Kasi Nchivici Ico Cingamazga Kusankhana Mtundu?

KU SPAIN, munthu uyo wakimbiranga bora wakaliyimika dankha. Cifukwa wuli? Cifukwa ŵanthu ŵanandi awo ŵakawoneleranga wakanyozanga wakuseŵera munyake wa ku Cameroon, ndipo wakaŵacenjezga kuti wafumenge mu luŵaza lwa maseŵero. Ku Russia, ŵanthu ŵakufuma ku Africa, Asia, na Latin America ŵakuŵacitira nkhaza comene cifukwa cakuti mbamitundu yinyake. Mu cilimika ca 2004, vyakucitika vyankhaza ivi vikasazgikira comene mu caru ici kuluska kumanyuma, mwakuti mu 2005 vikakwana 394. Ku Britain ŵanthu ŵanandi ŵa ku Asia na ŵafipa awo ŵakafumbika cifukwa ico ŵakaŵalekeskera nchito, ŵakati ŵakughanaghana kuti nchifukwa ca kusankhana mitundu. Viyelezgero ivi vikulongora kuti kusankhana mitundu kuli pa caru cose.

Kusankhana mitundu kukucitika mwakupambanapambana. Kunyake kukucitika mwa kuyowoyerana musinjiro, apo kunyake nkhwakofya comene cifukwa pakuŵa kuyezgayezga kuti wapululirethu mtundu unyake.a Kasi nchivici comene ico cikucitiska kusankhana mitundu? Kasi tingakanizga wuli mzimu uwu? Kasi nchakwenelera kugomezga kuti zuŵa linyake ŵanthu ŵa mitundu yose ŵazamukhalira lumoza mwamtende? Baibolo liri na mazgoro ghakupulikikwa makora comene pa nkhani iyi.

Kusuzgana na Kutinkhana

Baibolo likuyowoya kuti: “Maghanoghano gha mtima wa munthu ngaheni kwamba ku wanici wake.” (Genesis 8:21) Ndico cifukwa cake ŵanthu ŵanyake vikuŵanozgera para ŵakusuzga ŵanyawo. Baibolo likuyowoyaso kuti: “Wonani, masozi gha awo mbakusuzgika, kweni ŵakaŵavye wakusanguluska! Awo ŵakaŵasuzganga ŵakawa na nkhongono.”—Mupharazgi 4:1.

Baibolo likulongoraso kuti kutinkhana cifukwa ca kupambana mitundu kuli kwamba ni kale comene. Mwaciyelezgero, vilimika 3,700 ivyo vyajumpha, Faro wa ku Eguputo wakacema Yakobe, uyo wakaŵa Muhebere, na mbumba yake yose kuti ŵakakhalenge ku Eguputo. Kweni vilimika vikati vyajumphapo, pakiza Faro munyake uyo wakamba kopa ŵalendo aŵa cifukwa cakuti ŵakandana comene. Pa cifukwa ici, Baibolo likuti iyo wakaphalira ŵanthu ŵake kuti: “Wonani, Ŵaisrayeli mbanandi ndipo mbankhongono kwakuluska ise. Tiyeni tiŵacenjelere, mzire ŵandane. . . . Ntheura ŵakaŵamikira ŵakuru ŵakuŵalaŵiska na kuŵasuzga na milimo yizitu.” (Exodus 1:9-11) Ŵaeguputo ŵakapeleka dango lakuti ŵabonda ŵanalume wose ŵa Israyeli ŵakomekenge para ŵababika waka.—Exodus 1:15, 16.

Nchivici Comene Ico Cikupangiska Kusankhana Mtundu?

Visopa vya caru vyawovwira viŵi yayi kuti suzgo la kusankhana mitundu limare. Nangauli mbunenesko kuti ŵanji ŵasuska mwacikanga kucitirana nkhaza, kweni kanandi cisopa cikukhozgera awo ŵakucita nkhaza. Ivi ndivyo vikacitika ku United States, uko ŵakaŵika malango agho ghakasuzganga comene ŵanthu ŵafipa. Ŵakaŵawukiranga kweniso kuŵakanizga kutorana na mitundu yinyake. Ivi vikalutilira kucitika mpaka mu 1967. Ndivyo vikacitikangaso ku South Africa mu nyengo ya muwuso wa sankho, uko mtundu ucoko ukajiwonanga kuŵa wapacanya ndipo ukaŵika malango agho ghanji mwa igho ghakakanizganga kutorana na munthu wa mtundu unyake. Mu vyakucitika vyose ivi, ŵanji mwa ŵanthu awo ŵakakhozgeranga sankho ŵakaŵa ŵakusopa.

