Yehova Wakutemwa Urunji
“Ine Yehova nkhutemwa weruzgi [urunji].”—YESAYA 61:8.
1, 2. (a) Kasi mazgu ghakuti “urunji” na “kuwura urunji” ghakung’anamuraci? (b) Kasi Baibolo likuti wuli za Yehova na ukhaliro wake wa urunji?
URUNJI ukung’anamura kuleka kutemwera, kuŵa na mtima uwemi, ndiposo makhaliro ghawemi. Kweni kuwura urunji kukung’anamura kuŵa wakutemwera, wa mtima uheni, ndiposo kusuzga ŵanji kwambura cifukwa.
2 Pafupifupi vilimika 3,500 ivyo vyajumpha, Mozesi wakalemba za Yehova uyo ni Muwusi wa Cilengiwa cose, kuti: “Nthowa zake zose ndi urunji. Ciuta wa nenesko na wambura kwananga.” (Duteronome 32:4) Pakati pajumpha vilimika 700, Ciuta wakakhuŵirizga Yesaya kulemba mazgu ghakuti: ‘Ine Yehova nkhutemwa urunji.’ (Yesaya 61:8) Ndipo mu nyengo ya ŵapostole, Paulosi wakafumba kuti: “Kasi uliko ubendezi kwa Ciuta? Cara nadi!” (Ŵaroma 9:14) Kweniso Petrosi nayo wakati: “Ciuta ndi Mulumbacisko cara: kweni mu mitundu yose uyo wakumopa na kucita urunji ngwa mapokereko na Iyo.” (Milimo 10:34, 35) Enya nadi, “Yehova wakutemwa urunji.”—Salmo 37:28; Malaki 3:6.
Kuwura Urunji Kwazara Comene
3. Kasi kuwura urunji kukamba wuli pa caru?
3 Mazuŵa ghano urunji ngwakusoŵa. Vinthu vyambura urunji vingaticitikira kumalo ghalighose agho tingaŵa, kwali nkhu nchito, ku sukulu, pakucita vinthu na ŵalara ŵa boma, na kunyake kulikose, nanga mungaŵa mu mbumba. Kweni kuwura urunji kuti kwamba sono yayi. Kuli kwamba ni kale comene kufuma waka apo ŵapapi ŵithu ŵakwamba ŵakagalukira na kuzgoka ŵacikana malango. Ŵakagaluka cifukwa ca kukhuŵilizgika na cilengiwa cauzimu ico cikazgoka Satana Dyabulosi. Adamu, Heva, na Satana ŵakacita urunji yayi apo ŵakagwiliskira nchito uheni wanangwa wawo wa kujisankhira uwo Yehova wakaŵapa. Kwananga kwawo kuli kwiziska masuzgo gha zani muwone ndiposo nyifwa.—Genesis 3:1-6; Ŵaroma 5:12; Ŵahebere 2:14.
4. Kasi vinthu vyambura urunji vyaŵa vikucitikira ŵanthu kufuma pauli?
4 Kwa vilimika 6,000 kufuma apo ucigaruka ukacitikira mu Edeni, kuwura urunji kwaŵa waka cigaŵa ca umoyo wa ŵanthu. Ici ndico cikwenera nadi kucitika cifukwa Satana ni ciuta wa caru cino. (2 Ŵakorinte 4:4) Satana ni mutesi ndipo ni wiske wa utesi, musesi ndiposo wakususka Yehova. (Yohane 8:44) Nyengo zose Satana wakucitiska vinthu vinandi vyambura urunji. Mwaciyelezgero, cifukwa cakuti Satana wakakhuŵirizga ŵanthu kucita vinthu viheni pambere Ciwowota ca mu nyengo ya Nowa cindacitike, Ciuta wakawona “uheni wa ŵanthu kuti ukaŵa ukuru mu caru, na kuti malanguruko ghose gha maghanoghano gha mitima yawo ghakaŵa ghaheni pera lutaluta.” (Genesis 6:5) Ukhaliro wanthena ukazaraso comene mu nyengo ya Yesu. Yesu wakati: “Ndakukwanira zuŵa ili na ili suzgo lake na lake,” kung’anamura kuti zuŵa lililose likuŵa na masuzgo ghake, ndipo limoza mwa masuzgo agha nkhuwura urunji. (Mateyu 6:34) Baibolo likuneneska apo likuti: “Cakwatika cose cikutamphira mu mihero kufika kuno ku lero.”—Ŵaroma 8:22.
