Longorani Kuti Muli na Cipulikano mu Umoyo Winu
“Cipulikano . . . , usange cilive milimo, nchakufwa apa cili pa cekha.”—YAKOBE 2:17.
1. Cifukwa wuli Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakawoneseska kuti ŵaŵe na cipulikano pamoza na milimo?
ŴAKHRISTU ŵakwambilira ŵanandi ŵakalongora cipulikano kwizira mu milimo yawo. Musambiri Yakobe wakaciska Ŵakhristu wose kuti: “Muŵenge ŵakughacita mazgu, ŵakughapulika waka cara.” Wakasazgirapo kuti: “Nga ndi umo thupi padera pa mzimu ndakufwa, ntheuraso nchakufwa cipulikano padera pa milimo.” (Yakobe 1:22; 2:26) Pakati pajumpha vilimika 35 kufuma apo Yakobe wakalembera mazgu agha, Ŵakhristu ŵanandi ŵakalutilira kulongora cipulikano cawo mwakucita milimo yakwenelera. Kweni cacitima nchakuti ŵanyake ndimo ŵakacitiranga yayi. Yesu wakalumba mpingo wa mu Smurna, kweni wakaphalira ŵanthu ŵanandi mu mpingo wa mu Sardesi kuti: ‘Nkhumanya milimo yinu, kuti muli na zina lakuti muli ŵamoyo, kweni muli ŵakufwa.’—Civumbuzi 2:8-11; 3:1.
2. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kujifumba mafumbo wuli pakuyowoya za cipulikano cawo?
2 Kweniso Yesu wakaciska ŵanthu ŵa mu Sardesi, na wose awo ŵakeneranga kuzakaŵazga mazgu ghake kuti ŵalongore citemwa cawo cakudanga ku unenesko, na kuŵa maso mwauzimu. (Civumbuzi 3:2, 3) Waliyose wa ise wangajifumba kuti: ‘Wuli pakuyowoya za milimo yane? Kasi ivyo nkhucita vikulongora kuti nkhufwilirapo kulongora kuti nili nadi na cipulikano, nanga ni para nili mu uteŵeti wa m’munda yayi panji pa maungano gha mpingo?’ (Luka 16:10) Pali vinthu vinandi pa umoyo withu ivyo tingadumbiskana, kweni tiyeni tidumbiskane waka cimoza: nyengo ya nchezgo panji viphikiro, kusazgapo viphikiro ivyo vikucitika pamanyuma pa maukwati gha Ŵakhristu.
Nchezgo za Ŵanthu Ŵacoko
3. Kasi Baibolo likuti wuli pa nkhani ya nchezgo?
3 Taŵanandi tikukondwa para tacemeka kukacezga na Ŵakhristu awo ŵakusangwa. Yehova ni “Ciuta wacimwemwe,” uyo wa kukhumba kuti ŵateŵeti ŵake ŵakondwenge. (1 Timote1:11, NW) Wakakhuŵirizga Solomoni kuti walembe mazgu agha mu Baibolo: “Nkhalumba kusangwa cifukwa munthu panopasi walije kawemi kakuluska kuŵa na kurya, na kumwa, na kusekelera, pakuti uku kukhalenge nayo mu milimo iyo wakusuzgika nayo mazuŵa gha umoyo wake.” (Mupharazgi 3:1, 4, 13; 8:15) Kusangwa uko kukuyowoyeka apa kungaŵa pa cakurya ico mbumba yinganozga panji pa nchezgo yapadera iyo ŵasopi ŵaunenesko ŵangaŵa nayo.—Job 1:4, 5, 18; Luka 10:38-42; 14:12-14.
