Longorani Citemwa na Nchindi mwa Kujikora Pakuyowoya
“Imwe namwe yumoza na yumoza, yose watemwenge muwoli wake na wake nga ndi mweneco; ndipo muwoli nayo wacindike mfumu wake.”—ŴAEFESO 5:33.
1, 2. Kasi ni fumbo wuli ilo wose ŵakutengwa panji ŵakutora ŵakwenera kujifumba, ndipo cifukwa wuli?
TIYELEZGERE kuti mwapokera cawanangwa ico ŵacivungilizga makora ndipo ŵalembapo kuti: “Nyamulani Makora.” Ni mwauli umo munyamulirenge cawanangwa ici? Mwaunenesko, muyezgeyezgenge kunyamura makora kuti cileke kusweka. Wuli pakuyowoya za cawanangwa ca nthengwa?
2 Naomi, Muisrayeli uyo wakaŵa cokoro wakati kwa Orpa na Rute: “Yehova wamupeni [cawanangwa] kuti musange cipumulo, yose wa imwe mu nyumba ya mfumu wake.” (Ruth 1:3-9) Pakuyowoya za muwoli muwemi, Baibolo likuti: “Nyumba na usambazi nchiharo [cakufuma] kwa ŵawiske, kweni muwoli wa mtima wa mano wakufumira kwa Yehova.” (Zintharika 19:14) Usange ndimwe wakutora panji wakutengwa, mukwenera kuwona munyinu wa mu nthengwa nga nchawanangwa cakufuma kwa Ciuta. Kasi mukucita naco wuli cawanangwa ico Ciuta wali kumupani?
3. Kasi ni ulongozgi wuli wa Paulosi uwo ŵafumu na ŵawoli ŵakwenera kuwulondezga?
3 Pakulembera Ŵakhristu ŵakale, mpositole Paulosi wakati: “Imwe namwe yumoza na yumoza, yose watemwenge muwoli wake na wake nga ndi mweneco; ndipo muwoli nayo wacindike mfumu wake.” (Ŵaefeso 5:33) Aghanaghanirani umo ŵafumu na ŵawoli ŵangalondezgera ulongozgi uwu pakukhwaskana na kayowoyero.
Cenjerani na “Kanthu Kaheni Kakulankhasa”
4. Ni mwauli umo lulimi lungacitira viwemi panji viheni?
4 Mulembi wa Baibolo Yakobe wakati lulimi ni “kanthu kaheni kakulankhasa” ako ‘nkhakuzura na ulembe wakukoma.’ (Yakobe 3:8) Yakobe wakawumanyanga makora unenesko wakuti: Lulimi lwakulankhasa lukusakaza. Mwambura kukayika, wakayimanyanga makora ntharika ya mu Baibolo iyo yikuyaniska mazgu gha mawara na “kulasa kwa lupanga.” Kweniso, ntharika yeneyiyi yikuyowoya kuti “lulimi lwa wamahara lukucizga.” (Zintharika 12:18) Mwaunenesko, mazgu ghangapweteka panji kucizga. Kasi mazgu ghinu ghakucitaci kwa munyinu wa mu nthengwa? Usange mungamufumba munyinu, kasi wangazgora wuli?
5, 6. Ni vinthu wuli ivyo vikucitiska ŵanji kutondeka kujikora pakuyowoya?
5 Usange kayowoyero kakupweteka kathaza mu nthengwa yinu, mungasintha kuti muyowoyenge makora. Ndipouli, kufwilirapo kungakhumbikwira. Cifukwa wuli? Cifukwa cinyake nchakuti, tikulimbana na thupi lithu ilo ndakwananga. Kwananga uko tili kuhara ndiko kukutilongozga pa umo tikughanaghanira na umo tikuyowoyera kwa yumoza na munyake. Yakobe wakalemba kuti: “Usange munthu walive kukhuŵara mu kayowoyero, ndiyo munthu wakufikapo wakumanyaso kujikora thupi lose.”—Yakobe 3:2.
