Marso

Li baʼyel chib kapitulo ta Genesise chakʼ kiltik ti chʼabal toʼox povreal li ta Paraisoe, muʼyuk toʼox kʼusi xibal sba mi jaʼuk oy ilbajinel. Akʼo mi vokol ta chʼunel yaʼel, pe kolemik toʼox ta melel li Adan xchiʼuk Evae. Muʼyuk bu tsvul yoʼonton kʼuxi tsta sveʼelik, yabtelik o ti chat xa yoʼontonik ta skoj chamel o lajelale (Gén. 1:27-29; 2:8, 9, 15). Pe li Jeovae jaʼ noʼox stuk ti kolem ta j-echʼele, jaʼ xkaltik, ti chʼabal spajebe. Yuʼun jaʼ spasoj skotol li kʼusitik oye, jaʼ li Buchʼu skotol xuʼ yuʼune xchiʼuk jaʼ Ajvalil li ta vinajelbalumile (1 Tim. 1:17; Apok. 4:11). Jaʼuk li anjeletik ta vinajel xchiʼuk li krixchanoetike oy noʼox spajeb ti kolemike. Jaʼ yuʼun, skʼan teuk-o ta joltik ti jaʼ noʼox stuk Jeova oy sderecho xuʼ xakʼ li tukʼil mantaletike, ti tsotsuk skʼoplal ta melele xchiʼuk ti oyuk lek srasonale. Jaʼ jech laj yakʼ mantaletik kʼalal lik spas skotol li kʼusitik x-ayane. w18.04 4 ¶4, 6

Jaʼ noʼox Jeova xuʼ skoltautik sventa xkuch kuʼuntik li jvokoltik li ta sbalumil Satanase (2 Kor. 4:7, 8). Pe nopo noʼox avaʼi ta stojolal li buchʼutik muʼyuk lek xil sbaik xchiʼuk li Jeovae. Li stukike mas to van tsots chaʼiik ta skoj ti muʼyuk koltabilik yuʼun li Diose. Jech kʼuchaʼal la spas li Jesuse, skʼan me xkʼuxubaj ta koʼontontik xchiʼuk kalbetik li «cʼusi jaʼ sventa jlequilaltique». Oyuk smalael kuʼuntik ta stojolal li buchʼu ta jchanubtastik ta Vivliae. Skʼan teuk ta joltik liʼe: li kʼusi jchanojtik xa ta Vivliae xuʼ van jaʼ to sba velta chaʼiik li buchʼutik chkakʼbetik estudioe. Jech xtok, junantike tsʼunul lek ta yoʼontonik li kʼusi xchʼunojike, yuʼun yakʼojik venta ti jaʼ tstsobatik li ta yutsʼ yalalike, ti koʼol noʼox kʼusi tspasike xchiʼuk ti lek tsobolik li ta sparajeike. ¿Kʼuxi van xuʼ jkoltatik? Sventa xkalbetik ti skʼan xiktaik li kʼusi xchʼunojik tale, baʼyel skʼan jkoltatik sventa tsotsuk skʼoplal xilik li kʼusi chal Vivliae, yuʼun xuʼ van muʼyuk yaʼiojik-o li kʼusi chkalbetike. Mi jech la jpastike, xuʼ xlokʼ ta yoʼonton stukik yiktael li kʼusitik xchʼunojike. Pe teuk ta joltik ti xuʼ van xjalijik sventa xiktaike (Rom. 12:2). w19.03 23 ¶10, 12; 24 ¶13

Li voʼotik eke skʼan me jkʼeltik kʼuxi xuʼ jpatbetik yoʼonton yantik xchiʼuk ti xkakʼbetik yilik ti jkʼanojtik jech kʼuchaʼal la spas ta stojolal Xnichʼon li Jeovae (Juan 5:20). Kʼalal tskʼupil kʼoptautik li buchʼu xkojtikintik leke xchiʼuk ti chakʼ ta ilel ti oyutik ta yoʼontone, jun koʼontontik chijkom yuʼun. Li kutsʼ kalaltik xchiʼuk li ermanoetik ta tsobobbaile chtun yuʼunik ti jpatbetik yoʼontonik xchiʼuk ti xkakʼbetik ta ilel ti jkʼanojtike. Mi jech ta jpastike, tstsatsub xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk tukʼ chakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae. Li totil meʼiletik eke toj tsots skʼoplal ti stijbe yoʼonton li yalab xnichʼnabike, ti skʼupil kʼoptaike xchiʼuk ti xakʼbeik yil ti skʼanojike. Jaʼ me jech xuʼ skolta yalab xnichʼnabik yoʼ jaʼuk spasik li kʼusi leke. ¿Kʼusi laj yakʼ ta ilel Jeova kʼalal «ximuyubaj avuʼun» xie? Jaʼ ti snaʼoj lek ti tspasbat li kʼusi tskʼan yoʼontone xchiʼuk ti spatoj tajek yoʼonton ta stojolal Xnichʼone. Li voʼotik eke xuʼ me jpat koʼontontik ti chakʼ kʼotuk ta pasel Jesus li kʼusitik yaloj tspas Jeovae (2 Kor. 1:20). Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li stukʼil yoʼonton Jesuse, tstij koʼontontik yoʼ xkojtikintik mas xchiʼuk ti jtsʼaklibetik li yav yoke (1 Ped. 2:21). w19.03 8 ¶3; 9 ¶5, 6

¿Kʼu van yelan chkaʼi jbatik xanaʼ kʼalal oy buchʼu chakʼbutik junuk matanal ti solel toyol stojole? Ta jtojtik tajek ta vokol. Li j-israeletike abol toʼox tajek sbaik ta mosoinel li ta Ejiptoe, pe akʼbat smotonik yuʼun li Jeovae: jaʼ li skolebike. ¿Mi laj van stojik ta vokol? Kʼalal echʼ junchibuk ue, jaʼ lik skʼanik li sveʼel yuchʼbolik j-ejiptoetike, jaʼ lik spʼajik li kʼusi ch-akʼbatik yuʼun li Jeovae. Laj yalik ti tskʼan tsutik batel ta Ejiptoe. Jaʼ tsots skʼoplal laj yilik li choye, li pepinoe, li tomal sevoyae, li jol sevoyae xchiʼuk li axuxe, jaʼ muʼyuk ep sbalil laj yilik ti kolemik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Jech oxal, ilin tajek li Jeovae (Núm. 11:5, 6, 10; 14:3, 4). ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spasike? Li Pabloe laj yalbe yajtsʼaklomtak Kristo ti skʼan epuk sbalil xilik li jkolebaltik yakʼojbutik Jeova ta stojolal li Xnichʼone, jaʼ xkaltik, li Jesukristoe (2 Kor. 6:1). w18.04 9, 10 ¶6, 7

