EBYAFAAYO
Yahwe Ampaire Emigisa Ei Nkaba Ntarukunihira
‘NKABA nkimanyire ngu nsemeriire kuheereza nka payoniya. Baitu naikaraga ninyekaguza nti: Mali nsobora kwegondeza omu kuheereza nka payoniya? Nakorraga omu ihanga lya Germany, kandi nagonzaga omulimo gwange ogw’okutunda eby’okulya omu Afirika nitubisindika omu biikaro nka, Dar es Salaam, Elisabethville, hamu na Asmara. Kasumi ako nkaba ntamanyire ngu obwire bulihika mpereze Yahwe omu buheereza obw’akasumi koona omu biikaro ebi hamu n’ebindi biingi eby’omu Afirika!
Obunatandikire kuheereza nka payoniya, nkatandika orugendo orwaletiire obwomeezi bwange kuhinduka omu mulingo nkaba ntarukunihira. (Bef. 3:20) Baitu n’osobora kuba noyekaguza nk’oku nafookere payoniya. Leka mbanze mbasobororre kurugira kimu ha kubanza.
Nkazalirwa omu kiikaro ekirukwetwa Berlin, omu ihanga lya Germany, kandi Obulemu bw’Ensi Yoona Obwakabiri bwali bumazire emyezi nke butandikire omu mwaka 1939. Omu mwaka 1945, obulemu obubwali buli haihi kuhwa, Berlin bakagiteramu bbomu nyingi muno. Kiro kimu, ekiikaro ekitwaikaramuga bakakiteeramu bbomu, baitu nyowe, ise nyowe, nyina nyowe hamu na muto wange omwisiki tukairuka twayesereka omu kiikaro ekindi nambere hakaba hali obulinzi. Habwokwerinda akabi, tukairuka twagenda omu kiikaro ekindi ekirukwetwa Erfurt nambera nyina nyowe yazaliirwe.
Ndi n’abazaire bange hamu na munyaanya nyowe omu Germany, c. 1950
Nyina nyowe akaba nagonza muno kumanya amananu kandi akagaserra muno. Akasoma ebitabu ebyahandiikirwe abantu abasomere muno, y’agenda omu madiini agarukwahukana, baitu binu byona bitamunanule. Nk’omu mwaka 1948, Abakaiso ba Yahwe babiri bakaija omu ka yaitu. Nyina nyowe akabaikiriza bataaha omu nju kandi akabakaguza ebikaguzo biingi. Haali hatakarabireho n’esaaha emu, akagambira nyowe na muto wange omwisiki ati: “Nzoire amananu!” Hakarabaho akasumi kake, nyowe, nyina nyowe, hamu na munyaanya nyowe twatandika kugenda omu nsorrokano ezabaga omu Erfurt.
Omu mwaka 1950 tukagaruka omu Berlin, twayeteraniza ha kitebe ekyayetwaga Berlin-Kreuzberg. Tukongera twafurukira omu kiikaro ekindi ekiri omu Berlin twayeteranizaho ekitebe ekyayetwaga Berlin-Tempelhof. Kandi hanyuma y’akasumi, nyina nyowe akabatizibwa baitu nyowe nkaba ninyehurra ntakahikire. Habwaki nka ninyehurra nti?
OMULINGO NASINGWIREMU EKIZIBU EKY’OKUBA N’ENSONI
Habwokuba nkaba nyine ensoni nyingi kikandetera kutakurakurana bwango. Nobukiraaba ngu nkamara emyaka ebiri nigenda omu buheereza n’abandi ntatebeze muntu wena. Baitu obunamanyire ab’oruganda baingi n’abanyaanya itwe abaali boolekere obumanzi kandi baikara bali besigwa hali Yahwe kikankonyera muno. Abamu baali bagumisiriize obubatwairwe omu nkambi zaba Nazi rundi omu nkomo ezikaba ziri omu Burugaizooba bwa Germany. Abandi bayehayoga kutwara ebitabu omu Burugaizooba bwa Germany ekintu eky’ali nikisobora kubarugirramu kutekwa omu nkomo. Ebyokurorraho by’abo bikankwataho muno. Kikandetera kutekereza ngu ab’oruganda banu obubaraaba basoboire kuta obwomeezi bw’abo omu kabi kusobora kukora Yahwe eby’agonza n’okukonyera bagenzi babo, nanyowe tinsemeriire kuleka ensoni kundemesa kuheereza Yahwe.
