Maukwati Agho Ngakucindikika Pamaso pa Ciuta na Ŵanthu
“Kukaŵa nthengwa mu Kana . . . Yesu nayo wakacemeka ku nthengwa pamoza na ŵasambiri ŵake.”—YOHANE 2:1, 2.
1. Kasi nkhani ya Yesu apo wakaŵa ku Kana yikutiphaliraci?
YESU, anyina, na ŵanji mwa ŵasambiri ŵake ŵakamanyanga kuti ukwati wakucindikika wa ŵanthu ŵa Ciuta ukuŵa wakukondweska. Khristu wakapangiska ukwati unyake kuŵa wapadera mwa kucita munthondwe wake wakwamba, ico cikapangiska ukwati uwo kuŵa wakukondweska. (Yohane 2:1-11) Panji muli kusangwapo na maukwati gha Ŵakhristu awo ŵakukhumba kuteŵetera Yehova na kuŵa ŵakukondwa mu nthengwa yawo. Panji mukukhumba kuti namwe ukwati winu ndimo uzakaŵire panji movwire mubwezi winu kuti wazakaŵe na ukwati wakukondweska. Kasi mungacita wuli kuti uzakaŵe wakukondweska?
2. Kasi Baibolo likulongosora vici vyakukhwaskana na maukwati?
2 Ŵakhristu ŵawona kuti ulongozgi uwo wuli mu Mazgu ghakupelekeka na Ciuta ukovwira comene para mwanalume na mwanakazi ŵakunozgekera kutorana. (2 Timote 3:16, 17) Mbunenesko kuti mu Baibolo mulije ndondomeko ya ivyo vikwenera kucitika pa ukwati wa Ŵakhristu. Ici nchakupulikikwa cifukwa mitheto ya ŵanthu na malango gha boma vikupambana kuyana na malo ndiposo nyengo. Mwaciyelezgero, kale Ŵaisrayeli ŵakaŵavya ndondomeko yeneco ya ivyo vikeneranga kucitika pa ukwati. Para zuŵa lakutorana lakwana, mwanalume wakatoranga mwanakazi na kumunjizga mu nyumba yake panji ya awiske. (Genesis 24:67; Yesaya 61:10; Mateyu 1:24) Para ŵacita nthena pamaso pa ŵanthu ndikuti ŵakwatiska. Pakaŵavyanga ivyo vikucitika pa maukwati ghanandi mazuŵa ghano.
3. Kasi ku Kana kukaŵa vici apo Yesu wakawovwirapo?
3 Para vyacitika nthena, Ŵaisrayeli ŵakatenge ukwati wacitika. Pamanyuma pake, nyengo zinyake pakaŵanga ciphikiro ca nthengwa, nga ni ico cikuyowoyeka pa Yohane 2:1. Mabaibolo ghanandi ghakung’anamura vesi ili kuti: “Kukaŵa ukwati ku Kana.” Kweni mazgu gheneko gha Cigiriki ghakuyowoya makora kuti “ciphikiro ca nthengwa” panji “ciphikiro ca ukwati.”a (Mateyu 22:2-10; 25:10; Luka 14:8) Apa vikulongora makora kuti Yesu wakaŵapo pa ciphikiro ca ukwati Waciyuda ndipo wakawovwirapo kuti uŵe wakukondweska. Kweni fundo yikuru apa njakuti, ivyo vikacitikanga pa ukwati mu nyengo ya Yesu vikupambana na lero.
