KʼALAL YA XTOY STOJOL TE BILUKETIK

Tuuntesa ta lek te atakʼin

Bayal ya yakʼ jwokoltik te kʼalal ya xtoy stojol te biluketik. Pero ay bin ya xjuʼ ya apas yuʼun ya xlekub te akuxlejal.

¿BIN YUʼUN MUKʼ SKʼOPLAL?

Teme maba ya jnaʼtik stuuntesel ta lek te jtakʼintik ya xjuʼ te oranax ya jlajintik, kʼalal jich ya xkʼot ta pasel ya yakʼ bayal jwokoltik sok mel-oʼtan. Manchukme maʼyuk bayal jtakʼintik ay bintik ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ya jnaʼtik stuuntesel ta lek te takʼine.

¿BIN YA XJUʼ YA APAS?

Mame xa aman biluketik teme maʼyuk stojol awuʼune. Teme jich ya apas yame ata lamalkʼinal sok jich chapalat kʼalal ya ata jun wokolil.

Yuʼun ma bayal takʼin ya alajin ilawil bin-utʼil ya atuuntes: ila jayeb takʼin ay awuʼun, nopa te bin-nix ya xtuun awuʼun-a sok ta patil tsʼibaya ta jun te bin-utʼil ya atuuntes te atakʼin. Pasa tulan yuʼun manchuk ya xjelawat ta slajinel te atakʼin sok jeltaya teme ya xtoy stojol te biluketik o teme ya xjelon te bin-utʼil ya awichʼ tojel. Jaʼnix jich, teme nujpunemat mame xa anop ta atukel te kʼalal ay bin ya aman, ya skʼan ya ajojkʼoybey te amamalal o te awinam.

Pasa awil ini: Teme ya xjuʼ awuʼun toja ta yorail te bin ya aman, mame xa awakʼ abet. Bayal machʼatik jaʼ koltaybilik yuʼun swenta ma bayal takʼin ya slajinik sok maba ya yotses sbetik. Mame xchʼay ta awoʼtan yilel jayeb takʼin ay awuʼun. Snaʼel te jayeb takʼin ya xjuʼ ya alajin jaʼ ya skoltayat yuʼun ma ya amel awoʼtan.

Wokolniwan ya awaʼiy te ma bayal takʼin ya alajin, pero yame skoltayat teme ya awil te bin-utʼil ya atuuntes.

«Yilel te jayeb takʼin ya slajin» (Lucas 14:28).

Kanantaya te awaʼtel. ¿Bin ya xjuʼ ya apas yuʼun maba ya awichʼ lokʼesel ta awaʼtel? Jich bitʼil, te yorailuk ya xkʼoat sok te jaʼuk ya xbajt ta awoʼtan te bintik lek ta awaʼtel. Tulanuk ya x-aʼtejat, koltaya sok ichʼa ta mukʼ te yantik. Chʼuuna spasel te mantaliletik te ay ta awaʼtel sok nopaxan spasel ta lek te awaʼtele.

Mame biluknax bin-utʼil ya alajin te atakʼin. Jojkʼoybeya aba: «¿Bayalbal takʼin ya jlajin ta biluketik te ma xtuun kuʼun o te ya yakʼbon jwokole?». Bayal ants winiketik ya slajin stakʼinik ta drogaetik, ta tajimal ta swenta takʼin, ta smanel bayal cigarro o smanel bayal trago. Te bintik ma lek kʼayemat ta spasel ya xjuʼ ya yutsʼinbat akuxlejal sok ya xjuʼ ya achʼay awaʼtel yuʼun.

«Tseʼelnaxme yoʼtan te machʼa ya sta spʼijil yoʼtan […] jaʼ lekxan te stael te pʼijil oʼtanil, ma jaʼuk te stael te plata» (Proverbios 3:13, 14).

Kʼeja jtebuk atakʼin. Teme ya xjuʼ awuʼun kʼeja jtebuk atakʼin yuʼun ya atuuntes te kʼalal ya xkʼax awokol o te ay bin ya skʼan ya atoj. Teme jich ya apas ma bayal ya amel awoʼtan te kʼalal ay bin ya xkʼax ta atojol te ma jichuk anopoj-a. Jich bitʼil, te ya achʼay awaʼtel, te ya stsakat chamel o te afamilia.

«Spisil te ants winiketik ay bin ya xjuʼ ya xkʼot ta stojolik ta biluk-ora te ma smaliyojik-ae» (Eclesiastés 9:11).

¿Bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ma bayal takʼin ya jlajintik?

