк 2:14; Лк 5:27 гә аңлатмаларны кара.)
салым җыючы: Үткәндә салым җыючы буларак, Яхшы хәбәр язучы Маттай күп кенә саннар һәм акча берәмлекләрен искә ала (Мт 17:27; 26:15; 27:3). Шулай ук ул башка Яхшы хәбәр язучыларга караганда саннарга күбрәк игътибар итә. Ул Гайсә шәҗәрәсен һәрберсе 14 буыннан торган өч өлешкә бүлә (Мт 1:1—17) һәм Хуҗа догасында җиде үтенеч (Мт 6:9—13), Мт 13 тә җиде ачык мисал китерә, шулай ук Мт 23:13—36 да җиде кайгы игълан итә. «Салым җыючы» төшенчәсенә килгәндә, Мт 5:46 га аңлатманы кара.
Алфай улы Ягъкуб: Мк 3:18 гә аңлатманы кара.
Фаддай: Лк 6:16 һәм Рс 1:13 тә китерелгән рәсүлләр исемлекләрендә Фаддай исеме юк. Аның урынына «Ягъкуб улы Яһүд» диелә. Шуңа күрә мондый нәтиҗәгә килеп була: Фаддай бу — Яхъяның Яхшы хәбәрендә «Яһүд (Искариот булганы түгел)» дип аталган рәсүлнең башка исеме (Ях 14:22). Аны, хыянәтче Яһүд Искариот белән бутамасыннар өчен, күрәсең, кайчак Фаддай дип атаганнар.
Кәнәни: Бу кушамат рәсүл Шимунны рәсүл Шимун Петердән аерып тора (Мк 3:18). Ул «ашкынучы» дигәнне аңлата һәм еврей я арамей теленнән килеп чыккан дип санала. Лүк бу Шимунны «ашкынучан» дип атый; ул мәгънәсе шулай ук «ашкынучы» булган зелоте́с дигән грек сүзен куллана (Лк 6:15; Рс 1:13). Бәлки, Шимун кайчандыр зелотларның берсе — Римга каршы торган партия әгъзасы булгандыр. Бу кушамат аңа шуның аркасында я, бәлки, аның ашкынучан булуы аркасында бирелгәндер.
Искариот: Бәлки, «Кериут кешесе» дигәнне аңлата. Яһүднең атасы Шимун да «Искариот» дип аталган (Ях 6:71). Бу кушамат, гомум кабул ителгәнчә, Шимун белән Яһүднең Кириут-хисрун дигән Яһүдия шәһәреннән булганнарын аңлата (Йш 15:25). Шулай булса, 12 рәсүл арасыннан Яһүд кенә Яһүдиядән булган, калганнары исә гәлиләялеләр булган.
вәгазьләгез: Ягъни ачык итеп, кешеләр алдында сөйләү. (Мт 3:1 гә аңлатманы кара.)
Күкләр Патшалыгы якынлашты: Мт 4:17 гә аңлатманы кара.
махаулыларны: Мт 8:2 гә аңлатманы һәм сүзлектән «Махау; махаулы» кара.
анда калыгыз: Мк 6:10 га аңлатманы кара.
сәламләгез: Гадәттә яһүдләр: «Сезгә иминлек булсын»,— дип бер-берсен сәламләгән (Мт 10:13; Лк 10:5).
аякларыгыздагы тузанны кагып төшерегез: Бу ишарә шәкертләрнең Аллаһыдан киләчәк хөкемнәр өчен җаваплы булмаганнарын күрсәтер иде. Охшаш сүзтезмә Мк 6:11 һәм Лк 9:5 тә очрый. Марк һәм Лүк моңа «аларга кисәтү билгесе итеп» дигән сүзләр өстәгән. Паул белән Барнаб бу күрсәтмәне Писидиядәге Антиохта (Рс 13:51) кулланган, һәм Паул Көринттә моңа охшаш нәрсәне үз киемен кагып эшләгәндә, мондый аңлатма өстәгән: «Үз каныгызда үзегез гаепле булырсыз. Мин гаепле түгел» (Рс 18:6). Андый ишарәләр шәкертләргә инде билгеле булгандыр; мәҗүси ил аша үткән диндар яһүдләр яһүди җирләргә яңадан керер алдыннан сандалларыннан нәҗес дип санаган тузанны кагып төшергән. Әмма Гайсә, үз шәкертләренә андый күрсәтмәләр биргәндә, һичшиксез, башка нәрсәне күздә тоткан.
