“Mungelo wa Yehova Wakuzingirizga Awo Ŵakumopa”
Nga ni Umo Yikayowoyekera na Christabel Connell
Tikatangwanika comene na kuzgora mafumbo ghakukhwaskana na Baibolo, mwakuti pakaŵavya waliyose uyo wakamanya kuti kwafipa; tikamanyaso yayi kuti Christopher wakalaŵiskanga kuwaro. Paumaliro wakatiphalira kuti, “Sono kuli makora, munganyamuka.” Wati wayowoya nthena, wakatipelekezga, tikalayirana ndipo tikakwera njinga zithu na kuluta. Kasi nchinthu wuli cakofya ico wakawona?
NKHABABIKA mu 1927 mu msumba wa Sheffield ku England. Nyumba yakwithu yikaphya na bomba, ndipo ŵakanituma kuti nkhakhalenge na abuya ŵakubaba amama. Panyengo iyi nkhaŵa kuti nicali kusambira. Apo nkhasambiranga pa sukulu ya Katolika, kanandi nkhafumbanga ŵasisitele cifukwa ico vinthu viheni ndiposo nkhaza vikucitikira mu caru. Iwo ndiposo ŵanthu ŵa visopa vinyake awo nkhaŵafumba ŵakanizgora mwakukhorweska yayi.
Nkhondo Yaciŵiri ya pa Caru Cose yikati yamara, nkhasambira unesi. Nkhaluta ku London kukagwira nchito pa cipatala ca Paddington General, kweni uku nkhawona vinthu vyankhaza vinandi comene. Mudumbu wane wati waluta waka ku Korea kukagwira nchito ya usilikari, nkhawona ŵanthu ŵakutimbana kuwaro kwa cipatala. Pakaŵavya uyo wakawovwira munthu uyo wakapwetekeka, mweneuyo wakatondekanga kuwona cifukwa cakuti ŵakamutimba comene. Nyengo yinyake tikaluta na amama ku ungano wa ŵanthu awo ŵakatenge ŵakuyowoya na ŵakufwa. Ndipouli nkhatondeka nipera kupulikiska cifukwa ico mu caru mukucitikira viheni.
Ŵakanikhuŵirizga Kuŵazga Baibolo
Zuŵa linyake mudumbu wane mulara, John, uyo wakaŵa yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova, wakiza ku nyumba kwane. Iyo wakanifumba kuti: “Ukumanya cifukwa ico kuliri vinthu viheni nthena?” Ine nkhati: “Yayi.” Wakajura Baibolo na kuŵazga Uvumbuzi 12:7-12. Pa zuŵa ili nkhamba kuwona kuti Satana na viŵanda vyakhe ndiwo comene ŵakucitiska viheni ivyo vikucitika mu caru. Nati napulikira ulongozgi wa John, nkhamba kusambira Baibolo. Pa nyengo iyo nkhatondeka kubapatizika cifukwa ca kopa ŵanthu.—Zinth. 29:25.
Mukuru wane, Dorothy nayo wakaŵa kuti wamba unenesko. Iyo lumoza na Bill Roberts, uyo ŵakapangana kuti ŵatoranenge, ŵakati ŵawera ku ungano, ku New York mu 1953, nkhaŵaphalira kuti nkhasambiranga Baibolo. Bill wakanifumba kuti: “Kasi ukuŵazga malemba ghose gha mu buku lakusambilira? Kasi ukugwara mizere kusi kwa mazgoro?” Nkhati nazgora kuti yayi, iyo wakati: “Mbwenu ukusambira yayi. Ukumane na mudumbu uyo wakukusambizga, ndipo mwambireso.” Mizimu yiheni yikamba kunisuzga. Nkhukumbuka kuti nkhapemphanga Yehova kuti wanivikilire ndiposo kunovwira kuti yileke kunisuzga.
