Umo Mungagwiliskira Nchito Ndalama Mwakuyana na Umo Mukusangira
GHANAGHANANI waka kuti muli na bulangeti licoko comene ndipo mukukhumba kudika. Kasi mungacita wuli kuti limukwanani? Nchakuwonekerathu kuti mungakhumbikwira kukhwinyata kuti limukwanani makora.
Ndimoso viliri pa nkhani ya kugwiliskira nchito ndalama. Bulangeti licoko tingaliyaniska na ndalama izo tikusanga. Kukhwinyata ni umo tikuzigwiliskira nchito kuti zitikwane.
Nchipusu kuyowoya waka pa mulomo kuti tigwiliskirenge nchito ndalama mwakuyana na umo tikusangira, kweni citani pera, to! Kweni para ŵanthu ŵangagwiliskira nchito ndalama mwakuyana na umo ŵakusangira, mbwenu ŵagegenge kunjira mu suzgo la ndalama. Kasi tingacita wuli? Kasi ulongozgi wakovwira tingawusanga nkhu? Baibolo lili na fundo zinandi zakovwira pa nkhani iyi. Tiyeni tiwone pacoko waka ivyo likuyowoya.
Fundo za mu Baibolo Izo Zingamovwirani
Mu Baibolo muli fundo zinandi izo zingamovwirani kuti mugwiliskirenge nchito makora ndalama. Tiwonengepo zicoko waka. Wonani usange fundo izi zingamovwirani kuti mugwiliskirenge nchito ndalama mwakuyana na umo mukusangira.
Ŵani na bajeti. Kuti mugwiliskire nchito makora ndalama, mukwenera kumanya ndalama izo mukusanga na izo mukugulira vinthu. Baibolo likuti: “Maghanoghano gha ŵaphamphu ghakuya ku uzali nadi, kweni yose uyo ngwa mawara wakufika ku ukavu pera.” (Zintharika 21:5) Ŵanyake ŵakugwiliskira nchito manevulupu. Pa nevulupu yiliyose ŵakulembapo “Cakurya,” “Renti,” panji “Vyakuvwara” na kuŵikamo ndalama zake. Kwali mulondezgenge nthowa yipusu nga ni iyi panji yinyake, cakuzirwa comene nchakuti mumanyenge ivyo mukugura, ndipo nyengo zose mwambenge dankha kugura vinthu vyakukhumbikwira.
Lekani kudokera vinthu vya ŵanji. Ŵanthu ŵanandi ŵa mu vyaru vikavu ŵakudokera katundu uyo ŵanthu ŵa mu vyaru visambazi ŵali nayo. Ŵanandi ŵakukhumba kuŵa na katundu uyo ŵazengezgani ŵawo ŵali nayo. Ici cingaŵa cipingo. Nyengo zinyake ŵazengezgani ŵithu nawo ŵakuŵa kuti ŵangakwaniska yayi kugura. Kasi nase tikukhumba kutolera uzeleza wa ŵanyithu na kuŵa mu suzgo la ndalama? Baibolo likuticenjezga kuti: “Uyo wakudokera usambazi wakupusumphira cuma, walije kumanya kuti ukavu tiumuwirenge.”—Zintharika 28:22.
Lekani kukhumba vinandi pa umoyo. Yesu wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti ŵaŵe na jiso ‘lakulata pa cimoza.’ (Mateyu 6:22) Para mukusankha kugura nyama uku muli waka na ndalama yakukwana kugulira kavwece, mbwenu mukujipweteka. Kuyana na lipoti la Bank likuru la ku Asia, ŵanthu ŵanandi ŵa ku Philippines ndiposo ŵanthu ŵanandi comene ŵa mu caru ca India mbakavu mwakujumphizga. Munthu wakusanga ndalama yicoko comene pa zuŵa. Para munthu wakusanga mwakusuzgikira, cikuŵa camahara kugura waka vinthu ivyo ni vyakukhumbikwa nadi. Fundo iyi yingawovwiraso nanga ni ŵanthu awo ŵakukhala mu vyaru visambazi kuti ŵaleke kujinjizga mu suzgo la ndalama.