Kweni Baibolo likuvumbura cifukwa cikuru ico paliri kusankhana mitundu. Likulongosora cifukwa ico mitundu yinyake yikusuzgira yinyake. Likuti: “Uyo wakuwura kutemwa, kuti wakumanya Ciuta cara; pakuti Ciuta nkhutemwa. . . . Usange munthu wakuti, Nkhumutemwa Ciuta, ndipo wakutinkha mbali wake, ndi mutesi: cifukwa uyo wakuwura kumutemwa mbali wake uyo wakumuwona, walive kumanya kumutemwa Ciuta Uyo walive kumuwona.” (1 Yohane 4:8, 20) Fundo iyi yikulongora cifukwa cikuru ico cikucitiska kusankhana mitundu. Ŵanthu ŵakusankhana mitundu cifukwa cakuti ŵakumumanya yayi Ciuta panji kumutemwa, kwali ŵakuti ŵakusopa, panji yayi.

Kumanya Ciuta Kungawovwira Mitundu Kuŵa Yakukolerana

Kasi kumanya Ciuta na kumutemwa kukovwira wuli kuti mitundu yose yiŵe yakukolerana? Kasi Mazgu gha Ciuta ghakusambizga vici ivyo vingawovwira ŵanthu kuti ŵaleke kusuzga ŵanyawo cifukwa cakuti mba mtundu unyake? Baibolo likuvumbura kuti Yehova ni Dada wa ŵanthu wose. Likuti: “Kwa ise kuli Ciuta yumoza, Ŵawiske, mwa ku Mweneuyo mukufuma vinthu vyose.” (1 Ŵakorinte 8:6) Likuyowoyaso kuti: “Wakacita mu yumoza mitundu yose ya ŵanthu.” (Milimo 17:26) Mwantheura, ŵanthu wose mphaubali.

Mitundu yose yingaŵa yakukondwa kumanya kuti yili kulengeka na Ciuta, kweni yiliso na cinthu cimoza cakucitiska citima ico yili kuhara ku ŵapapi ŵawo ŵakwamba. Mulembi wa Baibolo Paulosi wakati: ‘Kwananga kukanjira mu caru na munthu yumoza.’ Mwantheura, “wose ŵali kwananga, ndipo ŵalive kufikapo pa ucindami wa Ciuta.” (Ŵaroma 3:23; 5:12) Yehova ni Ciuta uyo wakutemwa vinthu vya mitundu yakupambanapambana, ndipo palije vilengiwa ivyo vikuyana ndendende. Nakuti palije mtundu uwo Ciuta wali kuwukwezga pacanya pa unyake. Mtima wa kuwona mtundu wako kuŵa wapacanya kuluska yinyake ukususkana na ivyo Malemba ghakuyowoya. Apa nchakuwonekerathu kuti ivyo Ciuta wakutisambizga vingawovwira mitundu yose kuŵa yakukolerana.

Ciuta Wakutemwa Mitundu Yose

Ŵanji ŵakughanaghana kuti Ciuta wakatemwera apo wakasora Ŵaisrayeli na kuŵasambizga kuti ŵajipature ku mitundu yinyake. (Exodus 34:12) Pa nyengo yinyake, Ciuta wakasankha Ŵaisrayeli kuŵa mtundu wake wapadera cifukwa ca cipulikano cakukhora ca sekuru wawo Abrahamu. Ciuta ndiyo wakalongozganga mtundu wa Israyeli, kuwusankhira mathemba na kuwupa malango. Apo Ŵaisrayeli ŵakalondezganga ndondomeko iyi, cikaŵanga cipusu kuti ŵanthu ŵa mitundu yinyake ŵawone mphambano pakati pa kuwusika na Ciuta na kuwusika na ŵanthu. Yehova wakasambizgaso mtundu wa Israyeli kukhumbikwa kwa kupeleka sembe kuti ŵanthu ŵaŵeso paubwezi uwemi na Ciuta. Mwantheura, mitundu yose yikasanga canduro na ivyo Ciuta wakacitanga na Ŵaisrayeli. Ici cikaŵa cakukolerana na ivyo wakaphalira Abrahamu kuti: “Mu mphapu yako mitundu yose ya caru tiyitumbikike, cifukwa wapulikira mazgu ghane.”—Genesis 22:18.

