Sambizgani Mwana Winu Kuŵa Wamtende

Cifukwa ca kukondwa kuti ŵasamira kunyake, Nicole, uyo wali na vilimika vinkhondi na vitatu, wakatemwanga kumanyiska Gabrielle, uyo wakaŵa mubwezi wake wapamtima, za vinthu ivyo vikacitikanga ku malo uko ŵakasamira. Zuŵa linyake Gabrielle wakaphalira Nicole mwamsinjiro kuti nanga wasame iyo walije nayo nchito. Nicole wakakwiya comene, ndipo wakaphalira anyina kuti: “Nkhukhumbaso ca kuwona Gabrielle.”

PARA ŵanici ŵapambana maghanoghano nga umo ŵakacitira Nicole na Gabrielle, kanandi pakukhumbikwira kuti ŵapapi ŵanjilirepo. Iwo ŵakwenera kucita nthena na cilato ca kupembuzga waka ŵana yayi, kweni kuŵawovwira umo ŵangacitira na masuzgo ghanthena. Kanandi, ŵana ŵakulongora nkharo ya ‘wanici,’ ndipo ŵakumanya yayi kuti ivyo ŵakuyowoya panji kucita vingapweteka ŵanji. (1 Ŵakorinte 13:11) Ŵakukhumbikwira wovwiri kuti ŵakuzge mikhaliro iyo yingaŵawovwira kuti ŵaŵe pa mtende na ŵanyawo, panyumba, ndiposo kose uko ŵangaŵa.

Ŵapapi Ŵacikhristu ŵakukhumba comene kusambizga ŵana ŵawo ‘kupenja mtende, ndiposo kuwundondoroska.’ (1 Petros 3:11) Nangauli nchakusuzga kulimbana na maghanoghano gha kukayikirana, kukhuŵazgika ndiposo ukali, kweni munthu uyo wakutemwa mtende wakuŵa na cimwemwe cikuru comene. Usange ndimwe mupapi, kasi mungasambizga wuli ŵana ŵinu kuŵa ŵamtende?

Ŵawovwirani Kutemwa Kukondweska “Ciuta Wamtende”

Yehova wakucemeka kuti ni “Ciuta wamtende.” (Ŵafilipi 4:9; Ŵaroma 15:33) Mwantheura, ŵapapi ŵavinjeru ŵakugwiliskira nchito Baibolo mwaluso kuti wovwire ŵana ŵawo kuti ŵatemwenge kukondweska Ciuta, ndiposo kutolera mikhaliro yake. Mwaciyelezgero, ŵawovwirani kupulikiska za ciŵingavura ico mpositole Yohane wakawona mu mboniwoni, ico cikazingirizga cizumbe ca Yehova.a (Civumbuzi 4:2, 3) Longosorani kuti ciŵingavura ici cikwimira mtende na bata ivyo Yehova wali navyo, ndiposo kuti mikhaliro iyi ndiyo yiŵenge na wose awo ŵakumupulikira.

Yehova wakupelekaso ulongozgi kwizira mwa Mwana wake, Yesu, uyo wakucemeka “Karonga wa Cimango.” (Yesaya 9:6, 7) Ntheura, ŵazgani na kudumbiskana na ŵana ŵinu nkhani za mu Baibolo izo mukusangika ivyo Yesu wakasambizga pa nkhani ya kuleka kucita zawe ndiposo kupindana. (Mateyu 26:51-56; Marko 9:33-35) Longosorani cifukwa ico Paulosi, uyo pakwamba wakaŵa “wa msinjiro,” wakasinthira umoyo wake na kulemba kuti “muzga wa Fumu kuti wakwenera kuŵa wa mphindano cara, kweni waŵenge wakuzika ku wose, . . . wakuzizipizga.” (1 Timote 1:13; 2 Timote 2:24) Mwana winu wangasambira kuŵa wamtende kuluska umo mukughanaghanira.

