Li sKʼop Jeovae kuxul
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Lamentaciones
LI J-ALKʼOP Jeremiase laj yil kʼuyelan ikʼot ta pasel li chapanel laj yal talel leʼ xa ta 40 jabile. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba kʼalal laj yil kʼuyelan chichʼ jinesel li slumal ti skʼanoj tajmeke? Li ta Septuaginta griegae, ta slikebal li slivroal Lamentacionese chal ti «Jeremiase ichoti, okʼ, vaʼun xi la svul yoʼonton li ta vul oʼonton ta sventa Jerusalene», xi. Tsuts stsʼibael ta 607 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, jaʼo kʼalal lek toʼox xvul ta sjol li j-alkʼop Jeremías li vaxaklajuneb u laj yichʼ joyobtael kʼalal to laj yichʼ chikʼel li Jerusalene. Li livroe lek chakʼ ta ilel ti lajem tajmek yoʼonton chaʼi sba li Jeremiase (Jeremías 52:3-5, 12-14). Muʼyuk bu jech-o xichʼ okʼitael slajel junuk jteklum ti chakʼ vul oʼonton xchiʼuk ti tslilin oʼontonale.
Li livro Lamentaciones sbie jaʼ jtsop voʼob nichimal loʼiletik (poemas líricos). Li chanib baʼyele naka jaʼ vul oʼonton; li svoʼobale jaʼ skʼoplal skʼanel vokol.
«SOLEL CHMAC XA JSAT YUʼUN LI YAʼLEL JSATE»
«Cʼuxi ti xchʼijan xa icom li lum ti noj toʼox ta cristianoetique. Toj mucʼ toʼox ta scotol yantic lumetic, pero jaʼ xa jech icom jech chac chaʼal jun meʼon ants. Ajvalil toʼox yuʼun yantic lum, pero ochem xa ta mozoil.» Li loʼiletik liʼe jaʼ chakʼ ta ilel ti jaʼ te lik ta okʼel li j-alkʼop Jeremías ta skoj li slajel Jerusalene. Li j-alkʼope xi chalbe srasonal li vokolil taje: «Iʼacʼbat svocol yuʼun Mucʼul Dios ta scoj ti ep la stoy sbae», xi (Lamentaciones 1:1, 5).
Jerusalén, ti koʼoltasbil ta jun meʼonal ants ti cham smalal xchiʼuk yalabe, xi tsjakʼe: «¿Me oy bu yan jech vocol chavilic jech chac cʼu chaʼal li jvocole?», xi. Ta tsʼakal xi tskʼanbe Dios ta sventa li yajkontratake: «Acʼo cʼotuc ta atojol scotol li cʼusitic chopol spasojique; pasbo jech ec jech chac cʼu chaʼal laj apasbun ta scoj jtoyobbaile. Toj ep ta jicʼ coʼnton, solel ch-alub xa yaʼyel li coʼntone», xi (Lamentaciones 1:12, 22).
Ta yatel yoʼonton xi laj yal li Jeremiase: «Ta yipal scʼacʼal yoʼnton la slajesbe stsatsal li Israele. Cʼalal itsacat yuʼun li yajcontraique, li Mucʼul Diose la sloqʼues batel li svuʼel ta stojolique; xcoʼlaj xchiʼuc laj yacʼ tal cʼocʼ te ta stojol li Jacobe, jech la xchicʼ scotol li cʼusitic la stae». Li j-alkʼope xi laj yal kʼuyelan chaʼi sba ta skoj li mukʼta vul oʼonton chaʼie: «Solel chmac xa jsat yuʼun li yaʼlel jsate, iʼalub xa li coʼntone. Xlaj xtuʼp coʼnton». Li buchʼutik ch-echʼik te eke xi to labal sba tsjakʼike: «¿Me jaʼ li lum liʼi ti jaʼ noʼox stuc toj lec, toj jun yutsil ta scotol banamil chalique?», xiik (Lamentaciones 2:3, 11, 15).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
2:1. ¿Kʼuxi ti kʼalal to ta vinajel la sjipbe yalel tal ta balumil li stʼujumal Israele? Ta skoj «ti vinajel ti oy ta toyol yuʼun ti banomile», bateltike kʼalal ch-akʼatik ta kʼexlal li kʼusitik oy ta toyole chichʼ alel ti chichʼik jipel yalel ta balumile. «Li stʼujumal Israele» —li smukʼul xchiʼuk sjuʼel ti tskʼupinik toʼox kʼalal akʼbilik sbendision yuʼun li Jeovae— laj yichʼ jipel yalel kʼalal laj yichʼ lajesel Jerusalén xchiʼuk kʼalal stuk xa slilijemal busul kom li Judae (Isaías 55:9, Ch).