4. Munthu uyo wakunozga nchezgo panji ciphikiro wakwenera kuwoneseska vici?
4 Para ndimwe mukunozgekera kuŵa na nchezgo ya mtundu uwu, mukwenera kuŵa maso na ivyo vizamuŵapo, nanga ni para mucemenge ŵasopi ŵanyinu ŵacoko waka kuzakarya cakurya na kucezga. (Ŵaroma 12:13) Mukwenera kuwoneseska kuti “vyose vikucitika makora ghene,” mwakulondezga “vinjeru ivyo ni vyakucanya.” (1 Ŵakorinte 14:40; Yakobe 3:17) Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Manyi mukurya, manyi mukumwa, manyi mukucita kanthu wuli, citirani vyose ku ucindami wa Ciuta. Mungaŵanga ŵakukhuŵazga.” (1 Ŵakorinte 10:31, 32) Kasi ni vinthu wuli ivyo tikwenera kupwelelera? Kumanyirathu vinthu ivi pambere tindanozge nchezgo panji ciphikiro kungawovwira kuti ivyo tikucita ise na awo taŵacema vilongore kuti tili nadi na cipulikano.—Ŵaroma 12:2.
Kasi Yizamuŵa Nchezgo ya Mtundu Wuli?
5. Cifukwa wuli uyo wanozga nchezgo wakwenera kupwelelera usange pazamuŵa moŵa panji sumu?
5 Ŵanthu ŵanandi awo ŵakunozga nchezgo ŵakujifumba usange pakwenera kuŵa moŵa panji yayi. Kuti nchezgo yiŵe yakukhozga, moŵa ngwakukhumbikwa viŵi yayi. Kumbukirani kuti Yesu wakanozgera cakurya wumba uwo ukiza kwa iyo. Wakandaniska cingwa na somba. Nkhani iyi yikuyowoyapo yayi kuti pa nyengo iyi wakapanga vinyo mwamunthondwe, nangauli tikumanya kuti wakhumbenge mphanyi wakacita. (Mateyu 14:14-21) Para mwasankha kuti pa nchezgo paŵe moŵa, ungaŵanga unandi yayi, ndipo woneseskani kuti paliso vyakumwa vinyake vya awo ŵazamuleka kukhumba moŵa. (1 Timote 3:2, 3, 8; 5:23; 1 Petros 4:3) Lekani kupangiska munthu munyake kuti wacicizgike kumwa cakumwa ico cingaruma “nga ndi njoka.” (Zintharika 23:29-32) Wuli pakuyowoya za sumu panji kwimba? Usange pa nchezgo paŵenge sumu, mwambura kukayika musankhenge mwakupwelelera. Mughanaghanirenge kaliliro ka sumu na mazgu agho ghalimo. (Ŵakolose 3:8; Yakobe 1:21) Ŵakhristu ŵanandi ŵawona kuti kutegherezga sumu za Ufumu panji kwimbira lumoza sumu izi kukovwira kuti nchezgo yiŵe yakukondweska. (Ŵaefeso 5:19, 20) Kweniso, nyengo na nyengo wonani voliyumu kuti yileke kukwera comene mwakuti sumu zileke kutimbanizga nchezgo panji kupomera viwawa ŵazengezgani ŵinu.—Mateyu 7:12.
6. Kasi uyo wanozga nchezgo wangalongora wuli kuti cipulikano cake nchamoyo pa nyengo yakucezga ndiposo pa vinthu vinyake?
6 Pa nchezgo, Ŵakhristu ŵangacezga nkhani zinandi, kuŵazga vinthu vinyake mwakucemerezga, panji kuyowoya vyakukumana navyo vyakukondweska. Para cidumbirano cayamba kulazga ku vinthu vyawakawaka, mweneko wa nchezgo wangasintha nkhani mwaluso. Kweniso wakwenera kuwoneseska kuti wangayowoyanga ni munthu yumoza pera yayi. Para wawona kuti munthu yumoza pera ndiyo wakukhalira kuyowoya, iyo wakwenera kunjilirapo mwaluso na kupangiska kuti ŵanyake nawo ŵayowoyengepo. Panji wangapempha ŵana ŵacokoŵacoko kuti nawo ŵayowoyepo panji kwambiska nkhani iyo waliyose wangayowoyapo maghanoghano ghake. Ŵana na ŵalara wuwo ŵazamukondwa na nchezgo ya mtundu uwu. Para mwaŵeneko ŵa nchezgo mwendeska vinthu mwamahara ndiposo mwaluso, ‘kuzika kwinu [panji mahara ghinu] kumanyikwenge na ŵanthu wose.’ (Ŵafilipi 4:5) Ŵawonenge kuti cipulikano cinu nchamoyo ndipo cikukhwaska umoyo winu wose.