Evan wakukumbukira kuti apo wakaŵa na vilimika vinkhondi na viŵiri, msepuka munyake wakamunyozanga mu basi ya sukulu. Iyo wakuti: “Wakanikwiyiskanga comene, mwakuti nkhakhumbanga kumuwezgera. Kweni nkhakumbuka ivyo nkhasambira kunyumba pakuyowoya za awo ŵakwambiska mbembe. Nkhamanyanga kuti Yehova wakukhumba yayi kuti ‘niwezgerenge munthu uheni pa uheni,’ kweni kuti ‘niŵenge na mtende na ŵanthu wose.’” (Ŵaroma 12:17, 18) Pamasinda Evan wakaŵa na cikanga ndiposo nkhongono zakumazgira suzgo ili mwa kuzgora mwakuzika. Wakakhumbanga kukondweska Ciuta wamtende.

Iŵani Mupapi Wamtende

Kasi panyumba pinu pali mtende? Para ni nthena, ŵana ŵinu ŵangasambira vinandi vyakukhwaskana na mtende mwa kuwona waka umo mukucitira. Kuti musambizge makora ŵana ŵinu kuŵa ŵamtende vikuthemba comene pa umo imwe mukulondezgera nthowa za mtende za Ciuta na Khristu.—Ŵaroma 2:21.

Russ na Cindy ŵakuyezgayezga kusambizga ŵana ŵawo ŵaŵiri kuti ŵacitenge mwamtende para ŵanyawo ŵaŵambira dara. Cindy wakuti: “Umo ine na Russ tikucitira ku ŵana ŵithu ndiposo ku ŵanji para tapambana maghanoghano, vikuŵawovwira comene kucita mwakuyana waka para ŵapambana maghanoghano na ŵanji.”

Nanga ni para mungabudiska, pakuti palije mupapi uyo wakuleka kubudiska, mungasambizga nipera ŵana ŵinu vinthu vyakuzirwa kufuma ku ivyo mwabudiska. Stephen wakuzomerezga kuti: “Nyengo zinyake, ine na muwoli wane Terry, tikakalipiranga ŵana ŵithu ŵatatu na kuŵapa cilango pambere tindapulikiske nkhani yose. Para vyaŵa nthena tikaŵaphepiskanga.” Terry wakutiso: “Tikovwira ŵana ŵithu kuwona kuti nase tili ŵambura kufikapo ndipo tikubudiska. Tawona kuti kucita nthena kovwira kuti panyumba pithu pera ndipo paŵe mtende yayi, kweniso kuti ŵana ŵacitenge vinthu mwamtende kose uko ŵangaŵa.”

Kasi ŵana ŵinu ŵakusambira kuŵa ŵamtende mwa kuwona umo mukucitira nawo? Yesu wakati: “Ntheura vyose ivyo mukukhumba kuti ŵanthu ŵamucitirani, vyeneivyo namwe muŵacitirenge.” (Mateyu 7:12) Nangauli mungabudiska vinthu vinyake, kweni manyani kuti citemwa ico mukulongora ku ŵana ŵinu cingaŵawovwira comene. Ŵana ŵinu ŵangasambira luŵiro usange mukuŵapa ulongozgi mwacitemwa.

Lekani Kukwiya Luŵiro

Lemba la Zintharika 19:11 likuti: “Umanyi weneco ukuziuliska ukali.” Kasi mungawovwira wuli ŵana ŵinu kuŵa na umanyi wanthena? David wakulongosora nthowa iyo yawovwira iyo na muwoli wake Mariann pakulera mwana wawo msepuka na msungwana. Iyo wakuti: “Para ŵana ŵithu ŵakwiya cifukwa ca munthu uyo waŵayowoyera panji kuŵacitira cinthu cinyake ciheni, tikuŵawovwira kuti ŵamulengere lusungu. Tikuŵafumba mafumbo ghapusu nga ni agha: ‘Kasi vingaŵa kuti munthu uyo wandatandale makora? Kasi wacita nthena cifukwa ca bina? Kasi munthu munyake wangumukhuŵazga?’” Mariann wakutiso: “Ivi vikuŵatuniska mtima, m’malo mwakuti ŵalutilire kukwiya, panji kupenjerezga kuti ŵawone uyo wabuda.”

