Ebikaguzo Kuruga omu Basomi Baitu

Omuhandiiki wa Enfumo 30:18, 19 obu yagambire ngu ‘omuhanda gw’omusaija ow’ali n’omukazi’ gukamulema kwetegereza, akaba naamanyisa ki?

Abantu baingi otwaliiremu n’abamu abarukumanya kurungi Baibuli beekaguza amakuru g’enkarra zinu. Empindura eya New World Translation ebazaaho enkarra zinu eti: “Haroho ebintu bisatu ebikizire ha kwetegereza kwange [rundi, “ebirukuhuniiriza muno,” ftn.], kandi haroho bbina ebintarukwetegereza: Omuhanda gw’isamba omu mwanya, omuhanda gw’enjoka ha mwandara omuhanda gw’eryato ha nyanja hamu n’omuhanda gw’omusaija ow’ali n’omukazi.”—Nfu. 30:18, 19.

Enyumaho, twayetegerezaaga ebigambo “omuhanda gw’omusaija ow’ali n’omukazi” nk’ebirukumanyisa ekintu ekibi. Habwaki? Enkarra ezindi omu suura egi nizibazaaho ebintu ebibi ebitagamba ngu “nyigusire.” (Nfu. 30:15, 16) Kandi orukarra 20 nirubazaaho “omukazi wobusiihani” ow’ayefoora ngu taine ekibi eki akozere. Nahabweki twateekerezaaga ngu kusisanaho n’isamba erirukuseyeeya omu mwanya, enjoka enyakuli ha mwandara rundi eryato erirukugendera ha nyanja, kandi nkooku busaho muntu weena asobora kumanyirra omuhanda nambere ebintu binu birabire, nikyo kimu n’omusaija naasobora kukora ekintu hataroho muntu weena ow’akimanyire. Nahabweki twateekerezaaga ngu ebigambo “omuhanda gw’omusaija ow’ali n’omukazi” nibimanyisa ekintu ekibi, kandi ngu bikaba nibimanyisa omusaija ow’asoonasoona omukazi kuteerana na uwe.

Baitu nikizooka ngu haroho ensonga enungi ezirukutuleetera kwikiriza ngu enkarra zinu nizibazaaho ekintu ekirungi. Omuhandiiki akaba naabazaaho ebintu ebirukumuhuniiriza.

Ebihandiiko eby’Oruheburaniya nabyo nibyoleka ngu orukarra runu nirumanyisa ekintu ekirungi. Kusigikirra ha kitabu ekirukwetwa Theological Lexicon of the Old Testament, ekigambo eky’Oruheburaniya ekyahindwirwe kumanyisa “ebikizire ha kwetegereza kwange” ebiri omu Enfumo 30:18 “nibyoleka ekintu omuntu . . . eki arora nk’ekirukuhuniiriza rundi ekirukuzooka nk’ekitarukusoboka.”

Professor Crawford H. Toy owa Harvard University ey’erukusangwa omu United States na uwe akagamba ngu enkarra za Baibuli zinu tizirukubazaaho ekintu ekibi. Akagamba ati: “Omuhandiiki akaba naalengaho kubazaaho omulingo ebintu ebibaziibweho birukuhuniiriza.”

Nahabweki ky’amagezi kwikiriza ngu ebigambo ebirukusangwa omu Enfumo 30:18, 19 nibibazaaho ebintu ebirukuhuniiriza muno kandi ebikizire ha kwetegereza kwaitu. Kusisanaho n’omuhandiiki wa Baibuli, na itwe tuhunirra obu turora omulingo isamba liseyeeya omu mwanya, omulingo enjoka egendera ha mwandara noobu kiraaba ngu tiine maguru, omulingo eryato erirukulemeera ligendera ha nyanja hamu n’omulingo omusaija n’omukazi bagonzangana kandi bakaikara baine okusemererwa.