5. Cifukwa wuli sono kuwura urunji kwazara comene kuluska kale?
5 Lekani vinthu vyambura urunji vili kwamba ni kale kucitika. Sono ndipo vinthu vyahenipa comene kuluska kale. Cifukwa wuli? Cifukwa caru cambura kopa Ciuta ici caŵa mu “mazuŵa gha ku umaliro” kwa vilimika vinandi, ndipo “nyengo zinonono” zili pafupi kumara. Baibolo likayowoyerathu kuti mu nyengo iyi, ŵanthu ŵazamuŵa “ŵakujitemwa, ŵakutemwa ndarama, ŵakujitunthumuska, ŵakujiŵikamo, ŵakutuka, . . . ŵambura kuwonga, ŵaheni, ŵambura kutemwa ŵanyaŵo, ŵanonono, ŵakusesa, ŵambura kujikora, ŵakali, ŵambura kutemwa uwemi, ŵaciŵembu, ŵakajilangi, ŵakutukumuka.” (2 Timote 3:1-5) Mikhaliro yiheni iyi yikucitiska vinthu vyambura urunji vyakupambanapambana.
6, 7. Kasi ni vinthu wuli vyambura urunji ivyo vikucitikira ŵanthu mazuŵa ghano?
6 Vilimika 100 ivyo vyajumpha, mu caru mwacitika vinthu vinandi comene vyambura urunji ivyo vindacitikepo nakale. Mu vilimika ivi mwacitika nkhondo zinandi comene. Mwaciyelezgero, ŵanji awo ŵakumanya mdauko ŵakusacizga kuti mu nyengo ya Nkhondo Yaciŵiri ya Caru Cose, ŵanthu pakatikati pa 50 na 60 miliyoni ŵakakomeka. Ŵanandi awo ŵakakomeka ŵakaŵa, ŵanalume, ŵanakazi, na ŵana, ŵanthu ŵambura na kafukwa wuwo. Kufuma apo nkhondo iyi yikamalira, ŵanthu ŵanandi ŵakukomeka cifukwa ca nkhaza zakupambanapambana, ndipo ŵanandi awo ŵakukomeka mbanthu ŵambura kafukwa. Satana wakukhuŵirizga vinthu vyambura urunji ivi cifukwa wali na ukali ukuru, pakumanya kuti sonosono apa Yehova wamuthereskenge. Ucimi wa mu Baibolo ukuti: “Satana wali kwikhira kwa imwe, wakuŵa na ukali ukuru, uku wakumanya kuti nyengo yake njicoko waka.”—Civumbuzi 12:12.
7 Ndarama izo panyengo yasono caru cose capasi cikusakazira pa nkhondo cilimika cilicose, zikujumpha mabiliyoni gha madola. Ŵanthu mamiliyoni ghanandi ŵalije vyakukhumbikwa pa umoyo wawo. Antheura, ghanaghanani waka usange ndarama izi ŵazigwiliskirenge nchito pa vinthu vya mtende. Ŵanthu pafupifupi biliyoni yimoza ŵalije cakurya cakukwana, apo ŵanji ŵali na vinandi. Kuyana na umo wupu wa United Nations uli kuwonera, pafupifupi ŵana 5 miliyoni ŵakufwa cilimika cilicose cifukwa ca njara. Urunji palije! Kweniso ghanaghanirani za ŵana awo ŵakukomeka cifukwa ca kufumya nthumbo. Pali sacizgo lakuti cilimika cilicose, pa caru cose ŵana pakatikati pa 40 na 60 miliyoni ŵakukomeka cifukwa ca kufumya nthumbo. Uku nkhuwura urunji kukuru comene.