Maukwati na Viphikiro vya Ukwati
7. Cifukwa wuli pakukhumba kupwelelera comene para tikunozga maukwati na viphikiro ivyo vikuŵapo?
7 Nyengo yapadera iyo yikuŵa yakukondweska mpha ukwati wa Ŵakhristu. Ŵateŵeti ŵakale ŵa Ciuta, kusazgapo Yesu na ŵasambiri ŵake, ŵakalutanga ku vinthu vyakukondweska nga ni ivi na viphikiro vyake. (Genesis 29:21, 22; Yohane 2:1, 2) Kweni mazuŵa ghano, vinthu vikulongora kuti pakukhumbikwa kufwilirapo comene kuti viphikiro vya ukwati vicitike mwakulongosoka ndiposo Mwaukhristu. Viphikiro ivi nchigaŵa ca umoyo ndipo vikumupa mwaŵi Mkhristu kuti walongore cipulikano cake.
8, 9. Kasi ivyo vikucitika pa maukwati ghanandi vikukhozgera wuli mazgu agho tikuŵazga pa 1 Yohane 2:16, 17?
8 Ŵanthu ŵanandi awo ŵakumanya yayi malango gha Ciuta nesi kupwelerako, ŵakuwona ukwati kuŵa nyengo yakucitira vinthu mwakujumphizga, panji nyengo iyo para munthu watalulira pakucita vinthu ndikuti wandanange. Mu magazini yinyake ya ku Europe, mwanakazi munyake uyo wakaŵa wakwatiska waka, wakayowoya ntheura pakuyowoya za ukwati wake “wapacanya”: ‘Tikakwera kagaleta kakutowa ako kakendanga mwakulongozgana na ghanyake. Galeta lililose likaguzikanga na haci zinayi. Ndipo kumanyuma kwithu kukaŵa tumagalimoto twapacanya uto tukuguzika na mahaci. Kagalimoto kalikose kakaguguzikanga na mahaci 12. Pakaŵaso kagaleta kanyake ako mukaŵa bandi iyo yikimbanga. Kufuma apo, pakaŵa cakurya capacanya comene na sumu zakunozga. Vinthu vikanozga comene. Vikaŵa nga ni umo nkhakhumbiranga. Nkhaŵa fumukazi pa zuŵa ili.’
9 Nangauli mitheto yikupambana mu vyaru, kweni mazgu agha ghakukhozgera ivyo mpositole Yohane wakalemba. Iyo wakati: “Vyose ivyo vili mu caru, makhumbiro gha thupi, na makhumbiro gha maso, na kuthumbwa kwa umoyo uno, kuti ni vyakufuma ku Ŵawiske cara, kweni ku caru.” Kasi mukughanaghana kuti Ŵakhristu ŵakukhwima awo ŵatoranenge ŵangakhumba kuŵa na ukwati “wapacanya” na ciphikiro ca zani muwone? Yayi. M’malo mwake, ukwati wawo ukwenera kulongora kuti ŵakukumbukira ulongozgi wakuti “uyo wakucita khumbo la Ciuta, wakukhalilira muyirayira.”—1 Yohane 2:16, 17.
10. (a) Nchifukwa wuli pakukhumbikwa kunozgekera kuti ukwati wende mwakulongosoka? (b) Kasi mukwenera kusankha wuli awo muŵacemenge ku ukwati?
