Ti kʼuxi xuʼ lek xbat akuxlejal kʼalal atuchʼoj xaʼox anupunele

Jlome snopojik ti chlekub xkuxlejalik mi chtuchʼ snupunelike; akʼo mi muʼyuk kʼu xutik, li yantike tskʼanik ti jmojuk oyik-o xchiʼuk li snup xchiʼilike. Pe jutuk mu skotolikuk li buchʼu xtuchʼoj snupunelike vokol tajek chaʼi xkuxlejalik ti mu jechuk snopojik chkʼot ta pasele. Jaʼ yuʼun, mi jaʼtik to la atuchʼ anupunele xuʼ van toj vokol chavaʼi. Jaʼ yuʼun, toj jtunel ti xakʼel li lekil tojobtaseletik chal Vivliae, yuʼun tskoltaot sventa stsal avuʼun li vokoliletik chanuptan ta skoj ti la atuchʼ anupunele.

BAʼYEL VOKOLIL: CHANOP TI CHOPOL KʼUSI CHKʼOT TA PASEL TA AKUXLEJALE.

Li vokolil ta takʼine, li kʼusi sbainoj totil meʼiletike xchiʼuk ti stuk chaʼi sbaike chakʼbe svokol li koʼontontike, taje mu aniluk chchʼay ti jech chaʼi sbaike. Jun psicóloga laj yal ti tenbil xchiʼuk valopatinbil chaʼi sba li buchʼu oy xa jayibuk jabil xtuchʼoj snupunele, xchʼunoj ti «muʼyuk kʼusi lek, ti jecheʼ xchiʼuk ti at-oʼonton noʼox oy li ta kuxlejale».

LI KʼUSI XUʼ XAPASE

• Chavokʼita li kʼusi muʼyuk xa avuʼune. Xuʼ van chanaʼ xchiʼinel ta loʼil li anup achiʼil toʼox ti akʼanoj toe. Akʼo mi mu jutebuk lek echʼ li anupunele, xuʼ van xavat avoʼonton ta skoj ti mu jechuk kʼot ta pasel ti kʼu yelan la anope (Proverbios 5:18). «Oy yorail oqʼuel», jaʼ yuʼun mu me xanop ti chopole (Eclesiastés 3:1, 4).

• Mu me xanamaj ta stojolal li yantike. Akʼo mi oy van chakʼan atuk oyot sventa cha-okʼ, mu lekuk kʼusi chkʼot ta pasel mi jal jeche (Proverbios 18:1). Kʼalal te oyot xchiʼuk avamigotake jaʼuk xaval li kʼusi lek ta aʼiele, mu jaʼuk xaloʼilta ti oy avokol ta skoj li anup achiʼil toʼoxe, yuʼun akʼo mi oy srasonal ti chakʼan chavale xuʼ jaʼ xnamajik-o ta atojolal. Mi oy kʼusi chanop chapas kʼalal jaʼtik toʼox atuchʼoj anupunele, jaʼ me xakʼanbe koltael li buchʼu apatoj lek avoʼonton ta stojole.

• Kʼelo me li akuxlejale. Li vokolil ta oʼontonal chakʼ li xtuchʼel nupunele xuʼ chmuy apresion yuʼun o ti xa-ipaj ta tsatsal kʼuxjolale (migraña). Jaʼ yuʼun, makʼlino aba lek, paso ejersisio xchiʼuk vayan lek (Efesios 5:29).

• Lokʼeso skotol li kʼusi xuʼ xlik-o skʼakʼal avoʼonton ta stojolal li anup achiʼil toʼoxe o ti maʼuk jtunele, pe nakʼo me li vunetik tsotsik skʼoplale. Pe mi jaʼ skʼoplal li fotoetik ta anupunel ti xuʼ chakʼbot at-oʼontone, xuʼ van xakʼej sventa skʼelik li avalab anichʼnabe.

• Mu me stsalot ti chanop ti chopol kʼusi chkʼot ta akuxlejale. Kʼalal laj xaʼox xtuchʼ snupunel ta skoj ti mukul satiat li Olgae, xi chale: «Xi ta jakʼbe jbae, ¿kʼusi slekil chilbe li ants leʼe?». Jech kʼuchaʼal laj yakʼ venta ta tsʼakal li Olgae, li snopel ti jaʼ noʼox chopol kʼusi chkʼot ta kuxlejale jaʼ chakʼ ti «oy jchameltique» (Proverbios 18:14).

  Ep krixchanoetike chalik ti jaʼ chkoltaatik sventa snaʼik xchiʼuk spajes kʼusi oy ta snopbenik kʼalal tstsʼiba li kʼusi tsnopike. Mi jech chapas eke, jaʼuk me xanop ti lek kʼusi chkʼot ta pasele, maʼuk li kʼusi chopole (Efesios 4:23). Jkʼeltik chib skʼelobil.

  Chopol ta nopel: Voʼon ta jmul ti la smukul satiun li jnup jchiʼile.

  Lek ta nopel: Maʼuk srasonal sventa smukul satiun jnup jchiʼil ti oy kʼusi muʼyuk lek chbat ta pasel kuʼune.

  Chopol ta nopel: Jech noʼox la jsokes jkuxlejal ta skoj jun chopol vinik.

  Lek ta nopel: Mi jaʼ ta jnopbe skʼoplal li jkuxlejal ta jelavele mas ximuyubaj ti mu sta mi jaʼ ta jnop li kʼusi echʼem xae.

