KASI VIWONESKERO VIKUMAZGA NADI MASUZGO MU CHARU?

PA 17 December, 2010, Mohamed Bouazizi wakajiwotcha chifukwa cha masuzgo agho wakasangana nagho. Wakaŵa na vyaka 26 ndipo wakachitanga bizinesi ku Tunisia chifukwa chakuti wakatondekanga kusanga ntchito yiwemi. Iyo wakamanyanga kuti ŵalaraŵalara ŵaboma ŵakatemwanga vimbundi. Mulenji wa dazi ilo wakajiwotchera, ŵalaraŵalara ŵa mu msumba uwo wakakhalanga ŵakaŵa kuti ŵapoka katundu uyo Mohamed wakaguliskanga nga ni mapeyala, makombwe (nthochi) na maapulo. Apo ŵakakhumbanga kumupoka sikelo yake iyo wakakanilira ndipo awo ŵakaŵapo apo ivi vikachitikanga ŵakayowoya kuti ŵakawona mupolisi munyake mwanakazi wakumutchaya mohamed khofi.

Mohamed wakakhozgeka chomene soni na ivyo vikamuchitikira ndipo wakaluta ku ofesi ya boma iyo yikaŵa pafupi kukadandawura kweni ŵakamovwira yayi. Ŵanthu ŵanyake ŵakuti iyo wati wafuma pawalo pa ofesi ya boma iyi wakachemerezga kuti, “Mukughanaghana kuti nipwelelerenge wuli banja lane?” Kufuma apo wakajithira petuloro na kujibuska na matchisa ndipo wakafwa chifukwa cha vilonda vyamoto pati pajumpha masabata ghatatu.

Ivyo Mohamed Bouazizi wakachita vikakhwaska chomene ŵanthu ŵa ku Tunisia na vyaru vinyake. Ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti ivyo Mohamed wakachita ndivyo vikambiska viwoneskero mu charu ndipo viwoneskero ivi vikathandazgikira mu vyaru vyose vya ŵaarabu. Mphara ya malango ya ku Europe yikapeleka chawanangwa chakuchemeka Sakharov mu 2011 kwa Bouazizi na ŵanyake ŵanayi awo ŵakafwa chifukwa cha kulwera wanangwa wakuyowoya wa ŵanthu ndipo nyuzipepala yinyake ya ku London yakuchemeka The Times yikayowoya kuti Mohamed wakachita vinthu vyapadera chomene mu 2011.

Ivyo vikachitika ivi, vikulongora kuti nyengo zinyake viwoneskero vingawovwira kuti vinthu visinthe. Kweni kasi ntchivichi chikupangiska kuti ŵanthu wachitenge viwoneskero mazuŵa ghano? Ndipo kasi pali nthowa zinyake zakumazgira masuzgo padera pakuchita viwoneskero?

Chifukwa Wuli Ŵanthu Ŵakutemwa Kuchita Viwoneskero Mazuŵa Ghano?

Kanandi ŵanthu ŵakuchita viwoneskero pa vifukwa vyakulondezgapo ivi:

• Kukwiya chifukwa cha umo boma likwendeskera vinthu. Para ŵanthu ŵakuwona kuti boma likuŵachitira ivyo ŵakukhumba, ŵakughanaghanako yayi vyakuchita viwoneskero ndipo para pali masuzgo ŵakuphalira waka mwimiliri wa boma kuti wakaŵayowoyere ku boma. Kweni usange ŵawona kuti ŵaboma ŵakuchita vimbundi kweniso ŵakutemwera mbwenu ŵakwambaso kuchita viwoneskero.

• Para pachitika chinthu chinyake. Kanandi para pachitika chinthu chinyake ŵanthu ŵakuwona kuti ŵakwenera kuchitapo kanthu. Ivyo wakachita Mohamed Bouazizi vikayambiska viwoneskero vinandi chomene ku Tunisia. Mwachiyelezgero, munthu munyake wakulwera wanangwa wa ŵanthu zina lake Anna Hazare wakambiska viwoneskero ivyo vikachitika mu misumba 450 na mu matawuni chifukwa cha kukwiya na vimbundi ivyo vikachitikanga mu charu.

Baibolo likayowoyerathu kale kuti tikukhala “mu nyengo iyo munthu wakuwusa munyake na kumupweteka.” (Mupharazgi 8:9) Vimbundi na vinthu vyambura urunji vyazara chomene mazuŵa ghano kuluska kumanyuma kose. Pasono ŵanthu ŵabenuka kumaso ndipo ŵakumanya makora chomene kuti ŵandyali ŵakuŵapusika waka. Ivyo ŵanthu ŵakuwona mu mafoni, pa intaneti, pa TV kweniso pa wayilesi vikupangiska kuti ŵanthu ŵamanyenge ivyo vikuchitika kulikose ndipo ivi vikupangiska kuti ŵanthu ŵawonenge kuti kuchita viwoneskero ndiyo ni nthowa yiwemi yakumazgira masuzgo

Kasi ni vichi ivyo vyachitika chifukwa cha viwoskero?