Jkotoltik oy ta koʼontontik ti xkichʼtik kʼanele xchiʼuk ti tukʼuk kʼusi xkichʼtik pasbele. Pe kʼalal muʼyuk jech chkichʼtik pasbele, xuʼ van mu xa noʼox jnaʼtik kʼusi ta jpastik o ta jnoptik ti mu kʼusi xijtun-oe. Li Jeovae snaʼoj ti jaʼ jech oy ta koʼontontike (Sal. 33:5). Jech oxal, xuʼ jpat koʼontontik ti skʼanojutik tajek li Jeovae xchiʼuk ti oy ta yoʼonton ti tukʼuk kʼusi xkichʼtik pasbele. Taje xuʼ te chkiltik li ta Mantaletik laj yakʼbe Moises ta sventa li j-israeletike. Kʼalal ta jchantik li mantaletik taje te xvinaj kʼu to yepal skʼanojutik li Jeovae (Rom. 13:8-10). ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti ta kʼanelal laj yakʼ Mantaletik li Jeovae? Yuʼun skotol li kʼusitik tspase jaʼ ta skoj ti chkʼanvane (1 Juan 4:8). Li Mantaletik laj yakʼ Jeovae jaʼ te la slokʼes tal li ta chib mantaletik ti mas tsots skʼoplale: li skʼanel Jeova xchiʼuk li jchiʼiltaktike (Lev. 19:18; Deut. 6:5; Mat. 22:36-40). Li mas ta vakib sien Mantaletik laj yakʼ Jeovae, xuʼ te jamal xkiltik kʼu yelan snaʼ xkʼanvan li Jeovae. w19.02 20, 21 ¶1-4

Li Jobe laj yakʼ ta ilel ti ta smelol noʼox tskʼopon li yan antsetike (Job 31:1). Maʼuk ti yan xa sba kʼu yelan tskʼopon junuk ants ti maʼuk yajnile. Avie, ep tajek kʼusitik xuʼ sloʼla koʼontontik sventa li chiʼinejbail ta vayele. ¿Mi ta van jchanbetik stalelal Job yoʼ ta smelolal noʼox jchiʼintik ta loʼil li buchʼu maʼuk jnup jchiʼiltike? ¿Mi ta jpʼajtik skʼelel lokʼoletik ti tstij oʼontonal sventa mulivajel o li pornografiae? (Mat. 5:28). Mi ta jpajes jbatik jujun kʼakʼale, jaʼ me tskoltautik yoʼ stsatsub mas li stukʼil koʼontontike. Ti kʼu yelan laj yil Job li kʼusitik x-ayan yuʼune, te laj yakʼ ta ilel ti snaʼ xchʼunbe smantal li Jeovae. Laj yal stuk ti muʼyuk sbalil ti jaʼuk la spat yoʼonton li ta kʼusitik x-ayan yuʼune xchiʼuk laj yal ti sta-o xichʼ chapanel yuʼun jchapanvanejetik ti jechuk la spase (Job 31:24, 25, 28). Li krixchanoetik ta jkʼakʼaliltik eke ep tajek sbalil chilik li kʼulejalile. Mi laj kakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivlia ti chal kʼu yelan skʼan xkiltik li saʼel takʼine xchiʼuk li kʼusi x-ayan kuʼuntike, jaʼ me tskoltautik sventa stsatsub li stukʼil koʼontontike (Prov. 30:8, 9; Mat. 6:19, 20). w19.02 6 ¶13, 14

Ta skotol li kʼusi la spas Jesuse, te laj yakʼ ta ilel ti skʼanojutik tajek li Jtotik Jeovae (1 Juan 4:8-10). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplal la spas li Jesuse, jaʼ ti laj yakʼ xkuxlejal ta jtojolaltik ta skoj ti skʼanojutike. Li kʼanelal laj yakʼbutik ta ilel Jeova xchiʼuk Jesus ta sventa li pojelale xuʼ me jtabetik sbalil jkotoltik akʼo mi tʼujbil chijbat ta vinajel o mi jaʼutik li yan chijetike (Juan 10:16; 1 Juan 2:2). Kʼalal la spas Jesus li Veʼlil ta bat kʼakʼal xtoke, vinaj ti skʼanoj xchiʼuk ti tstsak ta mukʼ li yajtsʼaklomtake. Yuʼun laj yalanbe ti lekuk noʼox sba spasik li snaʼobil slajele, mu persauk ti ep kʼusi spasike. Li jabiletik echʼem tale, yalel toyol kʼu yelan spasojik Snaʼobil slajel Kristo li ermanoetike, junantike te ta yut chukinab spasojik (Apok. 2:10). ¿Mi kuchem van yuʼunik spasel li kʼusi laj yal komel Jesuse? Kuchem yuʼunik. Li melel yajtsʼaklomtak Kristoe jech-o chakʼik persa spasel li Snaʼobil slajel Kristoe. w19.01 24 ¶13-15

Li kʼusi xkojtikintik ta stojolal Jeovae jaʼ tslokʼesutik ta yok skʼob li jecheʼ relijione, ti mu noʼox kʼusi jnaʼtik yaʼeluke xchiʼuk li ta labtael o metsʼtaele. Pe maʼuk noʼox, yuʼun xuʼ chakʼbutik «li jun yutsil kolelal jech kʼuchaʼal tstaik li xnichʼnab Diose» (Rom. 8:21). Li avie, xuʼ xakʼupin jutuk li kolebal taje. ¿Kʼuxi ta pasel? Jaʼ ti mu xavikta li skʼop Kristoe, jaʼ xkaltik, ti xachʼunbe li smantaltake (Juan 8:31). Mi chavakʼ ta akuxlejal li smantaltake, maʼuk noʼox chachan batel li kʼusi melele, moʼoj, yuʼun chavojtikin lek. Li pokoʼ balumil liʼe mu xa jaluk skʼan xlaj akʼo mi «lekil kuxlejal» sbi yuʼunik li krixchanoetike. Ta melel, mu jnaʼtik kʼusi chkʼot ta pasel leʼ okʼom chaʼeje (Sant. 4:13, 14). Jech oxal, jaʼuk me te xijxanav-o ta sbelel «li batsʼi mero kuxlejale», jaʼ xkaltik, li kuxlejal sbatel osile (1 Tim. 6:19). Li Jdiostike muʼyuk me tstsatsal sujutik sventa te xijxanav batel, yuʼun ta jujuntal skʼan jnoptik. Jaʼ yuʼun, jaʼuk me aparte xavil li Jeovae (Sal. 16:5). Kʼuxubino skotol li kʼusitik lekik yakʼojbote (Sal. 103:5). Xchiʼuk pato avoʼonton ti chakʼbot jun kuxlejal ta sbatel osil ti bu jun avoʼonton xchiʼuk ti xamuyubaj noʼoxe (Sal. 16:11). w18.12 28 ¶19, 21