8. Kasi urunji ungaŵapo wuli pa caru?
8 Ŵalongozgi ŵa maboma ŵakutondeka kusanga nthowa yakumazgira masuzgo gha ŵanthu, nakuti vinthu vingasintha yayi nanga munthu wangayezgayezga wuli. Mazgu gha Ciuta ghakayowoyerathu kuti mu nyengo yithu iyi “ŵanthu ŵaheni na ŵakupusika ŵati ŵalutilire pa kuhenipa, ŵakupusika na ŵakupusikika.” (2 Timote 3:13) Kuwura urunji kwathaza comene ndipo ŵanthu ŵangawuskapo yayi. Ni Ciuta waurunji yekha uyo wangawuskapo kuwura urunji. Ndiyo pera wangawuskapo Satana, viŵanda, na ŵanthu ŵaheni.—Yeremiya 10:23, 24.
Cifukwa Cakupulikikwa Cakukhumbira Urunji
9, 10. Cifukwa wuli Asafu wakamba kuwelera nyuma mwauzimu?
9 Mu nyengo yakale, nanga ni ŵanji awo ŵakalemba Baibolo ŵakatindikikanga cifukwa ico Ciuta wakalekera kumazgira masuzgo gha ŵanthu na kwiziska urunji pa caru. Wonani ciyelezgero ca munthu munyake uyo wakaŵako nyengo yakale. Munthu uyu ni Asafu, ndipo wakuyowoyeka kuti ndiyo wakalemba Salmo 73.a Asafu wakwenera kuti wakaŵa Mulevi wakumanyikwa comene cifukwa ca luso lwa kwimba sumu mu nyengo ya Themba Davide. Wakweneraso kuti wakalongozganga mbumba yake pa mulimo wakwimba. Asafu na ŵana ŵake ŵakata sumu zinandi izo Ŵaisrayeli ŵakimbanga pakusopa. Kweni pa nyengo yinyake, mulembi wa salmo ili wakamba kuwelera nyuma mwauzimu. Wakawona kuti ŵakwananga ŵakasakatanga ndipo kanandi ŵakaŵanga ŵakukhorwa na umoyo wawo, ndiposo ŵambura masuzgo.
10 Tikuŵazga kuti: “Nkhaŵa na sanji na ŵakujikuzga, pakuwona kusakata kwa ŵakwananga. Cifukwa mulije maurwirwi mu nyifwa yawo; mathupi ghawo ngankhongono na kututuŵa. Kuti ŵali mu visuzgo nga mbanyake cara; ntha ŵakukweŵeskeka nga mbanyake.” (Salmo 73:2-8) Kweni mukuluta kwa nyengo, mulembi wa Baibolo uyu wakawona kuti maghanoghano ghake ghakaŵa ghawakawaka. (Salmo 73:15, 16) Asafu wakayezgayezga kusintha kaghanaghaniro kake, kweni wakapulikiskanga nipera yayi cifukwa ico ŵaheni vinthu vikuŵayendera makora apo ŵakunyoroka kanandi ŵakusuzgika.
11. Kasi nchivici ico paumaliro Asafu wakamanya?
11 Paumaliro, munthu wakugomezgeka uyu wakamanya ivyo vizamucitikira ŵaheni. Yehova wazamunyoroska vinthu kunthazi. (Salmo 73:17-19) Davide wakalemba kuti: “Lindizga Yehova, endanga mu nthowa yake, ndipo Iye tiwakukwezge kuti uhare caru; para ŵaheni ŵadumulika iwe tiuwonepo.”—Salmo 37:9, 11, 34.
12. (a) Kasi Yehova wakukhumba kucita navyo wuli vinthu viheni ndiposo kuwura urunji? (b) Kasi mukujipulika wuli na umo suzgo la kuwura urunji lizamumalira?
12 Mbunenesko nadi, khumbo la Yehova ndakuti mu nyengo yake wazakawuskepo viheni ivyo vikucitika sono pa caru, pamoza na kuwura urunji. Iyi ni fundo iyo nanga Mbakhristu ŵakugomezgeka ŵakwenera kuyikumbuka nyengo zose. Yehova wazamuwuskapo awo ŵakususkana na khumbo lake, ndipo wazamutumbika awo ŵakukolerana na khumbo lake. Baibolo likuti: “Maso ghake ghakulaŵiska, vikopi vyake vikusanda ŵana ŵa ŵanthu. Yehova wakusanda ŵarunji na ŵakwananga ndipo mzimu wake ukutinkha uyo watemwa nkhaza. Pa ŵaheni tiwarokweske makara gha moto na gha sulefure; mphepo yakocha . . . Cifukwa Yehova ngwakurunjika, wakuvitemwa vyaurunji.”—Salmo 11:4-7.