Kwejumbira omu kampeini ey’embaganiza ey’abaireho omu 1955 kikankonyera kuleka ensoni. Ow’oruganda Nathan Knorr akahandiika ebbaruha eyaturukiire omu katabu akayetwaga Informant,a nagamba ngu kampeini enu niyo ekaba negenda kuba erukukirayo obukooto omu kampeine zoona ez’ekitebe. Kandi yagamba ngu, “Gunu nigugenda kuba mwezi ogurukukirrayo kimu oburungi kuba omu buheereza.” Kandi mali nukwo kyabaire! Hakarabaho obwire buke nacwamu kwehayo hali Yahwe kandi omu 1956, nyowe, ise nyowe n’amunyaanya nyowe tukabatirizibwa hamu. Baitu nkaba nyine kukora encwamu endi ey’amaani.
Kumara emyaka, nkaba nkimanyire ngu nsemeriire kuheereza nka payoniya, baitu entegeka enu naikaraga ningyongerayo. Nkacwamu kubanza kwega kugura n’okutunda ebintu omu mahanga gandi. Obunamazire kwega, nkacwamu kubanza kukora nukwo tunge obukugu omu by’obusuubuzi bunu kandi hanyuma nfooke payoniya. Nahabweki omu 1961, katunga omulimo omu rubuga rwa Hamburg orubuga runu nurwo rurukukirayo obukoto omu mbuga zoona eziri ha mwaro omu ihanga lya Germany. Nk’oku nayeyongeraga kukora nukwo nagonzaga kwongerayo entekaniza yange ey’okuheereza nka payoniya. Nkaba ntamanyire eky’okukora.
Baitu ninsiima muno Yahwe habw’okukozesa ab’oruganda ab’okugonza kunkonyera kwebembeza ebintu eby’omwoyo. Banywani bange n’abo abaali batandikire kara kuheereza nka bapayoniya bakanteraho ekyokurorraho ekirungi. Kandi Ow’oruganda Erich Mundt, ayaikaire ali mwesigwa hali Yahwe n’obworaaba yatwairwe omu kambi nawe akankonyera. Ow’oruganda onu ankatererra kwesigira kimu Yahwe, kandi akangambira ngu omu nkambi, ab’oruganda abaali nibeyesiga bonka bakalemwa kwikara baali besigwa hali Yahwe. Baitu abo abaali nibesigira kimu Yahwe nubo baikaire bali besigwa kandi hanyuma bakakonyera muno ekitebe kya Yahwe.
Obunatandikire kuheereza nka payoniya, 1963
N’Ow’oruganda Martin Poetzinger, ayaheriizeho ha Katebe Akalemi yaikaraga nagambira ab’oruganda ati: “Obumanzi niryo ituungo erirukukirrayo kimu ery’osobora kutunga.” Hanyuma y’okwecumitirizaaho ebigambo binu, nkacwamu kuleka omulimo gwange kandi n’atandika kuheereza nka payoniya omu Juuni 1963. Egi niyo ncwamu erukukira oburungi ei nkaba ninsobora kukora. Hanyuma y’ameezi abiri gonka, ntakatandikire n’okuserra omulimo gundi, nkaralizibwa kuheereza nka payoniya ow’embaganiza. Hanyuma y’emyaka nke, Yahwe akankorra ekintu ekinkaba ntarukunihira. Nkaralizibwa kugenda omu isomero lya Gilead kandi nkaba omu kilaasi ya 44.
