«Ichʼbun tal [...] li vunetique; jaʼ tsots scʼoplal li balbil vunetique»
KʼALAL laj yalbe Timoteo ti akʼo x-ichʼ bat batel vunetik xchiʼuk li balbil vunetik li Pabloe, ¿kʼusi vunaletik taje? ¿Kʼu yuʼun laj yalbe ti akʼo ichʼbatuk batele? ¿Kʼusi xuʼ jchantik sventa taje? Jkʼeltik batel.
Taje, li jtakbole laj stsʼiba ta oʼloltik batel baʼyel siglo. Li ta jabil taje, li 39 livroetik ta Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope xuʼ van chʼakbil toʼox ta 22 o 24. Jutuk mu skotoluk ta jujun balbal vun laj stsʼibaik li livroetik taje. Jech kʼuchaʼal jun jchanubtasvanej ti jaʼ sbi Alan Millard «xuʼ la staik li buchʼutik muʼyuk mas stakʼinike» akʼo mi toyol stojol li balbal vunetik taje. Ep krixchanoetik oy yuʼunik jlikuk li balbal vun taje, jech kʼuchaʼal li eunuco vinik ti likem ta Etiopiae oy yuʼun ek. Li j-abtel taje «yichʼoj yabtel yuʼun ajvalil ants te ta Etiopía banamil» yichʼoj batel jlik ta skareta, «chapta batel cʼusi tsʼibabil yuʼun jʼalcʼop Isaías». Jech kʼuchaʼal chkiltike, ta skoj ti bu ch-abteje xtoj yuʼun li balbal vunetik sventa Vivliae (Hech. 8:27, 28).
Jkʼeltik batel mas kʼusi smelolal li kʼusi laj yalbe Timoteo li Pabloe: «Cʼalal me latale, ichʼbun tal li jlapbolal xaquita ti la jcomtsan ta Troas te ta sna Carpoe. Ichʼbun tal noxtoc li vunetique; jaʼ tsots scʼoplal li balbil vunetique» (2 Tim. 4:13). Li versikulo liʼe chakʼ kaʼitik ti oy ep yuʼun pergamino o balbal vunetik li jtakbol Pabloe. Ta skotol li slivrotake jaʼ mas tsots skʼoplal laj yil li sKʼop Diose. Jun vinik ti xchanojbe skʼoplal Vivlia ti A. T. Robertson sbie xi snop ta sventa li balbal vunetik laj yalbe skʼoplal Pabloe: «Jaʼ van skopiailtak li livroetik ta Pokoʼ Testamentoe, li pergaminoe mas toyol stojol, jaʼ xkom to li papiroe». Jvules ta joltik ti ta skeremal li Pabloe «la [x]chan lec vun ta stojol li Gamaliele», jun jchanubtasvanej ti lek xchanoj skotol li sMantaltak Diose. Ta skoj taje mu labaluk xkaʼitik ti oy yuʼun sventa stunes balbil vunetik sventa sKʼop Dios li jtakbol Pabloe (Hech. 5:34; 22:3).
¿Kʼuxi tstunesik balbal vunetik li yajtsʼaklom Cristoe?
Li buchʼutik oy yuʼunik li balbal vunetik sventa sKʼop Diose jaʼ jun mukʼta matanal yuʼun mu skotoluk xtoj yuʼunik. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi chaʼiik yan yajtsʼaklomtak Cristo li sKʼop Diose? Te ta jtabetik stakʼobil li ta skarta Pablo ti la tsʼibabe batel Timoteoe: «Voʼot oy ta aventa chavaptabe yaʼyic scʼop Dios li jchʼunolajeletique [...,] jaʼ to ti cʼalal chitale» (1 Tim. 4:13). Li ta tsobobbailetike tsots chichʼ aptael li sKʼop Diose, jech onoʼox kʼuchaʼal la spasik tal ta steklumal Dios ta skʼakʼalil Moisese (Hech. 13:15; 15:21; 2 Cor. 3:15).
Ta skoj ti jaʼ mol ta tsobobbail li Timoteoe laj «[y]aptabe yaʼyic scʼop Dios» li yajtsʼaklomtak Cristo ti muʼyuk yuʼunik li sKʼop Diose. Li buchʼutik chkʼotik ta tsobajele ta melel lek ta xchikintaik kʼalal chichʼ kʼelele, yuʼun tskʼan chaʼiik skotol li kʼusi chichʼ aptaele. Kʼalal tsut batel ta snaike li totil meʼiletik xchiʼuk li yalab xnichʼnabike tsloʼiltaik li kʼusi laj yaʼiike.
¿Kʼu toʼox yelan li balbal vunetike? Jlome mas ta vukub metro snatil jech kʼuchaʼal li balbal vun yuʼun Isaías ti laj yichʼ tael ta Nab Muertoe. Jech xtok, li ta slikeb xchiʼuk ta slajeb li balbal vunetike oy yichʼoj balbal teʼ xchiʼuk akʼbil xpixobil, jech-o xal ol-oltik ta tsakel. Jech oxal xuʼ van muʼyuk ep chkuchik batel kʼalal chbatik ta chol mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe. Ti jech oy sbalbal vuntak sventa sKʼop Dios li Pabloe, xuʼ jnoptik ti muʼyuk chichʼ batel skotol ti buyuk noʼox chbate. Ta skoj taje, li jtakbol Pabloe xuʼ van la skʼuban komel jayibuk ta Troas, ta sna yamigo ti Carpo sbie.