Caru Ciphya ca Urunji
13, 14. Cifukwa wuli mu caru ciphya muzamuŵa kunyoroka na urunji?
13 Para Yehova wazakaparanya caru cambura urunji cakuwusika na Satana ici, wazamupeleka caru ciphya ca ucindami. Ufumu wa Ciuta, uwo Yesu wakasambizga ŵalondezgi ŵake kuti ŵalombenge ndiwo uzamuwusa caru ici. Vinthu viheni na kuwura urunji vizamumara, ndipo pazamuŵa kunyoroka na urunji. Pa nyengo iyo, lurombo ulo Yesu wakasambizga ŵasambiri ŵake kuti: “Ufumu winu wize. Khumbo linu licitike pano pasi, nga nkhucanya,” luzamuzgoreka.—Mateyu 6:10.
14 Baibolo likutiphalira mtundu wa muwuso uwo tikwenera kulindilira, muwuso uwo ŵanthu wose ŵa mtima uwemi ŵakulindilira. Lemba la Salmo 145:16 lizamufiskika mwakukwana. Likuti: “Mukujura woko linu [a Yehova Ciuta] na kukhorweska camoyo cose.” Kweniso lemba la Yesaya 32:1 likuti: “Wonani, themba [Yesu Khristu kucanya] tiliwusenge mu urunji. Ŵakaronga [ŵanthu awo ŵakwimira Khristu pa caru] tiŵawusenge mu weruzgi [urunji].” Pakuyowoya za Themba Yesu Khristu, lemba la Yesaya 9:7 likayowoyerathu kuti: “Wandanyi wa ufumu wake na wa cimango kuti wamkumara cara, pa cizumbe ca Davide na pa ufumu wake, kuwulongosora na kuwukhozga na kweruzga mu urunji kwamba sono na kwa muyirayira. Phyumphyu la Yehova wa mipingo tilifiskenge ivi.” Kasi namwe mukujiwona kuti muli mu caru ciphya, mukuwusika na muwuso waurunji uwu?
15. Kasi Yehova wazamuŵacitiraci ŵanthu mu caru ciphya?
15 Mu caru ciphya ca Ciuta, tizamuyowoyaso yayi mazgu agho ghakusangika pa Mupharazgi 4:1, ghakuti: “Nkhawonaso visuzgo vyose ivyo vikucitika pano pasi. Ndipo wonani, masozi gha awo mbakusuzgika, kweni ŵakaŵavye wakusanguluska! Awo ŵakaŵasuzganga ŵakaŵa na nkhongono, kukaŵavye msanguluski.” Enya nadi, na maghanoghano ghithu ghambura kufikapo, nchinonono kuyelezgera umo caru ciphya ca urunji ici cizamuŵira. Kuzamuŵaso vinthu viheni yayi, m’malo mwake, zuŵa lililose lizamuŵa na vinthu viwemi. Enya, Yehova wazamunozga vyose ivyo ni viheni, kuluska umo ise tikughanaghanira. Nchakwenelera comene kuti Yehova Ciuta wakakhuŵirizga mpositole Petrosi kulemba kuti: “Kwakulingana na cilayizgano cake, tikulindilira macanya ghaphya na caru ciphya mwenemumo mukukhala urunji.”—2 Petros 3:13.
16. Kasi “macanya ghaphya” ghakhazikiskika wuli, ndipo “caru ciphya” cikunozgeka wuli mazuŵa ghano?
16 Inya, “macanya ghaphya,” ilo ni boma la Ciuta ilo liri mu mawoko gha Khristu, ghali kukhazikiskika kale. “Caru ciphya,” kung’anamura ŵanthu ŵawemi awo ŵazamuŵa mu caru ciphya, ŵakuwunjikika mu mazuŵa gha kuumaliro agha. Ciŵelengero cawo cikusendelera ku 7 miliyoni, ŵali mu vyaru pafupifupi 235 ndipo ŵali mu mipingo pafupifupi 100,000. Ŵanthu aŵa ŵasambira nthowa zakunyoroka na za urunji za Yehova, ndipo ivi vyacitiska kuti ŵaŵe ŵakukolerana pa caru cose cifukwa ca kutemwana. Kukolerana kwawo nkhwakumanyikwa comene ndipo ŵaŵa ŵakukolerana kwa nyengo yitali. Kukolerana uku kukuluska kulikose uko ŵalondezgi ŵa Satana ŵakucita. Citemwa na kukolerana kwanthena kukutilongora waka umo vinthu vizamuŵira mu caru ciphya ca Ciuta, ico cizamuwusika mwakunyoroka ndiposo mwaurunji.—Yesaya 2:2-4; Yohane 13:34, 35; Ŵakolose 3:14.
