Marso

Melel onoʼox ti mu to xkiltik li achʼ balumile. Pe oy kʼusitik ti xkiltike: oy kʼanaletik, teʼetik, chonbolometik xchiʼuk krixchanoetik. K’alal muʼyuk toʼox pasbil li balumile, chʼabal toʼox li kʼusitik taje. Pe li avie jnaʼojtik ti oy xae, yuʼun jaʼ la smeltsan li Jeovae (Jen. 1:​1, 26, 27). Li Jeovae yalojbutik ti chakʼbutik jun achʼ balumile xchiʼuk chkʼot onoʼox ta pasel yuʼun. Vaʼun, chijkuxi sbatel osil xchiʼuk muʼyuk xa chij-ipaj. Mi kʼot ta pasel li kʼusi yalojbutik Jeovae, jaʼ to chkil ta jsatik li achʼ balumil jech kʼuchaʼal chkil ta jsatik li kʼanaletike, li teʼetike xchiʼuk li yan kʼusitike (Is. 65:17; Apok. 21:​3, 4). Yoʼ to mu xkʼot ta pasel li achʼ balumile, kakʼtik persa stsatsubtasel li xchʼunel koʼontontike. Jnopbetik skʼoplal li pojelal laj yakʼ Jesuse, li sjuʼel Jeovae xchiʼuk jaʼuk kakʼ ta koʼontontik spasel li kʼusitik tsnopajesutik ta stojolale. Mi jech ta jpastike, te me jkʼoplaltik xchiʼuk «li buchʼutik jaʼ chrextoinik li kʼusi albil xa onoʼox ta skoj ti oy xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk ti oy smalael yuʼunike» (Ebr. 6:​11, 12). w23.04 31 par. 18, 19

Li Jesuse la skʼel muyel vinajel xchiʼuk la spas orasion, yuʼun tskʼan ti jaʼuk xichʼ ichʼel ta mukʼ Jeova ta skoj li kʼusi tspase. Xi tsots laj yale: «¡Lasaro, lokʼan tal!» (Juan 11:43). Vaʼun, lokʼ tal. Li kʼusi la spas Jesuse labal sba laj yilik, yuʼun oy buchʼutik la snopik ti mu spas yuʼune. Li loʼil liʼe tskoltautik sventa jchʼuntik ti oy onoʼox li chaʼkuxesele. Jvules ta joltik ti xi laj yalbe Jesus li Martae: «Chchaʼkuxi li amuke» (Juan 11:23). Li Jeova xchiʼuk Jesuse oy ta yoʼontonik ti xkʼot ta pasel taje xchiʼuk xuʼ yuʼunik spasel. Ti okʼ li Jesuse chakʼ kiltik ti oy ta yoʼonton chchʼaybe skʼoplal li lajelale. Kʼalal la xchaʼkuxes Lasaro li Jesuse, laj yakʼ ta ilel ti xuʼ yuʼun xchaʼakʼbe xkuxlejal li buchʼutik chameme. Teuk ta joltik li kʼusi albat Marta li ta teksto avie. Oy lek srasonal kuʼuntik sventa jchʼuntik ti ta onoʼox xchaʼkuxes buchʼutik chamem li Jeovae. w23.04 11, 12 par. 15, 16

Kʼalal mi laj kaʼibetik smelolal li kʼusi oy ta yoʼonton li Jeovae, yikʼaluk van skʼan jeltik li kʼusi la jkʼanbetike. Li Jeovae ta onoʼox xkʼot ta pasel li kʼusi oy ta yoʼontone, yuʼun chakʼbe slajeb li vokolil, chamel, lajelal, nikeletik, nojelal ta voʼ xchiʼuk yan kʼusitik. Sventa spas taje jaʼ tstunes li Ajvalilal svaʼanoje (Dan. 2:44; Apok. 21:​3, 4). Pe li Jeovae yakʼojbe to sventain balumil li Satanase (Juan 12:31; Apok. 12:9). Ti tauk slokʼesbe svokol krixchanoetik li Jeovae, xuʼ van lek yilel ti kʼu yelan ch-ajvalilaj li Satanase. Akʼo mi skʼan jmalatik sventa xkʼot ta pasel li kʼusitik yaloj Jeovae, maʼuk skʼan xal ti muʼyuk tskoltautike. Oy kʼusi yakal tspas ta jtojolaltik li Jeovae. w23.05 8 par. 4; 9, 10 par. 7, 8

Sventa xbatik ta Konmemorasion li yantike, skʼan jtaktik ta ikʼel. Pe maʼuk noʼox me ti jpuktik invitasion li ta cholmantale. Xuʼ me jpasbetik slistail xtok li buchʼutik ta jkʼan ta jtaktik ta ikʼele. Jech kʼuchaʼal li kutsʼ kalaltike, li jchiʼiltaktik ta abtele, li jchiʼiltaktik ta chanune o li buchʼutik xkojtikintike. Mi laj kuʼuntik li invitasion ti pasbil imprimire, xuʼ jaʼ xa noʼox jtakbetik batel li s-enlaseale. Mi jech la jpastike, ¡yikʼaluk van oy buchʼu xbat! (Ekl. 11:6). Teuk me ta joltik kʼalal oy buchʼu ta jtaktik ta ikʼel ta Konmemorasione, oy van kʼusitik mu xaʼibe smelolal, mas to mi jaʼ to sba velta chbat ta tsobajele. Jech oxal, lek onoʼox ti jchapan jbatike xchiʼuk ti jnaʼtik kʼuxi xuʼ jtakʼbetike. Kʼalal mi laj li Konmemorasione, xuʼ van oy to buchʼu kʼusi tskʼan tsjakʼ. Kʼalal skʼan toʼox sta yorail li Konmemorasione, kʼalal mi kʼot yoraile xchiʼuk kʼalal mi echʼ xa oxe, kakʼ kipaltik sventa jkoltatik «li buchʼutik oy lek ta yoʼontonik» mantal yoʼ stabeik sbalil li tsobajel ti tsots skʼoplale (Ech. 13:48). w24.01 12 par. 13, 15; 13 par. 16