хак сүз: Мт 5:18 гә аңлатманы кара.
җиңелрәк булачак: Лк 10:12 гә аңлатманы кара.
Менә!: Мт 1:23 кә аңлатманы кара.
еланнар кебек сакланучан: Сакланучан дигән сүз монда алдан күрә белү, уйлап эш итү, акыллы булуны аңлата. Зоологлар әйткәнчә, күпчелек елан сак хайван һәм һөҗүм итүгә караганда качып китүне яхшырак күрә. Гайсә дә үз шәкертләрен, вәгазь эшләрен башкарганда, каршы килүчеләр белән үзләрен сак тотарга һәм үзләрен куркыныч астына куймаска өйрәткән.
күгәрченнәр кебек мәкерсез: Гайсә киңәшенең ике өлеше (сакланучан һәм мәкерсез булырга) бер-берсен тулыландыра. (Бу шигырьдәге еланнар кебек сакланучан сүзләренә аңлатманы кара.) «Мәкерсез» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе (сүзгә-сүз «бернәрсә кушылмаган», ягъни «бозылмаган; саф») шулай ук Рм 16:19 да («явызлыкка карата тәҗрибәсез») һәм Фп 2:15 тә («саф һәм мәкерсез, Аллаһының... балалары») очрый. Монда Мт 10:16 да «мәкерсез» булу, күрәсең, эчкерсез, намуслы, хәйләсез һәм саф мотивларга ия булуны үз эченә ала. Күгәрчен кайвакыт еврей телендә, бу һәм охшаш сыйфатларны күрсәтер өчен, образлы сөйләмдә һәм шигърияттә кулланыла. (Җр 2:14; 5:2; Мт 3:16 га аңлатма белән чагыштыр.) Гайсәнең фикере мондый булган: аның шәкертләре бүреләр арасындагы сарыклар кебек эзәрлекләүләргә очраганда, аларга еланнарның да, күгәрченнәрнең дә үзенчәлекләрен берләштереп, сакланучан, акыллы, эчкерсез, саф һәм мәкерсез булырга кирәк булган (Лк 10:3).
судка: Мәсихче Грек Язмаларында сине́дрион дигән грек сүзе монда күплек санда кулланыла һәм «суд» дип тәрҗемә ителә. Һәм күпчелек очракта ул Иерусалимдагы Югары киңәшмә — яһүдләрнең югары суды — турында сүз барганда кулланыла. (Сүзлектән «Югары киңәшмә» һәм Мт 5:22; 26:59 га аңлатмаларны кара.) Әмма киң мәгънәдә ул шулай ук берәр җыелышны я очрашуны күрсәтер өчен кулланылган һәм монда синагогаларда үткәрелгән судларны аңлата. Андый судларның кыйнап җәзаларга һәм синагогадан куарга дигән хөкем чыгарырга вәкаләте булган (Мт 23:34; Мк 13:9; Лк 21:12; Ях 9:22; 12:42; 16:2).
минем шәкертләрем булганга: Мт 24:9 га аңлатманы кара.
нык калган: Яки «нык калучы». (Мт 24:13 кә аңлатманы кара.)
Адәм Улы: Мт 8:20 гә аңлатманы кара.
Билзибул: Бәлки, Багалзибулның (мәгънәсе «чебеннәр хуҗасы») башка язылышы. Бу Багалга филистилеләр Әкрунда табынган (2Пат 1:3). Кайбер грек кулъязмаларында Билзибоул яки Бизебоул дигән язылыш кулланыла; мәгънәсе, бәлки, «биектәге яшәү урыны хуҗасы» я Изге Язмаларда кулланылмаган зе́вел (тирес) сүзен уйнату булса, «тирес хуҗасы». Мт 12:24 тән күренгәнчә, бу исем Шайтанга — җеннәр мирзасы, ягъни башлыгына — карата кулланыла.
һичшиксез: Мт 7:11 гә аңлатманы кара.
яктылыкта: Ягъни ачык итеп, халык алдында.
өй түбәләреннән вәгазьләгез: «Халык алдында игълан итү» дигән мәгънә йөрткән идиома. Изге Язмалар язылган чорда өй түбәләре яссы булган һәм аннан белдерүләр ясаганнар, шулай ук анда эшләнгән эшләр турында хәбәр киң тарала алган (2Иш 16:22).