6 Padera pa kuŵa ŵambura kufikapo, cinyake ico cingacitiska munthu kuti waleke kuyowoya makora ni mbumba iyo wakuliramo. Ŵanji ŵakulira mu mbumba izo ŵapapi ŵakaŵa “ŵanonono, . . . ŵambura kujikora, ŵakali.” (2 Timote 3:1-3) Kanandi ŵana awo ŵakulira mu malo ghanthena ŵakuŵa na nkharo yakuyana waka para ŵakura. Ndipouli, kuŵa wambura kufikapo panji umo wakulira, cikung’anamura kuti munthu waleke kuyowoya makora cara. Kweni kumanya fundo izi, kukutovwira kupulikiska cifukwa ico ŵanji ŵakutondekera kujikora pakuyowoya.
‘Sezgani Mayowoyero Ghaheni’
7. Kasi Petrosi wakang’anamurangaci apo wakaphalira Ŵakhristu kuti ‘ŵasezge . . . mayowoyero ghaheni ghose’?
7 Mwambura kupwelerako ico cayambiska, kayowoyero kakupweteka kakulongora kuti mu nthengwa mulije citemwa na nchindi. Lekani Petrosi wakaphalira Ŵakhristu kuti, ‘ŵasezge . . . mayowoyero ghaheni ghose.’ (1 Petros 2:1) Lizgu la Cigiriki ilo lang’anamulika kuti ‘mayowoyero ghaheni’ likung’anamura ‘kuyowoya mwakunyoza.’ Likuyowoya za ‘kulasa ŵanthu na mazgu.’ Umu ndimo lukucitira lulimi lwa kulankhasa.
8, 9. Nchivici ico cingacitika cifukwa ca kunyozana, ndipo cifukwa wuli ŵakutorana ŵakwenera kukugega?
8 Kuyowoya mwakunyoza kungawoneka ngati nkhuheni viŵi yayi, kweni aghanaghanirani ivyo vikucitika para mfumu panji muwoli wayowoya mwantheura. Para mfumu panji muwoli wangacema munyake kuti cindere, mukata, panji muzukusi cingalongora kuti ŵakucindikana yayi. Izi ni nkhaza nadi. Wuli pakuyowoya fundo izo zingavumbura maubudi gha munyinu? Kasi mazgu ghakuti: “Nyengo zose mukucedwa” panji “Mukunitegherezga yayi” ngakutalulira yayi? Mazgu agha ghangacitiska kuti munyinu wazgore mwakujivikilira. Ndipo ici cingacitiska kuti paŵe kugazgana.—Yakobe 3:5.
9 Cidumbirano ico nchakuzura na kunyozana cikutimbanizga nthengwa, ndiposo cikunanga vinthu. Lemba la Zintharika 25:24 likuti: “Nkhuwemi kukhala mu cingodya pa nyumba pacanya, kwakuluska kukhala nayo mu nyumba mwanakazi wa zawe.” Mazgu agha ghakunenaso ŵafumu awo mbazawe. Nakuti, zgoro la msinjiro la mfumu panji muwoli lingatimbanizga ubwezi wawo, mutepanji lingacitiska mfumu panji muwoli kujipulika kuti wakutemweka yayi, ngwawakawaka. Nchiwemi kujikora pakuyowoya. Kweni kasi ici cingacitika wuli?
‘Kolani Lulimi’
10. Cifukwa wuli kujikora pakuyowoya nkhwakuzirwa?
10 Lemba la Yakobe 3:8, likuti: “Lulimi palije munthu wakumanya kuluzoŵezga.” Ndipouli, tikwenera kuyezgayezga kukora lulimi lwithu. “Usange munthu wakujighanaghanira kuti ngwakusopa para walive kujikora lulimi, kweni wakupusika mtima wake, kusopa kwa munthu uyo nkhwawaka.” (Yakobe 1:26; 3:2, 3) Mazgu agha ghakulongora kuti umo mukuyowoyera na lulimi lwinu ni nkhani yicoko yayi. Kuti lukunanga waka ubwezi winu na munyinu wa mu nthengwa yayi, kweniso lukunanga ubwezi winu na Yehova Ciuta.—1 Petros 3:7.