10 Ŵakhristu awo ŵakukhumba kutorana ŵakwenera kucita vinthu mwahara, ndipo Baibolo lingaŵawovwira. Iwo ŵakumanya kuti nangauli zuŵa la ukwati ndakuzirwa, kweni nkhwamba waka kwa umoyo wawo wa mu nthengwa, pakuti ŵali na cilindizga ca kukhala kwamuyirayira. Palije cifukwa cakuti ŵaŵire na ciphikiro cikuru. Para ŵasankha kuŵa na ciphikiro, ŵakwenera kupima mtengo wake na kuwona umo cizamuŵira. (Luka 14:28) Apo ŵazamukhaliranga lumoza mu umoyo wawo Wacikhristu, mufumu ndiyo wazamuŵa mutu wa mbumba nga umo Malemba ghakuyowoyera. (1 Ŵakorinte 11:3; Ŵaefeso 5:22, 23) Mwantheura, mwanalume ndiyo wali na mazaza pa ciphikiro ca ukwati. Kweni wangalongora citemwa ku mwanakazi uyo ŵatoranenge mwa kudumbiskana nayo za ŵanthu awo ŵakukhumba kuŵacema ku ciphikiro ca ukwati. Cingaŵa camacitiko yayi kucema ŵabwezi na ŵabali ŵawo wose, nakuti nchambura kwenelera. Mwantheura, ŵakwenera kusankha mwamahara. Iwo ŵakwenera kumanya kuti para ŵangaleka kucema ŵasopi ŵanyawo ŵanyake, ŵapulikiskenge ndipo ŵakhuŵarenge yayi.—Mupharazgi 7:9.
“Mulara wa Ciphikiro”
11. Kasi “mulara wa ciphikiro” wangacita mulimo wuli pa ukwati?
11 Para awo ŵakukhumba kutorana ŵasankha kuti pamanyuma pa ukwati wawo pazakaŵe ciphikiro, kasi ŵangacita wuli kuti cizakaŵe cakucindikika? Kwa vilimika vinandi, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵawona kuti nchamahara kuti pa ciphikiro paŵenge munthu nga uyo wakaŵa pa ciphikiro ca ku Kana, ico Yesu wakalutako. Pakaŵa “mulara wa ciphikiro,” uyo wakwenera kuti wakaŵa musopi munyawo wakukhwima. (Yohane 2:9, 10) Lero napo, mwanalume uyo wakwatiskenge wakwenera kusankha mbali wakukhwima mwauzimu kuti wacite mulimo uwu wakuzirwa. Pamanyuma pa kupulikizga ivyo mweneko wa nthengwa wakukhumba, mulara wa ciphikiro wangacita milimo iyo yikucitika pambere ciphikiro cindacitike ndiposo pa nyengo ya ciphikiro.
12. Kasi mweneko wa nthengwa wakwenera kughanaghanira vici pa nkhani ya moŵa?
12 Mwakuyana na ivyo vyayowoyeka mu ndime 5, ŵakutorana ŵanyake ŵakusankha kuti pa ciphikiro paleke kuŵa moŵa mwakuti paŵavye munthu wakuloŵera wakuti watimbanizge cimwemwe ca ŵanthu pa ukwati. (Ŵaroma 13:13; 1 Ŵakorinte 5:11) Kweni para ŵati paŵe moŵa, mweneko wa nthengwa wakwenera kuwoneseska kuti uŵe ucoko waka. Pakaŵa vinyo pa ciphikiro ca ku Kana ico Yesu wakalutako, ndipo nayo wakapanga vinyo liwemi comene. Nchakukondweska kuti mulara wa ciphikiro wakayowoya kuti: “Munthu yose pakudanga wakukhalikapo vinyo liwemi; ndipo para ŵanthu ŵamwapo comene, sono wakukhalikapo liheniko: kweni iwe wasunga vinyo liwemi mpaka sono.” (Yohane 2:10) Apa nchakuwonekerathu kuti Yesu wakapangiska kuti ŵanthu ŵaloŵere yayi, cifukwa uloŵevu wakawuwonanga kuti nkhwananga. (Luka 12:45, 46) Kuti mulara wa ciphikiro wazizwe na vinyo ili ndikuti kumanyuma wakawonapo ŵanthu ŵaloŵera pa viphikiro vinyake. (Milimo 2:15; 1 Ŵatesalonika 5:7) Mwantheura, mweneko wa nthengwa na Mkhristu wakugomezgeka uyo wamusankha kuŵa mulara wa ciphikiro ŵakwenera kuwoneseska kuti wose awo ŵizapo ŵakulondezga ulongozgi wakupulikikwa makora wakuti: “Mungaloŵeranga vinyo, mwenemuno muli luzokozoko.”—Ŵaefeso 5:18; Zintharika 20:1; Hoseya 4:11.
