ARTÍCULO YUʼUN ESTUDIO 24
Ya xjuʼ ya akʼotes ta pasel te bin ya akʼane
«Mame jkom jbatik ta spasel te bin leke, melel yame sta yorail te ya jtsobeytik sit te bin la jtsʼuntik teme maba ya xlujbotike» (GÁL. 6:9).
KʼAYOJIL 84 Ya xkoltaywanotik ta aʼtel
¿BIN YA KILBEYTIK SKʼOPLAL?a
1. ¿Bin wokol ya kaʼiytik spasel?
¿AYBAL awaloj te ay bin ya akʼotes ta pasel pero wokol awiloj spasel?b Teme jiche mame jaʼukatnax jich kʼaxem ta atojol. Te Philip te ya skʼan ya skʼoponxan te Jehová sok te ya yalbey te bin ay ta yoʼtane, wokol ya yil te ya slokʼes stiempo ta skʼoponel. Te Erika la yal te ya skʼan sab ya xkʼot ta tsoblejetik yuʼun scholel skʼop Dios, pero jteb ma spisiluk-ora tibil ya xkʼot. Te Tomáš bayal buelta la skʼan la skʼopon ta spajkal te Bibliae, jich ya yal: «Ma jmulan skʼoponel te Biblia. Oxeb buelta te jich la jpase, pero jaʼnax ya xkʼoon ta skʼoponel ta Levítico».
2. ¿Bin yuʼun ma skʼan ya xchebaj awoʼtan teme ay bin ma juʼem awuʼun spasel ta stojol te Jehová?
2 Ma skʼan ya xchebaj awoʼtan teme ay bin ma juʼem awuʼun spasel ta stojol te Dios. Ya yichʼ tiempo sok ya skʼan ya apas tulan yuʼun ya xkʼot ta pasel awuʼun. Te bitʼil maba chebajem awoʼtan ya awakʼ ta ilel te kʼax mukʼ skʼoplal sok te ya awichʼ ta mukʼ te Jehová, melel maba ya skʼanbat te bin ma xjuʼ awuʼun spasel (Sal. 103:14; Miq. 6:8). Jaʼ yuʼun ya skʼan ya awil teme yuʼun-nix ya xjuʼ awuʼun spasel-a te bin anopoje. Teme la awil te ya xjuʼ awuʼune, ¿bin ya xjuʼ ya apas yuʼun ya akʼotes ta pasel? Kiltik cheʼoxebuk te bin ya xjuʼ ya skoltayate.
KʼAX MUKʼ SKʼOPLAL TE AYUK BIN YA STIJ KOʼTANTIK
Kʼanbeya te jehová te yakuk stijbatxan awoʼtan (Ilawil te párrafo 3 sok 4).
3. ¿Bin yuʼun kʼax mukʼ skʼoplal te ayuk bin ya stijbat awoʼtan ta spasel te bin ya akʼane?
3 Yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin ya jkʼantike, kʼax mukʼ skʼoplal te ayuk bin ya stij koʼtantik ta spasel ¿Bin yuʼun? Melel, jich ya jpastikxan tulan ta spasel teme ay bin ya stijbotik koʼtantik ta spasel te bin ya jkʼantike. Te kʼalal ay bin ya stijbotik koʼtantike jich kʼoem te bitʼil te ikʼ te ya sten bael te barcoe. Melel teme tulan te ikʼe, yaniwan xkʼot te barco te banti ya skʼane, sok oraniwan ya xkʼot yuʼun. Melel jichnix kʼoem te kʼalal ay bin ya stij koʼtantik ta spasel te bin ya jkʼantike, ya xjuʼ kuʼuntik spasel. Jtul hermano te kuxinem ta El Salvador te David sbiil jich ya yal: «Te kʼalal ay bin ya stijbat awoʼtan spasel te bin ya akʼane, ya apasxan tulan. Jich maba ya awakʼ te ay bin ya smakat ta spasel. Jaʼ yuʼun, ¿bin ya xjuʼ ya stijbat awoʼtan ta skʼotesel ta pasel te bin ya akʼane?
4. ¿Bin ya xjuʼ ya jkʼanbeytik te Jehová? (Filipenses 2:13; jaʼnix jich ilawil te dibujo).