4. Kasi Ŵakhristu ŵanyake ŵakusankha kuŵa na ukwati wa mtundu wuli, ndipo cifukwa wuli?
4 Mu vyaru vinandi mazuŵa ghano, Ŵakhristu awo ŵakukhumba kutorana ŵakwenera kulondezga malango ghanyake. Para ŵaghalondezga, ŵangakwatiska mu nthowa yiliyose yakuzomerezgeka. Ŵangaŵa na ukwati wa ŵanthu ŵacoko waka, wakulongozgeka na mweruzgi, mulara wa msumba, panji mteŵeti wa cisopo wakuzomerezgeka na Boma. Ŵanyake ŵakusankha kukwatiska mu nthowa iyi. Ŵakucema mbumba panji ŵabwezi ŵawo Ŵacikhristu ŵacoko waka kuti ŵazakaŵe ŵakaboni pa nthengwa yawo panji kuti ŵazakakondwere nawo lumoza pa nyengo yakuzirwa iyi. (Yeremiya 33:11; Yohane 3:29) Mwakuyana waka, Ŵakhristu ŵanyake ŵangasankha kuleka kuŵa na ciphikiro cikuru ca ukwati, ico cingakhumbikwira kunozgekera nyengo yitali ndiposo ndarama zinandi. Kweni ŵakunozga waka cakurya na kulyera lumoza na ŵa mu mbumba yawo ndiposo ŵabwezi ŵawo. Kwali tisankhenge ukwati wa mtundu wuli, ico tikwenera kumanya nchakuti Ŵakhristu ŵanyake ŵakukhwima ŵangaŵa na maghanoghano ghakupambana na ghithu.—Ŵaroma 14:3, 4.
5. Cifukwa wuli Ŵakhristu ŵanandi para ŵakutorana ŵakukhumba kuti payowoyeke nkhani ya ukwati, ndipo yikulongosora vici?
5 Ŵakutorana ŵanandi Ŵacikhristu ŵakusankha kuti pa ukwati wawo paŵe nkhani yakufuma mu Baibolo.b Ŵakumanya kuti Yehova ndiyo wakambiska nthengwa ndipo mu Mazgu ghake muli ulongozgi wa umo nthengwa yingakholera ndiposo umo ŵakutorana ŵangaŵira ŵakukondwa. (Genesis 2:22-24; Marko 10:6-9; Ŵaefeso 5:22-33) Ndipo ŵakutorana ŵanandi ŵakukhumba kuti ŵabwezi ŵawo Ŵacikhristu na ŵa mu mbumba yawo ŵakondwere nawo lumoza. Kweni kasi tikwenera kughawona wuli malango ghakupambanapambana gha boma, ndondomeko yake, ndiposo malango gha mu cikaya? Nkhani iyi yilongosorenge ivyo vikucitika mu vigaŵa vyakupambanapambana. Vinyake ivyo vilongosorekenge vipambanenge na ivyo mukumanya panji ivyo vikucitika kukwinu. Ndipouli, muwonenge vinthu vinyake ivyo vikuyana, ndiposo fundo zinyake izo ni zakuzirwa kwa ŵateŵeti ŵa Ciuta.
Nthengwa Yakucindikika Ni Iyo Yacitika Mwakulondezga Malango
6, 7. Cifukwa wuli pakutorana tikwenera kulondezga malango gha boma, ndipo tingaghalondezga wuli?
6 Nangauli Yehova ndiyo wakambiska nthengwa, kweni maboma gha ŵanthu ghali na mazaza pa ivyo awo ŵakukhumba kutorana ŵakucita. Ici nchakwenelera. Yesu wakati: “Vya Kesare pelekani kwa Kesare, ndipo vya Ciuta kwa Ciuta.” (Marko 12:17) Ndipo mpositole Paulosi nayo wakapeleka ulongozgi wakuti: “Ŵanthu wose ŵaŵalambire ŵamazaza ŵalara; cifukwa palive wamazaza kweni mweneuyo ngwa Ciuta; ndipo ŵamazaza awo ŵaliko ŵali kwimikika na Ciuta.”—Ŵaroma 13:1; Tito 3:1.
7 Mu vyaru vinandi, Kesare, panji ŵalara ŵa maboma, ndiwo ŵakuwona uyo ngwakwenelera kutora panji kutengwa. Mwantheura, para Ŵakhristu ŵaŵiri ŵasankha kutorana ndipo palije cifukwa ca mu Malemba cakuŵatondeska, ŵakwenera kulondezga comene malango gha mu caru cawo. Kulondezga malango kungasazgapo kutora muchato, kupulikira dango lakuti mwimiliri wa boma waŵakwatiske, panji kulembeska nthengwa. Apo Kesare Augusto wakati ŵanthu ŵa mu caru cose “ŵalembeke,” Mariya na Yosefe ŵakapulikira. Ŵakaluta ku Betelehemu ‘kukalembeka.’—Luka 2:1-5.