Ta skoj ti jpas mulilutike, vokol chkaʼitik ti xkichʼtik ta mukʼ li nupunele, akʼo mi jech, skʼan xkakʼbetik yipal yoʼ chʼuluk xkiltik jech kʼuchaʼal chil li Jeova xchiʼuk Jesuse (Rom. 7:18-23). Muʼyuk labal sba chkaʼitik ti oy onoʼox junantik yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel siglo ti laj yil svokolik li ta snupunelike. Xi pʼijubtasatik yuʼun li Pabloe: «Mu me xchʼak sba ta stojolal smalal li ajnilale». Pe oy onoʼox buchʼutik jech la spasik (1 Kor. 7:10). Li Pabloe muʼyuk laj yal ti kʼu yuʼun la xchʼak sbaik junantik yajtsʼaklomtak Kristoe, pe xvinaj ti maʼuk ta skoj ti mulivaj li malalile, yuʼun xuʼ ox van la xtuchʼ snupunelik xchiʼuk ti xnupun yan velta li antse. Li Pabloe laj yal ti mi oy junuk ants ti chchʼak sba ta stojolal smalale, mu xuʼ xnupun yan velta, jaʼ skʼan xbat slajesbe yoʼonton li smalale. Yuʼun ta sat Jeovae muʼyuk tuchʼem li snupunelike. Jech xtok, laj yal ti mi maʼuk ta skoj mulivajel ti la xchʼak sbaike, jaʼ mas lek ti xchapan skʼopike, mu ventauk li kʼusi kʼot toʼox ta pasel yuʼunike. Maʼuk noʼox, yuʼun xuʼ skʼanbeik koltael li moletik yoʼ xtojobtasatik ta Vivliae. w18.12 13 ¶14, 15

Li Jeovae oy ta yoʼonton ti xijpas ta yamigoe xchiʼuk ti xkakʼtik persa bu kʼalal xuʼ kuʼuntik ta spasbel li yabtele (Mat. 28:19, 20; Sant. 4:8). Pe xuʼ van oy buchʼu ta slekil yoʼonton xalbutik ti mu jechuk jpastike. Kalbetik junchibuk skʼelobil. Jnoptik noʼox ti xkichʼtik akʼbel junuk abtelal ti mas leke xchiʼuk ti mas xa toyol chkichʼtik tojele. Pe li kʼusi vokol une jaʼ ti tsmakutik ta spasbel yabtel li Jeovae. Kerem tseb, nopo ti chavichʼ koltael sventa xachanunaj to batele, pe ti persa skʼan xavikta komel atot ameʼe. ¿Mi lek van ti jaʼ to te xakʼanbe koltael Jeova, ti xasabe skʼoplal li ta jvuntike xchiʼuk ti xakʼanbe koltael li yantike? Mas me lek ti xakʼel xa noʼox avi li kʼusi tsnop Jeovae xchiʼuk ti jechuk xlik anop eke. Jaʼ yuʼun, kʼalal jech ta jpastike, kʼun xa noʼox chkaʼitik ta stsalel mi jech la jnuptantike xchiʼuk jnaʼojtik xa lek li kʼusi ta jkʼan ta jtatike. Vaʼun, jaʼ xa noʼox ch-ayan ta koʼontontik spasel li kʼusi leke. w18.11 27 ¶18

Kerem toʼox tajek kʼalal och ta ajvalil ta Israel li Salomone, jech oxal, kʼalal mu toʼox jaluk yochel ta ajvalile, li Jeovae laj yakʼ sba ta ilel ta xvayich xchiʼuk xi laj yalbee: «Cʼanbun li cʼusi chacʼane chacacʼbot». Li Salomone la skʼan spʼijil ta skoj ti toj kerem toe xchiʼuk ti mu kʼusi xtojob spasel chaʼie (1 Rey. 3:5-10). Ti jech la skʼan li Salomone, laj yakʼ ta ilel ti bikʼit yakʼoj sbae. Jaʼ yuʼun, kʼanbil tajek yuʼun li Jeovae (2 Sam. 12:24). Li Diose toj lek laj yaʼi li kʼusi kʼanbate, jaʼ yuʼun xi laj yalbe li Salomone: «Ta xcacʼbot lec abijil. Muʼyuc bochʼo jech staoj sbijil» (1 Rey. 3:12). Li Salomone la sta epal bendision ti kʼu sjalil tukʼ laj yakʼ sbae, yuʼun akʼbat sbain svaʼanel li kʼupil sba templo yuʼun Jeovae, li Dios yuʼun Israele (1 Rey. 8:20). Jaʼ toybat-o skʼoplal Salomon ti akʼbat spʼijil yuʼun li Jeovae, maʼuk noʼox, yuʼun akʼbat stsʼiba oxib livroetik ta Vivlia ti te skʼoplal li Proverbiose. w19.01 14 ¶1, 2