4 Kʼanbeya te Jehová te yakuk stijbatxan awoʼtan. Ta swenta te schʼul espíritu te Jehová ya xjuʼ ya stijbat awoʼtan yuʼun ya akʼotes ta pasel te bin ya akʼane (kʼopona Filipenses 2:13). Ayniwan ay bin ya jkʼan ya jkʼotestik ta pasel yuʼun jnaʼojtik te jaʼ ay ta jwentatik spasele, pero ayniwan ma jkʼantik spasel. Jich kʼot ta pasel ta stojol te Norina, jtul hermana ta Uganda. La snop te ya xjajch yakʼ jun nojptesel ta Biblia, pero ma mero ya skʼan, melel jich ya yaʼiy te ma snaʼ yakʼel jnojpteswanej. ¿Bin koltayot? Jich ya yal: «Jajch jkʼanbey ta jujun kʼajkʼal te Jehová te yakuk stijbon koʼtan yuʼun ya kakʼ te nojptesel ta Biblia. Jaʼnix jich ya jpas tulan yuʼun lekil jnojpteswanej ya xkʼoon. Cheʼoxeb u ta patil, la kil te ya jmulanix-ae. Ta jaʼbilnix-abi, jajch kakʼ cheb nojptesel ta Biblia».
5. ¿Bin ya xjuʼ ya jnopilan ta koʼtantik?
5 Nopilana ta awoʼtan te bin spasoj ta atojol te Jehová (Sal. 143:5). Te jpuk-kʼop Pablo la snopilan ta yoʼtan te bintik spasoj te Jehová ta stojole, jaʼ tijbot yoʼtan yuʼun ya spasbey te skʼanojel yoʼtane (1 Cor. 15:9, 10; 1 Tim. 1:12-14). Jichnix ya xkʼax ta jtojoltik, te kʼalal ya anopilan te bintik spasoj ta atojol te Jehová, jaʼ ya stijbat awoʼtan yuʼun ya akʼotes ta pasel te bin anopoje (Sal. 116:12). Kiltik bin-utʼil koltayot jtul hermana te kuxinem ta Honduras yuʼun ya x-och ta precursora regular, jich ya yal: «jajch jnopilan ta koʼtan te kʼax kʼuxon ta yoʼtan te Jehová. Melel la yikʼon tal ta lum yuʼun, ya skoltayon sok ya skanantayon. Te kʼalal jich jajch jnopilan-abi, kʼax kʼux-xan ta koʼtan la kaʼiy te Jehová, sok jich ochon ta precursora».
6. ¿Binxan ya stijbat awoʼtan yuʼun ya apas te bin anopoje?
6 Ayuk ta awoʼtan te bin lekilal ya ata. Kilbeytikxan skʼoplal te Erika te la kalbeytik skʼoplal ta párrafo 1. ¿Bin koltayot yuʼun sab ya xkʼot ta tsoblejetik? Jich ya yal: «La jta ta ilel te kʼalal tibilix ya xkʼoon ta tsoblej yuʼun te scholel skʼop Dios, ay bintik-a te ma yakon ta snopele. Pero, teme sab ya xkʼoone, ya xjuʼ ya jpatbey yoʼtan te hermanoetik sok te ya xkʼopojon sok. Jaʼnix jich ya xjuʼ ya jchʼam kaʼiy te bin-utʼil ya xjuʼ ya jlekubtesxan sok te ya jmulanxan te scholel skʼop Dios». Te Erika jaʼ bajt ta yoʼtan snopel te bintik lekilal ya sta teme sab ya xkʼote sok juʼ yuʼun spasel. ¿Bin ya xjuʼ ya skoltayat te jaʼate? Teme jaʼ ya akʼan ya akʼopon spajkal te Biblia o te ya apasxan ta lek te skʼoponel Dios, jaʼ bajtuk ta awoʼtan snopel te bin-utʼil ya xjuʼ ya awamigoinxan te Jehová (Sal. 145:18, 19). Teme jaʼ ya akʼan ya alekubtesxan te atalele, jaʼ bajtuk ta awoʼtan snopel te bin-utʼil ya skoltayat yuʼun lekukxan ya awil aba sok te yantike (Col. 3:14). ¿Binxan ya xjuʼ ya apas? Tsʼibaya te bin yuʼun ya akʼan ya akʼotes ta pasel te bin anopoje sok baeltik xa akʼopon. Te Tomáš te la kalbeytikix skʼoplal jich ya yal: «Teme ya kil te bayal bin yuʼun ya jkʼan ya jkʼotes ta pasel te bin jnopoje, jich maba orauk ya xchebaj koʼtan».