Kucita Upayiniya ku Scotland na ku Ireland
Nkhabapatizika pa Janyuwale 16, 1954, ndipo mu Meyi nkhamalizga kugwira nchito iyo tikapangana na ŵeneco ŵa cipatala cinyake. Nkhamba kucita upayiniya wanyengo zose mu Juni. Pakati pajumpha myezi yinkhondi na yitatu, ŵakanituma kuti nkhateŵetere nga ni mupayiniya wapadera ku cigaŵa cakucemeka Grangemouth ku Scotland. Apo nkhateŵeteranga uku napo nkhajipulika kuti ŵangelo ŵa Yehova ‘ŵakanizingirizga.’—Sal. 34:7.
Mu 1956, nkhacemeka kuti nkhateŵetere ku Ireland. Ine lumoza na ŵadumbu ŵanyake ŵaŵiri tikaphalirika kuti tikateŵeterenge ku msumba wa Galway. Zuŵa lakwamba nkhafika pa nyumba ya muliska. Pakati pajumpha maminiti ghacoko waka kukiza mpolisi, ndipo wakanikora, lumoza na mudumbu uyo nkhaŵa nayo na kuluta nase ku polisi. Tikati tamuphalira mazina ndiposo maadiresi ghithu, mwaluŵiro wakimba foni. Tikapulika wakuyowoya kuti: “Enya Ŵaliska, nkhumanya makora uko ŵakukhala.” Mpolisi uyu wakatumika na muliska yura. Ŵanthu ŵakacicizganga mweneko nyumba iyo tikacitanga lenti kuti watiwuskemo. Ntheura, ŵabali ku ofesi ya munthavi ŵakazomerezga kuti tiwukeko nadi. Pakufika pa malo ghakukwelera sitima ya pamtunda tikacedwa na maminiti 10. Kweni sitima yikaŵa kuti yindanyamuke, ndipo mwanalume munyake wakalindiliranga kuti wawoneseske kuti takwera nadi. Ivi vikacitika pati pajumpha waka masabata ghatatu kufuma apo tikizira ku Galway.
Ŵakatituma ku cigaŵa ca Limerick, uko nako Chalichi la Katolika liri na nkhongono comene. Kanandi gulu la ŵanthu likatihoyanga. Ŵanandi ŵakopanga kudumbiskana nase. Cilimika cimoza pambere ise tindafike ku malo agha, ŵanthu ŵakatimba mbali munyake mu msumba wa Cloonlara. Ndimo vikaŵira kuti tikumane na Christopher, uyo wazunurika pakwambilira pa nkhani iyi, uyo wakati tiluteso mwakuti tikazgore mafumbo ghake ghakukhwaskana na Baibolo. Ticali kudumbiskana, kukiza muliska munyake uyo wakaphalira Christopher kuti waticimbizge. Pakuzgora muliska uyu, Christopher wakati: “Ŵanakazi aŵa nacita kuŵacema, ndipo pakwiza ŵanguwodira. Kweni imwe mundacemeke, ndipo pakunjira mwanguwodira yayi.” Muliska yura wakakwiya comene ndipo wakanyamuka na kuwukapo.
Tikamanya yayi kuti muliska uyu wakiza na gulu la ŵanalume, awo ŵakatilindiliranga kuwaro. Christopher wakati wamanya kuti ŵanthu aŵa ŵakakwiya, wakacita nga umo vyalongosolekera pakwambilira pa nkhani iyi. Wakatilindika mpaka apo ŵanthu aŵa ŵakawukirapo. Pamasinda tikapulika kuti Christopher na mbumba yake ŵakaŵadikiska mu cigaŵa ico ŵakakhalanga, ndipo ŵakaluta ku England.
