Nkhuwonga Kuti Nateŵetera Yehova Nangauli Nakumanapo na Viyezgo
Nga umo yikayowoyekera na Maatje de Jonge-van den Heuvel
NILI na vilimika 98. Nateŵetera Yehova kwa vilimika 70, nangauli nakumanapo na viyezgo. Apo Nkhondo Yaciŵiri ya Caru Cose yikaŵa mukati, nkhatolekera ku msasa wakusuzgirako ŵanthu, ndipo cifukwa ca kugongowa nkhacita cinthu ico pamanyuma nkhadandawura naco. Vilimika vikati vyajumphapo, nkhakumana na ciyezgo cinyake cakuŵinya comene. Kweni nkhuwonga comene Yehova cifukwa ca kunipa mwaŵi wakuti nimuteŵetere nangauli nakumanapo na viyezgo.
Umoyo wane ukasintha mu Okutobala 1940. Nkhakhalanga mu tawuni ya Hilversum, iyo yili pa mtunda wa makilomita 24 ca kumwera kwa msumba wa Amsterdam ku Netherlands. Caru ici cikaŵa pasi pa muwuso wa Nazi. Pa nyengo iyi, pakaŵa kuti pajumpha vilimika vinkhondi kufuma apo tikatolerana na Jaap de Jonge, ndipo tikaŵa na mwana msungwana wa vilimika vitatu, zina lake Willy. Tikakhalanga pafupi na mbumba yinyake iyo yikaŵa yikavu ndipo yikasuzgikanga kupwelelera ŵana ŵankhondi na ŵatatu. Kweni yikakhalangaso na munyamata munyake. Nkhajifumbanga kuti: ‘Cifukwa wuli ŵakuthwikaso mphingo yinyake?’ Zuŵa linyake apo nkhaluta kukaŵapa cakurya, nkhamanya kuti munyamata uyu wakaŵa mupayiniya. Wakaniphalira vya Ufumu wa Ciuta ndiposo vitumbiko ivyo vizenge na Ufumu uwu. Nkhacontheka mtima, ndipo mwaluŵiro nkhamba kusambira Baibolo. Mu cilimika cenecici, nkhajipatulira kwa Yehova ndipo nkhabapatizika. Cilimika cimoza cikati cajumphapo mfumu wane nayo wakabapatizika.
Nangauli nkhamanyanga vinandi yayi vya mu Baibolo, kweni nkhamanya kuti pakuŵa Kaboni ndikuti nili mu gulu ilo ndakukanizgika. Nkhamanyanga makora kuti Ŵakaboni ŵanandi ŵali kukakika cifukwa ca kupharazga uthenga wa Ufumu. Kweni mwaluŵiro nkhamba kupharazga ku nyumba na nyumba, ndipo ku nyumba kwithu tikapokeleranga ŵapayiniya na ŵalaŵiliri ŵakwendakwenda. Kweniso tikasunganga mabuku agho ghakizanga na ŵabali na ŵadumbu ŵa ku Amsterdam. Ŵakayeghanga mabuku agha pa njinga ndipo ŵakaghabundilizga cipepara. Ŵabali aŵa ŵakaŵa na citemwa ndiposo cikanga. Ŵakaŵikanga umoyo wawo pangozi cifukwa ca ŵabali ŵawo.—1 Yoh. 3:16.
“Amama, Mwamuwera Sonosono?”
Pakati pajumpha myezi yinkhondi na umoza kufuma apo nkhabapatizikira, ŵapolisi ŵatatu ŵakiza pa nyumba yithu. Ŵakanjira mu nyumba na kwamba kupenja mabuku. Nangauli ŵakasanga mabuku ghacoko waka agho tikabisa kusi ku bedi, kweni ŵakawonapo yayi apo tikabisa ghanandi. Pa nyengo yeneyiyo, ŵakati nilute nawo ku ofesi yawo ku Hilversum. Apo nkhalayirananga na mwana wane, wakanifumba kuti: “Amama, mwamuwera sonosono?” Nkhati: “Enya, mwana wane, namuwera sonosono.” Ndipouli, pakajumpha myezi 18 kuti niwonaneso na mwana wane.