Li Vivliae chalbe skʼoplal ti laj yichʼ chaʼkuxesel vaxakvoʼ krixchanoetik liʼ ta balumile. Lek ti xkakʼ ta koʼontontik xchanbel skʼoplal li loʼiletik taje. K’alal ta jchantike, jkʼeltik kʼusi chakʼ jchantik xchiʼuk jnopbetik skʼoplal kʼusi chakʼ kiltik ti oy ta yoʼonton Dios xchaʼakʼbe xkuxlejal li buchʼu chamemike xchiʼuk ti xuʼ yuʼun spasele. Pe li chaʼkuxesel ti skʼan mas jnopbetik skʼoplale, jaʼ ta sventa li Jesuse. Yuʼun ta sienal noʼox krixchanoetik laj yilik kʼalal chaʼkuxiem xa oxe. Taje jaʼ me srasonal kuʼuntik ti xuʼ jchʼuntik ti oy li chaʼkuxesele (1 Kor. 15:​3-6, 20-22). Ta jtojbetik tajek ta vokol Jeova ti yakʼoj spatobil koʼontontik ta sventa li chaʼkuxesele. Jnaʼojtik ti ta onoʼox spase, yuʼun oy ta yoʼonton xchiʼuk xuʼ yuʼun spasel. Xkoʼolaj ti xi chalbutik ta jujuntale: «Chchaʼkuxi li buchʼu chamem avuʼune». Jechuk-o me jpʼel ta koʼontontik ti chkʼot ta pasel li chaʼkuxesele. Mi jech ta jpastike, chijnopaj mas ta stojolal Jeova ti jaʼ yakʼoj li spatobil koʼontontik taje (Juan 11:23). w23.04 8 par. 2; 12 par. 17; 13 par. 20

Li buchʼu bikʼit chakʼ sbae snaʼoj ti oy noʼox spajeb li kʼusi spas yuʼune. Jech xtok, chichʼ ta mukʼ li yantike xchiʼuk jaʼ mas tsots skʼoplal chil li yantike (Filip. 2:3). Li Jedeone bikʼit laj yakʼ sba. Kʼalal albat yuʼun jun anjel ti tʼujbil yuʼun Jeova sventa skolta lokʼel j-israeletik li ta skʼob jmadianetike, xi laj yale: «Li kutsʼ kalale jaʼ li mas bikʼit skʼoplal ta Manasese, jech xtok, li ta sna jtote voʼon ti batsʼi mu kʼusi xitojob spasele» (Jues. 6:15). La snop ti mu spas yuʼun li kʼusi akʼbat spase. Pe li Jeovae snaʼoj xa onoʼox ti spas yuʼune. Koliyal ti koltaate, pas yuʼun li Jedeone. Li moletik ta tsobobbaile chakʼik persa ti bikʼituk xakʼ sbaike (Ech. 20:​18, 19). Muʼyuk tstoy sbaik ta skoj li kʼusitik xtojobik spasele o li kʼusitik pasem xa yuʼunike. Jech xtok, muʼyuk chchibajik-o mi oy kʼusi muʼyuk lek xbat ta pasel yuʼunike. w23.06 3 par. 4, 5

Ti chichʼ vochʼbel sjol Satanase jaʼ to chkʼot ta pasel mi echʼ xa ox li jmil jabile (Apok. 20:​7-10). Kalbetik skʼoplal kʼusitik chal Vivlia ti chkʼotanuk ta pasele. Baʼyele, li jteklumetike chalik «¡jun koʼontontik xchiʼuk muʼyuk kʼusi chijxiʼo!» (1 Tes. 5:​2, 3). Li mukʼta tsatsal vokolile jaʼo chtal ta anil kʼalal mi la stsakik ta kʼop jecheʼ relijionetik li jteklumetike (Apok. 17:16). Ta tsʼakale, li Jesuse chchapan skotol li krixchanoetike, vaʼun parte chakʼ li chijetike xchiʼuk li tentsunetike (Mat. 25:​31-33, 46). Jaʼuk li Satanase muʼyuk te smeyoj skʼob chkom. Ta skoj ti ilinem tajeke, tstijbe yoʼonton li Gog ta yosilal Magog sventa stsakbe ta kʼop li steklumal Jeovae (Esek. 38:​2, 10, 11). Kʼalal jaʼo jech chkʼot ta pasele, jaʼo tstsobatik muyel ta vinajel li buchʼutik liʼ to oyik ta balumil ti tʼujbilike. Te tstsob sbaik xchiʼuk Kristo xchiʼuk li yan anjeletik sventa spasik kʼop li ta Armajedone ti jaʼ te tstsuts li mukʼta tsatsal vokolile (Mat. 24:31; Apok. 16:14, 16). Vaʼun, jaʼo te chlik sventain tal balumil li Kristoe ti chjalij jmil jabile (Apok. 20:6). w23.10 20, 21 par. 9, 10

Avie, epal yajtuneltak Jeova te nakalik ti bu mu xakʼik jpas kabteltike, pe chichʼik ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike. Jech kʼuchaʼal la spas li Abdiase, li kermanotaktike jech-o chichʼik ta mukʼ li Jeovae (Mat. 22:21). Chakʼik ta ilel ti xiʼtaojik Dios kʼalal chchʼunbeik smantal kʼuchaʼal Ajvalil yuʼunik li Diose maʼuk li krixchanoetike (Ech. 5:29). Jaʼ yuʼun, jech-o chcholik mantal xchiʼuk ta nakʼal tstsob sbaik (Mat. 10:​16, 28). Jech xtok, chakʼbeik vunetik xchiʼuk yan kʼusitik li ermanoetike. Kalbetik skʼoplal Jenri ti te nakal ta África ti bu mu toʼox xakʼik jpas kabteltike, li Jenrie jaʼ laj yichʼbe batel vunetik li ermanoetike, xi chale: «Ti melel xkaltike, xitsʼijet noʼox. Jaʼ [ . . . ] la skoltaun Jeova sventa tsotsuk koʼonton». Jech me tsots koʼontontik kʼuchaʼal Jenri mi la jxiʼtatik Diose. w23.06 16 par. 9, 11