Nkhacemeka ku Giliyadi
Apo nkhaghanaghananga za kuluta ku ungano wa mitundu yose wa mutu wakuti, “Khumbo la Ciuta” uwo ukacitikira ku New York mu cilimika ca 1958, nkhacemeka kuti nkhasambire mu kilasi la Giliyadi la nambara 33. M’malo mwa kuwelera kukaya, nkhateŵetera mu msumba wa Collingwood ku Ontario, ku Canada mpaka apo Sukulu ya Giliyadi yikambira, mu 1959. Kweni pa ungano nkhakumana na Eric Connell. Wakasambira unenesko mu 1957 na kwamba upayiniya wanyengo zose mu 1958. Ungano ukati wajumpha, kweniso apo nkhaŵa ku sukulu ya Giliyadi, wakatemwanga kunilembera makalata. Nkhamanyanga yayi ico ticitenge para namara sukulu.
Kusambira sukulu iyi cikaŵa cinthu cakuzirwa comene mu umoyo wane. Ine na Dorothy ndiposo mfumu wake tikaŵa mu kilasi limoza. Dorothy na mfumu wake ŵakaŵatuma ku Portugal. Nkhazizwa kuti ŵakanituma ku Ireland. Nkhaghanaghananga kuti ŵanitumenge kumoza na mukuru wane, kweni ndimo vikaŵira yayi. Nkhafumba yumoza wa awo ŵakatisambizganga usange cikaŵapo ico nkhananga. Iyo wakanizgora kuti: “Palije. Iwe na Eileen Mahoney, mukazomera kuti mungakateŵetera mu caru cilicose ico ŵangamutumani, ndipo cimoza ca vyaru ivi ni Ireland.”
Nkhalutaso ku Ireland
Mu Ogasiti, 1959 nkhalutaso ku Ireland, ndipo ŵakaniphalira kuti nkhaunganenge na mpingo wa Dun Laoghaire. Pa nyengo iyi Eric wakaŵa kuti wawelera ku England, ndipo wakakondwa comene kuti sono taŵa pafupi na pafupi. Nayo wakakhumbanga kucita umishonare. Ntheura, wakawona kuti cingaŵa ciwemi kukacitira upayiniya wake ku Ireland, cifukwa ŵakaŵa kuti ŵacali kutumako ŵamishonare. Wakasamira ku Dun Laoghaire, ndipo mu 1961 tikatorana.
Pakati pajumpha waka myezi 6, Eric wakacita ngozi pa mthuthuthu. Mutu wake ukasweka, ndipo ŵadokotala ŵakamanyanga yayi kuti wangapona. Wati wakhala mu cipatala kwa masabata ghatatu, wakawelera kunyumba, ndipo nkhamupwelelera kwa myezi yinkhondi mpaka wakacira. Nkhalutilira kupharazga.
Mu 1965 tikaphalirika kuti tikaunganenge na mpingo wa ŵapharazgi 8, uwo ukaŵa ku Sligo. Pakati pajumpha vilimika vitatu, tikasamira ku mpingo ucoko uwo ukaŵa ku Londonderry, uko nkhumpoto kwa Ireland. Zuŵa linyake apo tikaweranga mu uteŵeti, tikasanga kuti pa msewu uwo ukayanga kunyumba kwithu ŵajalapo na waya. Uku kukaŵa kwamba kwa masuzgo gha Kumpoto kwa Ireland. Gulu la ŵawukirano likochanga galimoto. Msumba uwu ukaŵa kuti wagaŵikana kale, cigaŵa cinyake cikaŵa ca machalichi ghanyake ndipo cinyake cikaŵa ca Ŵakatolika. Cikaŵa cakofya comene kufuma ku cigaŵa cinyake kuya ku cinyake.