Khorwani na ivyo ni vyakukhumbikwa nadi. Fundo iyi yikukolerana ulongozgi wakuti tileke kukhumba vinandi pa umoyo. Pa 1 Timote 6:8, Baibolo likupeleka ulongozgi wakuti: “Pakuŵa na vyakurya ndiposo vyakuvwara na nyumba, tiŵenge ŵakukhorwa na vinthu ivi.” Ŵanthu ŵanyake awo mbakukondwa comene ŵakusanga ndalama zinandi yayi, kweni ŵakukhorwa na ivyo ŵali navyo. Mbacimwemwe cifukwa ca kuŵa waka na vinthu vyakuthupi yayi, kweni cifukwa cakuti ŵakutemwana mu mbumba zawo ndiposo ŵali na ŵabwezi ŵawemi.—Zintharika 15:17.
Gegani ngongoli zambura kwenelera. Baibolo likuneneska apo likuti: “Musambazi wakuwusa mukavu, ndipo uyo wakukongora ndi muzga wa wakumubwereka.” (Zintharika 22:7) Nangauli nyengo zinyake vinthu vikutifyenya comene mwakuti tikucicizgika kukongora, kweni awo ŵakunjira mu ngongoli zambura kwenelera kuti ŵagure waka ivyo ŵakukhumba, kanandi ŵakuŵa na suzgo likuru la ndalama. Suzgo ili lingaŵa likuru comene para tili na kadi ilo tingagulira vinthu pa ngongoli. Magazini ya Times yikati: “Para tili na kadi ili mu mawoko, tikuleka kughanaghana makora ndipo tingagura vinthu mwambura kughanaghanirapo dankha.” Eric, uyo wakukhala ku Philippines wakuti: “Apo nkhaŵa na kadi ili, nkhaguranga vinthu vinandi kuluska apo nkhagwiliskiranga nchito ndalama. Ndalama zakuti nicitire vinthu vinyake zikatimbanizgikanga.” Ipo nchamahara kuti tiŵenge maso comene para tili na kadi ili.—2 Mathemba 4:1; Mateyu 18:25.
Sungani ndalama pambere mundagure cinthu. Nangauli ŵanyake ŵangawona nga ni vyacikale, kweni nchamahara comene kusunga ndalama zakugulira cinthu cifukwa kukovwira kuti muleke kujicemera dala masuzgo. Kucita nthena kukovwira kuti muleke kunjira mu ngongoli ndiposo kugura vinthu mwakudura comene cifukwa cakuti mwatora pa ngongoli. Mu Baibolo, nyerere yikuyowoyeka kuti ‘njavinjeru’ cifukwa yikusunga “viryo vyake mu vuna” kuti yizakarye kunthazi.—Zintharika 6:6-8; 30:24, 25.
Sambirani ku Ŵanji
Fundo za mu Baibolo izo tawona zingawoneka ziwemi comene, kweni kasi zikovwira nadi ŵanthu kuti ŵagwiliskirenge nchito ndalama mwakuyana na umo ŵakusangira? Tiyeni tiwone ŵanthu ŵanyake awo ŵakulondezga ulongozgi uwu ndipo ŵakugwiliskira nchito makora ndalama.
Diosdado, dada uyo wali na ŵana ŵanayi wakuzomera kuti cifukwa ca suzgo la ndalama ilo liri pa caru cose, nchakusuzga kuti wasangire mbumba yake vyakukhumbikwa. Kweni wakumanya kuti bajeti njakuzirwa. Iyo wakuti: “Ndalama yiliyose iyo nkhusanga nkhuyipangira bajeti. Nkhulemba cilicose ico nigurenge.” Danilo nayo ndivyo wakucita. Bizinesi iyo wakacitanga pamoza na muwoli wake yili kuwa. Kweni ŵakukwaniska nipera kusanga vyakukhumbikwa cifukwa ca kuŵa na bajeti. Danilo wakuti: “Tikumanya ndalama izo tikuŵa nazo mwezi uliwose ndiposo izo tikunanga mwezi uliwose. Ici cikutovwira kuti tidumbiskanenge ndalama izo tingagulira vinthu.”