Kusambizga ŵana mu nthowa yanthena kungawovwira comene. Wonani umo Michelle, anyina ŵa Nicole uyo wazunurika pakwamba pa nkhani iyi, ŵakamovwilira comene Nicole padera pakuti waŵeso paubwezi na Gabrielle. Michelle wakuti: “Ine na Nicole tikaŵazga cipaturo 14 ca buku la Sambirani kwa Msambizgi Waluso.b Pamasinda, nkhamulongosolera ivyo Yesu wakang’anamuranga apo wakati tikwenera kugowokera ŵanyithu ‘mpaka makhumi ghankhondi na ghaŵiri ghakwandaniskika kankhondi na kaŵiri.’ Nkhati nategherezga apo Nicole wakayowoyanga maghanoghano ghake, nkhamovwira kuwona kuti Gabrielle wali na citima cifukwa cakuti mubwezi wake wasama.”—Mateyu 18:21, 22.

Wati wamanya ico panji cikapangiska Gabrielle kuyowoya mwaukali, Nicole wakamulengera lusungu, ndipo cikamupangiska kuti wamwimbire foni na kumuphepiska. Michelle wakuti: “Kufuma panyengo iyi, Nicole wakucita vinthu mwakughanaghanira ŵanyake, ndipo wakuŵawovwira kuti ŵaŵenge ŵakusangwa.”—Ŵafilipi 2:3, 4.

Wovwirani ŵana ŵinu kuleka kukwiya cifukwa ca maubudi gha ŵanyawo ndiposo para ŵapambana maghanoghano. Para mungacita nthena muŵenge ŵakukondwa kuwona kuti ŵana ŵinu ŵakulengera lusungu ŵanyawo ndiposo kuŵatemwa kufumira pasi pa mtima.—Ŵaroma 12:10; 1 Ŵakorinte 12:25.

Ŵasambizgani Uwemi wa Kugowokera

Lemba la Zintharika 19:11 likuti: “Mbucindami [mbuwemi] . . . kugowokera majuvyo.” Panyengo iyo Yesu wakaŵa mu vyakuŵinya vikuru, wakacita nga umo Awiske ŵakucitira na kulongora mzimu wa kugowokera. (Luka 23:34) Ŵana ŵinu ŵangasambira uwemi wa kugowokera usange ŵakuwona umo ŵakupembuzgikira para imwe mukuŵagowokera.

Mwaciyelezgero, Willy uyo wali na vilimika vinkhondi, wakutemwa kucekena vithuzithuzi pamoza na abuya ŵake. Zuŵa linyake, abuya ŵake ŵakaleka kucekena, na kwamba kumukalipira comene na kukhwizuka. Willy wakakhuŵara comene. Sam, awiske ŵa Willy, ŵakati: “Abuya ŵa Willy ŵakulwara matenda gha ku wongo. Ntheura, mu nthowa yambura kusuzga kupulikiska, tikamulongosolera vyose ivi.” Willy wati ŵakumbuskika kuti nayo kanandi ŵanyake ŵamugowokerapo, ndiposo kuti ndivyo nayo wakwenera kucitira ŵanji, Sam wakazizwa na ivyo Willy wakacita. Sam wakuti: “Aghanaghanirani waka umo ine na muwoli wane tikajipulikira apo tikawona mwana withu uyu wakuluta apo pakaŵa abuya ŵake, awo wakaŵa na vilimika 80, na kuŵaphepiska ndiposo kuŵakora pa kawoko na kulutaso nawo apo ŵakacekeneranga vithuzithuzi.”