7. ¿Bin la spasik te Julio sok te yinam yuʼun ya skʼotesik ta pasel te bin ya skʼanike?
7 Jokina te machʼatik ya yakʼbat yip awoʼtan (Prov. 13:20). Te Julio sok te yinam ya skʼan ya x-bajtikxan ta yan lugar te banti ya skʼanik koltayele. Ya schol kaʼiytik te bin koltayot ta spasel. Jich ya yal: «La jle kamigotaktik te ya skoltayotik sok la jcholbeytik yaʼiy te bin ya jkʼan ya jpastike. Te bitʼil ay juʼemix yuʼunik stukelik te bin ya skʼanike, ya xjuʼ ya yakʼbotik lekil consejoetik. Jaʼnix jich ya sjojkʼoybotik te bin yakotik ta spasel sok ya yakʼbotik yip koʼtantik te kʼalal ya xtuun kuʼuntik».
KʼALAL MAʼYUK BIN YA STIJ KOʼTANTIK
Pasaxan tulan (Ilawil te párrafo 8).
8. ¿Bin ya xjuʼ ya xkʼot ta pasel teme ma jpastik tulan yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin ya jkʼantike? (Jaʼnix jich ilawil te dibujo).
8 Ay baeltik te maʼyuk bin ya stijbotik koʼtantik ta spasel te bin ya jkʼantik. Pero ¿yabal skʼan ya yal-abi te ma jkʼotestikix ta pasel? Maʼuk. Ya kilbeytikxan skʼoplal te ikʼ sok te barco, manchukme te ikʼ ya xjuʼ ya sten bael te barco yuʼun ya xkʼot ta jun lugar, pero aynix maʼyuk yip te ikʼ o ay maʼyuk ta jkʼaxel. ¿Yabal skʼan ya yal-abi te ma xjuʼ ya yichʼix tijel bael te barcoe? Maʼuk. Melel ay barcoetik te ay smotoril sok ay yantik te ay steʼul yuʼun ya xjuʼ ya yichʼ tijel bael te barcoe. Jaʼ yuʼun jaʼ ya xjuʼ ya stuuntes te jtijbarcoetik yuʼun jich ya xkʼot ta jun lugar. Jichnix ya xkʼot ta pasel ta jtojoltik ay baeltik te ay bin ya stij koʼtantik ta skʼotesel ta pasel te bin ya jkʼantik sok aynix te maʼuke. Sok ayniwan ma jkʼantik ya jpastik tulan ta skʼotesel ta pasel. Maniwan ayuk bin ya xjuʼ kuʼuntik skʼotesel ta pasel teme jaʼnax ya jkʼantik te ay bin ya stijbotik koʼtantike. Pero, jich bitʼil ya spas te jtijbarcoe ya sle te bin-utʼil ya xkʼot ta jun lugar manchukme maʼyuk ikʼ, jaʼnix jich te joʼotik ya skʼan ya jpastikxan tulan yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin ya jkʼantik manchukme maʼyuk bin ya stijbotik koʼtantik spasel. Pero ya skʼan ya jpastik tulan sok mukʼ skʼoplal te jich ya jpastike. Ya kiltik te bin ya xjuʼ ya skoltayotik ta spasel, pero ta nail ya kilbeytik skʼoplal cheʼoxeb jojkʼoyeletik.
9. ¿Lekbal teme ya jpastik tulan yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin ya jkʼantik manchukme ma sokuk spisiluk koʼtantik ya jpastik?