җанны: Яки «тормышны», ягъни кешенең, ул үледән терелтелгәч, киләчәк тормышы. Гадәттә «җан» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе психе́ һәм аңа туры килгән еврей сүзе не́феш башлыча 1) кешеләрне, 2) хайваннарны һәм 3) кешенең я хайванның тормышын белдерә (Яр 1:20; 2:7; Сн 31:28; 1Пт 3:20). Грек сүзе психе́, мәгънәсе «кешенең тормышы», мондый шигырьләрдә кулланыла: Мт 6:25; 10:39; 16:25, 26; Мк 8:35—37; Лк 12:20; Ях 10:11, 15; 12:25; 13:37, 38; 15:13; Рс 20:10. Изге Язмалардагы бу шигырьләр һәм башкалары Гайсәнең мондагы сүзләрен дөрес аңларга ярдәм итә. (Сүзлекне кара.)
Гәһәннәдә: Мәңгелек юк ителүне аңлата. (Мт 5:22 гә аңлатманы һәм сүзлекне кара.)
җанны да, тәнне дә һәлак итә алучыдан: Аллаһы гына кешенең «җанын» (бу контекстта аның яшәүгә өметен) һәлак итә ала я аны, мәңге яшәр өчен, үледән терелтә ала. Бу — грек сүзе психе́ «җан» дип һәм ул үлә һәм юк ителүгә дучар була ала дип тәрҗемә ителгән мисалларның берсе. Башка мисаллар Мк 3:4; Лк 17:33; Ях 12:25; Рс 3:23 тә.
чыпчык: Грек сүзе струти́он һәркайсы кечкенә кошны аңлата алган, ләкин ул еш кына чыпчыкны, ашау өчен сатыла торган иң арзан кошны белдергән.
бер тиенгә: Сүзгә-сүз «бер ассарийга». Бу 45 минутлык хезмәт хакы булган. (Ә14 кушымт. кара.) Бу очракта, үзенең Гәлиләя буйлап өченче сәяхәте вакытында, Гайсә ике чыпчыкның бәясе бер ассарий дип әйтә. Икенче очракта, күрәсең, якынча бер ел үткәч, үзенең Яһүдиядәге хезмәте вакытында, Гайсә биш чыпчыкны ике ассарийга сатып алып була дип әйтә (Лк 12:6). Бу ике очракны чагыштыргач, шунысы ачыклана: сәүдәгәрләр өчен чыпчыклар шулкадәр очсыз булган ки, хәтта бишенчесе бушлай бирелгән.
сезнең башыгыздагы һәр чәч бөртеге дә саналган бит: Кеше башында уртача 100 меңнән күбрәк чәч бөртеге бар дип санала. Йәһвә андый кечкенә нәрсәләр турында яхшы белә икән, бу аның Мәсихнең һәр шәкерте белән бик кызыксынганына дәлил булып тора.
җәфалану баганасын: Яки «җәзалау баганасын». Бу стауро́с дигән грек сүзенең беренче очравы. Классик грек телендә ул башлыча тек куелган бүрәнә яки колганы белдергән. Образлы кулланылганда, ул кайвакыт Гайсәнең шәкерте булганы өчен кеше кичергән газаплану, хурлык, җәфалану һәм хәтта үлемне аңлата. (Сүзлекне кара.)
алып: Сүзгә-сүз «күтәреп; тотып». Монда образлы кулланыла: үзеңә Гайсәнең шәкерте булуы белән бәйле җаваплылыкны һәм нәтиҗәләрне алуны аңлата.
Җанын: Яки «Тормышын». Сүзлекне кара.
пәйгамбәр булганы өчен: Сүзгә-сүз «пәйгамбәр исеменә». Бу контекстта «исеменә» дигән грек идиомасы берәр пәйгамбәрнең вазифасын һәм эшен тануны күрсәтә. (Мт 28:19 га аңлатма белән чагыштыр.)
пәйгамбәр әҗерен: Аллаһының чын пәйгамбәрләрен кабул иткән һәм аларга ярдәм иткән кешеләр мул итеп бүләкләнәчәк. 1Пат 17 дәге тол хатын турындагы очрак моны дәлилли.