Nkhati nafika ku polisi ya ku Hilversum, ŵakaluta nane ku Amsterdam kuti nkhafumbike mafumbo. Awo ŵakanifumbanga mafumbo ŵakazunura ŵabali ŵatatu ŵa ku Hilversum, ndipo ŵakati niyowoyepo usange ŵakaŵa Ŵakaboni ŵa Yehova. Nkhati: “Ŵanthu aŵa nkhuŵamanya yayi, kupaturapo yumoza. Uyo nkhumanya, wakutipira mkaka.” Nkhaneneskanga, mbali uyu wakatipiranga nadi mkaka. Nkhayowoyaso kuti: “Kweni vyakuti njumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova, mukamufumbe yekha, ine yayi.” Nkhati nayowoya nthena, ŵakanitimba ku maso ndipo ŵakanijalira mu selo, umo nkhakhalamo myezi yiŵiri. Mfumu wane wakati wamanya uko nkhaŵa, wakiza kuzakapeleka malaya na cakurya. Pamanyuma, mu Ogasiti 1941, nkhatumizgika ku Ravensbrück, uko kukaŵa msasa wa ŵanakazi. Ku msasa uwu kukacitikanga nkhaza comene, ndipo ukaŵa pa mtunda wa makilomita 80 kumpoto kwa Berlin, ku Germany.
“Kondwa Mudumbu”
Tikati tafika, tikaphalirika kuti tingawelera ku nyumba zithu usange tingasayina fomu yakulongora kuti taleka cipulikano cithu. Kweni nkhasayina yayi. M’malo mwake ŵakanipoka ivyo nkhaŵa navyo, ŵakaluta nane ku cipinda cinyake ndipo ŵakanivura malaya ghose. Ku cipinda ici nkhasangana na ŵadumbu ŵa ku Netherlands. Ŵakatipa yunifomu, mbale, kapu, na sipuni. Pa usiku wakwamba tikagona mu cinyumba cakufikiramo ŵakayidi. Pa nyengo iyi nkhamba kulira. Mu mtima nkhati: “Kasi cicitikenge nchivici? Kasi nikhalenge kuno mpaka pawuli?” Kuyowoya unenesko, pa nyengo iyi ubwezi wane na Yehova ukaŵa kuti undakhore comene cifukwa nkhaŵa kuti namanya waka unenesko kwa myezi yicoko. Nkhamanyanga vinandi yayi. Pa zuŵa lakulondezgapo, apo ŵakaticemanga mazina kuti ŵamanye usange tose tilipo, mudumbu munyake wa ku Netherlands wakawona kuti nkhaŵa na citima comene. Wakati: “Kondwa mudumbu, mudumbu kondwa! Palije ico cingatipweteka.”
Ŵakati ŵamara kucema mazina ŵakaluta nase ku cinyumba cinyake. Tikapokelereka na ŵadumbu ŵanandi ŵa ku Germany na Netherlands. Ŵadumbu ŵanyake ŵa ku Germany ŵakaŵa kuti ŵakhalako kwa cilimika cimoza na myezi. Nkhakhozgeka comene kuŵa na ŵadumbu aŵa ndipo nkhakondwa nadi. Nkhakondwaso kuwona kuti mu cinyumba ico ŵadumbu aŵa ŵakakhalanga mukaŵa mwakutowa kuluska vinyumba vinyake pa msasa. Kweniso umo tikakhalanga mukaŵavye kwibirana, kutukana, panji kutimbana. Nangauli tikayuzgikanga, kweni cinyumba ico tikakhalanga cikaŵa nga ni cirwa cakutowa ico cazingilizgika na vimaji viheni.
Umoyo wa pa Msasa
Pa msasa tikagwiranga comene nchito kweni tikaryanga pacoko. Tikawukanga 5 koloko mulenji, pamanyuma ŵakambanga kucema mazina. Ŵakatimikanga kuwaro kwa ora limoza, kwali kuŵe vula panji zuŵa. Para taŵeruka, pa 5 koloko mise ŵakacemangaso mazina. Pamanyuma tikaryanga cakurya cicoko waka na kugona, uku tili na vyakulema.