Kweniso, mtundu wa Ŵayuda ukaŵa na mwaŵi wakuti Ciuta wakawuphaliranga vinthu vyapadera kweniso ndiwo Mesiya wakeneranga kuzakababikiramo. Ici nacoso cikacitika na cilato cakuti mitundu yose yisange canduro. Malemba gha Cihebere agho Ŵayuda ŵakapika ghali na mazgu ghakukondweska agho ghakulongora nyengo iyo mitundu yose ya ŵanthu yizamutumbikika comene. Ghakuti: “Mitundu yinandi yamkwiza, na kuti; Zani, tiyeni tikwere ku lupiri lwa Yehova. Ku nyumba ya Ciuta wa Jacob; mwakuti Iye watisambizge nthowa zake. . . . Mtundu waleke kutumphuskira lupanga mtundu unyake, nesi kusambiraso nkhondo; kweni tiwakhare munthu yose musi mwa mpheska yake na musi mwa mkuyu wake, kulije yumoza wakuŵawofya.”—Mika 4:2-4.

Nangauli Yesu Khristu wakapharazgiranga comene Ŵayuda, kweni wakayowoya kuti: “Makani ghawemi gheneagha gha Ufumu ghamkupharazgika mu vyaru vyose ghaŵe cipanikizgo ku mitundu yose.” (Mateyu 24:14) Palije mtundu uwo ukeneranga kunoleka makani ghawemi. Mwantheura, Yehova wakupeleka ciyelezgero ciwemi ca umo tikwenera kucitira na mitundu yinyake kwambura kutemwera. “Ciuta ndi Mulumbacisko cara: kweni mu mitundu yose uyo wakumopa na kucita urunji ngwa mapokereko na Iyo.”—Milimo 10:34, 35.

Malango agho Ciuta wakapeleka ku mtundu wa Israyeli kale ghakuvumburaso kuti iyo wakupwelelera mitundu yose. Wonani umo Dango ilo Ciuta wakapa Ŵaisrayeli likulongolera kuti ni vinandi ivyo ŵakeneranga kucitira ŵalendo padera pa kuŵacitira waka viwemi. Likuti: “Mulendo uyo wakukhalilira namwe waŵenge nga njumoza wakubabiwira mukati mwinu, ndipo umutemwe umo ukujitemwera wekha; cifukwa imwe mukaŵa ŵalendo mu caru ca Eguputo.” (Leviticus 19:34) Malango ghanandi gha Ciuta ghakasambizga Ŵaisrayeli kuti ŵacitirenge lusungu ŵalendo. Lekani Boazi, uyo wakazakaŵa sekuru wa Yesu, wakati wawona mwanakazi wacilendo uyo wakaŵa wakusoŵerwa wakuvulura, wakacita mwakukolerana na ivyo wakasambira kwa Ciuta, ndipo wakawoneseska kuti ŵanchito ŵake ŵamulekere vinthu vinandi vyakuti wavulure.—Ruth 2:1, 10, 16.

Yesu Wakusambizga Lusungu

Palije munthu uyo wakasambizga makora za umo Ciuta waliri kuluska Yesu. Wakalongora ŵalondezgi ŵake umo ŵangalongolera lusungu ku ŵanthu ŵa mtundu unyake. Pa nyengo yinyake, wakamba kudumbiskana na mwanakazi Musamariya. Ŵayuda ŵanandi ŵakatinkhanga comene Ŵasamariya, ntheura mwanakazi uyu wakazizwa kuti Yesu wakayowoya nayo. Apo ŵakadumbiskananga, Yesu wakamovwira mwalusungu kuti wapulikiske makora umo wangasangira umoyo wamuyirayira.—Yohane 4:7-14.