9 Te Jehová ya skʼan te ya kichʼtik ta mukʼ sok stseʼelil koʼtantik soknix spisil koʼtantik (Sal. 100:2; 2 Cor. 9:7). Pero, ¿bin yuʼun-nix ya jpastik tulan ta skʼotesel ta pasel te bin ya jkʼantik teme ma sokuk spisiluk koʼtantik ya jpastike? Jnoptik te bin kʼot ta stojol te jpuk-kʼop Pablo. Te jich la yal: «Ya jmaj te jbakʼetal sok ya jmosoin» (1 Cor. 9:25-27). Te Pablo la spas tulan ta spasel te bin la yal te Jehová manchukme wokol la yaʼiy spasel. ¿Tseʼelbal yoʼtan yuʼun te Jehová yuʼun te bin la spas te Pablo? Tseʼel yoʼtan, sok akʼbot bendición yuʼun ta swenta te yaʼtele (2 Tim. 4:7, 8).
10. ¿Bintik lekilal ya xlokʼ kuʼuntik-a teme ya jpastik tulan ta spasel te bin jnopojtike?
10 Te Jehová jaʼnix jich ya x-akʼbot stseʼelil yoʼtan kʼalal ya yil te ya jpastik tulan yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin jnopojtik, manchukme ay wokol ya kiltik. ¿Bin yuʼun? Melel jaʼ ya jpastik yuʼun kʼux ta koʼtantik te Jehová manchukme ay ma jmulantik te bin ya jpastike. Te Jehová la yakʼbey bendición te Pablo soknix ya yakʼbotik bendición te joʼotik teme ya jpastik tulane (Sal. 126:5). Sok te kʼalal ya kiltik te ya yakʼbotik bendición te Jehová ya jpastikxan tulan yuʼun ya jpasbeytik te yaʼtele. Jtul hermana te kuxinem ta Polonia te Lucyna sbiil jich ya yal: «Ay baeltik te ma jkʼan ya xlokʼon ta scholel skʼop Dios, kʼaxtoxan-a te kʼalal lujben ya kaʼiy jba. Pero ya yakʼbon stseʼelil koʼtan te ya xlokʼone sok jich ya kil te jaʼ jun mukʼul majtanile». Ya kiltikxan te bin ya xjuʼ ya jpastik te kʼalal ay bin wokol ya kaʼiytik spasel.
11. ¿Bin-utʼil ya skoltayotik te Jehová yuʼun ya jnaʼtik skomel jbatik?
11 Kʼanbeya te Jehová te yakuk skoltayat yuʼun ya anaʼ skomel aba. Te machʼa ya snaʼ skomel sba ya snaʼ skomel te bin yaʼiyel ya yaʼiy sba sok te bin ya spase. Te talelil ini ma jaʼuknax ya skomotik ta pasel te bin ma lek. Jaʼnix jich ya skoltayotik ta spasel te bin leke, kʼaxtoxan-a te ay bin wokol ya kaʼiytik spasel. Juluk ta koʼtantik te snaʼel skomel jbatik jaʼ sit te chʼul espíritu. Jaʼ yuʼun teme ya jkʼanbeytik te chʼul espíritu te Jehová, yame skoltayotik yuʼun ayuk kuʼuntik te talelil ini (Luc. 11:13; Gál. 5:22, 23). Te David te la kalbeytik skʼoplal ta párrafo 3, la spas tulan yuʼun ya skʼopon te Biblia. Jaʼ koltayot yuʼun te skʼoponel Diose, jich ya yal: «La jkʼanbey te Jehová te yakuk skoltayon yuʼun yakuk jnaʼ skomel jba. Sok la skoltayon. Jajch jkʼopon te Biblia sok jichtonix yakon ta spasel».
12. ¿Bin-utʼil ya skoltayotik te Eclesiastés 11:4 yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin ya jkʼan ya jpastike?
12 Mame xa amaliy te jkʼaxel maʼyuk bin ya smakat. Ta balumilal ini spisilnanix-ora ay wokolil-a. Teme maʼyuk bin ya apas yuʼun ya akʼotes ta pasel te bin anopoj spasele, maniwan ayuk bin-ora ya xjuʼ awuʼun spasel (kʼopona Eclesiastés 11:4). Jtul hermano te Dayniel sbiil jich ya yal: «Maʼyuk bin-ora te maʼyuk wokolile. Pero, teme jaʼat ya apas nail te bin anopoj spasele, ya xjuʼ awuʼun spasel». Te Paul, jtul hermano te kuxinem ta Uganda, ya yalbotikxan bin yuʼun ma skʼan te patilto ya jpastik te bin jnopojtik spasele. Jich ya yal: «Teme ya akʼotes ta pasel te bin anopoje, manchukme ay wokolil ya yakʼbat bendición te Jehová» (Mal. 3:10).