EKINTU EKIKURU EKINAYEGERE OMU ISOMERO LYA GILEAD
Ekintu ekikuru muno ekinayegere omu Gilead kukira muno kuruga hali Ow’oruganda Nathan Knorr na Lyman Swingle nikyo ngu “Tosemeriire kwanguhiriza kuleka obuheereza bwawe.” Kandi bakatutererra kwikara nituheereza omu biikaro nambere batusindikire n’obuturatangaana ebizibu biingi. Ow’oruganda Knorr akatukaguza ati: “Kiki eky’oratekaho omutima? Ecuucu, enkukuni, obunaku? Rundi omutima noija kuguta ha miti, ebyakyo hamu na ha kaseko akali ha matama g’abantu? Mwege kugonza abantu abandi!” Kiro kimu Ow’oruganda Swingle obwakaba natuha orubazo akatugambira ensonga habwaki ab’oruganda abamu bahwoiremu bwangu amaani, akahika hagati y’akwatwa enaku y’atandika n’okurra. Akabanza yaleka kuha orubazo kuhikya obuyatekaine. Ekintu kinu kikankwataho muno kandi nacweramu kimu ngu tindukwija kuswaza Kristo rundi bagenzi be abesigwa—Mat. 25:40.
Nyowe, Claude, hamu na Heinrich obutwali nituheereza nk’abamisaani omu rubuga Lubumbashi, omu Congo, 1967
Obutwatungire ebbaruha ezirukwoleka nambere turukugenda kuheereza, Ababeseri abamu bakaba nibagonza kumanya nambere tukaba tusindikirwe. Abankaba ndi nabo obubabagambiire ebiikaro nambere baali basindikirwe, Ababeseri banu bakabibazaaho kurungi baitu nyowe obunagambire ngu ningenda “Congo (Kinshasa) ,” bakaculeeramu kake. Kandi bagamba ngu: “Eeh, nogenda Congo! Yahwe abe naiwe!” Omu kasumi ako, hakaba haroho amakuru ngu omu Congo (Kinshasa) hakaba haliyo obulemu kandi ngu abantu baali nibaitangana muno. Baitu nyowe nkaikara ninyijuka ebintu ebinkaba nyegere omu isomero lya Gilead. Hanyuma y’okutunga ebbaruha zaitu omu Sebutemba 1967, hakarabaho akasumi kake nyowe, Ow’oruganda Heinrich Dehnbostel, hamu na Claude Lindsay, twagenda Kinshasa orubuga orukuru orwa Congo.
EKIIKARO EKYANKONYIRE KUFOOKA OMUMISAANI OMURUNGI
Obutwahikire Kinshasa, tukasoma orulimi Orufaransa kumara emyezi esatu. Nukwo twagenda omu rubuga Elisabethville, hati orukwetwa Lubumbashi, oruli omu masirimuka ga Congo haihi n’omutaano gw’ihanga lya Zambia. Tukatandika kwikara omu nju y’abamisaani ey’ekaberi omu rubuga hagati.
Nk’oku ebicweka biingi omu Lubumbashi bikaba bitakatebezibwemu, kikatusemeza muno kutunga omugisa ogw’okukonyera abantu kuhurra amakuru amarungi habw’omurundi gwabo ogw’okubanza. Omu kasumi kake, twali tutungire ira abeegi baingi aba Baibuli kandi abandi twali tutaine n’obwire bw’okubasomesa. Tukatunga n’omugisa ogw’okutebeza abakozi baingi aba gavumenti hamu na bapoliisi. Baingi hali banu baatamuga Baibuli ekitiinisa hamu n’omulimo gwaitu ogw’okutebeza. Habwokuba abantu abarukukira baali nibabaza Oruswahiri, nyowe na laude Lindsay tukacwamu narwo kurwega. Hakarabaho akasumi kake, batusindika kugenda kuheereza omu kitebe eky’Oruswahiri.
Nobukiraaba ngu tukatunga emigisa nyingi, tukaraaba n’omu bizibu. Emirundi erukukira obwingi abaserikale abatamiizi kandi ababaga baine emundu hamu n’abapoliisi batutalibanizaaga nibatutekaho emisaango ei tutakozere. Kiro kimu guruupu y’abapoliisi abaine emundu bakatutahirra tuli omu rusorrokano omu ka yaitu ey’abamisaani batutwara ha kitebe kya poliisi batwikaliza hansi batulekera saaha ina z’ekiro.