¿Kʼusi chchanubtasutik li kʼusi la spas Pabloe?
Kʼalal laj stak ta kʼanel balbal vunetik li jtakbole, jaʼo kʼalal xchibal xaʼox velta tikʼil ta chukel ta Romae. Kʼalal skʼan toʼox stak ta kʼanele xi laj yale: «Ivuʼ xa cuʼun stsalel li cajcontrae. Icuch xa cuʼun li tsots anil jbatsʼil toʼoxe. [...] Te xa nacʼbil li jcorona ta sventa ti ivuʼ cuʼune» (2 Tim. 4:7, 8). Yaʼeluke, li kʼusi naka to la jkʼeltike la stsʼiba ta jabil 65 kʼalal chichʼik nutsel yuʼun ajvalil Nerone. Li avie mas xaʼox tsots chil svokol ta chukel, mu sta kʼuchaʼal li ta sba veltae. Maʼuk noʼox taje, snaʼoj xaʼox xtok ti chichʼ milele (2 Tim. 1:16; 4:6). Jech oxal oy ta yoʼonton ti x-ichʼbat talel li balbal vunetik ta sventa li sKʼop Diose. Akʼo mi snaʼoj lek ti ta sjunul yoʼonton tukʼ laj yakʼ sba kʼalal to slajebale, tskʼan tstsatsubtas-o yoʼonton li ta sKʼop Diose.
Li Timoteoe te van oy ta Éfeso kʼalal laj yichʼ akʼbel li skarta Pabloe (1 Tim. 1:3). Li kʼu snamal xil sbaik li Éfeso kʼalal ta Romae, jaʼ 1,600 kilometro kʼalal te ch-echʼik ta Troase. Li ta skarta xtoke xi to laj yalbee: «Acʼo persa ti xuʼuc avuʼun chtal aqʼuelun ta ora ti cʼalal muc to yorailuc sictique» (2 Tim. 4:21). Li Timoteoe ¿mi la sta van junuk varko sventa xkʼot ta Roma li ta yorail albat yuʼun li jtakbole? Li Vivlia muʼyuk chal kʼusi ikʼot ta pasel.
¿Kʼusi xuʼ jchanbetik Pablo kʼalal laj stak ta kʼanel «li vunetique; [xchiʼuk] li balbil vunetique»? Jaʼ ti skʼanoj tajek li sKʼop Diose akʼo mi yakal chil tajek svokol. Ta melel li kʼuyelan la snope jaʼ ikoltaat sventa tsotsuk-o ta mantal xchiʼuk sventa stsatsubtas xchiʼuk spatbe yoʼonton li krixchanoetike.
Jkotoltik li buchʼutik oy jVivliatik avie jaʼ jun matanal skʼan xkaʼitik, yuʼun ep buchʼutik jelel smukul xchiʼuk yelan jtaojtik. Jech kʼuchaʼal la spas li Pabloe, li voʼotik eke jujun kʼakʼal skʼan jchʼiestik ta koʼonton yojtikinel xchiʼuk xchanbel mas skʼoplal li Vivliae. Li ta xchanlajunebal skarta la stsʼiba li jtakbole, li xchibal skarta sventa Timoteoe, jaʼ li slajeb la stsʼibae. Kʼalal la stak ta kʼanel «li vunetique; [xchiʼuk] li balbil vunetique», jaʼ te la stsʼiba li ta stsutseb karta taje. Li kʼusi la stak ta kʼanel taje, jaʼ li kʼusi slajeb oy ta yoʼonton tskʼane.
¿Li voʼotik une? ¿Mi chkakʼtik persa «stsalel [ek] li cajcontra[tik]» sventa tsotsuk xchʼunel koʼontontik xchiʼuk jcholtik-o mantal jaʼ to ti bu kʼalal tskʼan li Kajvaltike? Sventa lekuk-o oyutik ta mantale, skʼan me jchanilanbetik lek skʼoplal jujun kʼakʼal li sKʼop Diose, jech kʼuchaʼal chal mantal li Pablo liʼe: «Qʼuelo me aba atuc, xchiʼuc qʼuelo me lec ti cʼu xʼelan chachanubtasvane» (1 Tim. 4:16). Li avi kʼakʼale mas xa kʼun ta pasel, yuʼun epal krixchanoetik oy xa yuʼunik li Vivliae xchiʼuk xtok li kʼuyelan pasbile mas xa kʼun ta kʼelel, yuʼun mu xa xkoʼolaj kʼuchaʼal li balbal vunetik ta voʼnee.
[Lokʼol ta pajina 18]
Roma
Troas
Éfeso