13. Ni vinthu wuli ivyo awo ŵatoranenge ŵakwenera kughanaghanira usange ŵanozga kuti pa ciphikiro ca ukwati paŵe sumu, ndipo cifukwa wuli?
13 Nga umo vikuŵira pa viphikiro vinyake, usange paŵenge sumu, mukwenera kuwoneseska kuti voliyumu yindakwere comene mwakuti ŵanthu ŵapulikanenge para ŵakucezga. Mulara munyake Wacikhristu wakati: “Para kwayamba kuzgelera, nyengo iyo ŵanthu ŵanandi ŵakwamba kucezga panji kuvina, nyengo zinyake voliyumu yikukwera comene. Sumu izo zaliranga pasipasi zingamba kucemerezga na kutimbanizga nchezgo. Ciphikiro ca ukwati cikupeleka mwaŵi wakuti ticezgenge na ŵanyithu. Cingaŵa cacitima kutaya mwaŵi uwu cifukwa ca sumu izo zikukokomoka.” Apa napo mweneko wa nthengwa na mulara wa ciphikiro ŵakwenera kucitapo kanthu. Ŵaleke kulekera vyose uyo wakulizga malekodi panji bandi iyo yikwimba. Iwo ndiwo ŵali na mazaza pa sumu izo zikwenera kwimbika ndiposo voliyumu. Paulosi wakalemba kuti: “Cose ico mukucita, manyi mu mazgu manyi mu milimo, citirani vyose mu zina la Fumu Yesu.” (Ŵakolose 3:17) Para ŵanthu awo ŵakiza ŵawelera kukwawo pamanyuma pa ciphikiro ca ukwati (panji nchezgo), kasi ŵamuti sumu zikaŵa ziwemi nakuti ŵakutorana ŵakacita vyose mu zina la Yesu? Ndimo vikwenera kuŵira.
14. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kukumbuka vici za ukwati uwo ŵakalutako?
14 Enya, ukwati uwo wenda makora ukuluwika yayi. Adam na Edyta, awo ŵakhala mu nthengwa vilimika 30, ŵakayowoya mazgu agha pakukhwaskana na ukwati unyake: “Pakaŵa mzimu wa Ukhristu. Pakaŵa sumu zakulumba Yehova na vyakusanguluska vinyake. Malekodi na kuvina vikaŵa vyakuzirwa comene yayi. Ukaŵa ukwati wakukondweska ndiposo wakukhozga, vyose vikenda mwakukolerana na Malemba.” Nchakuwonekerathu kuti pali vinandi ivyo awo ŵakwatiskenge ŵangacita kuti ŵalongore cipulikano cawo kwizira mu milimo yawo.
Vyawanangwa vya Ukwati
15. Ni ulongozgi wuli wa mu Baibolo uwo tingalondezga pa nkhani ya vyawanangwa vya pa ukwati?
15 Mu vyaru vinandi, nchakuzara comene kuti ŵabwezi na ŵabali ŵapelekenge vyawanangwa kwa awo ŵakutorana. Para mwasankha kuti ndimo viŵire, kasi mukwenera kukumbukira vici? Kumbukirani ivyo mpositole Yohane wakayowoya pakukhwaskana na “kuthumbwa kwa umoyo uno.” Wakati kuthumbwa uku nkhwa Ŵakhristu awo ŵakulongora cipulikano cawo kwizira mu milimo yayi, kweni ‘caru ico cikuluta.’ (1 Yohane 2:16, 17) Pakuwona ivyo Yohane wakalemba mwakovwirika na mzimu, kasi ŵakutorana ŵakwenera kupharazga mazina gha awo ŵapeleka vyawanangwa? Ŵakhristu ŵa ku Makedoniya na mu Akaya ŵakapeleka vyawanangwa ku ŵabali ŵa mu Yerusalemu, kweni palije apo pali kulembeka mazina ghawo. (Ŵaroma 15:26) Ŵakhristu ŵanandi awo ŵapeleka cawanangwa pa ukwati ŵangatemwa kuti ŵaleke kumanyikwa na ŵanthu, m’malo mwa kujiwoneska. Pa nkhani iyi, wonani ulongozgi wa Yesu uwo wuli pa Mateyu 6:1-4.