8. Kasi nthengwa yikukhozgeka wuli, ndipo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakulongora wuli kuti ŵakupulikiska fundo iyi?
8 Para Ŵakhristu ŵaŵiri ŵatorana mwakulondezga malango, Ciuta wakuŵawona kuŵa thupi limoza. Mwantheura, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakucita ukwati kanandinandi pa nthengwa yimoza yayi, nesi kuwelezga vilapo, nga umo ŵanji ŵakucitira para ŵakhala vilimika 25 panji 50 mu nthengwa. (Mateyu 5:37) (Machalichi ghanyake ghakuyikana nthengwa iyo yacitika mwakulondezga ndondomeko ya boma. Ŵakuti ni nthengwa yakwenelera yayi usange wasembe panji muliska wandayitumbike panji kukwatiska.) Mu vyaru vinandi, boma likupa mazaza mteŵeti wa Ŵakaboni ŵa Yehova kuti wakwatiskenge nthengwa. Para ici cingacitika, iyo wangatemwa kukwatiska na kuyowoya nkhani ya nthengwa pa Nyumba ya Ufumu. Agha ndigho ni malo gha kusopa kwaunenesko ndipo ndigho ngakwenelera kuyowoyerapo nkhani ya nthengwa, iyo Yehova Ciuta wakambiska.
9. (a) Para nthengwa njakulongozgeka na boma, kasi ŵakutorana Ŵacikhristu ŵangasankha kucitaci? (b) Kasi ŵalara ŵa mpingo ŵangakhwaskika wuli pakunozgekera ukwati?
9 Mu vyaru vinyake, muli dango lakuti ŵanthu ŵakwatiskirenge pa ofesi ya boma, nga ni mu holo ya boma, panji pamaso pa mwimiliri wa boma. Kanandi Ŵakhristu ŵakulondezga dango ili, ndipo pamanyuma pake, ŵakuŵa na nkhani ya ukwati pa Nyumba ya Ufumu, mu zuŵa lenelilo panji namacero ghake. (Ŵangatemwa yayi kuti zuŵa la ukwati na la nkhani ya mu Baibolo vitalikirane comene, pakuti mbakutorana pamaso pa Ciuta na ŵanthu, kusazgapo mpingo Wacikhristu.) Usange awo ŵatoranenge ŵakukhumba kuti nkhani ya ukwati wawo yizakayowoyekere mu Nyumba ya Ufumu ya mpingo unyake, ŵakwenera kupempherathu ku Komiti ya Uteŵeti ya Mpingo uwo. Ŵalaŵiliri aŵa ŵakwenera kuwona usange awo ŵatoranenge ŵali na lumbiri luwemi, na kuwoneseska kuti ukwati uleke kutimbanizga nyengo ya maungano pa Nyumba ya Ufumu. (1 Ŵakorinte 14:33, 40) Ŵakweneraso kuwona ivyo ŵakutorana ŵangapempha kuti ŵatoweskere mu Nyumba ya Ufumu pakunozgekera ukwati, na kuwona usange pazamukhumbikwira cipharazgo cakukhwaskana na ivyo vizamucitikiramo.
10. Usange boma ndilo likakwatiska nthengwa, kasi nkhani ya ukwati yikwenera kuyowoyeka wuli?
10 Mulara uyo wakuyowoya nkhani ya ukwati wakwenera kuyowoya mwaubwezi, mwakukhozga, ndiposo mwanchindi. Para mwimiliri wa boma wali kukwatiska kale nthengwa iyi, muyowoyi wakwenera kulongosora kuti ŵanthu aŵa ŵali kutorana mwakulondezga dango la Kesare. Usange ŵakalapa yayi vilapo pa nyengo iyo ŵakakwatiskiranga ku boma, ŵangacita ntheura pa nyengo ya nkhani.c Usange ŵakalapa kale kweni ŵakukhumba kulapa pamaso pa Yehova na mpingo, ŵangacita ntheura, kweni pakuyowoya ŵalongore kuti ŵakacita kale ici, kulongora kuti Ciuta wali ‘kuŵagumanya’ kale.—Mateyu 19:6; 22:21.