Nchinthu ciwemi nadi para ŵana ŵasambira ‘kuzizipizga’ maubudi gha ŵanyawo ndiposo kuŵagowokera. (Ŵakolose 3:13) Nanga ni para ŵanji ŵaŵayambira dara, simikizgirani ŵana ŵinu kuti kuzgora mwanchindi kungawovwira kuti vinthu viŵe makora, cifukwa “para mendero gha munthu ghakumukondwereska Yehova, tiwamutemwaniske kuŵa na cimango na ŵalwani ŵake.”—Zintharika 16:7.

Lutilirani Kovwira Mwana Winu Kuŵa Wamtende

Ŵana ŵakusanga candulo nadi usange ŵapapi ŵakugwiliskira nchito Mazgu gha Ciuta pakuŵasambizga “mu mtende” ndiposo nga ni awo “wakumija mu mtende.” (Yakobe 3:18) Ŵapapi ŵanthena ŵakovwira ŵana ŵawo kumazga makora mphindano ndiposo kuti ŵaŵenge ŵamtende. Ici cikovwira kuti mu umoyo wawo wose ŵazakaŵe ŵacimwemwe comene ndiposo ŵakukhorwa.

Dan na Kathy ŵali na ŵana ŵatatu awo ŵakucita makora mwauzimu. Dan wakuti: “Nangauli cikaŵa cipusu yayi kuŵasambizga apo ŵakaŵa ŵanici, kweni tili ŵakukondwa kuti sono ŵakucita makora mwauzimu. Ŵakukolerana na ŵanyawo ndipo ŵakuŵagowokera para pacitika cinthu ico cikukhumba kutimbanizga mtende.” Kathy wakuti: “Kucita nthena kukutikondweska cifukwa mtende nchimoza ca vipambi vya mzimu wa Ciuta.”—Ŵagalatiya 5:22, 23.

Antheura, nanga ni para mukuwona kuti ŵana ŵinu ŵakusintha luŵiro yayi, ŵapapi Ŵacikhristu lekani ‘kuvuka’ nesi “kuwa nkhumbi” pakusambizga ŵana ŵinu kuŵa ŵamtende. Apo mukucita nthena, manyani kuti “Ciuta wakutemwa na mtende wati waŵenge namwe.”—Ŵagalatiya 6:9; 2 Ŵakorinte 13:11.

[Mazgu ghamusi]

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 14]

KASI VINGASAMBIZGA MTENDE?

Nkhani iyo yikalembeka na wupu uwo ukucenjezga za vinthu viheni vya pa TV yikayowoya kuti: “Vyakusanguluska vya pa TV vikukhuŵilizga ŵanthu kucita vinthu mwankhaza nga ni nthowa yakumazgira masuzgo. Mu vyakusanguluska ivi, awo ŵakucita nga ni vigeŵenga ndiposo ŵanthu awo ŵakuponoska ŵanyawo, kanandi ŵakucita vinthu mwankhaza.” (Violence in Media Entertainment) Wupu uwu ukati ni mafilimu ndiposo sumu zicoko comene za pa TV na pa vidiyo izo zikalongorapo uheni wa kucita vinthu mwankhaza. M’malo mwake, nkhani iyi yikuti: “Vinthu vyankhaza ivi vikalongoreka nga ni vyakwenelera, vyambura kuzizwiska ndiposo nga ni nthowa yekha yakumazgira masuzgo.”

Kasi mwawona kuti pakukhumbikwira kusintha vinyake vyakukhwaskana na kuwonelera TV pa nyumba yinu? Lekani kuzomerezga kuti vyakusanguluska vya pa TV vimutondeskani kusambizga ŵana ŵinu kuŵa ŵamtende.

[Cithuzithuzi pa peji 12]

Sambizgani ŵana ŵinu kutemwa kukondweska “Ciuta wamtende”

[Cithuzithuzi pa peji 13]

Fwiliranipo kunyololera kayowoyero ndiposo kacitiro kaheni

[Cithuzithuzi pa peji 15]

Ŵana ŵinu ŵakwenera kusambira kuphepiska ndiposo kugowokera