Kʼalal laj xa ox stoy sbaik li Adan xchiʼuk Evae, ¿mi mu xa van xuʼ snojes ta lekil xchiʼuk ta tukʼil krixchanoetik balumil li Jeovae? Xuʼ van la snop Diablo ti mu xa kʼusi stakʼ spas li Jeovae. Li kʼusi xuʼ ox spase jaʼ ti xakʼbe slajeb li Adan xchʼik Evae, vaʼun ti spas yan nupultsʼakal sventa xkʼot ta pasel li kʼusi oy ox ta yoʼonton tspas ta sventa li krixchanoetike. Ti jechuk la spas li Jeovae, li Diabloe laj yal ti jaʼ jutkʼop jechuke. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jech kʼuchaʼal chal ta Jenesis 1:​28, li Jeovae yalojbe xa onoʼox Adan xchiʼuk Eva ti tsnojesik li balumile. O xuʼ van la snop Satanas xtok ti chakʼ Jeova ti snojesik balumil li yalab xnichʼnabik Adan xchiʼuk Evae, jaʼ noʼoxe jpasmuliletik chkomik-o (Ekl. 7:20; Rom. 3:23). Ti jechuk kʼot ta pasele, li Satanase laj yal jechuk ti mu xkʼot ta pasel yuʼun Jeova li kʼusi tskʼane. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li kʼusi oy ox ta yoʼonton li Jeovae mu xkʼot ta pasel, ti tsnojes ta tukʼil krixchanoetik li balumile. w23.11 6 par. 15, 16

Li Jeovae lek jamal chalbutik mantaletik li ta Vivliae xchiʼuk li ta s-organisasione. Jaʼ yuʼun, mu persauk xa xkakʼbetik xchiʼil (Prov. 3:​5-7). Muʼyuk chkakʼbetik stsʼak li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk muʼyuk chkaltik ti jaʼ akʼo xichʼ pasel li kʼusi ta jnop jtuktike. Li Satanase tstunes «li loʼlael ti mu kʼusi xtun-o» xchiʼuk «li snopben balumile» sventa sloʼla xchiʼuk xchʼak li krixchanoetike (Kol. 2:8). Li ta baʼyel sigloe la stunes li jecheʼ chanubtasel yuʼun krixchanoetike, li chanubtaseletik yuʼun judaetik ti muʼyuk lokʼemik ta Vivliae xchiʼuk li buchʼutik chalik ti persa la skʼan xchʼunik li Smantal Moisese. Ta skoj li jecheʼ chanubtaseletik taje, li krixchanoetike muʼyuk xa chchʼunik li kʼusi chal Jeovae. Li avie, li Satanase tstunes television, radio, redes sociales sventa xal jecheʼ loʼiletik xchiʼuk jecheʼ aʼyejetik li jnitvanejetik ta politikae. w23.07 16 par. 11, 12

Li kʼusi la spas Jeova sventa xakʼ kʼotuk pasel li kʼusi oy ta yoʼontone chʼayal van kʼot yoʼonton yuʼun li Satanase. Kʼalal laj yakʼ Jeova ti xil yalab xnichʼnab li Adan xchiʼuk Evae, laj yakʼ ta ilel ti mu snaʼ sjut kʼope xchiʼuk ti chkʼot onoʼox ta pasel li kʼusi chale. ¿Kʼusi la spas li Jeovae? Jaʼ ti x-ayan junuk nitilulal sventa spoj lokʼel ta mulil li snitilulaltak Adan xchiʼuk Evae, vaʼun jaʼ jech chkʼot ta pasel li kʼusi oy ta yoʼontone (Jen. 3:15; 22:18). Li Satanase muʼyuk van xtal ta sjol ti tstak talel Xnichʼon sventa spoj li krixchanoetike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li pojelal laj yakʼe jaʼ te laj yakʼ ta ilel ti kʼanvaneme (Mat. 20:28; Juan 3:16). Yuʼun li Satanase mi jsetʼuk snaʼ xkʼanvan. Jaʼ yuʼun, ¿kʼusi van chkʼot ta pasel koliyal li pojelal laj yakʼ Jeovae? Kʼalal jutuk xa ox skʼan xlaj li jmil jabile, li snitilulaltak Adan xchiʼuk Eva ti tukʼil xchiʼuk jchʼunej mantaletik xa oxe, ta xkuxiik ta jun balumil ti kʼatajem xa ox ta jun paraisoe. Jech kʼuchaʼal oy onoʼox ta yoʼonton Jeova ta slikebale. w23.11 6 par. 17