2:1, 6. ¿Kʼusi jaʼ li «stecʼum» xchiʼuk li «[x]yaxna» Jeovae? Li jtsʼibajom yuʼun Salmoe xi laj skʼejintae: «Ochcutic batel ta chʼulna yuʼun; jquejan jbatic ta stuqʼuil stecʼum yacan», xi (Salmo 132:7). Jaʼ yuʼun li «stecʼum» xi ta Lamentaciones 2:1 jaʼ li xchʼulna Jeova o li snail yichʼobil ta mukʼe. Li jbabiloniaetike «la xchi[kʼik] comel li chʼulna yuʼun Mucʼul Diose», jech kʼuchaʼal lechupat na, o kʼuchaʼal jpʼej naʼ pasbil ta yanal teʼetik, ta oʼlol nichimaltik (Jeremías 52:12, 13).
2:17. ¿Kʼusi loʼilal «yaloj onoʼox» Jeova ta sventa li Jerusalene? Yileluke, jaʼ chichʼ alel li kʼusi chal ta Levítico 26:17 ti xi chale: «Ta xlic jcontrainoxuc, jech tsalbil chacʼotic yuʼun li avajcontraique. Jaʼ chlic spasoxuc ta mantal li bochʼotic chopol toʼox chavilique. Xchiʼuc jech noʼox chajatovic batel, acʼo me muʼyuc bochʼo chtal snutsoxuc», xi.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:1-9. Li Jerusalene toj ep ta smil sba ta okʼel ta akʼobaltik xchiʼuk li yaʼlel sate beijemik yalel ta xokon sat. Ta tiʼ koral tonetike mu xa junuk buchʼu chjelav te, li paleetike x-avetik noʼox ta okʼel; li tsebetike toj abol sbaik ta at-oʼonton; li Jerusalene toj ven tsots svokol chaʼi. ¿Kʼu yuʼun ti toj echʼ noʼox tajmek svokole? Jaʼ ta skoj li stsatsal mule. Li skʼuʼ spokʼe solel bonol ta xchopolil. Jaʼ yuʼun ta skoj li smule mu junuk yoʼonton, naka noʼox okʼel, jikʼ oʼonton, vul oʼonton xchiʼuk michʼ oʼonton chaʼi.
1:18. Li Jeovae jech-o xvinaj stukʼilal kʼalal jaʼ chakʼbe stoj smulik li buchʼutik oy smulike.
2:20. Li j-israeletike albatik onoʼox ti mi mu xchikintabeik li Jeovae, ta xkʼot vokoliletik ta stojolalik, jech kʼuchaʼal ti ta stiʼ yalab xnichʼnabike (Deuteronomio 28:15, 45, 53). ¡Xvinaj ti toj bolutik mi mu jchʼunbetik smantaltak li Diose!
«MU XAVICTA ABA TA YAʼYIEL TI JCʼOPOJEL JTIʼINELE»
Li ta kapitulo 3 yuʼun Lamentacionese chal: «Vuʼun [vinik ti staoj xa lek svaʼleje, NM]» chakʼ ta aʼiel ti jteklum Israele chichʼ koʼoltasel ta jun vinik. Manchuk mi ep tajmek vokolil ta snup, li vinik taje xi tskʼejintae: «Li Mucʼul Diose toj lec cʼusi tspas ta stojol li bochʼotic jaʼ noʼox tspat yoʼontonic ta stojole, ti jaʼ noʼox ta saʼic coltael yuʼune», xi. Jech noxtok xi tskʼanbe vokol li melel Diose: «Chiquintao ti jcʼop jtiʼinel une, mu xavicta aba ta yaʼyiel ti jcʼopojel jtiʼinele», xi. Ta sventa ti la skʼan ti mu jecheʼuk noʼox xkom li kʼusitik chopol tspas li yajkontratake, xi laj yale: «Mucʼul Dios, acʼbo stojol li yabtelique; jaʼ jech xavacʼbe ti cʼu xʼelan lec xtojolin chavile», xi (Lamentaciones 3:1, 25, 56, Ch, 64).
Li Jeremiase tslokʼes xkʼuxul yoʼonton ta skoj li kʼusitik tsots ikʼot ta pasel kʼalal ijoyobtaak vaxaklajuneb u li Jerusalene. Xi chat yoʼontone: «Li jchiʼiltac ta jlumale ijelov to smulic jech chac cʼu chaʼal smulic li cristianoetic ta Sodoma ta voʼonee, jaʼ li lum ti ta anil noʼox iʼulesate, ti maʼuc to uts oy bochʼo ay scontraine». Xi to chal xtoke: «Jaʼ jutuc noʼox svocolic li bochʼotic chchamic ta espadae; jaʼ toj tsots svocolic li bochʼotic chchamic ta viʼnale, yuʼun li stuquique ta cʼuncʼun ch-ochbajic batel ta be ta scoj ti muʼyuc bu sta cʼusitic tstunique», xi (Lamentaciones 4:6, 9).
