Ivyo Yehova Wakuyowoya Vikufiskika
“N DINE Ciuta, kulije munyake; ndine Ciuta, kulije munyake wakukozgana nane, nkhupharazga vya umaliro kwamba ku mtendeko ndipo na vyapakwamba kuya na ku ivyo vindacitike.” (Yesaya 46:9, 10) Ndimo wakuyowoyera Yehova uyo wakuyowoyerathu vyamunthazi kwambura kuteta.
Munthu walongolerathu pakweru kuti wakutondeka kuyowoya vya munthazi. Kumanya kuti Baibolo ni buku la ucimi, kukwenera kupangiska ŵanthu awo ŵakupenja unenesko kusanda fundo iyo Baibolo likuyowoya yakuti ndakufuma kwa Ciuta. Tiyeni tidumbiskane maucimi ghanyake gha mu Baibolo agho ghali kufiskika kale.
Maufumu Ghakale
Ciuta wakayowoyerathu kuti mitundu ya Edomu, Moabu, na Amoni yizamuparanyika kwamuyirayira. (Yeremiya 48:42; 49:17, 18; 51:24-26; Obadiya 8, 18; Zefaniya 2:8, 9) Kuleka kuŵako kwa ŵanthu aŵa nga ni mitundu, kukulongora unenesko wa Mazgu gha ucimi gha Ciuta.
Mbunenesko kuti munyake wangasuska mwa kuyowoya kuti, waliyose wangayowoyerathu kuti mtundu, nanga ungaŵa wankhongono wuli, uzamuparanyika. Kweni wangaluwa fundo yakuzirwa yakuti Baibolo likalongosolerathu fundo zinyake zakusazgikira. Mwaciyelezgero, likayowoyerathu za umo Babulone wakenera kuthereskekera. Baibolo likayowoyerathu kuti msumba uwu uzamubwanganduka na Ŵamedi, ndiposo kuti ŵasilikari ŵazamulongozgeka na Sayirasi, kweniso kuti mironga iyo yikavikiliranga msumba uwu yizamukamuskika.—Yesaya 13:17-19; 44:27–45:1.
Baibolo lindayowoyepo kuti mitundu panji ŵanthu wose awo ŵakathereskeka ŵalekenge kuŵako kwamuyirayira. Mwakupambana na fundo iyi, Ciuta wakati para Ŵababulone ŵabwangandura msumba wa Yerusalemu, uzamuzengekaso nangauli Ŵababulone ŵakakaka fundo yakuti ŵazga ŵawo ŵazamufwaturikapo yayi. (Yeremiya 24:4-7; 29:10; 30:18, 19) Ucimi uwu ukafiskika ndipo ŵazukuru ŵa Ŵayuda ŵacaliko mpaka muhanya wuno.
Mwakusazgirapo, Yehova wakayowoyerathu kuti caru ca Eguputo cizamuthereskeka na kuleka kuŵa ufumu wa caru cose, kweni pamanyuma pake “camkuzengiwa na ŵanthu nga ndi mazuŵa ghakale.” Pamanyuma pake, ufumu wa caru cose uwu ukenera kuŵa “wakucefyeka.” (Yeremiya 46:25, 26; Ezekiel 29:14, 15) Ucimi uwu nawo ukafiskika nadi. Mwakusazgirapo, Yehova wakacima kuti ufumu wa caru cose wa Girisi uzamuthereskeka, kweni wakayowoyapo yayi kuti mtundu uwu uzamuleka kuŵako. Kasi tikusambirapo vici pa kulekerathu kuŵako kwa maufumu agho Yehova wakayowoyerathu kuti ghazamuleka kuŵako, ndiposo kuŵako kwa maufumu agho Yehova wakayowoyapo yayi kuti ghalekenge kuŵako? Tikusambirapo kuti Mazgu gha Ciuta ghali na ucimi waunenesko ndiposo wakugomezgeka.
Fundo Zinyake Izo Ni Zakuzizwiska
Nga ni umo talongosolera pacanya apa, Yehova wakayowoya fundo zinandi zakukhwaskana na umo Babulone wakenera kubwangandulikira. Mwakuyana waka, pakuyowoya za umo Ture wakenera kubwangandukira, buku la Ezekiel likati malibwe ghake, vinthu vyakupangika na mathabwa, ndiposo fuvu vikenera kuŵikika “pakati pa nyanja.” (Ezekiel 26:4, 5, 12) Ucimi uwu ukafiskika mu 332 B.C.E. apo Alexander Mukuru wakatumira ŵasilikari ŵake kuti ŵagwiliskire nchito vinthu ivyo vikakhalako, caru ca Ture cati cabwanganduka kuti ŵazengere nthowa yakulutira pa cirwa ico naco cikaŵa kuti caparanyika.