Chʼul chkiltik li kuxlejale xchiʼuk li chʼichʼe. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li Jeovae jaʼ kuxlejal chil li chʼichʼe xchiʼuk jaʼ jun mukʼta matanal yakʼojbutik li kuxlejale (Lev. 17:14). Kʼalal laj yal Jeova ti stakʼ stiʼik chonbolometik li krixchanoetike, laj yal ti jaʼ mu stakʼ slajesbeik li xchʼichʼele (Jen. 9:4). Laj to xchaʼalbe j-israeletik xtok kʼalal laj yakʼbe stsʼiba mantaletik li Moisese (Lev. 17:10). Li jtsop jbeiltasvanej ta baʼyel sigloe laj yalbe li yajtsʼaklomtak Kristo ti mu stakʼ slajesik li chʼichʼe (Ech. 15:​28, 29). Li voʼotik eke ta jchʼuntik li mantal sventa chʼichʼ kʼalal ta jtʼujtik kʼu yelan ta jkʼantik poxtaele. Ta jchʼuntik li mantaletik yakʼoj Jeova ta sventa li chiʼinejbail ta vayel xtoke. Li jtakbol Pabloe xi chalbutike: «Milik li stsʼakbenaltak [abekʼtalike]». Li kʼusi laj yale jaʼ sventa stij koʼontontik yoʼ jlokʼes ta jnopbentik li kʼusi chopole. Jaʼ yuʼun, muʼyuk ta jkʼeltik o ta jpastik li kʼusi xuʼ stij koʼontontik ta mulivajele (Kol. 3:5; Job 31:1). w23.07 15 par. 5, 6

¿Kʼu yuʼun muʼyuk laj yakʼ venta Sanson li kʼusi oy ta yoʼonton li Dalilae? ¿Mi jaʼ van ta skoj ti skʼanoj tajeke? Li Dalilae la sjakʼilanbe ep ta velta ti bu chlik tal li yipe, vaʼun laj yalbe onoʼox. Ta skoj li kʼusi la spase, muʼyuk xa yip kom li Sansone xchiʼuk muʼyuk xa lek ilat yuʼun li Jeovae (Jues. 16:​16-20). Li Sansone jaʼ mas la spat yoʼonton ta stojolal li Dalilae, maʼuk ta stojolal Jeova. Jaʼ yuʼun, tsots laj yil svokol. Li jfilisteaetike la xchukik batel xchiʼuk la spitsbeik li sbekʼ sate. Ta tsʼakale, la stikʼik ta chukinab ta Gasa. Te la smosoinik sventa xjuchʼ sat tsʼunobiletik. Ta tsʼakale, li jfilisteaetike la spasik kʼin xchiʼuk laj yakʼbeik smoton li sdiosik Dagone, yuʼun tsnopik ti jaʼ akʼbat ta skʼobik li Sansone. Vaʼun, «bat slokʼesik tal ta chukel li Sansone sventa xchʼay-o yoʼontonik», jaʼ xkaltik, sventa slabanik (Jues. 16:​21-25). w23.09 5, 6 par. 13, 14

Xuʼ van oy junuk jchiʼiltik ta abtel o ta chanun tsjakʼbutik ti kʼu yuʼun ta jchʼuntik li mantaletik ta Vivliae. Melel onoʼox ti ta jkʼan ta jpakbetik skʼoplal li kʼusi jchʼunojtike, pe skʼan jtsaktik ta venta li kʼusi tsnop li buchʼu tsjakʼbutike (1 Ped. 3:15). Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼalal oy kʼusi tsjakʼbutike, mu jnoptik ti jaʼ sventa tsaʼutik ta kʼope. Yuʼun xuʼ van oy ta yoʼonton tskʼan chojtikin li Jeovae. Akʼo mi mu jnaʼtik kʼu yuʼun jech tsjakʼ li krixchanoe, skʼan ta slekil koʼontontik jtakʼbetik xchiʼuk ti mu xijkap ta anile. Mi jech ta jpastike, xuʼ van mas to snopbe skʼoplal li kʼusi jchʼunojtike. Jnoptik noʼox ti oy jun jchiʼiltik ta abtel tsjakʼbutik kʼu yuʼun muʼyuk ta jpastik li kumpleanyoe. ¿Kʼusi van xuʼ jpastik? ¿Mi ta van snop ti mu xij-akʼbat jchʼay koʼontontike? ¿Kʼusi van skʼan teuk ta joltik kʼalal skʼan to jtakʼtike? Xuʼ van jtojbetik ta vokol ti oy ta yoʼonton li xchiʼiltak ta abtele. Mi jech la jpastike, xuʼ van mas jun-o yoʼonton xaʼi sba xchiʼuk xuʼ xkalbetik li kʼusi chchanubtasvan Vivlia ta sventa li kumpleanyoe. w23.09 17 par. 10, 11

¿Mi mu jaʼuk jun matanal ti xuʼ jcholbetik mantal li krixchanoetik yoʼ to mu xtal li skʼakʼalil Jeovae? Li jtakbol Pedroe chalbutik ti teuk ta joltik ti poʼot xa xtal li skʼakʼalil Jeovae (2 Ped. 3:​11, 12). ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti te ta joltike? Jaʼ ti jnopbetik skʼoplal kʼu yelan li kuxlejal ta achʼ balumile. Nopo noʼox avaʼi ti chalajes muil veʼliletike, ti te oyot kʼalal chchaʼkuxi li buchʼutik chamemik avuʼune xchiʼuk ti chachapbe smelolal kʼu yelan kʼot ta pasel li albil kʼopetik li buchʼutik voʼne xa xchamelike. Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal taje, tskoltautik sventa chapalukutik xchiʼuk ti teuk ta joltik ti kuxulutik xa ta slajebal kʼakʼale. Ta skoj ti jnaʼojtik li kʼusitik poʼot xa xkʼot ta pasele, muʼyuk ta jchʼuntik li jecheʼ chanubtaseletike. w23.09 27 par. 5, 6