Kuti ŵaleke kugura vinthu ivyo ŵandaviŵike pa bajeti, ŵanji ŵawona kuti nchakovwira kucepeska vinthu vinyake. Myrna, uyo ni cokoro ndipo wali na ŵana ŵatatu wakuti: “M’malo mwa kukwera galimoto pakuluta ku maungano, ine na ŵana ŵane sono tikwenda waka.” Myrna wayezgayezga comene kusambizga ŵana ŵake kuti ŵamanye kuzirwa kwa kuŵa na umoyo wambura kukhumba vinandi. Iyo wakuti: “Nkhuyezgayezga comene kuti niŵe cakuwonerapo pa nkhani ya kulondezga fundo ya pa 1 Timote 6:8-10, iyo yikulongora kuzirwa kwa kukhorwa na ivyo tili navyo.”
Gerald, uyo wali na ŵana ŵaŵiri, nayo ndivyo wakucita. Iyo wakuti: “Pa nyengo ya sambiro la Baibolo la mbumba, tikudumbiskana za Ŵakhristu awo ŵakuŵika maghanoghano ghawo pa vinthu vyakuzirwa comene, ivyo ni vinthu vyauzimu. Kucita nthena kwawovwira comene cifukwa ŵana ŵithu ŵakupempha yayi vinthu vyambura kuzirwa comene.”
Janet ngwambura kutengwa, ndipo wali kujipeleka kucita mulimo wa kusambizga ŵanthu Baibolo ku Philippines. Nchito iyo wakagwiranga yili kumara, kweni para wasanga ndalama wakuzigwiliskira nchito makora. Iyo wakuti: “Nkhujikora pakugura vinthu ndiposo nkhugwiliskira nchito ndalama mwamahara. M’malo mwa kugura vinthu mu sitoro zapacanya, nkhugura mu sitoro izo zikuchipiska katundu. Nigulireci vinthu vyakudura apo ningavisanga mwakuchipa? Nkhuwoneseskaso kuti nileke kuyegheka waka pakugura vinthu.” Janet wakuwona kuti kusunga ndalama zakugulira vinthu nkhwakovwira.
Pa nkhani ya kadi lakugulira vinthu pa ngongoli, Eric, uyo wazunulika kumanyuma wakuti: “Nili kuleka kugwiliskira nchito kadi ili. Nkhulitora kwekha usange pacitika cinthu camabuci.” Diosdado nayo wakuti: “Kuti nileke kutoratora vinthu pa ngongoli, kadi ili nkhulileka ku ofesi.”
Mungakhala Mwakuyana na Ndalama Izo Mukusanga
Ŵanandi ŵawona kuti nangauli Baibolo likutovwira comene umo tingaŵira na umoyo wauzimu, kweni likutipaso ulongozgi uwo ungatovwira mwakuthupi. (Zintharika 2:6; Mateyu 6:25-34) Para mungalondezga fundo za mu Baibolo izo zayowoyeka mu nkhani iyi na kusambira kwa awo ŵawovwirika cifukwa ca kulondezga fundo izi, namwe mungakhala makora mwakuyana na ndalama izo mukusanga. Para mucitenge nthena, muŵavyenge masuzgo agho ŵanandi ŵakusuzgika nagho mazuŵa ghano.
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 10]
‘Tikudumbiskana unandi wa ndalama izo tingagulira vinthu’
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 11]
‘M’malo mwa kukwera galimoto pa kuluta ku maungano, tikwenda pasi’
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 11]
‘Lekani kugura vinthu mwakuyegheka waka’