Junantik krixchanoetike mu skʼanik ti oyuk buchʼu x-albatik li kʼusi skʼan spasike. Xi chalike: «Mu jkʼan ti oy buchʼu xalbun li kʼusi skʼan jpase». ¿Kʼu yuʼun ti jech chalike? Yuʼun tskʼan van tsnop stukik li kʼusi xuʼ spasike, taje muʼyuk chopol ti jech tsnopike. Jech xtok, mu skʼanik van ti pasbilik xa ta mantale xchiʼuk mu skʼanik ti koʼoluk xa xvinajik xchiʼuk li yantike. Kʼalal ta jchanbetik snopben li Jeovae, maʼuk me skʼan xal ti mu xa xuʼ xkal li kʼusi ta jnoptike o ti jeltik ta j-echʼel li jtalelaltike. Jech kʼuchaʼal chal li 2 Korintios 3:17, «kolemik li buchʼutik yichʼojbeik li xchʼul espiritu Jeovae». Ta melel, li Jeovae laj yakʼ ti kolemutik sventa jtʼujtik ti kʼu yelan ta jkʼan jtalelaltike, li kʼusi ta jkʼan jtuktike xchiʼuk li kʼusi ta jkʼan ta jtatike. Pe taje maʼuk skʼan xal ti muʼyuk spajeb ti kʼu yelan kolemutike (1 Ped. 2:16). Jech oxal, li Jeovae oy ta yoʼonton ti jchʼuntik li beiltaseletik ta Vivlia kʼalal ta jnoptik mi lek li kʼusi ta jpastike o mi muʼyuk. w18.11 19 ¶5, 6

Kʼalal lik jchantik li Vivliae, jaʼ xa baʼyel laj kakʼ ta koʼontontik li kʼusitik sventa mantale, jaʼ mu xa tsotsuk skʼoplal laj kiltik li kʼusitik x-ayan kuʼuntike. Jech xtok, ta sjunul koʼontontik oy kʼusi la jpastik sventa jtamtik batel sbelel li kʼusi melele. Pe kʼalal ch-echʼ kʼuuk sjalile, xuʼ van xlik jnoptik ti oy kʼusitik muʼyuk yakal ta jkʼupintike, yuʼun chkiltik ti oy buchʼutik tsmanik li kʼusitik achʼ chlokʼanuk jech kʼuchaʼal li selulare, li komputadorae o yan kʼusitik. Mi muʼyuk xa jun koʼontontik yuʼun li kʼusitik x-ayan kuʼuntike, xuʼ me xlik jnoptik ti xkiktatik li kʼusitik sventa mantale, vaʼun ti jaʼ xa jmantik li yan kʼusitik x-ayane. Taje tsvules ta joltik li kʼusi kʼot ta stojolal Demase, yuʼun laj yikta xchiʼinel ta abtel li jtakbol Pablo «ta skoj ti jaʼ skʼanoj skotol li kʼusitik oy ta [balumile]». Li Vivliae muʼyuk jamal chal kʼusi ti mas la skʼan li Demase, xuʼ van jaʼ li kʼulejale o ti mu xa xlokʼ venta chil ti xchiʼin ta cholmantal li Pabloe. Taje chakʼ jchantik ti mu stakʼ jtikʼ ta koʼontontik yan velta li skʼanel kʼusitik x-ayan kuʼuntike, yuʼun xuʼ sikub li kʼanelal kuʼuntik ta stojolal li kʼusi melele. w18.11 10 ¶9

Toj chopol ta jyalel li kʼusi laj yal Satanase, yuʼun snaʼoj lek ti ta onoʼox xcham mi la xchʼun xchiʼuk mi la sloʼ sat teʼ li Eva ti albil mu stakʼ sloʼe. Ta skoj ti muʼyuk la xchʼunbeik smantal Jeova li Adan xchiʼuk Evae, cham xchaʼvoʼalik ta tsʼakal (Gén. 3:6; 5:5). Li kʼusi mas toj chopole, jaʼ ti «ta jun noʼox vinik och talel li mulil ta balumile» xchiʼuk ta skoj mulil och talel ek li lajelale, jaʼ yuʼun te lik spas talel mantal ta stojolal krixchanoetik «manchuk mi mu jechuk spasojik jech kʼuchaʼal li smul Adane» (Rom. 5:12, 14). Jaʼ yuʼun, li krixchanoetike mu xuʼ xkuxiik ta sbatel osil jech kʼuchaʼal oy ox ta yoʼonton ta slikebal li Jeovae. Li kʼusi noʼoxe, jaʼ ti kuxetuk yoʼonton li jun krixchano mi yuʼun laj xa sta 70 o 80 sjabilal mi yuʼun jaʼ jun tsatsal krixchanoe. Akʼo mi jech, li kuxlejale tsots tajek xchiʼuk «jaʼ noʼox puru vocol» (Sal. 90:10). ¡Taje toj echʼ xa noʼox chopol! Pe jaʼ ta smul li kʼusi laj yal Diabloe. Xi laj yal Jesus ti kʼu yelan la spas stalelal li Satanase: «Muʼyuk onoʼox bu tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal li kʼusi melele, yuʼun muʼyuk te oy ta stojolal li kʼusi melele» (Juan 8:44). Taje jech-o yakal tspas li avie, yuʼun «yakal tsloʼla skotol li jnaklejetik ta spʼejel balumile» (Apok. 12:9). Pe li voʼotike mu jkʼan xijyal li ta spetsʼ Satanase. w18.10 6, 7 ¶1-4

Oy lek srasonal ti xmuyubajik noʼox li buchʼutik mu snaʼ saʼik kʼope, yuʼun xi laj yal li jchankʼop Santiagoe: «Li sat chakʼ li tukʼilale ta slekil oʼontonal tstsʼunik ta sventa li buchʼutik yakal tsaʼik li jun oʼontonale» (Sant. 3:18). Jech oxal, tsots skʼoplal ti xijvokoletuk ta skʼanbel koltael Jeova sventa jchapan li jkʼoptik xchiʼuk junuk ermano o li ta kutsʼ kalaltike. Vaʼun, li Jeovae chakʼbutik xchʼul espiritu sventa xvinaj ti jaʼutik yajtunele xchiʼuk ti masuk to xijmuyubaje. Li Jesus eke laj yal kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti voʼotik baʼyel ta jsaʼtik li jun oʼontonale, yuʼun xi laj yale: «Mi yakal chavichʼ batel matanal ti chavakʼ ta skajleb matanale, pe ti te chvul ta ajol ti ilinem ta atojolal li avermanoe, iktao komel ta yeloval skajleb li matanal avichʼoj batele. Baʼyel bat lajesbo yoʼonton li avermanoe, vaʼun sutan talel sventa chavakʼ li matanale» (Mat. 5:23, 24). w18.09 21 ¶17