Li kerem tsebetike mu xchʼunbeik smantal stot smeʼik ta skoj ti jech tspasik li yan kerem tsebetike (2 Tim. 3:​1, 2). ¿K’u yuʼun ti muʼyuk chchʼunik mantale? Junantik kerem tsebetike mu xchʼunbeik smantal stot smeʼik ta skoj ti muʼyuk tspasik li kʼusi chalike, jaʼ yuʼun mu sta-o chaʼiik ti xchʼunike. Junantik xtoke tsnopik ta skoj ti jelem xa li kuxlejale, muʼyuk xa chtun yuʼunik li mantaletike o toj tsots chaʼiik. ¿Mi oy jech avaʼioj aba taje? Ep buchʼutik vokol chaʼiik xchʼunel li mantal jech kʼuchaʼal chal li teksto liʼe. ¿Kʼusi xuʼ skoltaot sventa xachʼun li mantal taje? Li buchʼu xuʼ jchanbetik stalelal sventa jchʼuntik mantale, jaʼ li Jesuse (1 Ped. 2:​21-24). Li Jesuse tukʼil krixchano echʼ, pe jaʼuk li stot smeʼe jpasmuliletik noʼox. Li Jesuse laj yichʼ ta mukʼ stot smeʼ akʼo mi oy kʼusi muʼyuk lek bat ta pasel yuʼunik o mu x-aʼibat smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbae (Eks. 20:12). w23.10 7 par. 4, 5

Li jtakbol Pabloe laj yalbe smelolal ti milbil matanaletik chakʼik jech kʼuchaʼal chal li Smantal Moisese, mu xchʼaybatik-o ta j-echʼel li smulike. Jaʼ yuʼun, muʼyuk xa sbalil kom li mantal taje. Ta tsʼakale, li Pabloe laj yalbe li kʼusitik mas tsotsik skʼoplal skʼan xaʼibeik smelolale. La svulesanbe ta sjol ti koliyal li matanal laj yakʼ Jesuse, oy spatobil yoʼontonik. Taje jaʼ chkoltaatik-o sventa xnopajik ta stojolal li Diose (Ebr. 7:19). Li Pabloe laj yalbe yermanotak ti jaʼ mas lek ti kʼu xa yelan chichʼik ta mukʼ li Jeovae ti jaʼ mu jechuk kʼuchaʼal ta voʼnee. Laj yal ti kʼu yelan chichʼik ta mukʼ Dios li judaetike jaʼ noʼox «snakʼobal [o skʼelobil] li kʼusi chtale». Xi to laj yale: «Pe jaʼ yuʼun Kristo li kʼusi melele» (Kol. 2:17). Yuʼun kʼalal oy kʼusi chkilbetik snakʼobale mu xkiltik lek kʼusi jaʼ. Ti kʼu yelan laj yichʼik ta mukʼ Dios li judaetik ta voʼnee, jaʼ noʼox snakʼobal li kʼusi chtal ta tsʼakale. Tsots skʼoplal ti xkaʼibetik smelolal ti kʼu yelan skʼan xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae, jaʼ xkaltik, li templo ta mantale. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun xuʼ jtatik-o perton yuʼun li jmultike xchiʼuk xuʼ xkichʼtik ta mukʼ Dios kʼuchaʼal tskʼane. w23.10 25 par. 4, 5

Li ta kapitulo 11 yuʼun Daniele te chalbe skʼoplal chaʼvoʼ ajvaliletik ti tskontrain sbaik sventa tspasik ta mantal li balumile. Kʼalal ta jkoʼoltastik li albil kʼop liʼe xchiʼuk li yan albil kʼopetik ta Vivliae, chkakʼtik venta ti «ajvalil ta nortee» jaʼ li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke. Li «ajvalil ta sure» jaʼ li mukʼta tsatsal lum ti jaʼ li Estados Unidos xchiʼuk li Reino Unidoe. Li «ajvalil ta nortee» yakal tskontrain li yajtuneltak Dios ti te nakalik li bu sventainoje. Junantik stestigotak Jeovae yichʼojik majel xchiʼuk tikʼel ta chukel ta skoj li kʼusi xchʼunojike. Pe li kermanotaktike muʼyuk xiʼemik ta skoj li kʼusitik tspas li «ajvalil ta nortee», yuʼun mas to tsatsubem xchʼunel yoʼontonik. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun snaʼojik ti ta onoʼox xichʼik kontrainel jech kʼuchaʼal la stsʼiba komel li Daniele (Dan. 11:41). Kʼalal jnaʼojtik ti ta onoʼox xkichʼtik kontrainele, tskoltautik sventa masuk to stsatsub li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk ti jechuk-o tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae. w23.08 11 par. 15, 16

Li Jeovae tskoʼoltasutik ta yuninal sat. Li jsatike toj kʼun tajek xchiʼuk toj tsots skʼoplal. Jech oxal, xkoʼolaj ti xi chalbutik li Jeovae: «Kʼalal chilbajinoxuke, yalal chilbajinik li kʼusi toj tsots skʼoplal chkile». Ta skoj ti skʼanojutik tajek li Jeovae, chopol chil li kʼusi ta jnuptantike xchiʼuk tskʼan chchabiutik. Kʼalal chkil jvokoltike, kʼux chaʼi. Jaʼ yuʼun, xuʼ xi xkalbetike: «Chabiun kʼuchaʼal chachabi li yuninal asate» (Sal. 17:8). Li Jeovae tskʼan ti achʼunojuk lek ti skʼanojote. Ta skoj li kʼusitik echʼem tal ta akuxlejale o li avokol yakal chanuptane, xaʼibe smelolal ti vokol chavaʼi ta xchʼunel ti skʼanojote. Pe tsots skʼoplal ti achʼunojuk lek ti skʼanojote. ¿Kʼusi xuʼ skoltaot? Jaʼ ti xachanbe skʼoplal ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel Jeova ti skʼanoj li Jesuse, li buchʼutik chbat ta vinajele xchiʼuk ti kʼu yelan skʼanojutik eke. w24.01 27 par. 6, 7