Tikakhalanga na Kupharazga Nangauli Yikaŵa Nyengo ya Masuzgo
Ndipouli, tikapharazganga palipose. Pa nyengo iyi napo tikajipulikanga kuti ŵangelo ŵakativikiliranga. Para tasanga kuti ku cigaŵa ico taluta kuli vivulupi, tikawukangako mwaluŵiro na kwizaso para tawona kuti vyamara. Nyengo yinyake apo vivulupi vikacitikira kufupi na uko tikakhalanga, viswaswa vya moto ivyo vikafuma mu sitoro yakuguliskiramo penti iyo ŵakayiwocha vikawira pa windo lithu. Tikatondeka kugona cifukwa ca kopa kuti ŵangawochaso nyumba iyo tikakhalanga. Apo tikasamira ku Belfast mu 1970, tikaphalirika kuti bomba la peturo ndilo likawocha sitoro yakuguliskiramo penti, ndipo nyumba iyo tikakhalanga nayo yikaŵa kuti yaphya cigaŵa cinyake.
Nyengo yinyake ine na mudumbu munyake tikaŵa mu uteŵeti ndipo tikawona payipi yinyake iyo yikatizizika, yikaŵa pa windo la nyumba yinyake. Tikalutilira na ulendo withu. Pakati pajumpha maminiti ghacoko waka, payipi yira yikaphuntha. Ŵanthu ŵakaghanaghananga kuti ndise tikathya bomba ili. Nyengo yeneyiyo, mudumbu munyake uyo wakhalanga mu cigaŵa ico wakaticemera mu nyumba yake. Ŵazengezgani ŵa mudumbu uyu wakagomezga kuti uwu ukaŵa ukaboni wakuti ndise yayi tikathya bomba lira.
Mu 1971 tikalutaso ku Londonderry kukawona mudumbu munyake. Tikati tayowoya kuti tikajumpha pa lodi buloku, wakatifumba kuti: “Kasi pa lodi buliku pakaŵavya munthu?” Tikati tamuzgora kuti, “ŵakaŵapo, kweni ŵakatilaŵiska waka,” wakazizwa comene. Cifukwa wuli? Cifukwa vigeŵenga vikaŵa kuti vyapoka waka lodi buloku iyi ndiposo kocha galimoto ya dokotara na ya mpolisi munyake.
Mu 1972 tikasamira ku Cork. Pamasinda tikateŵeteranga ku Naas ndiposo ku Arklow. Paumaliro mu 1987 tikateŵeteranga ku Castlebar, uko tili mpaka sono. Uku tikaŵa na mwaŵi ukuru comene wa kovwirako pa kuzenga Nyumba ya Ufumu. Mu 1999, Eric ŵakalwara comene. Kweni cifukwa ca wovwiri wa Yehova ndiposo ŵabali na ŵadumbu nkhazizipizga na kulutilira kumupwelelera, ndipo wakacira.
Eric na ine tikasambira kaŵiri Sukulu ya Uteŵeti wa Upayiniya. Eric wacali mulara wa mpingo. Nyamakazi yikunisuzga comene ndipo ŵali kunicita opaleshoni pa makongono ghose ghaŵiri ndiposo mu ciwuno. Nangauli nasuzgika cifukwa ca kususkika comene na ŵavisopa ndiposo ŵandyali, kweni nkhasuzgika comene kuti nileke kwendeska galimoto. Cikaŵa cakusuzga kucita nthena cifukwa kwambura galimoto nkhutondeka kuluta uko nkhukhumba pa nyengo iyo nkhukhumba. Ŵabali na ŵadumbu ŵanovwira comene. Pasono nkhwendera ndodo, niliso na njinga ya matayala ghatatu iyo yikwendera mabatiri, ndipo ndiyo nkhwendera maulendo ghatali.
Vilimika ivyo Eric na ine tamalira mu uteŵeti wa upayiniya, vyose pamoza vikukwana 100, ndipo 98 ya vilimika ivi tikateŵeteranga ku Ireland. Tilije khumbiro la kuleka uteŵeti uwu cifukwa cakuti tacekura. Tikugomezga minthondwe yayi, kweni tikugomezga kuti ŵangelo ŵa Yehova ‘ŵakuzingirizga’ awo ŵakumopa na kumuteŵetera mwakugomezgeka.