K’alal slajeb xa ox akʼobal te xchiʼuk yajchankʼoptak li Jesuse, laj yalbe skʼoplal jutuk mu 30 ta velta li kʼanelale xchiʼuk jamal laj yalanbe ti akʼo skʼan sbaik ta jujuntale (Juan 15:12, 17). Mi jech tspasik taje, jaʼ jech ch-ojtikinatik ti jaʼik li yajchankʼoptak Jesuse (Juan 13:35). Li kʼanelal laj yalbe skʼoplal Jesuse maʼuk noʼox ti oy kʼusi chkaʼitike, yuʼun jaʼ te chvinaj kʼalal oy kʼusi chlokʼ ta koʼontontik spasel ta stojolal li yantike. Xi laj yal li Jesuse: «Muʼyuk buchʼu yan ti toj echʼ noʼox snaʼ xkʼanvane, jaʼ noʼox li buchʼu chakʼ xkuxlejal ta stojolal li yamigotake. Kamigooxuk me mi chachʼunik li jmantale» (Juan 15:13, 14). Avi li yajtunelutik Jeovae chkichʼtik-o ojtikinel ti chkakʼtik ta ilel kʼanelal xchiʼuk ti jmoj tsobolutike (1 Juan 3:10, 11). Akʼo mi jeltos jtsʼunbaltik, jlumaltik, jkʼoptik xchiʼuk ti kʼu yelan laj kichʼtik tsʼitesel tale, kakʼojbetik tajek yipal yoʼ xkakʼtik ta ilel li kʼanelal laj yalbe skʼoplal Jesuse. w18.09 12 ¶1, 2

Li Jeovae oy ta yoʼonton ti xchabi yutsʼ yalalik li yajtuneltake. Jech kʼuchaʼal liʼe, jlome persa skʼan x-abtejik yoʼ xakʼbe li kʼusi chtun yuʼun yutsʼ yalalike. Jech xtok, oy ep meʼiletike chkom xchabi yalabik li ta snaike, junantik ermanoetik xtoke skʼan xchabi stot smeʼik ta skoj ti yijik xae. Taje jaʼik li kʼusitik persa skʼan pasele. Kʼalal jaʼ jech yakal ta jnuptantik taje, xuʼ van mu spas kuʼuntik skotol li kʼusitik sventa mantale akʼo mi oy ta koʼontontik. Pe skʼan mu xijchibaj, yuʼun li Jeovae xmuyubaj tajek kʼalal chkakʼbetik li kʼusi chtun yuʼun kutsʼ kalaltike (1 Kor. 10:31). Pe ¿kʼusi xuʼ jpastik mi muʼyuk kʼusi jbainojtik skʼelele? Xuʼ van jkoltatik li ermanoetik ti yijik xae, li buchʼutik ipik noʼoxe o li buchʼutik oy kʼusi chtun yuʼunike. Jech xtok xuʼ jkoltatik li buchʼutik oy ta sbaik xchabiel li ermanoetik laj xa kaltike. ¿Kʼu yuʼun mu xachakʼbe yorail sventa xakʼel mi oy buchʼu xuʼ xakolta li ta tsobobbaile? Mi jech la jpastike, xuʼ van jaʼ jech ta jkoltatik Jeova yoʼ stakʼbe s-orasion li ermanoetike (1 Kor. 10:24). w18.08 24 ¶3, 5

Li Jakobe jaʼ mas skʼanoj li Josee, jech oxal, li sbankiltake itʼixaj yoʼontonik ta stojolal xchiʼuk la xchonik echʼel sventa xbat ta mosoil kʼalal tetik toʼox van 17 sjabilale (Gén. 37:2-4, 23-28). Nom to bu kom li stote xchiʼuk te van 13 jabil ti laj yichʼ mosoinel xchiʼuk ti laj yichʼ tikʼel ta chukele. ¿Kʼusi koltaat sventa mu xat yoʼonton xchiʼuk ti oyuk smalael yuʼune? Kʼalal yakal chil svokol Jose li ta chukinabe, jaʼ laj yakʼ ta yoʼonton li sprevailtak ti chabibil yuʼun li Jeovae (Gén. 39:21; Sal. 105:17-19). Jech xtok, li kʼusitik akʼbat yil yuʼun Dios ta svayich kʼalal kerem toʼoxe mas to patbat yoʼonton (Gén. 37:5-11). Maʼuk noʼox, yuʼun oy jayibuk velta la skʼopon li Jeovae (Sal. 145:18). Li Jeovae la stakʼbe s-orasion, yuʼun laj yakʼbe yil ti chchiʼin skotol ora akʼo mi oy kʼusitik snuptane. w18.10 28 ¶3, 4

Li takʼine oy kʼusi chopol chakʼ jnoptik ta stojolal li yantike. ¿Kʼuxi ti xuʼ chopol kʼusi jnoptik ta stojolal li buchʼu jkʼulej o ti chʼabal lek stakʼinike? Li Salomone tijbat yoʼonton yuʼun chʼul espiritu sventa xal li kʼusi muʼyuk lek tspas li krixchanoetike, jech kʼuchaʼal xvinaj li ta teksto avie. ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Chakʼ ta ilel ti mi muʼyuk jpʼijiltike, xuʼ me jaʼ noʼox xlik jchiʼintik li ermanoetik ti oy stakʼinike ti jaʼ xa muʼyuk ta jchiʼintik li buchʼutik jutuk stakʼinike. ¿Kʼu yuʼun xibal sba mi jech ta jpastike? Yuʼun xuʼ me xlik xchʼak sba kuʼuntik li ermanoetik ta tsobobbaile. Taje jaʼ jech pʼijubtasvan ek li jchankʼop Santiago ta baʼyel sigloe (Sant. 2:1-4). Mu me xkakʼtik ti jech xkʼot ta pasel li ta jtsobobbailtike. w18.08 10 ¶8-10

Li Jeovae jaʼ me yuʼuntak li kermanotaktik eke, jech oxal, mi lek ta jkʼopontike, jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti ep sbalil chkiltik ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk Jeovae. Mi te ta jnopbentik taje, skotol me ora chkakʼbetik yil kermanotik ti oy slekil koʼontontik xchiʼuk ti jnaʼ xijkʼanvane (1 Tes. 5:15). Xi laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse: «Mi chakʼan abaik ta jujuntale, jaʼ jech tsnaʼ skotolik ti voʼoxuk kajchankʼopoxuke» (Juan 13:35). Li Malakiase laj yal ti te la tsʼetel xchikin Jeova kʼalal chloʼilajik li yajtuneltake (Mal. 3:16). Kʼuchaʼal chkiltike, «li Jeovae xojtikin li buchʼutik jaʼ yuʼune» (2 Tim. 2:19). Jech xtok, oy tajek ta yoʼonton snaʼel li kʼusi ta jpastike xchiʼuk te xchikin kʼalal oy kʼusi chkaltike (Evr. 4:13). Jech oxal, chakʼ me venta Jeova kʼalal muʼyuk chkakʼbetik ta ilel slekil koʼontontik li kermanotaktike. Pe kʼalal lek jnaʼ xij-akʼvan ta pertone, kʼalal lek ta jchʼamtik li yantike xchiʼuk kʼalal oy slekil koʼontontike, xuʼ jpat koʼontontik ti tstsak lek ta vun li Jeovae (Evr. 13:16). w18.07 26 ¶15, 17