13. ¿Bin lekilal ya jtatik teme kʼunkʼun ya jpastik te bin jnopojtik spasele?
13 Jtebnax ya xjajch akʼopon. Ayniwan maʼyuk bin ya stijbat awoʼtan ta skʼotesel ta pasel te bin anopoj ya apase o wokol ya awil. Teme jich yak ta kʼaxel ta atojole, ¿yabal xjuʼ te kʼunkʼun ya xjajch apas te bin anopoj spasele? Teme jaʼ ya akʼan te ayukxan awuʼun lekil taleliletik, ¿yabal xjuʼ te kʼunkʼun ya xjajch awakʼ ta ilele? Teme jaʼ ya akʼanxan ya akʼoponxan te Biblia, ¿yabal xjuʼ te ma bayaluk tiempo ya akʼopone? Te Tomáš te la kalbeytik skʼoplal ta sbabial te artículo ini, wokol la yaʼiy te ya skʼopon te Biblia ta jun-nax jaʼbil, jich te bitʼil la yal ya spase. Jich ya yal: «La jta ta ilel te wokol ya kil te ya jkʼopon te Biblia ta jun-nax jaʼbil. Jaʼ yuʼun jajch jchaʼkʼopon yan buelta, pero jaʼnax te ban kʼalal ya xjuʼ kuʼune. Ya jkʼopon cheʼoxebnax párrafo ta jun kʼajkʼal sok ya jnopilan ta koʼtan te bin ya jnope. Jich jajch jmulanxan te skʼoponele». Te bitʼil tseʼelnax yoʼtan te Tomáš jajch yakʼbeyxan bayal tiempo yuʼun ya skʼopon te Biblia. Sok juʼ yuʼun skʼoponel ta spajkal.c
MAME XCHEBAJ AWOʼTAN MANCHUKME AY WOKOLIL
14. ¿Bintik wokolil ya xjuʼ ya jsitintaytik?
14 Manchukme ay bin ya jkʼantik spasel sok spisil koʼtantik aynanix-a te ya xkʼax wokolil. Jich bitʼil, te ay bin-oranax ya xkʼax ta jkuxlejaltik te ya xjuʼ ya spojbotik jtiempotik ta spasel te bin jnopojtikix-ae (Ecl. 9:11). Jaʼnix jich ya xjuʼ te ay jwokoltik te ya schebajtes koʼtantik o ya xlaj kiptik yuʼun (Prov. 24:10). Te bitʼil jmulawilotik ayniwan bin ma lek ya jpastik te ya xjuʼ te ma jkʼotestikix ta pasel yuʼun te bin jnopojtik spasele (Rom. 7:23). O ayniwan kʼax lujben ya kaʼiy jbatik (Mat. 26:43). ¿Bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ma xchebaj koʼtantik?
15. ¿Bin yuʼun ma skʼan ya xchebaj koʼtantik te kʼalal ya xkʼaxotik ta wokolil? (Salmo 145:14).
15 Mame xchebaj awoʼtan manchukme ya xkʼax awokol. Jich bitʼil ya yal te Biblia, yaniwan xkʼaxotik ta bayal wokoliletik. Pero jaʼnix jich ya yalbotik te ta swentanax te koltayel yuʼun te Jehová ya xjuʼ kuʼuntik sitintayel sok te ya xjuʼ kuʼuntik skʼotesel ta pasel te bin jnopojtik ya jpastike (kʼopona Salmo 145:14). Te Philip te la kalbeytik skʼoplal ta sbabial párrafo, jich ya yal: «Ma mukʼuk skʼoplal ya kil teme ay bin ma xjuʼ kuʼun spasele, jaʼ mukʼ skʼoplal ya kil te ma xchebaj koʼtane». Ya kilbeytikxan skʼoplal te bin kʼax ta stojol te David, te jich ya yal: «Te kʼalal ay bin ma lek ya xkʼax ta jtojol, ma jaʼuk ya smakon-abi. Jaʼ ya xbajt ta koʼtan yalbeyel te Jehová te kʼax kʼux ta koʼtane». Te kʼalal ma xchebaj koʼtantik manchukme ay jwokoltik ya kakʼbeytik yil te Jehová te ya jkʼan ya jpasbeytik te bin ya smulane. ¿Nopanax awaʼiy te stseʼelil yoʼtan ya kakʼbeytik te Jehová kʼalal ya yil te ya jpastik tulan ta spasel te bin jnopojtik spasele?
16. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te kʼalal ya xkʼax jwokoltike?
16 Ayuk bin ya yakʼbat anop te wokolile. Jojkʼoybeya aba-ini: «¿Bin ya xjuʼ ya jpas yuʼun maʼyuk bin ya smakon-a?» (Prov. 27:12). Teme ma juʼem kuʼuntik spasel te bin jnopoj ya jpastik ta stojol te Jehová, ¿lekbal teme ya jeltaytik te bin ya jkʼan ya jpastike? Teme jich yak ta kʼaxel ta atojole, nopa awaʼiy teme yuʼunix ya xjuʼ awuʼun spasel-a.d Te Jehová maba ya yal te maʼyuk bin ya xjuʼ awuʼun spasel, teme maba la akʼotes ta pasel te bin anopoj-ae (2 Cor. 8:12).
17. ¿Bin yuʼun ma skʼan ya schʼay ta awoʼtan te bin juʼemix awuʼun spasele?
17 Mame schʼay ta awoʼtan te bin juʼemix awuʼun spasel. Te Biblia ya yal te «toj yoʼtan stukel te Diose sok ma xchʼay ta yoʼtan te awaʼtelik» (Heb. 6:10). Jaʼ yuʼun mame schʼay ta awoʼtan-euk te bintik apasoje. Nopa ta awoʼtan te bintik juʼemix awuʼun spasel jich bitʼil te awamigoinejix te Jehová, te ya achol skʼop Dios sok te la awichʼix jaʼe. Te bintik juʼemix awuʼun spasel ya yakʼ ta ilel te ay bintikxan ya xjuʼ awuʼun spasel (Filip. 3:16).
Mulana te bin ya apase (Ilawil te párrafo 18).
18. ¿Bin ma skʼan ya schʼay ta awoʼtan te kʼalal ya apas te bin anopoje? (Jaʼnix jich ilawil te dibujo).
18 Ta swentanax te koltayel yuʼun te Jehová ya xjuʼ awuʼun spasel te bin anopoj ya apase, jich bitʼil te jtij barco te ya x-akʼbot stseʼelil yoʼtan te kʼalal ya xkʼot te banti ya skʼane, sok ya smulan te banti ya xkʼax baele, jaʼnix jich te jaʼate teme ya awil te bin-utʼil ya skoltayat te Jehová sok te ya yakʼbat bendicione, ya xjuʼ ya amulan te bin ya apas te kʼalal yakat ta spasel-a te bin anopoje (2 Cor. 4:7). Teme ma xchebaj awoʼtan bayalxan bendición ya ata (Gál. 6:9).
KʼAYOJIL 126 Wikʼilukme jsitik
a Bayal buelta, te organización yuʼun Jehová stij koʼtantik yuʼun yakuk jpasbeytikxan te yaʼtel te Diose. Pero ¿bin ya xjuʼ ya jpastik teme ma juʼem spasel kuʼuntik te bin kalojtik ya jpastike? Te artículo ini ya skoltayotik te bin-utʼil ya xjuʼ ya jkʼotestik ta pasel te bin kalojtikixe.
b TE BIN MUKʼ SKʼOPLAL: Teme ay bin ya jpastikxan ta stojol te Jehová jaʼ ya skoltayotik yuʼun ya jpastik tulan yuʼun ya x-abatinotikxan ta stojol te Dios sok te ya kakʼbeytik stseʼelil yoʼtan. Ya xjuʼ ya jlekubtestikxan jtaleltik, te ya jlekubtestikxan te bitʼil ya kichʼtik ta mukʼ te Dios, te kʼalal ya jkʼopontik te Biblia, te ya jnopilan ta koʼtantik o te scholel skʼop Dios.
d Yame ataxan información ta artículo «Las expectativas realistas contribuyen a nuestra felicidad», te lokʼ ta revista La Atalaya 15 yuʼun julio 2008.