Li ta svoʼobal nichimal loʼile jaʼ xa chakʼ kʼopojuk yaʼel li jnaklejetik ta Jerusalene: «Mucʼul Dios, naʼo me li cʼusi cʼotem ta pasel ta jtojolcutique; qʼuelavil ti cʼu xʼelan jvocolcutic ta utsʼintaele». Kʼalal yakal tsloʼilta li svokolike, xi tskʼanik koltaele: «Mucʼul Dios, te oyot o sbatel osil; voʼot chapas o mantal ti jaycʼol cristianoetic chjelovic ta banamile. Mucʼul Dios, icʼuncutic sutel ta atojol yan velta, ta jcʼan chisutcutic tal; acʼbuncutic yan velta jech chac cʼu chaʼal oyuncutic onoʼox avuʼun ta sliquebe», xiik (Lamentaciones 5:1, 19, 21).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
3:16. Kʼalal chal, «toj jtsiqʼuel icʼot stanal que ta tontic» ti xie, ¿kʼusi skʼan xal? Jlik vune xi chale: «Li be chbat ti bu ikʼbilik batele, li judioetike persa te tstaʼajes spanik ta jombil lumetik, jaʼ yuʼun jech ta skap sba xchiʼuk jiʼ», xi. Kʼalal tslajesike, xuʼ tstsikʼ o chvokʼ stanal yeik.
4:3, 10. ¿Kʼu yuʼun tskoʼoltas ta «avestruz mutetic [ti chchʼi] ta xocol banamil» «li [x]chiʼiltac» Jeremiase? Job 39:16 chal ti avestrus mute «toj simaron tspas sba ta stojol li yole, mu scuy ta yol yilel». Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal jaʼ to chlokʼ ta stonik li neneʼ avestruse, li meʼile ta xchiʼin batel yan meʼ avestrusetik, jaʼ chkom chabivanuk li totile. Li stot xchiʼuk smeʼ mute, ¿kʼusi tspasik kʼalal oy kʼusi xibal sba chkʼot ta stojolalike? Chjatavik lokʼel li ta stasike, vaʼun chiktaik komel li yuni olike. Kʼalal jaʼo jech joyobtabilik yuʼun li jbabiloniaetike, li viʼnal ta Jerusalene tsatsaj ta jyalel jaʼ yuʼun la stiʼ yalabik li meʼiletike, akʼo mi stalel onoʼox ti oy xkʼuxul yoʼontonike, sok ta jyalel sjolik ta stojolal li yalabike, jech la spasik kʼuchaʼal li avestrus mutetik chchʼi ta xokol balumile. Jaʼ mas to lek stalel laj yakʼik ta ilel ta stojolal yolik li meʼ okʼiletike.
5:7. Li krixchanoetike, ¿mi xuʼ xkuchbeik komel smul stot smeʼik, ti jaʼ ch-akʼbat stojik yuʼun li Jeovae? Moʼoj. Li Jeovae muʼyuk ta xakʼbe stoj smul krixchanoetik ta skoj li smul stot smeʼike. «Jujunutic chcʼot caltic ta stojol Dios ti cʼu xʼelan la jpastique», xi chal li Vivliae (Romanos 14:12). Pe, manchuk mi mu xichʼ kuchinel, li kʼusitik van chopol chkʼot ta pasel ta skoj ti kʼusi muʼyuk lek laj yichʼ pasele, yikʼaluk van xjalij xchiʼuk xakʼbe svokol li alab-nichʼnabiletike. Jech kʼuchaʼal, ta skoj li yichʼel ta mukʼ lokʼoletik la spas li j-israeletike mu kʼunuk laj yaʼiik ta mas tsʼakal stamel batel li lekil bee (Éxodo 20:5).
Kʼusitik xuʼ jchantik:
3:8, 43, 44. Kʼalal yakal chil svokolik li jnaklejetik ta Jerusalene, li Jeovae muʼyuk la skʼan la xchikintabe ti kʼuyelan x-okʼoletik ta vokole. ¿Kʼu yuʼun? Jaʼ ta skoj ti muʼyuk la xchʼunike xchiʼuk ti muʼyuk la sutes yoʼontonike. Jech oxal, mi ta jkʼantik tstakʼ j-orasiontik li Jeovae, skʼan jchʼunbetik smantal (Proverbios 28:9).