Li Esdrase yiloj xa onoʼox ti tskolta steklumal Jeova kʼalal chil svokolike. Li ta skʼakʼalil toʼox Ester, jaʼ xkaltik, ta sjabilal 484 kʼalal laj yal mantal ajvalil Asuero ti xakʼbe slajeb judaetik ti te nakalik ta yosilal Persiae, xuʼ van te toʼox nakal ta Babilonia li Esdrase (Est. 3:​7, 13-15). Xuʼ ox xichʼ milel li Esdrase. Kʼalal laj yaʼi li kʼusi xuʼ ox xkʼot ta stojolalik li judaetike, la spasik ayuno skotol li lumetike xchiʼuk laj yat yoʼontonik. Jech xtok, la skʼanbeik vokol Jeova ti akʼo xpojatike (Est. 4:3). Jnoptik noʼox avaʼi kʼu yelan laj yaʼi sba Esdras xchiʼuk yan judaetik kʼalal jaʼ laj yichʼik lajesel li yajkontraike (Est. 9:​1, 2). Li kʼusi kʼot ta stojolal Esdrase jaʼ koltaat-o li kʼusi xuʼ snuptan ta tsʼakale xchiʼuk tsatsubtasbat xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeova ti xuʼ xchabi li steklumale. w23.11 17 par. 12, 13

Li jtakbol Pabloe jaʼ yakal chalbe skʼoplal ti chichʼ pasel li kʼusi chal Mantale, jaʼ xkaltik, li mantal laj yakʼbe Jeova li j-israeletik ta stojolal Moisese (Rom. 3:​21, 28). Yileluke, junantik judaetike vokol laj yaʼiik ti muʼyuk xa sbalil kom li Mantale xchiʼuk ti mu xa persauk xichʼ chʼunele. Jaʼ yuʼun, li Pabloe laj yalbe skʼoplal Abraan sventa xakʼ ta ilel ti lek ilat yuʼun Dios ta skoj li xchʼunel yoʼontone, maʼuk ta skoj ti tspas «li kʼusi chal mantale». Tspat koʼontontik li kʼusi laj yale, yuʼun chakʼ kiltik ti xuʼ lek xilutik Dios mi laj kakʼ xchʼunel koʼontontik ta stojolale xchiʼuk ta stojolal li Kristoe. Li abtelal chalbe skʼoplal ta kapitulo 2 ta Santiagoe, maʼuk li abtelal ta sventa «li kʼusi chal [mantal]» ti laj yalbe skʼoplal Pabloe. Yuʼun li abtelal laj yalbe skʼoplal li Santiagoe jaʼ li kʼusitik tspasik jujun kʼakʼal li yajtsʼaklomtak Kristoe (Sant. 2:24). Te chvinaj mi ta melel oy xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Dios ta skoj li kʼusitik tspasike. w23.12 3 par. 8; 4, 5 par. 10, 11

Li ermanaetik ti snopoj chnupunike, skʼan me xtojobik lek stʼujel. Teuk ta ajol ti jaʼ xa tsbeiltasot li buchʼu chanupun xchiʼuke (Rom. 7:2; Efes. 5:33). Jaʼ yuʼun, xiuk xanopbe skʼoplale: «¿Mi tsots ta mantal? ¿Mi jaʼ mas tsots skʼoplal chil li kʼusitik sventa mantale? ¿Mi lek kʼusitik chkʼot ta nopel yuʼun? ¿Mi chakʼ venta ti oy onoʼox kʼusitik muʼyuk lek chbat ta pasel yuʼune? ¿Mi tstsak ta venta li antsetike?». Mi chakʼan lek chbat akuxlejal xchiʼuk li amalale, skʼan xavakʼ avipal sventa xakʼot ta lekil ajnilal. Li jun lekil ajnilale chkʼot ta jkoltavanej ta stojolal smalal kʼalal lek stalelale (Jen. 2:18). Ta skoj ti skʼanoj Jeovae, chakʼ persa ti lekuk skʼoplal li smalale (Prov. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11). Mi anopoj xa chanupune, akʼo persa sventa masuk to xakʼan li Jeovae xchiʼuk ti xavakʼ xa noʼox avipal avi ti xakoltavan li ta avutsʼ avalale xchiʼuk li ta tsobobbaile. w23.12 22, 23 par. 18, 19

Li Jeovae yalojbutik ti chakʼ jpʼijiltik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntike. Mas to kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal ta jnop ta jpas ta jkuxlejaltike. Yuʼun chakʼ kipaltik sventa xkuch kuʼuntik. Jech kʼuchaʼal la spas ta stojolal li jtakbol Pabloe, li Jeovae chakʼ kipaltik sventa xkuch kuʼuntik li jvokoltike (Filip. 4:13). Li kʼusi tstunese jaʼ li kermanotaktike. Kʼalal jutuk xa ox skʼan xcham li Jesuse, xvokolet la skʼanbe Stot sventa mu snop krixchanoetik ti yakal chchopol kʼopta li Diose. Vaʼun, li Jeovae la stak tal jun anjel sventa stsatsubtas (Luk. 22:​42, 43). Li avi eke, li Jeovae xuʼ skoltautik kʼalal tskʼoponutik talel o chtal svulaʼanutik junuk ermanoe. Jkotoltik xuʼ oy kʼusi xkaltik sventa jpatbetik yoʼonton li kermanotaktike (Prov. 12:25). w23.05 10, 11 par. 9-11