Yesu wakasambizgaso umo tikwenera kucitira na ŵanthu ŵa mitundu yinyake apo wakayowoya ntharika ya Musamariya muwemi. Musamariya uyu wakasanga Muyuda uyo wakapwetekeka comene na vigeŵenga. Musamariya uyu wakatenge waghanaghanenge kuti: ‘Nitangwanikireci na kovwira Muyuda? Ŵayuda ŵakutitinkha comene.’ Kweni Yesu wakayowoya kuti Musamariya uyu wakaŵa na maghanoghano ghakupambanako na agha. Nangauli ŵanji ŵakamuzerezga waka munthu wakupwetekeka yura, kweni Musamariya uyu “wakamulengera lusungu,” ndipo wakamovwira comene. Yesu wakamalizga ntharika iyi mwakuyowoya kuti, yose uyo wakukhumba kuti watemweke na Ciuta wakwenera kucita nga ni umo Musamariya yura wakacitira.—Luka 10:30-37.

Mpositole Paulosi wakasambizga awo ŵakukhumba kukondweska Ciuta kuti ŵakwenera kusintha umunthu wawo, kweniso kuwona ŵanthu nga ni umo Ciuta wakuŵawonera. Paulosi wakalemba kuti: ‘Vulani munthu mukoloŵere pamo na milimo yake, ndipo vwarani munthu muphya, uyo wakuzgoka muphya ku kumanyiska wakulingana na cikozgo ca Uyo wakamulenga: mwenemuno kuti mungaŵamo cara Mugiriki na Muyuda, ukotoli na kuwura ukotoli, muherehere, Muskuthi, . . . ndipo pacanya pa vyeneivi vyose vwarani kutemwa, uko nchikondo ca ukongolekwa.”—Ŵakolose 3:9-14.

Kasi Kumanya Ciuta Kukovwira Kuti Ŵanthu Ŵasinthe?

Kasi kumanya Yehova Ciuta kukovwira nadi kuti ŵanthu ŵasinthe umo ŵakucitira na ŵanyawo awo mba mitundu yinyake? Wonani nkhani ya mwanakazi munyake wa ku Asia uyo wakaluta ku Canada ndipo wakakhuŵara comene cifukwa ca umo ŵakacitiranga nayo cifukwa cakuŵa wa mtundu unyake. Wakakumana na Ŵakaboni ŵa Yehova, ndipo ŵakamba kusambira nayo Baibolo. Pamanyuma pake wakaŵalembera kalata yakuŵawonga, wakati: ‘Ndimwe ŵazungu ŵawemi na ŵalusungu. Apo nkhawona kuti vyakucita vinu vikapambananga na ŵazungu ŵanyake, nkhazizwa comene. Nkhati lwii na kughanaghana, ndipo nkhamanya kuti ndimwe Ŵakaboni ŵa Ciuta. Mu Baibolo mukwenera kuti muli fundo yinyake iyo mukulondezga. Pa maungano ghinu nkhawona kuti pakaŵa ŵazungu, ŵafipa, ŵakaladi, ŵamwenye na mitundu yinyake, awo mitima yawo yikaŵa yakuyana ndiposo yiwemi cifukwa ca kucita vinthu nga mba mu mbumba yimoza. Sono namanya uyo wali kumovwirani kuti muŵe na nkharo iyi. Ni Ciuta winu.’

Mazgu gha Ciuta ghakayowoyerathu nyengo iyo “caru camkuzura na kumumanya Yehova.” (Yesaya 11:9) Nanga ni sono, ucimi uwu ukufiskika, ŵanthu mamiliyoni ghanandi “kufuma ku mtundu wose, na ku mafuko na ku ŵanthu na ku malulimi” ŵakukolerana pa kusopa kwaunenesko. (Civumbuzi 7:9) Iwo ŵakulindilira nyengo iyo yaneng’enera, apo kutinkhana kuzamumara ndipo ŵanthu pa caru cose ŵazamutemwananga. Ici cizamufiska khumbo la Yehova ilo wakaphalira Abrahamu kuti: ‘Mbumba zose za pano pasi ziti zitumbikikenge.’—Milimo 3:25.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 4, 5]

Dango la Ciuta likasambizga Ŵaisrayeli kuti ŵatemwenge ŵalendo

[Cithuzithuzi pa peji 5]

Kasi ntharika ya Musamariya muwemi yingatisambizgaci?

[Vithuzithuzi pa peji 6]

Palije mtundu uwo Ciuta wali kuwukwezga pacanya pa unyake