16. Pa nkhani ya kupeleka vyawanangwa, kasi awo ŵakutorana ŵangacita wuli kuti ŵaleke kukhozga soni ŵanji?
16 Kupharazga mazina gha awo ŵapeleka vyawanangwa kungambiska mzimu wa kuphalizgana kuti ni nju wapeleka cawanangwa ciwemi comene panji cakudura. Mwantheura, ŵakutorana awo Mbakhristu ŵavinjeru, ŵangapharazga yayi mazina gha awo ŵapeleka vyawanangwa. Kupharazga mazina kungakhozga soni ŵanji awo panji vikaŵasuzga kuti ŵapeleke cawanangwa. (Ŵagalatiya 5:26; 6:10) Nkhwananga yayi kuti ŵakutorana ŵamanye munthu uyo wakapeleka cawanangwa cinyake. Ŵangamanya usange ŵangaŵazga kadi panji kalata iyo yatumizgikira lumoza na cawanangwa. Kweni yileke kuŵazgika ku wumba. Para tikugura, kupeleka, na kupokera vyawanangwa vya ukwati, tose tikuŵa na mpata wakulongolera kuti nanga ni mu vinthu ivyo tikucita kwatekha, tikulongora cipulikano cithu kwizira mu milimo yithu.
17. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kuŵa na cilato wuli pakukhwaskana na cipulikano ndiposo milimo yawo?
17 Nchakuwonekerathu kuti ni vinandi vikukhumbikwa kuti tilongore kuti tili na cipulikano padera pa kuŵambara waka viheni, kwiza pa maungano, na kupharazga. Mphanyi waliyose wa ise waŵa na cipulikano camoyo, ico cikukhwaska vyose ivyo tikucita. Enya, tingalongora cipulikano cithu mwa ‘kufiska’ milimo yithu, kusazgapo pa vinthu ivyo vyayowoyeka pacanya apa.—Civumbuzi 3:2.
18. Kasi tingalondezga wuli mazgu gha pa Yohane 13:17 pa maukwati Ghacikhristu na pa nchezgo?
18 Yesu wakati wapeleka ciyelezgero ku ŵasambiri ŵake ŵakugomezgeka mwa kuŵagezeska malundi, wakayowoya kuti: “Para mukumanya vyeneivi, muli ŵa mwaŵi usange mukuvicita.” (Yohane 13:4-17) Mu vikaya umo tikukhala mazuŵa ghano, cingaŵa cambura kwenelera kugezeska malundi gha mulendo panji munthu munyake, nakuti ici cikucitika yayi. Kweni umo tawonera mu nkhani iyi, pakuŵa nyengo yinyake pa umoyo withu apo tingalongora cipulikano cithu mwa kughanaghanira ŵanji, nga mpha nyengo ya nchezgo na maukwati Ghacikhristu. Tingacita ntheura kwali ndise tikukwatiska panji tacemeka ku ukwati panji nchezgo yiwemi ya Ŵakhristu awo ŵakukhumba kulongora cipulikano cawo kwizira mu milimo.
Kasi Mungazgora Wuli?
Kasi mungalongora wuli kuti muli nadi na cipulikano:
• para mukunozga nchezgo?
• para mukunozga ukwati panji ciphikiro ca ukwati?
• para mukupeleka panji kupokera cawanangwa ca ukwati?
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Nanga ni para mucemenge ŵanthu ŵacoko waka, longozgekani na “vinjeru ivyo ni vyakucanya”