• Mu xatsak ta venta li kʼusi xuʼ chopol chavaʼi-o abae. Li avamigotak xchiʼuk avutsʼ avalal ti tskʼan tskoltaoxuke xuʼ van oy kʼusi chalik ti chopol chavaʼi yuʼun jech kʼuchaʼal liʼe: «Mu onoʼox xa ta-o ti avikʼoje» o «Spʼajoj xtuchʼel nupunel li Diose», taje mu lekuk li kʼusi chichʼ alele.b Oy lek srasonal ti xi chtojobtasvan li Vivliae: «Mu me xatucʼulan li cʼusitic chichʼ alel chavaʼye» (Eclesiastés 7:21). Ti chib xa jabil xtuchʼoj snupunel li Martinae xi chale: «Muʼyuk ta jtsak ta venta li kʼusi chopol chkaʼi-o jba yuʼune, jaʼ chkakʼ persa ti jechuk xkil kʼuchaʼal chil li Diose. Yuʼun mu xijkʼot ta snopel ti bu kʼalal tsnop li Diose» (Isaías 55:8, 9).

• Paso orasion. Xi chal Vivlia ta sventa li yajtunelutik Diose: «Acʼbeic sventain Dios scotol li sloʼil avoʼntonique», taje mas to jtunel kuʼuntik kʼalal oy tsots jvokoltike (1 Pedro 5:7).

XCHIBAL VOKOLIL: TI KʼUYELAN XAVIL ABA XCHIʼUK LI ANUP ACHIʼIL TOʼOXE.

Ti buluchib xaʼox jabil snupunel li Julianae xi chale: «Laj kalbe ti akʼo mu xbat li jmalale, pe kʼalal batem xaʼox ta naklej xchiʼuk yan antse li-ilin tajek ta stojolalik». Akʼo mi jal xaʼox xtuchʼoj snupunelik, li jlome ilinemik-o ta stojolal li snup xchiʼilik toʼoxe. Pe xuʼ van nopoltik noʼox xloʼilajik, mas to mi oy yalab xnichʼnabike.

LI KʼUSI XUʼ XAPASE

• Lekuk noʼox sba atalelal ta stojolal li anup achiʼil toʼoxe. Jaʼuk xaval li kʼusi skʼan xavalike, jlikeluk noʼox xchiʼuk jamal xavalbe. Jlome yilojik ti mas jun yoʼontonik kʼalal jech tspasike (Romanos 12:18).

• Mu xaval li kʼusi xuʼ xlik-o kʼop avuʼunike. Mi jeche jtunel li tojobtasel chal Vivlia liʼe: «Li bochʼo bije tspajes sba ta loʼil» (Proverbios 17:27). Mi chavakʼ venta ti mu kʼusi xuʼ xapas sventa mu xlik kʼope xuʼ xi xavale: «Ta jnop baʼyel li kʼusi laj avalbune, vaʼun te chkalbot ta tsʼakal».

• Mu me masuk xakapbe skʼoplal avokol xchiʼuk li svokol anup achiʼile, jech kʼuchaʼal li takʼine, poxiletike o li kʼusitik skʼan chapanbel lek skʼoplale.

YOXIBAL VOKOLIL: KOLTAO AVALAB ANICHʼNAB SVENTA XNOP XAʼIIK.

Xi chal kʼusi kʼot ta pasel kʼalal jaʼtik toʼox la xtuchʼ snupunel li Mariae: «Skotol noʼox ora ch-okʼ li jtsebe xchiʼuk lik skʼabta sba ta tem. Yan li jvixil tsebe lik smuk li kʼusi oy ta yoʼontone, te laj kakʼ venta ti oy kʼusi jel ta stojolal eke». Pe kʼux ta alel ti akʼo mi jaʼo mas tskʼanik koltael li ololetike, xuʼ van muʼyuk yorail o yipal avoʼonton chavaʼi.

LI KʼUSI XUʼ XAPASE

• Tijbo yoʼonton avalab anichʼnab sventa xalik li kʼusi oy ta yoʼontonike, akʼo mi oy bu skʼan tsots xakʼopoj (Job 6:2, 3).

• Paso li kʼusi oy ta abae. Akʼo mi oy ta avoʼonton chakʼanbe koltael ta sventa kʼusi oy ta avoʼonton li avalab anichʼnabe, mu me stakʼ ti xakʼanbe koltael sventa xchapan li kʼusi oy ta abae akʼo mi tskʼan chkoltavanik (1 Corintios 13:11). Mu me xachapbe skotol mi jaʼuk xkʼot ta j-ichʼ aʼyej avuʼun li avalab anichʼnab xchiʼuk li anup achiʼil toʼoxe.

• Lekuk sba xkuxlejal avuʼun li avalab anichʼnabe. Chkoltavan mi muʼyuk chajelulan anailike xchiʼuk ti jech-o yorail li kʼusi chapasike, pe mas tsots skʼoplal ti jechuk-o li kʼusitik ta mantale, jech kʼuchaʼal li skʼelel Vivliae xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ Jeova ta kutsʼ kalaltike (Deuteronomio 6:6-9).

Xuʼ lek xbat akuxlejal, akʼo mi atuchʼoj xa anupunel. Xi chal Melissa ti vaklajuneb jabil nupunem toʼoxe: «Kʼalal la jtuchʼ jnupunele xi la jnope: “Li kʼusi kʼot ta pasele maʼuk jech kʼuchaʼal la jnope”». Pe li avie xmuyubaj, akʼo mi oy kʼusitik vokol tsnuptan. Xi to chale: «Mas xa jun koʼonton chkaʼi ti muʼyuk xa ta jkʼan ta jel li kʼusi kʼotem ta pasele». ▪