Li buchʼutik chibajemik ta mantale xuʼ van svul-o yoʼontonik ti kʼu yelan ch-ilatik yuʼun li ermanoetike. Jaʼ yuʼun, mu me kʼusi jakʼbetik o ti oy kʼusi xkalbetik ti chopol chaʼi-o sba kuʼuntike. Teuk me ta joltik ti jaʼo kermanotaktike xchiʼuk ti xijmuyubaj ti chlik yichʼik ta mukʼ Jeova yan veltae (Sal. 119:176; Ech. 20:35). Li kʼusi laj xa kalbetik talel skʼoplale chakʼ kiltik ti kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal laj yil Jesus ti jvules ta joltik jujun jabil li slajele. Ep sbalil ta jtabetik xchiʼuk tstabeik sbalil li yan krixchanoetik eke (Is. 48:​17, 18). Yuʼun mas ta jkʼantik-o li Jeova xchiʼuk Jesuse. Jech xtok, jaʼ jech xuʼ xkakʼtik ta ilel ti ta jtojtik ta vokol li kʼusi la spasik ta jtojolaltike. Mas jmoj oyutik xchiʼuk li kermanotaktike xchiʼuk jaʼ jech xuʼ jkoltatik yantik sventa snaʼik kʼusi xuʼ spasik yoʼ skʼupinik li bendision koliyal ti laj yakʼ ta matanal xkuxlejal li Jesuse. Jaʼ yuʼun, kakʼtik persa yoʼ jchapan jbatik yoʼ to mu xkʼot skʼakʼalil li Konmemorasione, li tsobajel mas tsots skʼoplal jujun jabile. w24.01 14 par. 18, 19

Li kʼusi mas tstunes Jeova sventa sbeiltasutike, jaʼ li Skʼope. Pe tstunes viniketik xtok ti kʼotemik kʼuchaʼal yajkʼopojeltake. Jech kʼuchaʼal «li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil» ti chakʼbutik jveʼeltik ta mantal sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntike (Mat. 24:45). Pe tstunes yan viniketik xtok sventa sbeiltasutike. Li jkʼelvanejetik ta sirkuito xchiʼuk li moletik ta tsobobbaile tspat koʼontontik xchiʼuk tstojobtasutik kʼalal oy kʼusitik ta jnuptantike. Ta jtojbetik tajek ta vokol Jeova ti jech tsbeiltasutik avi li ta slajebaltik xa kʼakʼal kuxulutike, yuʼun jaʼ jech xuʼ xkamigoin jbatik-o xchiʼuk Jeova xchiʼuk ti te oyutik-o li ta sbelel kuxlejale. Bateltike, vokol chkaʼitik xchʼunel ti kʼu yelan tsbeiltasutik li Jeovae, mas to kʼalal jaʼ chalbutik viniketik ti jpasmuliletike. Kʼalal jech chkaʼi jbatike, jaʼo me skʼan mas jpat koʼontontik ti jaʼ yakal tsbeiltas steklumal li Jeovae xchiʼuk ti jaʼ mas lek ti jchʼuntike. w24.02 20 par. 2, 3

Sventa masuk to jkʼantik li Jeovae, skʼan oyuk ta koʼontontik xchanbel li Skʼope. Kʼalal ta jkʼeltik li Vivliae, kakʼtik venta kʼusi chakʼ jchantik ta stojolal li Jeovae. Xiuk jnoptike: «Li teksto liʼe, ¿kʼuxi chakʼ kil ti skʼanojun li Jeovae? ¿Kʼusi srasonal oy kuʼun sventa jkʼan li Jeovae?». Yan kʼusi xuʼ skoltautik sventa masuk to jkʼantik li Jeovae, jaʼ ti xkalbetik kʼu yelan chkaʼi jbatik jujun kʼakʼale (Sal. 25:​4, 5). Li Jeova eke tstakʼ li j-orasiontike (1 Juan 3:​21, 22). Kalbetik skʼoplal li jtakbol Pabloe. Laj yojtikin jun kerem ti lek tajek stalelale, Timoteo sbi. Skʼanoj Jeova xchiʼuk skʼanoj li krixchanoetik eke. Ta tsʼakale, li Pabloe xi laj yalbe batel jfilipoetik ta stojolal li Timoteoe: «Muʼyuk buchʼu yan ti lek baxbol kʼuchaʼal stuke, ti oy ta yoʼonton chchabioxuke» (Filip. 2:20). Li Pabloe labal sba laj yil ti skʼanoj li ermanoetike. Li ta tsobobbailetike tskʼanik xa van ti xkʼot vulaʼanatikuk yuʼun li Timoteoe (1 Kor. 4:17). w23.07 9 par. 7-10

Kʼalal skʼan toʼox x-ochik ta albil balumil li j-israeletike, jaʼo cham li Moisese. ¿Mi stuk van laj yaʼi sbaik li steklumal Diose xchiʼuk mi mu xa snaʼ kʼusi tspasik ta skoj ti muʼyuk xa buchʼu chbeiltasatike? Moʼoj, yuʼun te chiʼinbilik-o yuʼun Jeova mi jech-o tukʼ laj yakʼ sbaike. Kʼalal skʼan toʼox xcham li Moisese, albat yuʼun Jeova ti jaʼ akʼo svaʼan ta xkʼexol li Josue ti epal jabil xa onoʼox xchanubtasoj talele (Eks. 33:11; Deut. 34:9). Jech xok, oy viniketik ti lek chapalik sventa sbeiltasik li jteklume: li bankilaletik ti sbainojik jmil ta voʼ, sien ta voʼ, 50 ta voʼ xchiʼuk lajunvoʼ (Deut. 1:15). Jaʼ yuʼun, lek laj yichʼ chabiel li steklumal Jeovae. Kalbetik skʼoplal xtok li Eliase. Ta epal jabiletik jaʼ la skolta j-israeletik sventa jaʼ xichʼik ta mukʼ li Jeovae, pe ta tsʼakale takat batel ta sural Juda (2 Rey. 2:1; 2 Kron. 21:12). ¿Mi stuk van komik li yajtuneltak Jeova li ta lajunvoʼ nitilulal ta Israele? Moʼoj, yuʼun li Eliase ta epal jabil xchanubtasoj xa onoʼox talel li Eliseoe. Jaʼ yuʼun, li Jeovae laj onoʼox spas li kʼusi oy ta yoʼontone xchiʼuk la xchabi li yajtuneltak ti tukʼ yakʼoj sbaike. w24.02 5 par. 12