Li Jeovae stuk noʼox toj tsots sjuʼel, toj pʼij xchiʼuk ti snaʼ xkʼanvane. Jech oxal, skʼan ti jaʼuk xkakʼ jbatik ta stojolale xchiʼuk ti mu xkiktatike (Sal. 96:4-6). Akʼo mi jech, oy jlom yajtuneltak Diose jaʼ chlik spasik li kʼusi chopole, vaʼun maʼuk xa chakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae. Kalbetik skʼoplal li Kaine. Li stuke xuʼ van tsnop ti muʼyuk yakal chichʼ ta mukʼ yan diose xchiʼuk ti jaʼ noʼox la chichʼ ta mukʼ li Jeovae. Pe oy kʼusi chopol laj yilbe Kain li Jeovae, jaʼ yuʼun muʼyuk lek laj yil ti kʼu yelan ch-ichʼat ta mukʼe (1 Juan 3:12). Pe albat ti xuʼ lek ch-ilat yan velta mi la sjel li stalelale xchiʼuk mi jaʼ lik spas li kʼusi leke. Jamal albat yuʼun Jeova ti xuʼ stsalat yuʼun mulil mi muʼyuk tsjel li kʼusi snopoje. Xi albate: «Pero vo’ot xu’ chatsal ti me chacʼane» (Gén. 4:6, 7). ¿Kʼusi la skʼan laj yalbe li Jeovae? Jaʼ ti xuʼ lek ch-ilat mi la sutes yoʼonton xchiʼuk mi jaʼ laj yakʼ sba ta stojolale. Pe li Kaine muʼyuk la xchʼam li tojobtasel akʼbate. w18.07 17 ¶1, 3; 18 ¶4

Skʼan jcholbetik batel skʼoplal li Ajvalilale xchiʼuk jpastik ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetik sventa xojobaj batel li jlusaltike (Mat. 28:19, 20). ¿Kʼuxi to yan xuʼ xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae? Jaʼ kʼalal lek ta jpas jtalelaltike. Li krixchanoetike te satik ta jtojolaltik kʼalal ta jcholtik mantale. Vaʼun, mi xijtseʼet noʼox xchiʼuk mi lek ta jkʼopontike, lek chkichʼtik ilel xchiʼuk lek chbat skʼoplal kuʼuntik li Jdiostike. Xi laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse: «Kʼalal cha-ochik ta yut nae kʼoponik li buchʼutik te oye» (Mat. 10:12). Ti bu chkʼot xcholik mantal li Jesus xchiʼuk yajchankʼoptake nopem xaʼi li krixchanoetik ti chotes ta snaik li buchʼutik mu xojtikinike. Pe xuʼ van muʼyuk jech nopemik ti bu nakalutike, yuʼun li jlome chiʼik-o; yantik xtoke ch-ilinik kʼalal chkʼot ta sna junuk krixchano ti mu xojtikinike. Pe xuʼ van mas jun yoʼontonik kʼalal lek jtalelaltike xchiʼuk mi lek koʼontontik ta stojolalike. Xuʼ me xchikintaik-o mantal xtok kʼalal xijtseʼet noʼoxe. Li buchʼutik chcholik mantal ta karito xchiʼuk grupoe xuʼ van yakʼojik venta ti jaʼ toj lek chil krixchanoetik kʼalal xijtseʼet noʼoxe. w18.06 22 ¶4, 5

Li jtakbol Pedroe nopem toʼox xaʼi ti jaʼ noʼox chchiʼin li buchʼutik jaʼik judaetike, pe kʼalal yakʼ ta ilel Jeova ti skʼan mu xtʼujvanike, li Pedroe lik xcholbe mantal li Kornelio ti jaʼ jun bankilal soltaro li ta Romae (Ech. 10:28, 35). Vaʼun lik xchiʼinan ta veʼel xchiʼuk lik xchiʼinan ta loʼil li jchʼunolajeletik ti maʼuk judaetike. Pe ta mas tsʼakale, mu xa jechuk la spas ta stojolal jlom ermanoetik ta Antiokia ti maʼuk judaetike (Gal. 2:11-14). Pe li Pabloe la stukʼibtas li Pedroe, vaʼun la xchʼam li tukʼibtasele, ¿kʼuxi jnaʼojtik ti jaʼ jeche? Yuʼun kʼalal la stsʼibabe batel baʼyel karta li ermanoetik ti jaʼik judaetik xchiʼuk li jyanlumetik ta Asia Menore, xi laj yale: «Kʼanik me skotol li avermanotakik ta chʼunolajele» (1 Ped. 1:1; 2:17). Li jtakboletike lik xchanik skʼanel «skotol li jeltos krixchanoetike», taje jaʼ koliyal li slekil kʼelobil laj yakʼ ta ilel Jesuse (Juan 12:32; 1 Tim. 4:10). Ta kʼunkʼun lik jeluk li snopbenike. Kʼalal la slapik «achʼ talelal» li yajtsʼaklomtak Kristoe, muʼyuk xa la stʼujik li krixchanoetik jech kʼuchaʼal mu snaʼ xtʼujvan li Diose (Kol. 3:10, 11). w18.06 11 ¶15, 16