11. Kasi cingaŵa wuli camacitiko kugega mphindano pambere yindafike paheni?
11 Cingaŵa camahara kuwona umo mukuyowoyera kwa munyinu wa mu nthengwa. Usange pali suzgo, lekani kwenjerwa. Aghanaghanirani umo vikaŵira kwa Yisake na muwoli wake, Rabeka, nga ni umo lemba la Genesis 27:46–28:4 likuyowoyera. “Rabeka wakati kwa Yisake: ‘Vyalema na umoyo wane cifukwa ca ŵanakazi Ŵahiti. Usange Yakobe watora muwoli mu ŵanakazi Ŵahiti wakuŵa nga mbana ŵasungwana ŵa caru cino, kasi umoyo wane tiundicitire ine kawemi kakuŵa wuli?’” Palije apo pakulongora kuti Yisake wakazgora mwaukali. M’malo mwake, ŵakatuma mwana wawo Yakobe kuluta kukatora mwanakazi wakopa Ciuta uyo Rabeka wakakwenyelera nayo yayi. Tiyelezgere kuti mfumu na muwoli ŵapambana. Lekani kunena munyinu kuti ndiyo wabuda, ndipo ici cingawovwira kuti nkhani yicoko yileke kukura. Mwaciyelezgero, m’malo mwa kuyowoya kuti, “Mukucezga nane yayi!” mwalekeraci kuyowoya kuti, “Nkhudokera nga tingaŵa na nyengo yinandi yakucezgera”? Ghanaghanirani za suzgo, kuti munthu yayi. Lekani cizgoŵi cakuti musange uyo waneneska na uyo wabuda. ‘Londezgani vya mtende na vyakukhozgerana,’ likuyowoya ntheura lemba la Ŵaroma 14:19.
Lekani ‘Kuŵaŵa Kose, Kuceruka, na Kukalipa’
12. Kuti tijikore pakuyowoya, kasi tikwenera kulomba vici, ndipo cifukwa wuli?
12 Vinandi vikukhumbikwa pa kukora lulimi kuluska kuwona waka ivyo tikuyowoya. Nakuti, ivyo tikuyowoya vikufuma mu mtima, mulomo yayi. Yesu wakati: “Munthu muwemi mu usambazi uwemi wa mu mtima wake wakufumya ico nchiwemi, ndipo munthu muheni mu usambazi uheni wakufumya ico nchiheni: pakuti ivyo vili kuzara mu mtima ndivyo mulomo wake ukuyowoya.” (Luka 6:45) Mwantheura, kuti mujikore pakuyowoya, mukwenera kulomba nga ni umo wakacitira Davide apo wakati: “Lengani mtima wakutowa mwa ine, A Ciuta, ŵikani mkati mwane mzimu uphya na wakunyoroka.”—Salmo 51:10.
13. Ni mwauli umo kuŵaŵa kose, kuceruka, na kukalipa vingamupangiskira munthu kuyowoya kwambura kujikora?
13 Paulosi wakalangura Ŵaefeso kugega mazgu ghakupweteka pera yayi kweniso ico cikwambiska kayowoyero aka. Wakalemba kuti: “Kuŵaŵa kose, na kuceruka, na kukalipa, na kukoromoka, na kutuka, viwuskikeko kwa imwe pamoza na kutokota kose.” (Ŵaefeso 4:31) Wonani kuti pamanyuma pa kuyowoya mazgu ghakuti “kukoromoka na kutuka,” Paulosi wakazunura “kuŵaŵa kose na kuceruka na kukalipa.” Kuceruka uko kukuŵa mukati mwa munthu ndiko kukucitiska kuyowoya vyakupweteka. Ntheura, jifumbani kuti: ‘Kasi nkhusunga cigwinini na ukali mu mtima wane? Kasi ndine “wambembe”?’ (Zintharika 29:22) Usange ndimo viliri na imwe, lombani wovwiri kwa Ciuta kuti mumazge mikhaliro iyi nakuti muŵe wakujikora. Lemba la Salmo 4:4 likuti: “Kalipani kweni muleke kwananga. Yowoyani mu mtima winu pa vitara vinu ndipo mukhale cete.” Usange mukwamba kuphya mtima ndipo mukopa kuti mungajikora yayi, mungacita makora kulondezga ulongozgi uwo ukusangika pa lemba la Zintharika 17:14 apo pakuti: “Leka makani [panji fumapo] yindayambe mphindano.” Nchiwemi kufumapo mpaka pajumphe kanyengo.