11. Kasi ŵanthu ŵakutorana wuli mu vyaru vinyake, ndipo nkhani ya ukwati yikuyowoyeka wuli?
11 Mu vigaŵa vinyake, mulije dango lakuti paŵenge vyakucitika vinyake para ŵanthu ŵakutorana, nanga pangaŵa pamaso pa mwimiliri wa boma. Para awo ŵatoranenge ŵapeleka waka mafomu agho ŵasayina kwa uyo ŵakulembeskako nthengwa ndikuti ŵatorana. Pamanyuma, wakuŵapa muchato. Para ŵapika waka muchato, ŵanthu aŵa ŵakuŵa paufumu na pauwoli, ndipo nthengwa yawo yikwambira pa zuŵa lenelili. Nga ni umo tawonera pacanya apa, para ŵanthu aŵa ŵatorana waka pakwenera kuŵa nkhani yakufuma mu Baibolo iyo mbali ŵakukhwima mwauzimu wakwenera kuyowoyera pa Nyumba ya Ufumu. Iyo wakwenera kumanyiska ŵategherezgi kuti ŵanthu aŵa mbakutorana cifukwa ŵalembeska nthengwa. Para paŵenge vilapo, vikwenera kucitika mwakulondezga ivyo vyayowoyeka mu ndime 10 na futunoti yake. Wose awo ŵiza pa Nyumba ya Ufumu ŵakondwe nawo lumoza ŵakutorana aŵa, na kusanga candulo na ulongozgi wakufuma mu Mazgu gha Ciuta uwo ukupelekeka.—Sumu ya Solomon 3:11.
Nthengwa za mu Cikaya na za Boma
12. Kasi nthengwa yakucitika mwakulondezga dango la mu cikaya ni nji, ndipo nchiwemi kucitaci para yacitika waka?
12 Mu vyaru vinyake, ŵanthu ŵakutorana mwakulondezga dango la mu cikaya cawo. Ici cikung’anamura kuti ŵakukhalira waka lumoza yayi, nesi kuŵa pa nthengwa iyo ŵanthu mu vigaŵa vinyake ŵakuyiwona kuti njiwemi waka kweni njambura kuzomerezgeka na dango.d Kweni tikunena nthengwa iyo yikucitika mwakulondezga dango lakumanyikwa makora mu cikaya. Ici cikusazgapo kupeleka panji kupokera maloworo, agho para ghapelekeka ndikuti nthengwa yawo njakuzomerezgeka na dango ndiposo Malemba. Boma likuwona nthengwa ya mtundu uwu kuŵa yakukwana na yakuzomerezgeka. Pamanyuma pake, cikuŵa camacitiko kulembeska nthengwa ya mtundu uwu, ndipo usange ŵakutorana ŵacita ici, ŵangapokera muchato ku boma. Kulembeska nthengwa kungavikilira ŵakutorana panji kuvikilira mwanakazi para mfumu wake wafwa. Kweniso kungavikilira ŵana. Mpingo ukwenera kuciska waliyose uyo wacita nthengwa ya mu cikaya kuti wakalembeske luŵiro nthengwa yake. Vikuwoneka kuti mu Dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi, ŵakalembeskanga nthengwa ndiposo para mwana wababika.—Mateyu 1:1-16.
13. Para nthengwa yakulondezga dango la mu cikaya yacitika, kasi ni vici vikwenera kuyowoyeka mu nkhani ya ukwati?
13 Ŵanthu awo ŵatorana mwakulondezga dango la mu cikaya ŵakuŵa paufumu na pauwoli para nthengwa iyi yacitika. Nga umo tawonera pacanya apa, Ŵakhristu awo ŵakucita nthengwa ya mtundu uwu ŵangatemwa kuŵa na nkhani ya ukwati na kulapa vilapo pa Nyumba ya Ufumu. Para ici cacitika, muyowoyi wangaphalira ŵategherezgi kuti ŵanthu aŵa ŵali kutorana kale mwakukolelerana na dango la Kesare. Nkhani yikwenera kuyowoyeka kamoza pera. Pali nthengwa yimoza, yeneiyo yikacitika mwakulondezga dango la mu cikaya, mwantheura, nkhani ya mu Malemba nayo yikwenera kuyowoyeka kamoza. Usange nyengo ya ukwati na ya nkhani yindatalikirane comene, panji vyose viŵiri vyaŵako mu zuŵa limoza, cikupangiska kuti nthengwa Yacikhristu yiŵe yakucindikika mu cikaya.
