VYAKOVWIRA MABANJA | KULERA ŴANA
Ŵana na Malo Ghakuchezgera gha pa Intaneti—Chigaŵa 2: Kusambizga Ŵana Ŵinu Kuti Ŵaŵe Ŵakuvikilirika pa Intaneti
Ŵapapi ŵanandi ŵakuŵazomerezga yayi ŵana ŵawo kuti ŵagwiliskirenge ntchito intaneti chifukwa cha kopa vinthu viheni ivyo vingaŵapo. Ndipouli, usange imwe muli mukumuzomerezga mwana winu kugwiliskira ntchito intaneti, kasi mungachita wuli kuti mumovwire kugega vinthu viheni na kuyigwiliskira ntchito mwamahara?
Mu nkhani iyi
Ivyo ni vyakuzirwa chomene kwa mwana winu
Ivyo mukwenera kumanya: Pakuti malo ghakuchezgera gha pa intaneti ghali kupangika mu nthowa yakuti chiŵenge chakusuzga kuwukapo, mwana winu wangakhumbikwira wovwiri kuti waleke kumalirapo nyengo yinandi.
Fundo ya mu Baibolo: “Musande ivyo ni vinthu vyakuzirwa chomene.”—Ŵafilipi 1:10.
Fundo yakuti mughanaghanirepo: Kasi malo ghakuchezgera gha pa intaneti ghakutimbanizga mwana winu pa nkhani ya kugona mwakukwana, sukulu, panji nyengo yakuchezga na ŵamumbumba yakwake? Ŵakusanda vya umoyo wa ŵana ŵakuti mwana wachinyamata wakwenera kugona maora 9 usiku uliwose, kweni awo ŵakumalira nyengo yinandi pa malo ghakuchezgera gha pa intaneti ŵangatondeka na kugona maora 7 pera.
Ivyo mungachita: Dumbiskanani na mwana winu vinthu vyakuzirwa chomene, na kumuphalira uwemi wa kumalira nyengo yichoko pa intaneti. Ŵikani malango agho ghangawovwira nadi, mwachiyelezgero mungamukanizga kuti wanjirenge na foni, tabuleti panji laputopu ku chipinda kwawo usiku. Chilato chinu ntchakuti movwire mwana winu kusambira kujikora, mukhaliro uwo uzamumovwira chomene kunthazi.—1 Ŵakorinte 9:25.
Umo mwana winu wakhwaskikirenge
Ivyo mukwenera kumanya: Nyengo zinyake vithuzi vyakutowa panji vinthu vinyake ivyo ŵabwezi ŵake ŵangaŵika pa intaneti, vingapangiska mwana winu kujiwona wakukhalira, kwamba kwenjerwa panji kusuzgika maghanoghano.
Fundo ya mu Baibolo: “Wuskaniko . . . bina.”—1 Petrosi 2:1.
Fundo yakuti mughanaghanirepo: Kasi mwana winu wamba kujiwona kuti ngwambura kutowa chifukwa waka cha ivyo wakuwona pa malo ghakuchezgera gha pa intaneti? Kasi mwana winu wakuwona kuti ŵanyake wose ŵakunjoya na umoyo, ndipo iyo pera ndiyo ngwakukhalira?
Ivyo mungachita: Dumbiskanani na mwana winu uheni wakujiyaniska na ŵanji. Manyani kuti ŵasungwana ndiwo ŵangakhwaskika chomene kuluska ŵanyamata, chifukwa kanandi ŵasungwana ŵakutemwa kuti ŵaŵe na ŵabwezi kweniso ŵakufipa mtima na kawonekero kawo. Nyengo zinyake mungapeleka sachizgo lakuti mazuŵa ghanyake ŵapumulengeko kunjira pa malo ghakuchezgera gha pa intaneti. Munyamata munyake zina lake Jacob wakuti: “Nkhadilita dankha app ya malo ghakuchezgera gha pa intaneti kwa kanyengo. Vikanovwira kuti nimanye ivyo ni vyakuzirwa nadi, na kusintha umo nkhajiwoneranga kweniso umo nkhawoneranga ŵanji.”
Ivyo mwana winu wakuchita para wali pa malo ghakuchezgera gha pa intaneti
Ivyo mukwenera kumanya: Kuŵa na malo ghakuchezgera gha pa intaneti vingayana waka na munthu uyo wali pakati pa gulu la ŵanthu. Ntchakuzizika yayi kuwona kuti ŵanthu ŵakupambana maghanoghano na kuleka kukolerana.
Fundo ya mu Baibolo: “Wuskaniko kwa imwe mtima wa thinkho, ukali, kutukutwa, kukolomoka, na kayowoyero kaheni, . . Muchitiranenge lusungu.”—Ŵaefeso 4:31, 32.
Fundo yakuti mughanaghanirepo: Kasi malo ghakuchezgera gha pa intaneti ghapangiska kuti mwana winu wambe kusesa, kwambana na ŵanthu, panji kwamba kuyowoya mazgu ghamsinjiro?
Ivyo mungachita: Wovwirani mwana winu kuti waŵenge na nkharo yiwemi para wali pa intaneti. Buku la Digital Kids likuti: “Ni udindo withu ŵapapi kovwira ŵana ŵithu kumanya fundo yakuti nkhaza ni ziwemi yayi, vilije kanthu kuti wamunthu ukuchita maso na maso panji pa intaneti.”
Kumbukani kuti munthu wakukhumbikwira kuŵa na malo ghakuchezgera gha pa intaneti yayi kuti waŵe na umoyo, ndipo ni ŵapapi wose yayi awo ŵakuzomerezga ŵana ŵawo kuŵa nagho. Para imwe mwamuzomerezga mwana winu kuŵa nagho, mukwenera kuwoneseska kuti ngwakukhwima maghanoghano mwakuti wangafiska kujiŵikira mphaka, kusanga ŵabwezi ŵawemi, na kugega kuwonelera vinthu vyambura kwenelera.