14. Ni mwauli umo kusunga vyakusingo kukunangira nthengwa?
14 Nchipusu yayi kujikora para takalipa, comenecomene para ukali wamba na ivyo Paulosi wakucema kuti “kuŵaŵa kose.” Lizgu la Cigiriki ilo Paulosi wakazunura apa lalongosoreka kuti, “mzimu wa kusunga cakusingo uwo ukukana kuwezgerapo mtende” na ‘kacitiro ka kusunga uheni.’ Nyengo zinyake ukali ungalutilira pakati pa mfumu na muwoli nga ni umo ghakuŵira matutu. Mungatinkhana usange mundamazge makora nkhani yinu. Kweni nkhwawaka kukumbuska vinthu ivyo vili kucitika kale. Nchiwemi kuluwako waka ivyo vili kubudika kale. Para munyinu wabuda, ndipo mwamugowokera, nchiwemi yayi kukumbukaso. Citemwa ‘kuti cikukonthora uheni cara.’—1 Ŵakorinte 13:4, 5.
15. Nchivici ico cingawovwira awo ŵali na cizgoŵi ca kuyowoya mazgu ghaukali kusintha kayowoyero kawo?
15 Wuli usange mukakulira mu mbumba iyo mukaŵa kayowoyero kaheni ndipo muli kuzgoŵera? Para ni nthena mungasintha. Nakuti mwasintha kale nkharo zinyake mu umoyo winu izo mwasimikizga kuti mungacitaso yayi. Ni mpha apo muŵikenge mphaka pa nkhani ya kayowoyero? Kasi mulekenge pambere mundabudiske? Mungacita makora kupulikira mazgu gha pa lemba la Ŵaefeso 4:29 apo pakuti: “Kayowoyero kose kaheni kangafumanga mu mulomo winu.” Kuti mucite ntheura, ‘muvuleko munthu mukoloŵere pamo na milimo yake, ndipo muvware munthu muphya, uyo wakuzgoka muphya ku kumanyiska wakulingana na cikozgo ca Uyo wakamulenga.’—Ŵakolose 3:9, 10.
Wupu Ngwakukhumbikwa
16. Cifukwa wuli cilango ca kuleka kuyowoyeskana cikunanga nthengwa?
16 Para mfumu panji muwoli waleka kuyowoya na munyake, nkhani yingamara yayi ndipo vinthu vinganangika. Ici nchilango ciwemi yayi cifukwa cingakwiyiska panji kukhuŵazga munyinu. Nakuti, kuleka kuyowoyeskana kungamazga masuzgo yayi. M’malo mwake, ghakusazgikira. Muwoli munyake wakayowoya kuti: “Para tayamba kuyowoyeskana, tikuluwa kudumbiskana za suzgo ilo likaŵapo.”
17. Kasi Ŵakhristu awo ŵali na masuzgo mu nthengwa ŵangacita wuli?
17 Para pali masuzgo mu nthengwa, palije nthowa yakudumura ya kughamazgira. Lemba la Zintharika 15:22 likuti: “Kwambura wupu vinthu kuti vikwenda makora cara, kweni mu unandi wa ŵa wupu vikukhozgeka.” Mukwenera kukhala pasi na kudumbiskana na munyinu wa mu nthengwa. Mulimose umo vingaŵira, tegherezgani makora para munyinu wakuyowoya. Usange nchamacitiko yayi kucita ntheura, mwalekeraci kupenja wovwiri ku ŵalara mu mpingo? Iwo ŵakumanya Malemba ndipo ŵali kuzgoŵera kulondezga fundo za mu Baibolo. Ŵanalume aŵa ŵali “nga ndi malo ghakubisamamo mphepo na kudinganyamo cimphupulu.”—Yesaya 32:2.