Zuŵa lililose nkhagwiranga nchito mu minda kupaturako la Sabata. Nkhagwiranga nchito ya kuvuna tirigu, kunozga migelo, ndiposo kunozga mu viŵaya vya nkhumba. Nangauli nchito iyi yikaŵa yipusu yayi, kweni nkhagwiranga cifukwa nkhaŵa kuti nicali na nkhongono. Kweniso nkhakhozgekanga para nkhwimba sumu izo zili na uthenga wa mu Baibolo para nkhugwira nchito. Ndipouli, zuŵa lililose nkhakhumbanga kuwonana na mfumu wane ndiposo mwana wane.
Tikapokeranga cakurya cicoko comene, kweni tose tikasungangako cakurya cinyake zuŵa lililose mwakuti tizakaŵe na cakurya cinandi pa zuŵa la Sabata apo tose tikaŵanga pamoza na kudumbiskana nkhani za mu Baibolo. Tikaŵavya buku lililose lakulongosora Baibolo, kweni nkhategherezganga comene para ŵadumbu ŵa ku Germany ŵakuyowoya nkhani za mu Baibolo. Tikacitangaso Cikumbusko ca nyifwa ya Khristu.
Kuzingiziwa, Kudandawura, Ndiposo Kukhozgeka
Nyengo zinyake ŵakatitumanga kugwira nchito iyo yikakhozgeranga nkhondo ya Nazi. Cifukwa cakuti tikunjilirapo yayi mu vya ndyali, ŵadumbu wose ŵakakananga kucita mulimo wa nthena, nane nkhakananga. Ŵakatipanga cilango cakuti tileke kupokera cakurya kwa mazuŵa ndiposo kwimilira pa malo ghakucemera mazina kwa nyengo yitali. Mu nyengo yakuzizima, ŵakatijalira mu cinyumba kwa mazuŵa 40 ndipo mukaŵavya cilicose cakuti citithukizgengeko.
Taŵakaboni ŵa Yehova ŵakatiphaliranga kanandi waka kuti ŵangatifumiska para tingasayina fomu yakulongora kuti taleka cipulikano cithu. Cilimika cimoza cikati cajumphapo, nkhamba kugongowa comene. Nkhadokeranga comene kuwona mfumu wane na mwana wane mwakuti nkhapempha fomu yakulongora kuti niŵengeso Msambiri wa Baibolo yayi, ndipo nkhasayina.
Ŵadumbu ŵakati ŵamanya ivyo nkhacita, ŵanyake ŵakamba kunigwentha. Ndipouli Hedwig na Gertrud, ŵadumbu ŵa ku Germany ŵakakhumbanga kuti ŵayowoye nane ndipo ŵakaniphalira kuti ŵacali kunitemwa. Apo tikagwiranga nchito mu ciŵaya ca nkhumba, ŵakanilongosolera kuzirwa kwa kulutilira kugomezgeka kwa Yehova ndiposo kuti para takana kuthera tikulongora kuti tikumutemwa. Nkhacontheka mtima cifukwa cakuti ŵakanighanaghaniranga nga ndine mwana wawo.a Nkhamanya kuti nabuda, ntheura nkhakhumbanga kuti ivyo nasayina vileke kugwira nchito. Zuŵa linyake usiku nkhamuphalira mudumbu munyake ivyo nkhakhumbanga kucita. Mulaŵiliri wa pa msasa wakwenera kuti wakapulika apo tikadumbiskanga, cifukwa usiku wenewuwo ŵakanifumiska mwamabuci na kunitumizga ku Netherlands. Yumoza wa ŵalaŵiliri pa msasa uwu, uyo nicali kumukumbuka, wakaniphalira kuti: “Ucali Msambiri wa Baibolo (Bibelforscher), ndipo usinthenge yayi.” Nkhamuzgora kuti: “Enya, vyose vili mu mawoko gha Yehova.” Ndipouli, nkhaghanaghanirangapo umo ningacitira kuti ivyo nasayina vileke kugwira nchito.
Pa fomu iyo nkhasayina pakaŵa fundo yinyake yakuti: “Nkhusimikizga kuti nizamucitaso cilicose yayi cakukhwaskana na wupu wa pa caru cose wa Ŵasambiri ŵa Baibolo.” Nkhamanya ico nkhenera kucita. Mu Janyuwale 1943, nkhati nafika waka ku nyumba nkhambaso kupharazga. Kweni nkhamanyanga kuti nilangikenge comene para ŵa Nazi ŵanisangaso kuti nkhupharazga vya Ufumu wa Ciuta.