Ŵanthu aŵo ŵakukhozgera viwoneskero ŵakuyowoya kuti viwoneskero vyafiska vinthu vyakulondezgapo ivi:

• Vikovwira ŵakavu. Mu 1930 apo ku Chicago, Illinois, U.S.A kukaŵa suzgo likuru la vyachuma, ŵanthu ŵanandi ŵakachimbizgika mu nyumba zawo chifukwa ŵakatondekanga kulipira renti ndipo pamanyuma pa viwoneskero boma likagamura kuti ŵanthu ŵanandi ŵawelere mu nyumba zawo. M’malo mwake ŵanthu ŵanyake awo ŵakachitanga viwoneskero boma likaŵasangira ntchito. Viwoneskero vyakuyana waka vikachitika mu msumba wa New York ndipo vikawovwira kuti ŵanthu 77,000 awo ŵakachimbizgika ŵawelereso mu nyumba zawo.

• Vikawovwira kusintha malango agho ghakakandilizganga ŵanthu ŵanyake. Mu chaka cha 1955 na 1956 ŵanthu ŵafipa mu msumba wa Montgomery ku Alabama, U.S.A., ŵakaleka kukwera mabasi pakukwiya kuti munthu munyake mufipa wakakakika wati wakana kupeleka mpando uwo wakakhalapo mu basi kwa mzungu. Ivi vikapangiska kuti boma lisinthe malango gha umo ŵazungu na ŵafipa ŵakwenera kukhalira mu basi.

• Kuyimiska ntchito yakuzenga. Mu December 2011 mu msumba wa Hong Kong ŵanthu masauzandi ghanandi ŵakachita viwoneskero pakukhumba kuyimiska kuzenga malo ghakupangilako magesi chifukwa chakuwopa kuti vinthu vinyake vinangikenge mu chigaŵa ichi. Pa chifukwa ichi, kuzenga malo agha kukakanizgika.

Ni nyengo zose yayi apo awo ŵakuchita viwoneskero ŵakupasika ivyo ŵakukhumba. Mwachiyelezgero, awo ŵakuŵachitira viwoneskero ŵangasankha kuŵapasa chilango m’malo mwa kuŵapasa ivyo ŵakukhumba. Mwasonosono apa, pulezidenti munyake wa ku charu chinyake ku Middle East wakayowoyapo pa nkhani ya viwoneskero. Iyo wakati: “Ŵanthu awo ŵakuchita viwoneskero ŵakukhumbikwa kuŵawoneska icho chikameta nkhanga mpara.” Ntheura ŵanthu ŵanandi ŵakafwa pachiwoneskero chira.

Nangauli ŵanthu awo ŵakuchita viwoneskero ŵangafiska ivyo ŵakukhumba, kweni pamanyuma pake pakuŵa masuzgo ghanandi. Munthu munyake uyo wakawovwira kufumiskapo uyo wakalamuliranga mu charu chinyake ku African wakaphalira nyuzipepara yinyake kuti: “Apo pulezidenti uyu wakambanga kulamulira, vikawonekanga nga kuti vinthu vyendenge makora, kweni mwaluŵiro vinthu vikalutilira kuhenipirahenipira.”

Kasi pali nthowa yinyake yiwemi padera pakuchita viwoneskero?

Ŵanthu ŵanandi ŵakumanyikwa makora ŵakuwona kuti ni wanangwa wa ŵanthu kuchita viwoneskero. Mwachiyelezgero, mu 1985 pulezidenti wakale zina lake Václav Havel wa charu cha Czech uyo wakakhala mu jele vyaka vinandi chifukwa chakulwera wanangwa wa ŵanthu wakalemba kuti: “Para munthu wakuchita viwoneskera wakwenera kuŵa wakunozgeka kufwa kuti wapanikizgire boma kuti ivyo likuchita ni vyambura kwenelera.”

Ivyo wakayowoya Havel vikulongora waka maghanoghano agho Mohamed Bouazizi na ŵanyake ŵakaŵa nagho. Mwasonosono apa mu charu chinyake ku Asia ŵanthu ŵanandi ŵali kufwa mwakuchita kujiwontcha na moto apo ŵakachitanga viwoneskero vyakulongora kukwiya na umo ŵavisopa na ŵandyali ŵakuchitira vinthu. Pakulongosorapo chifukwa icho ŵanthu aŵa ŵakuchitira nthena, munthu munyake wakaphalira nyuzipepepara yinyake kuti: “Tilije futi kweniso tikukhumba yayi kupweteka ŵanji. Ntheura chipusu icho munthu wangachita nkhujikoma waka.”

Kweni Baibolo likulongosora umo vinthu vyambura ulunji, vimbundi kweniso kukandilizgana vizamumalira. Likuyowoya kuti, Yehova wakhazikiska Boma ilo lili kuchanya ndipo lizamunjira m’malo mwa maboma ghose gha ŵanthu agho ghatondeka ndipo ŵanthu ŵakughachitira waka viwoneskero. Baibolo likayowoyeranthu za uyo wazamuwusa boma ili kuti: “Wazamuthaska mukavu uyo wakulilira wovwiri, wakuyuyuka na yose uyo walije movwiri. Wazamuŵathaska ku kuyuzga na nkhaza.”—Salimo 72:12, 14.

Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakugomezga kuti Ufumu wa Chiuta pera ndiwo ungiziska mutende pa charu cha pasi. (Mateyu 6:9, 10)Lekani ŵakuchitako yayi viwoneskero. Kweni kasi mbunenesko kuti Ufumu wa Chiuta uzamumazga nadi vinthu ivyo vikupangiska ŵanthu kuti ŵachitenge viwoneskero? Vingawoneka nga vingachitika yayi. Ndipouli pali ŵanthu ŵanandi awo ŵakugomezga kuti Ufumu wa Chiuta ndiwo uzamumazga masuzgo. Namwe mungachita makora kuti mufufuze pamwekha kuti mumanye unenesko.