Mungatonda Nkhondo
18. Kasi ni suzgo wuli ilo lalongosoreka pa lemba la Ŵaroma 7:18-23?
18 Kukora lulimi nkhwakusuzga. Ndimo viliriso na vyakucita vithu. Pakuyowoya za suzgo ilo mpositole Paulosi wakaŵa nalo, iyo wakalemba kuti: “Nkhujimanya kuti mwa ine (nkhunena thupi lane) mukukhala kanthu kawemi cara, pakuti khumbo lakucitira uwemi liri nane, kweni nkhongono ndizo cara. Cifukwa uwemi uwo nkhukhumba kuti nkhuwucita cara, kweni uheni uwo ndilive ndiwo nkhucita. Usange ico nkhuwura kucikhumba ndico nkhucita, ipo kuti ndineso nkhucicita cara, kweni nkhwananga uko kukukhala mwa ine.” Cifukwa ca ‘dango la kwananga ilo liri mu viŵaro vithu,’ tikugwiliskira nchito lulimi lwithu na viŵaro vinyake vya thupi mwambura kwenelera. (Ŵaroma 7:18-23) Kweni tikwenera kumazga suzgo ili ndipo tingacita ntheura na wovwiri wa Ciuta.
19, 20. Ni mwauli umo ciyelezgero ca Yesu cingawovwilira ŵafumu na ŵawoli kukora lulimi lwawo?
19 Mu ubwezi uwo muli citemwa na nchindi, mukuŵavya nkhani zawakawaka ndiposo mazgu ghaukali. Aghanaghanirani ciyelezgero ca Yesu Khristu pa nkhani iyi. Yesu wakayowoyanga mwakunyoza yayi ku ŵasambiri ŵake. Nanga paŵe pa usiku waumaliro wa umoyo wake wa pa caru capasi peneapo ŵasambiri ŵake ŵakagazgananga kuti mulara ni njani, Mwana wa Ciuta wakaŵakalipira yayi. (Luka 22:24-27) Baibolo likuti: “Ŵafumu, temwani ŵawoli ŵinu, umo Khristu nayo wakatemwera Ekleziya ndipo wakajipelekera ilo.”—Ŵaefeso 5:25.
20 Wuli pakuyowoya za muwoli? Wakwenera ‘kucindika mfumu wake.’ (Ŵaefeso 5:33) Kasi muwoli uyo wakucindika mfumu wake, wangamuyowoyera mazgu ghakukalipa na ghamsinjiro? “Nkhukhumba kuti mumanye kuti mutu wa munthu yose ndi Khristu,” wakalemba ntheura Paulosi, “ndipo mutu wa mwanakazi ndi mfumu wake, ndipo mutu wa Khristu ndi Ciuta.” (1 Ŵakorinte 11:3) Ŵawoli ŵakwenera kujilambika ku ŵafumu ŵawo nga ndi Khristu ku Mutu wake. (Ŵakolose 3:18) Nangauli palije munthu wambura kufikapo uyo wangalondezga Yesu fikepo, kweni kuyezgayezga ‘kulondezga malwayo ghake’ kungawovwira ŵafumu na ŵawoli kutonda nkhondo ya kuleka kugwiliskira nchito makora lulimi.—1 Petros 2:21.
Kasi Mwasambira Vici?
• Ni mwauli umo lulimi ulo ndwakulankhasa lunganangira nthengwa?
• Cifukwa wuli lulimi ndwakusuzga kulukora?
• Nchivici cikutovwira kuti tijikore pakuyowoya?
• Kasi mukwenera kucitaci para muli suzgo mu nthengwa?