3:21-26, 28-33. ¿Kʼuxi xuʼ xkuch kuʼuntik manchuk mi toj tsots li vokolil ta jnuptike? Jaʼ tstakʼbutik li Jeremiase. Mu me jchʼay ta joltik ti slekiltak yoʼonton Jeovae toj ep xchiʼuk ep li xkʼuxul yoʼontone. Skʼan jvules ta joltik ti mi kuxulutike jaʼ xa srasonal sventa mu jchʼay spatobil koʼontontik, xchiʼuk ti skʼan oyuk smalael kuʼuntike xchiʼuk ti tsʼijil jmalatik chpojvan li Jeovae, mu noʼox me kʼusi xkaltik. Jech xtok skʼan «[j]patan [jbatik] ta banamil», jaʼ xkaltik, ti kʼalal ta jnuptik vokole skʼan bikʼit xkakʼ jbatik, jnoptik ti mi chakʼ jech chkʼot ta pasel li Jeovae, yuʼun snaʼoj lek kʼu yuʼun.
3:27. Li sprevailtak xchʼunel yoʼonton li kerem-tsebetike yikʼaluk te kapal ta vokoliletik xchiʼuk labanel; pe «toj lec li bochʼo ta sbicʼtal onoʼox ta xcuch yuʼun tsots taqʼuiele». ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li buchʼu chichʼ tsots takʼiel o vokolil ta skeremal o ta stsebale ta xchapanat sventa stsal yuʼun li vokoliletik ti xuʼ tsnuptan ta mas jelavel ta xkuxlejale.
3:39-42. Li jun krixchanoe mu xkʼot-o ti «xbicʼtal vulvun» kʼalal yakal chil svokol ta skoj li muliletik spasoje. Jaʼ mas lek «jnoptic lec cʼu xʼelan li be jtamojtique; sutcutic batel yan velta ta stojol li Mucʼul Diose», jaʼ mu xkʼot-o maʼ ti xi jvulvun ta skoj kʼuyelan chkil jvokoltik ta jkoj li jmultike. Jaʼ mas pʼijutik maʼ ti jsutes koʼontontik xchiʼuk jtukʼibtastik batel li jbetike.
Jpat koʼontontik ta stojolal Jeova
Li livro Lamentaciones sbie chakʼ ta ilel kʼuyelan laj yaʼi sba Jeova kʼalal la xchikʼik slumal Jerusalén li jbabiloniaetike xchiʼuk kʼalal stuk xa slilijemal busul kom li Judae. Li kʼuyelan tstaik ta naʼel li smulike chakʼ ta ilel, ti ta sat Jeovae, li svokolik ta snupike jaʼ ta smul stukik. Jech noxtok, li sletrailtak sonetik ti jaʼ snopben Diose, li ta livro liʼe chakʼ ta ilel spatobil oʼontonal ta stojolal Jeova xchiʼuk ti oy ta oʼontonal saʼel batel yan velta li lekil bee. Manchuk mi maʼuk jech ta yoʼonton chaʼi skotolik li judioetike, li Jeremiase jech oy ta yoʼonton xchiʼuk li yantik ti la sutes yoʼontonike.
Ti kʼuyelan la skʼelbe skʼoplal Jerusalén li Jeovae, ti te tsakal ta slivroal Lamentacionese, chaʼtos kʼusi xuʼ jchantik te. Baʼyel, li slajel Jerusalén xchiʼuk li slilijemal Judae jaʼ jpʼijubtaseltik sventa akʼo jchʼunbetik li Jeovae xchiʼuk ti akʼo jpastik li kʼusi tskʼan yoʼontone (1 Corintios 10:11). Li xchibal kʼusi xuʼ jchantike te ta jtatik ta stalelal Jeremías (Romanos 15:4). Manchuk mi solel mu xa bu stakʼ spat yoʼonton yileluk, li abol sba j-alkʼope la saʼ Jeova kʼuchaʼal jun jkoltavanej yuʼun. ¡Toj echʼ noʼox tsots skʼoplal chaʼa, ti jpat lek koʼontontik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk li ta sKʼope! (Hebreos 4:12.)
[Lokʼol ta pajina 9]
Li j-alkʼop Jeremiase laj yil ta sat stuk kʼuxi ikʼot ta pasel li aʼyej laj yakʼ sventa chapanele
[Lokʼol ta pajina 10]
Li jcoreanoetik liʼe, pasbatik ta preva xchʼunel yoʼontonik ta skoj ti muʼyuk la stikʼ sbaik ta politikae