Omu 1969, nkatandika kuheereza nk’omuroleerezi w’ekicweka. Obunkaba ndi muroleerezi w’ekicweka narubataga engendo ziraihire, nindaba omu saabu hamu n’omu kisaka eky’amaani. Ninyijuka omu kyaro kimu, ekitabu nambere bantekaniriize kubyama, hansi yakyo hararayoga enkoko n’obwana bwayo. Tindyebwa omulingo yakookaga obwire butakakiire n’ensisiimura. Baitu obunyijuka omulingo twaikarraga ha murro ekiiro nitubazaaho amananu n’ab’oruganda kindetera okusemererwa kwingi.
Kimu ha bizibu eby’amaani ekinarabiremu, nikyo eky’abantu abayefooraga kuba Bakaiso ba Yahwe kandi kunu baali nibasagika ekitebe ekyayetwaga Kitawala.b Abamu bakaija omu kitebe babatizibwa kandi bafooka n’abagurusi. Abantu banu bakaba bali ‘nk’amabale agaserekerwe’ omu kitebe, baitu ekirungi batasobole kubiihabiiha ab’oruganda n’abanyaanya itwe abesigwa. (Yud. 12) Hanyuma y’akasumi, Yahwe akaiha abantu banu omu kitebe. Kandi obubamazire kurugamu abantu baingi bakeega amananu.
Omu 1971, bakanyeta kuheereza ha ofiisi y’itaagi ey’ekaba eri omu rubuga rwa Kinshasa, nambera nakozere emirimo ey’erukwahukana nk’okugarukamu ebikaguzo ebyasindikwaga ha itaagi, kusaba ebitabu n’okukoraho esonga ezikwatiraine n’obuheereza. Obunkaba ndi ha Beseri nkeega omulingo ogw’okukozesaamu sente ntaito kurolerra ihanga erikooto kandi nambere kyali kitanguhire kutunga obuheereza. Obumu amabbaruha twasindikiraga ebitebe nitukozesa enyonyi gatwaraga emyezi kuhikayo. Amabbaruha ganu obubagaihaga ha nyonyi, bakozesaaga amaato kugatwara nambere tugasindikire baitu amato ganu gakerererwaga kumara ebiro bingi habwokuba ha maizi hali haroho ekinyansi ekyatalibanizaga muno amato. Baitu n’obukiraaba ngu hakaba haroho ebizibu bingi, emirimo yakorwaga.
Kyampunirizaaga muno kurora omulingo ab’oruganda batekanizaaga ensorrokano enkooto n’obubaraaba babaga baine sente ntaito. Batemaga ebiswa by’enkubebe nibabikoramu ebituuti by’okwemerraho, kandi baakozesaga ebitugutu kwombeka ebijaraja kandi ebindi babikozesa kwikarraho. Bakozesaga emiseke kwombeka kandi bakozesa engoro kusakara rundi kukora emeeza. Kandi nk’oku baali bataine misumali bakozesaga obugoigo bw’emitoma kuboha. Mali nkakwatwaho muno amagezi ag’aboruganda n’abanyaanya itwe bakozesaga kumaraho ebizibu kya sente. Ab’oruganda banu nk’abagonza muno kandi nkasalirwa muno kubasigaho obunatungire obujunanizibwa obuhyaka.
NGENDA KUHEEREZA KENYA
Omu 1974, nkasindikwa kugenda kuheereza ha itaagi eriri omu Nairobi, Kenya. Twali twine emirimo nyingi, habwokuba itaagi lya Kenya lyali nirirolerra omulimo gw’okutebeza omu mahanga ikumi agali haihi na Kenya, kandi omu gamu ha mahanga ganu omulimo gwaitu gwali gutangirwe. Emirundi nyingi bantumaga kugenda kubungira amahanga ganu, kukira muno Ethiopia nambere ab’oruganda baali nibahiganizibwa kandi nibaraba omu bizibu biingi. Baingi bakabonabonesebwa muno, batekwa omu nkomo kandi abandi bakaitwa. Baitu binu byona bakabigumira habwokuba bakaba baine enkoragana enungi na Yahwe hamu n’ab’oruganda bagenzi baabo.