14. Kasi Mkhristu wangacita wuli usange pali mwaŵi wakuti wangacita ukwati wa mu cikaya na wa boma?
14 Mu vyaru ivyo nthengwa yakucitika mwakulondezga dango la mu cikaya yikuŵa yakuzomerezgeka, ŵanthu ŵangakwatiskaso mwakulondezga ndondomeko ya boma. Kanandi nthengwa yakulongozgeka na boma yikucitikira pamaso pa mwimiliri wa boma, ndipo pakuŵa kulapa vilapo na kulembeska muchato. Ŵakhristu ŵanyake ŵakutemwa nthengwa ya ku boma kuluska ya mu cikaya. Palije cifukwa cakucitira ndondomeko zose ziŵiri, cifukwa yiliyose njakuzomerezgeka. Ivyo vyayowoyeka mu ndime 9 na 10 vyakukhwaskana na nkhani ya ukwati na vilapo, vingagwiraso nchito pa ukwati wa mtundu uwu. Cakuzirwa nchakuti ŵanthu ŵatorane mu nthowa iyo njakucindikika pamaso pa Ciuta na ŵanthu.—Luka 20:25; 1 Petros 2:13, 14.
Lutilirani Kucindikana mu Nthengwa
15, 16. Kasi nchindi zikwenera kulongoreka wuli pa nthengwa?
15 Apo suzgo yikawuka mu nthengwa ya themba la ku Persia, mulara wa awo ŵakamupanga fundo, zina lake Memukan, wakapeleka ulongozgi uwo ngwakovwira. Wakati: ‘Ŵanakazi wose ŵacitire ulemu ŵafumu ŵawo.’ (Esther 1:20) Mu nthengwa za Ŵakhristu, dango ili likwenera kucita kufuma kwa themba yayi; ŵanakazi ŵakwenera kucindika ŵafumu ŵawo. Ŵafumu Ŵacikhristu nawo ŵakwenera kucindika ŵawoli ŵawo na kuŵalumba. (Zintharika 31:11, 30; 1 Petros 3:7) Tikwenera kuzakamba kucindika nthengwa yithu para takhala vilimika vinandi yayi. Kweni tikwenera kwamba para tatorana waka, enya, kufuma pa zuŵa la ukwati kuya munthazi.
16 Pa zuŵa la ukwati, ni mwanalume na mwanakazi pera yayi awo ŵakwenera kulongora nchindi. Para mulara Wacikhristu wazamudumba nkhani ya ukwati, nkhani nayo yikwenera kuyowoyeka mwanchindi. Yikwenera kuyowoyekera awo ŵakutorana. Kuti muyowoyi waŵacindike, waleke kusazgamo milangwe, na vidokoni vya ŵanthu. Waleke kusazgamo maghanoghano ghake na umo iyo wakuwonera vinthu, ivyo vingakhuŵazga ŵakutorana na ŵategherezgi. Kweni wakwenera kuyowoya mwaubwezi ndiposo mwakukhozga, comene wayowoye umo Mwambiski wa nthengwa wakuyiwonera, na ulongozgi wakuzirwa uwo wakupeleka. Enya, para mulara wayowoya nkhani ya ukwati mwanchindi, nthengwa yicindikenge Yehova Ciuta.
17. Cifukwa wuli ukwati wa Ŵakhristu ukwenera kulondezga malango gha mu caru?
17 Mu nkhani iyi mukwenera kuti mwawona fundo zinandi zakukhwaskana na nthengwa yakuzomerezgeka. Fundo zinyake zikwenera kuti zikupambana na ivyo vikucitika kukwinu. Ndipouli, tose tikwenera kumanya uwemi wakuti ukwati wa Ŵakaboni ŵa Yehova ucindikenge malango gha mu caru, nga umo Kesare wakukhumbira. (Luka 20:25) Paulosi wakuticiska kuti: “Muŵape wose vyakuŵenelera: sonkho uyo sonkho yikumwenelera; muthulo uyo muthulo ukumwenelera; . . . nchindi uyo nchindi zikumwenelera.” (Ŵaroma 13:7) Enya, nchiwemi kuti kwambira waka pa zuŵa la ukwati, Ŵakhristu ŵacindikenge ndondomeko iyo Ciuta waŵika mazuŵa ghano.