Pakukhumba kulongora kuti ndine wakugomezgeka kwa Yehova, ine na mfumu wane tikambaso kupokelera ŵabali ŵakupeleka mabuku ndiposo ŵalaŵiliri ŵakwendakwenda. Nkhawonga comene kupikaso mwaŵi wakuti nilongore kuti nkhutemwa Yehova ndiposo ŵanthu ŵake.
Ciyezgo Cakuŵinya Comene
Myezi yicoko waka pambere nkhondo iyi yindamare, ine na mfumu wane tikakumana na ciyezgo cakuŵinya comene. Mu Okutobala 1944, mwana withu Willy wakalwara mwamabuci. Matenda ghakakura comene ndipo wakafwa pakati pajumpha waka mazuŵa ghatatu. Wakafwa na vilimika vinkhondi na viŵiri.
Nyifwa ya mwana withu yikatikomora comene. Nyifwa iyi yikajumpha viyezgo ivyo nkhakumana navyo ku Ravensbrück. Ndipouli, pa nyengo iyi, tikapembuzgikanga na mazgu agho ghali pa Salmo 16:8, ghakuti: “Nkhuŵika Yehova pamaso pane zuŵa na zuŵa; cifukwa Iye wali ku woko lane la [malyero] ine ntha ndisunkhunikenge.” Ine na mfumu wane tikagomezganga comene layizgo la Yehova lakuti ŵakufwa ŵazamuwuka. Tikaleka yayi unenesko ndipo nyengo zose tikapharazganga makani ghawemi mwamwamphu. Mfumu wane wakanovwira comene kuti niteŵetere Yehova mpaka apo wakafwira mu 1969.
Vitumbiko Ndiposo Cimwemwe
Mu vilimika ivyo vyajumpha, nyengo zose nakondwanga comene kucezga na ŵateŵeti ŵanyengozose. Nga ni umo tikacitiranga mu nyengo ya nkhondo, nicali kupokelera ŵalaŵiliri ŵakwendakwenda na ŵawoli ŵawo para ŵakucezgera mpingo withu. Maarten Kaptein na muwoli wake Nel, awo ŵakacitanga mulimo wa kwendakwenda, ŵakakhala mu nyumba yithu kwa vilimika 13. Apo Nel wakamba kulwara comene, nkhamupwelelera kwa myezi yitatu mpaka apo wakafwira. Kucezga na mbumba iyi ndiposo ŵabali na ŵadumbu mu mpingo kwanovwira kuti nisangwenge na paradiso wauzimu.
Cinthu cinyake cakukondweska mu umoyo wane cikacitika mu 1995, apo nkhacemeka kuti nkhaŵepo pakukumbukira masuzgo agho tikakumananga nagho ku msasa wa ku Ravensbrück. Nkhakumanaso na ŵadumbu awo tikaŵira lumoza mu msasa, nangauli pakajumpha vilimika vyakujumpha 50 kufuma apo tikalekerana. Nkhakondwa comene kuwonanaso nawo ndipo tikakhozgana yumoza na munyake kuti tilutilire kulindilira zuŵa ilo ŵakutemweka ŵithu awo ŵali kufwa ŵazamuŵaso ŵamoyo.
Pa Ŵaroma 15:4, mpositole Paulosi wakati, “kwizira mu cizizipizgo cithu na mu cisangulusko cakufuma mu Malemba, tiŵe na cigomezgo.” Nkhuwonga comene Yehova kuti wanipa cigomezgo ici, ico canovwira kuti nimuteŵetere nanga ni mu nyengo ya viyezgo.
[Mazgu ghamusi]
a Pa nyengo iyi, ŵabali ku Netherlands ŵakaŵavya mwaŵi wa kuyowoyeskana na munthavi, kweni ŵakayezgayezganga kucita ivyo ŵangakwaniska pakupwelelera nkhani zakukhwaskana na kuleka kunjilirapo mu vya ndyali. Lekani ŵabali na ŵadumbu ŵakawonanga vinthu mwakupambana pa nkhani iyi.
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Na mfumu wane, mu 1930
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Willy apo wakaŵa na vilimika vinkhondi na viŵiri
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Mu 1995 apo nkhakumanaso na ŵanyane. Mzere wa panthazi, ndine waciŵiri kufuma ku mazere