Omu 1980, nkatunga okusemererwa kwingi obunaswire Gail Matheson anyakuli enzarwa y’ihanga lya Canada. Kandi nyowe na Gail tukaba omu kilaasi emu omu isomero lya Gilead. Kuruga obu tukaikara nituhandikirangana amabbaruha. Gail akaba n’aheereza nk’omumisaani omu ihanga lya Bolivia. Tukongera twatangatangana omu rubuga rwa New York, harabireho emyaka 12. Hakarabaho akasumi kake twagaitwa omu ihanga lya Kenya. Mali ninsiima muno Gail habwokuba akira kurora ebintu omulingo Yahwe abiroramu kandi amarwa ebintu eby’aine. N’omu kasumi kanu nakyansagika kandi nganjani yange mali.
Omu 1986, nyowe na Gail tukatandika kubungira ebitebe kandi ha kaire nukwo kamu nkaba nimpereza ha katebe k’itaagi. Twali twine kubungira n’ebitebe ebiri omu mahanga gandi agaali hansi y’itaagi lya Kenya.
Ndiyo nimpa orubazo ha rusorrokano orukooto omu Asmara, 1992
Kindetera okusemererwa obunyijuka omulingo twatekanizemu orusorrokano orukooto omu ihanga lya Asmara (omu Eritrea) omu 1992, omu kasumi ako omulimo gwaitu gwali gutakatangirwe omu ihanga linu. Ekiikaro kyonka ekitwatungire kyali kiju ha faamu y’omuntu muntu nambere y’ayahuraga eby’okulya by’ebisoro bye kandi kyali nikizooka kubi omunda kukira n’aheru. Ha kiro ky’orusorrokano nkahunirra muno omulingo ab’oruganda bakihindwiremu bakifoora ekiikaro ekisemeriire kuramizaamu Yahwe. Ab’oruganda baingi bakaleeta ebitambara babikozesa kusweka ebiikaro byona ebikaba bitarukuzooka kurungi. Orusorrokano runu rukaba rurungi muno kandi abantu 1,279 nubo babaireho.
Okubungira ebitebe ekaba mpinduka y’amaani muno habwokuba buli wiiki twararaga omu biikaro ebirukwahukana muno. Ekyokurorraho, haroho obutwaraire omu nju enungi muno ey’ekaba eri haihi n’enyanja, baitu wiiki eyahondireho twarara omu kaju akombekerwe omu mabbati kandi ebyoloni byali biri nka fuuti 300 (rundi mita 100) kuruga nambere enju ekaba eri. Baitu omu biikaro binu byona ekiturukukira kwijuka nubwo obwire oburungi obutwamaraga omu buheereza na bapayoniya abekambi hamu n’abatebezi abandi. Obutwasindikirwe kugenda kuheereza omu kiikaro ekindi, tukasalirwa muno kulekaho banywani baitu banu abatwagonzaga muno.
EMIGISA EYITWATUNGIRE OMU ETHIOPIA
Omu myaka ya 1980 hamu n’eya 1990 obw’ekaba n’ekyatandika, omulimo gwaitu gukaikirizibwa omu mahanga maingi agakaba gali hansi y’itaagi lya Kenya. Kinu kikarugamu kutandikaho ofiisi z’amataagi omu mahanga ganu. Omu 1993, tukasindikwa kugenda kuheereza ha ofiisi y’itaagi ey’ekaba eri omu rubuga Addis Ababa orwa Ethiopia, nambere omulimo gwaitu gwali gwikirizibwe hanyuma y’ab’oruganda kumara emyaka nyingi nibaheereza Yahwe omu kwesereka.