Pasa aweʼel ta ana

Bayal takʼin ya alajin teme kʼayemat ta smanel te aweʼel o te bin ya awuchʼ. Melelnix-a te ya skʼan tiempo sok ya skʼan ya apas tulan yuʼun ya apas te aweʼel ta ana, pero jaʼ ya skoltayat yuʼun ma bayal takʼin ya alajin sok jaʼnix jich leknax te bin ya aweʼe.

Nopa ta lek te bin-utʼil ya xmanbajat

Kʼalal ya xbaat ta manbajel, ichʼa bael jun lista sok jaʼnax aman te bin tsʼibaybil awuʼune, mame xa aman te bin ma xtuun awuʼune.
Teme ay stojol awuʼun ya xjuʼ ya aman ta mayoreo teme jaʼ pekʼelxan ya xlokʼ-a. Pero ya skʼan ya alebey ta lek yawil te weʼeliletik te ya xjuʼ ya stsʼilaj.
Nopa smanel biluketik te maba toyol stojol sok te lekike.
Teme ya xjuʼ manbajel ta Internet te banti kuxinemat, ¿yabal xjuʼ ya apas? Te manbajel ta Internet ay baeltik jaʼ ya skoltayat yuʼun ya ata biluketik te pekʼel stojol sok tey ya awil-a te jayeb takʼin ya alajin.
Pasa tulan smanel biluketik te koemik stojol. Sok paja te stojol ta yantik tiendaetik, tey ochem skʼoplal-a te luz, te gas, te jaʼ sok yantikxan.

Nopa ta lek

Te machʼatik ya spasik te telefonoetik sok yantikxan biluketik spisil-ora ya spasik yachʼil modeloetik yuʼun ya spasikxan ganar bayal takʼin. Jaʼ yuʼun nopa ta lek sok jojkʼoybeya aba: «¿Yuʼun-nixbal ya skʼan ya jeltay-a te jtelefonoe? Teme jiche, ¿yabal skʼan ya jman ta oranax? Teme ya jnop smanele, ¿jaʼbal ya jman te bin yachʼil lokʼeme?».

Chajpana teme ay jinem te abiluk sok ya xjuʼ ya aman te bin tuuntesbilix

Kanantaya ta lek te arefrigerador, te a-estufa sok teme ay jin chajpana teme ya xjuʼe. Jaʼnix jich ya xjuʼ ya aman biluketik te tuuntesbilix yuʼun ma bayal takʼin ya alajin.

Tsʼunbajan

¿Aybal banti ya xjuʼ ya atsʼun te bin ya aweʼ? Teme jich ya apase, ma bayal takʼin ya alajin ta manbajel. Jaʼnix jich ay bin ya xjuʼ ya ajel-a, ya achon o ya xjuʼ ya akʼeban.

«Te bin snopoj ya spas te j-aʼtel ants winik leknanix ya xkʼot ta lokʼel-a» (Proverbios 21:5).

«Spisil-ora ya kiltik jayeb stojol te bintik ya jtuuntestik ta jujun kʼajkʼal sok ya kiltik jayeb buelta ya jtuuntestik te tarjeta yuʼun crédito» (Miles, ta Inglaterra).

«Kʼalal mato baemotik ta manbajel, te jfamilia sok te joʼon spisil-ora ya jpastik jun lista ta swenta te bintik ya jmantik» (Jeremy, ta Estados Unidos).

«Kʼalal ya xjelon te bin-utʼil ya jtatik te takʼin, ya kiltik ta lek teme ya xjuʼ kuʼuntik stojel te bin ya jkʼantike, sok ya jkʼejtik jtebuk te jtakʼintik yuʼun jich chapalotik teme ay ya jtatik jun wokolil» (Yael, ta Israel).

«Ya jnojptestik te kal jnichʼnabtik ta schajpanel te bin ya xjin ma jaʼuk te ya jmantik yan. Tey ochem skʼoplal-a te carro sok te bintik ay ta na. Te kinam sok te joʼon jaʼnix jich maba ya jmantik te bintik yachʼil ya xlokʼe» (Jeffrey, ta Estados Unidos).

«La jtsʼun itaj sok la jchʼites chaʼoxkojt mut yuʼun ma bayal ya jlajin jtakʼin-a. Ta ora ini te itaj la jtsʼun ya xlokʼ yuʼun ya kakʼbey-euk te yantik» (Hono, ta Myanmar).

Jtul winik yak ta stsobel sit te yawal tsʼunub.