Ucimi uwo wuli kulembeka pa Daniel 8:5-8, 21, 22 ndiposo 11:3, 4 nawo wuli na fundo zakuzizwiska zakukhwaskana na “themba la Girisi” ilo likaŵa lakumanyikwa comene. Muwusi uyu wakenera kukomeka pa nyengo iyo muwuso wake ukaŵa wankhongono comene, ndipo pamanyuma, ufumu wake ukenera kugaŵika vigaŵa vinayi ivyo vikenera kuwusika na ŵana ŵake yayi. Pamanyuma pa vilimika 200 ucimi uwu wati walembeka, fumu yamazaza yikazakamanyikwa kuti ni Alexander Mukuru. Mdauko wa caru ukulongora kuti iyo wakafwa mwambura kwenelera ndipo ufumu wake ukagaŵika kwa ŵimiliri ŵake ŵanayi, kupatulako ŵana ŵake.
Ŵakususka ŵakuti ucimi uwu ukwenera kuti ukalembeka pamanyuma pakuti vinthu vyacitika. Nangauli vili ntheura, wonaniso ucimi wa mu buku la Daniel. Para tikuwuwona kuŵa ucimi, tiwonenge kuti fundo zake ni zapadera nadi. Kweni para mukuwuwona nga ni mdauko wakuyelezgera waka wa ucimi, muwonenge kuti palije ukaboni wakukwana wakukhozgera fundo yawo. Usange munthu munyake mupusikizgi uyo wakaŵako nyengo ya Alexander yikati yajumpha wakakhumbanga kupangiska ŵaŵazgi kuti ŵagomezge mdauko wake wakuyezga ucimi, cifukwa wuli wakatondeka kusazgamo fundo yakuti ŵaŵiri mwa ŵana ŵa Alexander ŵazamukhumba kuti ŵakhazikiske ufumu kweni ŵazamukomeka? Cifukwa wuli wakatondeka kulongosora kuti ivi vikenera kucitika vilimika vinandi pambere ŵimiliri wose ŵanayi ŵandakhazikiske maufumu ghawo mu vigaŵa vyakupambanapambana vya ufumu wose wa Alexander? Cifukwa wuli wakatondeka kuyowoyerathu mazina gha fumu yikuru na ŵimiliri ŵake ŵanayi?
Fundo yakuti ucimi wa mu Baibolo ukalembeka pamanyuma pakuti vinthu vyacitika, yaŵapo kwa nyengo yitali kweni njambura ukaboni, ndipo awo ŵakayowoya ni awo ŵakuti kucima vinthu vya munthazi nkhwambura macitiko. Cifukwa cakuti ŵakukana kuzomera kuti Baibolo ni Mazgu gha Ciuta, ŵakukhuŵilizgika kulongosora cilicose mu kaghanaghaniro ka wunthu. Ndipouli, Yehova wali kupeleka ucimi wakukwana kuti walongore kuti ndiyo mweneko wa Baibolo.a
Ucimi wa mu Baibolo ungakhozga cipulikano cinu usange mukulanguruka pa maucimi ghanji ndiposo umo ghakafiskira. Mwalekeraci kuti musambirenge maucimi gha mu Baibolo? Machati agho ghali mu buku la “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial,” mapeji 343 mpaka 346 ghangamovwirani pa nkhani iyi.b Usange mwasankha kulondezga sacizgo ili, sambirani na cilato cakuti mukuzge cipulikano cinu. Mungacimbiliranga cara pakuŵazga. M’malo mwake, ghanaghaniranipo na mtima wakuwonga pa fundo yakuti vyose ivyo Yehova wakuyowoya vikufiskika.
[Mazgu ghamusi]
a Usange mukukhumba kumanya vinandi pa nkhani ya kususka ivyo ŵanthu ŵakuyowoya vyakuti ucimi wa mu Baibolo ukalembeka pamanyuma pakuti vinthu vyacitika kale, wonani buku la Is There a Creator Who Cares About You? mapeji 106 mpaka 111, lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.
b Lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.
[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 24]
FUNDO ZAKAKHALIRO
Ghanaghaniraniposo fundo iyi. Ciuta uyo wakayowoyerathu za kukhazikiskika na kuwa kwa maufumu gha caru cose, ndiyoso mweneko wa fundo za mu Baibolo zakakhaliro. Zinyake mwa fundo izo ni izi:
Mukuvuna ivyo mukumija.—Ŵagalatiya 6:7.
Nkhwa mwaŵi kupa kwakuluska kupokera.—Milimo 20:35.
Kukondwa kweneko kukuthemba pa kukhorweska dankha njara yauzimu.—Mateyu 5:3.
Usange mungalondezga fundo izi mu umoyo winu mungaŵa ŵakusimikizga kuti ni zaunenesko.
[Vithuzithuzi pa peji 22, 23]
Mazgu gha Ciuta ghakayowoyerathu za kuparanyika kwamuyirayira kwa maufumu agha . . .
EDOMU
BABULONE
. . . kweni kupatulako agha
GIRISI
EGUPUTO
[Kulongosora Vithuzithuzi]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
WHO photo by Edouard Boubat
[Cithuzithuzi pa peji 23]
Alexander Mukuru