Kuwukira kwa Satana Kutondekenge
17. Cifukwa wuli kuwukira kwaumaliro kwa Satana kuzamucita kanthu yayi?
17 Sonosono apa, Satana na ŵalondezgi ŵake ŵawukirenge ŵanthu awo ŵakusopa Yehova na cilato cakuti ŵaŵaparanye. (Ezekiel 38:14-23) Ici cizamuŵa cigaŵa ca “suzgo yikuru,” iyo Yesu wakati “nga yaŵako ya ntheura cara kufuma ku mtendeko wa caru, na kufikira kuno ku lero, ndipo kuti yiti yiŵengekoso cara.” (Mateyu 24:21) Kasi Satana wazamuluska pa kuwukira uku? Napacoko pose. Mazgu gha Ciuta ghakutisimikizgira kuti: “Yehova wakutemwa urunji; kuti tiwaside ŵatuŵa ŵake cara. Ŵakunyoroka tiŵasungirizgike muyirayira, kweni mphapu ya ŵaheni tiyidumulike. Ŵakunyoroka ŵamkuhara caru na kukhala mwenemumo kwandanda.”—Salmo 37:28, 29.
18. (a) Kasi Ciuta wazamucita wuli apo Satana wazamuwukira ŵanthu ŵa Yehova? (b) Cifukwa wuli caŵa cacandulo kwa imwe kusanda nkhani ya mu Baibolo iyi, iyo yikulongora umo urunji uzamwizira pa caru?
18 Kuwukira ŵateŵeti ŵa Yehova uko Satana wazamucita pamoza na ŵalondezgi ŵake kuzamuŵa kwaumaliro. Yehova kwizira mwa Zekariya wakayowoyerathu kuti: ‘Uyo wakukhwaska imwe wakukhwaska mboni ya jiso lane.’ (Zekariya 2:8) Kuwukira uku kuzamuŵa nga nkhujokora mboni ya jiso la Yehova. Mwaluŵiro, Yehova wazamuwuskapo ŵanthu wose awo ŵakuwukira ŵateŵeti ŵake. Ŵateŵeti ŵa Yehova mbanthu ŵacitemwa, ŵakukolerana, ŵamtende, ndiposo ŵakusunga malango. Mwantheura, kuŵawukira kuzamuŵa kwambura kwenelera, ndiposo kwambura urunji. Yehova wakutemwa comene “urunji,” ndipo wazamuzomerezga yayi kuti ivi vicitike. Panyengo iyi, kuti Yehova wavikilire ŵateŵeti ŵake, wazamuparanyirathu ŵalwani ŵawo kuti urunji uwoneke, ndiposo kuti awo ŵakumusopa mwaunenesko ŵaponoskeke. Ni vinthu vyakukondweska comene ivyo vicitikenge sonosono apa.—Zintharika 2:21, 22.
[Mazgu ghamusi]
a Mazgu agho ghali pacanya pa Salmo 73 mu Baibolo la Ciceŵa la Revised Nyanja (Union) Version, na la Cingelezi la New World Translation ghakulongora kuti Salmo 73 likalembeka na Asafu.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Cifukwa wuli kuwura urunji kwazara comene?
• Kasi Yehova wazamumazga wuli suzgo la kuwura urunji?
• Kasi nchivici ico camukondweskani pakuyowoya za umo urunji uzamuŵira pa caru?
[Cithuzithuzi pa peji 15]
Uheni ukaŵa ukuru mu caru pambere Ciwowota cindacitike, ndipo wathaza comene mu “mazuŵa gha ku umaliro” agha
[Cithuzithuzi pa peji 16, 17]
Mu caru ciphya ca Ciuta, viheni vizamumara, ndipo muzamuŵa urunji na kunyoroka