Li smak yoʼonton tstunesik li soltaroetik ta Roma ta baʼyel sigloe pasbil lek ta tsatsal takʼinetik ti ta kʼatal akʼbil sventa xpixbat li stiʼ yoʼontonike, jech oxal, tsots skʼoplal ti skʼel lek mi lek chukul li takʼinetike sventa xchabi li sbekʼtal xchiʼuk yoʼontone. ¿Kʼuxi xkoʼolaj-o li smak yoʼonton jun soltaro xchiʼuk li stukʼil mantaltak Jeovae? Yuʼun li stukʼil mantaltak Jeovae chchabi li koʼontontike (Prov. 4:23). Li jun soltaroe snaʼoj ti mu xlokʼ venta ti sjel li smak yoʼonton ta junuk ti mas abol sbae. Li voʼotik eke muʼyuk ta jeltik ta jpʼijil jtuktik li smantaltak Jeovae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun muʼyuk ep kʼusi xkojtikintik xchiʼuk mu xchabiutik li jpʼijil jtuktike (Prov. 3:5, 6). Jaʼ yuʼun, skʼan me jkʼelilantik ti lekuk chukul li stakʼinaltak smak koʼontontike. Mas me kʼun chkaʼitik slapel li tukʼilal kʼalal jkʼanojtik tajek li kʼusitik melele, jaʼ xkaltik, ti mas kʼun chkaʼitik ti jechuk xijkuxi batel kʼuchaʼal chal li smantal Diose (Sal. 111:7, 8; 1 Juan 5:3). w18.05 28 ¶3, 4, 6, 7

Li Moisese ta epal jabil lek la sbeiltas li j-israeletike, pe lik bikʼtal kʼopojikuk ta skoj ti chʼabal yaʼalike xchiʼuk bikʼtal kʼopojik ta stojolal Moises xtok, yuʼun tsnopik ti jaʼ ta smul ti chʼabal yaʼalike (Núm. 20:1-5, 9-11). Kʼalal lik bikʼtal kʼopojuk li j-israeletike, laj smalael yuʼun li Moisese xchiʼuk lik ilinuk. Jaʼ yuʼun, muʼyuk xa bu jech la spas ti kʼu yelan albat yuʼun Jeova ti akʼo skʼopon li tone, ta skʼakʼal xa yoʼonton la skʼopon li j-israeletike xchiʼuk laj yal ti tspas jun skʼelobil juʼelale. Chib velta la smaj li tone, vaʼun lokʼ tal epal voʼ. Ta skoj ti muʼyuk bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk kap sjole, oy kʼusi chopol la spas (Sal. 106:32, 33). Xchiʼuk muʼyuk xa x-akʼat ochuk yuʼun Jeova li ta Albil Balumile (Núm. 20:12). ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la snuptan Moisese? Baʼyel, jaʼ ti skʼan jechuk-o xkakʼtik persa sventa bikʼit xkakʼ jbatike. Mi muʼyuk ta jkʼel jbatike, xuʼ me xlik jtoy jbatik ta anil xchiʼuk xuʼ me oy kʼusitik xlokʼ ta alel kuʼuntik ti mu lekuke. Xchibal, kʼalal ep kʼusi ta jvul-o koʼontontik xtoke, vokol me chkaʼitik ti bikʼit xkakʼ jbatike, jaʼ yuʼun kakʼtik-o persa ti bikʼit xkakʼ jbatik akʼo mi chkichʼtik sujel. w19.02 12, 13 ¶19-21

¿Mi jaʼ jun ikatsil chkaʼitik xchʼunbel smantal Jesus ta sventa li cholmantale? Moʼoj. Yuʼun kʼalal laj xa ox yalbe skʼoplal li loʼil ta sventa li teʼel tsʼusube, laj yal ti te oy-o ta jtojolaltik li xkuxetel yoʼonton mi jech-o ta jcholbetik skʼoplal li Ajvalilale (Juan 15:11). ¿Kʼuxi taje? Li Jesuse la skoʼoltas sba ta jun teʼel tsʼusub xchiʼuk laj yal ti jaʼik skʼobkʼobtak li yajchankʼoptake (Juan 15:5). Kʼalal lek tsakal ta steʼel tsʼusub li skʼobkʼobtake, tstabe sbalil ek li voʼ xchiʼuk li yip balumil tsnit muyel li yibele. Jaʼ noʼox jech ek, kʼalal jmoj oyutik xchiʼuk li Jesuse xchiʼuk kʼalal ta jtsʼaklibetik batel lek li yav yoke, xkuxet me tajek koʼontontik ek jech kʼuchaʼal chaʼi Jesus ta spasbel li yabtel Stote (Juan 4:34; 17:13; 1 Ped. 2:21). Xi chal Ana ti oy xa mas ta 40 jabil chtun ta prekursorae: «Kʼalal chilokʼ jujun velta ta cholmantale, persa onoʼox ximuyubaj chisut tal. Taje jaʼ tstij-o koʼonton sventa jechuk-o xitun ta stojolal li Jeovae». Jaʼ jech, li melel kuxetel oʼontonal taje jaʼ chakʼ kip jtsatsaltik sventa jech-o jcholtik mantal akʼo mi mu skʼanik lek ti bu oyutike (Mat. 5:10-12). w18.05 17 ¶2; 20 ¶14

Li jtakbol Pabloe xuʼ van jaʼ li buchʼu ep tajek kʼusi la spas sventa stsatsubtas li yermanotake. Takat batel ta stojolal li jgresiaetik xchiʼuk jromaetik ti naka jecheʼ diosetik chichʼik ta mukʼe (Gal. 2:7-9). Li Pablo xtoke la xan sjunul li yosilal Greciae, li Italiae xchiʼuk li bu Turquía xa sbi avie. La slikes tsobobbailetik akʼo mi maʼuk judaetik li buchʼutik te nakalike. Li achʼ yajtsʼaklomtak Kristo taje tskʼanik tajek patbel yoʼontonik ta skoj ti chil svokolik ta stojolal li xchiʼilik ta lumale (1 Tes. 2:14). Li ta sjabilaltik talel 50, xi laj yalbe batel li yermanotak li ta achʼ tsobobbail ta Tesalonikae: «Skotol ora ta jtojbekutik ta vokol Dios kʼalal ta jpaskutik tal orasion ta atojolalik akotolike, yuʼun mu xchʼay jutebuk ta jolkutik li atukʼil abtelike, li kʼusitik chapasik ta skoj ti chakʼanvanike xchiʼuk ti kuchem [avuʼunike]» (1 Tes. 1:2, 3). Xi to laj yalanbe batel mantal xtoke: «Jech-o xapatbe aba avoʼontonik xchiʼuk xatsatsubtasbe aba avoʼontonik ta jujuntal» (1 Tes. 5:11). w18.04 18, 19 ¶16, 17