Oy junantik j-efesoetik ti lik xa ox yakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi chal Skʼop Jeova ti xkoʼolaj ta lus ti chbeiltasatik batele (Sal. 119:105). La stenik komel li jecheʼ chanubtaseletik ta srelijionike xchiʼuk li xchopol talelalike. Chchanbeik xa ox stalelaltak Dios, jech xtok laj yakʼik persa ti jaʼ noʼox xichʼik ta mukʼ xchiʼuk ti xmuyubaj yuʼunike (Efes. 5:1). Kʼalal muʼyuk toʼox ochemutik ta mantale, oyutik toʼox ta ikʼ osil ta skoj ti jecheʼ kʼusi jchʼunojtike xchiʼuk ti chopol jtalelaltike. Junantike ta jpastik toʼox kʼinetik ti likem ta jecheʼ relijione o chopol toʼox van tajek li jtalelaltike. Pe kʼalal lik kojtikintik Jeovae, la jel jtalelaltik xchiʼuk jaʼ xa la jchʼunbetik smantal ta sventa li kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole. Taje ep xa jtaojbetik sbalil (Is. 48:17). Pe oy bateltik ti mu toj kʼunuk sventa xijnamaj li ta ikʼ osile xchiʼuk ti jechuk-o xijxanav jech kʼuchaʼal xnichʼnab luse. w24.03 21 par. 6, 7

Xuʼ van muʼyuk to chapalot chavaʼi aba sventa xavakʼbe akuxlejal Jeova xchiʼuk ti xavichʼ voʼe. Xuʼ van oy to kʼusi skʼan xajel ta akuxlejal sventa xachʼunbe smantal Jeova o skʼan to mas stsatsub li xchʼunel avoʼonton chavaʼie (Kol. 2:​6, 7). Teuk ta ajol ti mu koʼoluk chchʼiik ta mantal li buchʼutik chichʼik estudioe xchiʼuk ti mu skotoluk kerem tsebetik koʼol chchʼiik ta mantal akʼo mi koʼol li sjabilalike. Jaʼ yuʼun, kʼelo lek ti kʼu yelan li akuxlejale xchiʼuk li kʼusi spas avuʼune, mu xakoʼoltas aba xchiʼuk li yantike (Gal. 6:​4, 5). Mi chavakʼ venta ti muʼyuk to chapalot sventa xavakʼbe akuxlejal li Jeovae, mu me xachibaj, jech-o xavakʼ persa. Albo Jeova ti akʼo skoltaot sventa masuk to xlekub li akuxlejale (Filip. 2:13). Teuk ta ajol ti ta xchikinta li aorasione xchiʼuk ti tstakʼbote (1 Juan 5:14). w24.03 5 par. 9, 10

Jun velta kʼalal jaʼo tsvul tajek yoʼonton li Sarae, laj yalbe Abraan ti jaʼ ta smul ti mu junuk yoʼonton chaʼi sbae. Pe li Abraane snaʼoj ti ch-ichʼat onoʼox ta mukʼe xchiʼuk ti chkoltaat kʼalal oy kʼusi chkʼot ta nopel yuʼune. Li kʼusi la spase jaʼ ti la stsʼet chikinta xchiʼuk la skʼel kʼu yelan xuʼ xchapan li skʼopike (Jen. 16:​5, 6). ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Li malalile jaʼ tsnop li kʼusi skʼan pasel ta yutsʼ yalale (1 Kor. 11:3). Pe ta skoj ti skʼanoj li yajnile, skʼan stsak ta venta li kʼusi tsnope (1 Kor. 13:​4, 5). Jun veltae, li Abraane lek la xchʼam oxvoʼ viniketik. Jaʼ yuʼun, laj yalbe Sara ti akʼo smeltsan jayibuk pan akʼo mi oy kʼusi yakal tspas (Jen. 18:6). Li Sarae ta anil la spas li kʼusi albat yuʼun Abraane. Ajnilaletik, lek me ti xachanbeik stalelal Sara xchiʼuk ti xakolta amalalik kʼalal oy kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike. Mi jech chapasike, mas to me xamuyubajik li ta anupunelike (1 Ped. 3:​5, 6). w23.05 24, 25 par. 16, 17

Kʼalal laj xa ox stʼuj Jeova sventa xkʼot ta jchapanvanej li Jedeone, te laj yichʼ akʼel ta preva mi snaʼ xchʼun mantal xchiʼuk mi tsots yoʼonton. Albat ti akʼo slilinbe li «skajleb smoton Baal» ti jaʼ yuʼun stote (Jues. 6:​25, 26). Ta mas tsʼakale, li Jedeone la saʼ epal yajsoltarotak, pe chib to velta albat yuʼun Jeova ti akʼo sjutukajese (Jues. 7:​2-7). Laje, albat mantal yuʼun Jeova ti akʼo xbat stsak ta kʼop yajkontratak ta oʼlol akʼobale (Jues. 7:​9-11). Li moletik ta tsobobbaile skʼan chapalikuk sventa xchʼunik mantal. Kʼalal lek xchʼun mantal li mol ta tsobobbaile, ti chchʼun li beiltasel chakʼ Vivlia xchiʼuk li steklumal Jeovae, jaʼ jech chchan li yantik eke. Pe bakʼintike vokol tajek chaʼiik xchʼunel. Jech xtok, xuʼ van chichʼik epal beiltasel, vaʼun vokol xa chaʼiik xchʼunel li kʼusi chichʼik albele. Bakʼintike tsnopik mi persa skʼan xchʼunik o mi mu toj persauk li kʼusi chichʼik albele. Jech xtok, xuʼ van xichʼik albel ti oyuk kʼusi spasik ti xuʼ xichʼik-o chukele. Mi jech la snuptanike, ¿kʼuxi xuʼ xchanbeik li Jedeone? Jaʼ ti xchikintaik li beiltaseletike xchiʼuk ti spasike. w23.06 4, 5 par. 9-11