18. Nchivici ico ŵanyake ŵakucita pamanyuma pa ukwati ico tikwenera kuciwona makora, ndipo ulongozgi tizamuwusanga nkhu?
18 Pamanyuma pa maukwati ghanandi gha Ŵakhristu, pakuŵa nchezgo, ciphikiro, kurya cakurya, panji kusangwa. Kumbukirani kuti Yesu wakasankha kuluta ku ciphikiro cinyake ca mtundu uwu. Usange pali ciphikiro ca mtundu uwu, kasi ulongozgi wa mu Baibolo ungatovwira wuli kuti naco cicindike Ciuta na kuleka kunanga zina la awo ŵatorana ndiposo mpingo Wacikhristu? Nkhani yakulondezgapo yizamuzgora fumbo ili.
[Mazgu ghamusi]
a Mazgu gheneghagha ghangang’anamuraso ciphikiro ico ncha nthengwa yayi.—Esther 9:22.
b Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakugwiliskira nchito autilayini ya nkhani ya ukwati ya maminiti 30, ya mutu wakuti: “Ukwati Wakucindikika Pamaso pa Ciuta.” Yikulongosora ulongozgi wa mu Malemba, wakufuma mu buku la Chinsinsi cha Chimwemwe cha Banja (Umo Mbumba Yingaŵira Yacimwemwe) na mabuku ghanyake gha Ŵakaboni ŵa Yehova. Ulongozgi uwu ukovwira comene awo ŵakutorana na wose awo ŵiza pa ukwati.
c Kulekapo kwekha usange mu caru cinu ŵakugwiliskira nchito vilapo vinyake, pali vilapo vyakulondezgapo ivi, ivyo vikucindika Ciuta. Mwanalume wakuyowoya kuti: “Ine [zina la mwanalume] nkhutora iwe [zina la mwali] kuŵa muwoli wane wakukwatiska, wamwene iwe nizamukutemwa na kukondwera nawe mwakukolerana na dango la Ciuta leneilo liri mu Malemba Ghatuŵa kulazga ku ŵafumu Ŵacikhristu, nyengo yose yeneiyo tose taŵaŵiri tiŵirenge na umoyo pa caru capasi mwakukolerana na manozgero gha Ciuta gha nthengwa.” Mwali wakuyowoya kuti: “Ine [zina la mwali] nkhutengwa kwa imwe ŵa [zina la mwanalume] kuŵa mufumu wane wakukwatiska, mwaŵene imwe nizamumutemwani na kukondwera namwe na kumucindikani comene, mwakukolerana na dango la Ciuta leneilo liri mu Malemba Ghatuŵa kulazga ku ŵawoli Ŵacikhristu, nyengo yose yeneiyo tose taŵaŵiri tiŵirenge na umoyo pa caru capasi mwakukolerana na manozgero gha Ciuta gha nthengwa.”
d Gongwe la Mulinda la Cingelezi la Meyi 1, 1962, peji 287, likulongosora nthengwa iyo ŵanthu ŵakukhalira lumoza kwambura kutorana mwakulondezga malango.
Kasi Mukukumbuka?
• Cifukwa wuli tikwenera kupwelelera malango gha boma ndiposo ivyo Baibolo likuyowoya pakukhwaskana na maukwati?
• Para mwimiliri wa boma ndiyo waŵakwatiska, kasi Ŵakhristu ŵangasankha kuŵa na vici pamanyuma pake?
• Cifukwa wuli nkhani za ukwati zikuyowoyekera pa Nyumba ya Ufumu?
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Mu Israyeli wakale, para zuŵa lakutorana lakwana, mwanalume wakatoranga mwanakazi na kumunjizga mu nyumba yake panji ya awiske
[Cithuzithuzi pa peji 15]
Pamanyuma pa nthengwa yakulondezga dango la mu cikaya, Ŵakhristu ŵangatemwa kuŵa na nkhani pa Nyumba ya Ufumu