Mi oy junuk kerem o tseb ti tskʼan tskʼupil kʼopta Jeovae, skʼan me xakʼ ta yoʼonton li cholmantale. Mi chavakʼ ventae, jaʼ baʼyel skʼan xavakʼ ta avoʼonton li cholmantale. Jaʼ yuʼun, ¿mi anopoj chalokʼ mas ta cholmantal o ti xa-och ta prekursore? ¿Kʼusi stakʼ xapas sventa xakʼupin mas li cholmantale? Xchiʼuk, ¿kʼusi van tskoltaot sventa masuk to xavalbe skʼoplal li Jeovae? Paso li chaʼtos liʼe: chapano aba lek xchiʼuk mu xavikta aba ta yalbel yantik li kʼusi achanoje. Labal sba chavil ti kʼu yelan xuʼ xakʼupin tajeke. Chapano aba sventa xatakʼ jlom kʼusitik ti xuʼ sjakʼboxuk li achiʼiltak ta eskuelae. Li ta jpajinatik ta Internet xchiʼuk yan vunetike tskoltaot ta stakʼel li kʼusitik xuʼ sjakʼik li kerem tsebetike, jech kʼuchaʼal mi la sjakʼboxuk kʼu yuʼun ti achʼunoj ti oy Diose. Li ta foyeto Lajuntos kʼusitik tsjakʼbe sbaik li kerem tsebetike, li ta xchanobil yoʼ bu ta xal: «¿Mi skʼan van jchʼun ti ta kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale?», jaʼ tskoltaot ta xchapanel li stakʼobile. w18.04 27 ¶10, 11

Li Jeovae laj yakʼ ti kolemikuk li Adan xchiʼuk Evae, pe laj yalbe xtok ti oy noʼox spajeb ti kʼusi stakʼ spasike. Li junantik mantal albatike stalel onoʼox chaʼiik jech skʼan pasel. Jech kʼuchaʼal liʼe, sventa mu xchamike, persa skʼan xichʼik ikʼ, skʼan xveʼik, skʼan xvayik o oy kʼusi yan skʼan spasik. Akʼo mi jujun kʼakʼal jech tspasik, li Jeovae laj yakʼ ti jechuk-o skʼupinike (Sal. 104:14, 15; Ecl. 3:12, 13). Li yan mantal albatik li Adan xchiʼuk Evae jaʼ ti akʼo xil yalab xnichʼnabike, ti snojesik xchiʼuk ti xchabiik li balumile. ¿Mi jaʼ van jun makel o mi chukul laj yaʼi sbaik ti jech albatik mantal yuʼun Jeovae? Moʼoj. Li mantal akʼbatike jaʼ chakʼ ti akʼo skʼupin skotol krixchano ta skoltael li Jeovae: ti spas ta paraiso li balumile xchiʼuk ti xkuxiik ta sbatel osile (Sal. 127:3; Is. 45:18). Ti lajuk xchʼunik mantal li Adan xchiʼuk Evae, muyubajik ta sbatel osil xchiʼuk yalab xnichʼnabik ti jechuke. w18.04 4, 5 ¶4, 7, 8

Mi ta melel oy smalael kuʼuntik ta stojolal li krixchanoetike, muʼyuk ta jkʼantik ti xaʼibeik smelolal ta anil li kʼusi chal Vivliae. Kalbetik junuk skʼelobil. Oy ep buchʼutik ti mu snaʼik o muʼyuk yabinojik jsetʼuk ti xuʼ xijkuxi sbatel osil ta jun paraiso balumile. Jlome xchʼunojik ti jaʼ te chlaj-o jkʼoplaltik kʼalal chijchame. Li yantik xtoke xchʼunojik ti chbat ta vinajel li buchʼutik lekike. Xi chalbutik li kʼusi snaʼ spas jun ermanoe: «Baʼi ta jkʼel Génesis 1:28 xchiʼuk xi ta jakʼe: ‹¿Bu ox tskʼan Dios ti xnaki li krixchanoetike xchiʼuk kʼu yelan ox li xkuxlejalike?›. Ep buchʼutik xi tstakʼike: ‹Liʼ ta balumile xchiʼuk ti junuk noʼox yoʼontonike›. Vaʼun ta jkʼelbeik xtok Isaías 55:11 xchiʼuk ta jakʼbeik mi jelem xa li kʼusi oy ta yoʼonton tspas Diose. Li krixchanoetike chalik ti muʼyuk bu jeleme. Ta slajeb une, ta jchanbe Salmo 37:10 xchiʼuk 11 xchiʼuk xi ta jakʼe: ‹Jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, ¿kʼu yelan xkuxlejalik ta jelavel li krixchanoetike?›». Toj ep sbalil ti jech spasoje, yuʼun skoltaoj jayvoʼ krixchanoetik sventa xakʼik venta ti jech-o oy ta yoʼonton Dios ti xnakiik sbatel osil ta balumil li lekil krixchanoetike. w19.03 24 ¶14, 15; 25 ¶19

Jamal xvinaj ti oy ta yoʼonton Jeova ti jchikintabetik kʼusi chal li Xnichʼone xchiʼuk ti jchʼuntike. Li Jesuse la xchanubtas yajtsʼaklomtak ta xcholbel skʼoplal li Ajvalilale xchiʼuk ep ta velta laj yalbe ti skʼan vikʼiluk satike (Mat. 24:42; 28:19, 20). Jech noxtok, xvokolet laj yalanbe ti akʼo xakʼ yipalike xchiʼuk ti mu xlubtsajike (Luk. 13:24). Laj yalanbe xtok ti toj tsots skʼoplal ti skʼan sbaik ta jujuntale, ti jmojuk noʼox oyikuke xchiʼuk ti xchʼunik li kʼusi chale (Juan 15:10, 12, 13). Ta melel, toj jtunel li tojobtaseletik laj yichʼik akʼbele xchiʼuk jech-o li avi eke. Xi laj yal li Jesuse: «Ta me xaʼi kʼusi chkal skotol li buchʼutik te oy ta stojolal li kʼusi melele» (Juan 18:37). ¿Kʼuxi chvinaj ti ta jchikintatik li kʼusi chale? Jaʼ kʼalal ta jchʼuntik li tojobtasel liʼe: «Jechuk-o me tsʼikbo abaik ta jujuntal xchiʼuk mu me xajalanbe abaik ta jujuntal ti chapasbe abaik pertone» (Kol. 3:13; Luk. 17:3, 4). Yan ti kʼuxi chkakʼtik ta ilele, jaʼ mi ta jcholtik mantal «kʼalal muʼyuk vokolile xchiʼuk kʼalal oy vokolile» (2 Tim. 4:2). w19.03 10 ¶9, 10