Tuli omu kyaro nitukora omulimo gw’okubungira ebitebe, 1996
Yahwe ahaire omugisa omulimo gw’okutebeza omu ihanga lya Ethiopia. Ab’oruganda n’abanyaanya itwe baingi bakacwamu kuheereza nk’abapayoniya. Kurugira kimu omu mwaka 2012 obucweka nka 20 ha buli kimu obw’abatebezi baikaire nibaheereze nk’abapayoniya ab’akasumi koona. Kwongera hali eki, amasomero maingi ag’Obukama gatendekere ab’oruganda n’abanyaanya itwe baingi kandi n’Ebyombeko by’Obukama ebirukuhingura omu 120 byombekerwe. Omu 2004 Ababeseri bakataaha ebyombeko ebihyaka kandi ha kiikaro kinu haroho na Assembly Hall ey’ekonyire muno.
Kumara emyaka nyingi nyowe na Gail tutungire abanywani abarungi muno kuruga omu b’oruganda n’abanyaanya itwe ab’omu Ethiopia. Nitubagonza muno habwokuba b’embabazi kandi baine okugonza. Omu kasumi akahingwireho tutalibanizibwe oburwaire ekyatuletiire kusindikwa kuheereza ha ofiisi y’itaagi eya Central Europe. Ab’oruganda abaturukwikara n’abo hati nibaturolerra kurungi muno, baitu nabwo twikara nitwijuka banywani baitu ab’omu Ethiopia.
YAHWE NUWE YAKULIZE
Turozere ebyokurorraho biingi ebirukwoleka nk’oku Yahwe nuwe aletiire omulimo gwe kukura. (1 Kol. 3:6, 9) Ekyokurorraho, omurundi ogw’okubanza obutwatebiize abantu kuruga Rwanda abaali baizire Congo kuhaiga koppa, busaho ripooti yoona ey’ekaba n’eyoleka ngu omu ihanga lya Rwanda haliyo omutebezi wena. Baitu hati omu ihanga linu haliyo ab’oruganda n’abanyaanya itwe abarukuhika omu 30,000. Omu mwaka 1967, Congo (Kinshasa) hakaba haliyo abatebezi nka 6,000. Baitu kasumu kanu haliyo abatebezi abarukuhingura omu 230,000, kandi abantu abarukuhingura omu kakaikuru kamu bakabaho ha Kiijukyo ky’omwaka 2018. Omu mahanga goona agakaba gali hansi y’oburoleerezi bw’itaagi lya Kenya, omuhendo gw’abatebezi gweyongiire kandi hati nibahingura omu 100,000.
Harabireho emyaka nka 50 kuruga Yahwe akozesa ab’oruganda abarukwahukana kunyekambisa kutaaha obuheereza obw’akasumi koona. Nobukiraaba ngu na hati nkyaine ensoni, nyegere kwesigira kimu Yahwe. Ebinarabiremu obunkaba nimpereza omu Afirika binkonyire kwega kuba muntu arukugumisiriza kandi arukumarwa ebinyinabyo. Nyowe na Gail twegomba ab’oruganda n’abanyaanya itwe abagonzebwa aboleka amakune, abagumisiriza ebizibu by’amaani, kandi abesigira kimu Yahwe. Ninsiima muno Yahwe habw’okunyoleka embabazi ezikaba zitansemeriire. Yahwe ampaire emigisa nyingi muno kukira nk’oku nkaba ninihira.—Zab. 37:4.
a Hanyuma akatabu kanu kaketwa Obuheereza Bwaitu obw’Obukama kandi hati niketwa Obwomeezi n’Obuheereza Bwaitu nk’Abakristaayo—Akatabu k’Ensorrokano
b Ibara “Kitawala” lyali nirisigikirra ha kigambo ky’Oruswahiri ekirukumanyisa “kulema rundi kwebembera.” Ekitebe kinu kyali kiine ekigendererwa ky’okwerema kuruga hansi y’obulemi bw’ihanga lya Belgium. Abantu abaali omu guruupu ez’ekitebe kinu ekya Kitawala batungaga ebitabu eby’Abakaiso ba Yahwe, babisoma, kandi babigabira abantu. Baitu bahingisaaga enyegesa za Baibuli nukwo zizooke nk’ezirukusagika ebigendererwa by’abo eby’obulemi, emigenzo hamu n’engeso zaabo ez’obusiihani.