Li chonbail ta takʼine: jaʼ jun chamel ti pukem tajeke

¿Mi oy avaʼioj ti oy chchon sbaik ta takʼin li yaj-abteltak ajvalil sventa stuk noʼox tstabeik sbalile? Li vokolil taje mu achʼuk to slikel. Pukem xa onoʼox skʼoplal leʼ xa ta 3,500 jabile, yuʼun li ta Vivliae xi chal jun mantale: «Mu me xatsaquic taqʼuin ti cʼalal chachapanvanique» (Éxodo 23:8). Melel onoʼox ti oy to kʼusitik yan smakoj li stsakel takʼine. Akʼo mi muʼyuk sderecho jech tspasik li yaj-abteltak ajvalil ti muʼyuk stukʼilike, tstunesik xtok li kʼusitik yuʼun jteklume xchiʼuk yan kʼusitik. ¿Bu chakʼik? Chakʼbe yutsʼ yalalik o yamigoik, oy jlome solel mu xa noʼox xkʼexavik chelkʼanik takʼin.

Ta buyuk noʼox organisasion oy jech chkʼot ta pasel li stsakel takʼine, mas to jech chkʼot ta pasel li ta ajvaliletike. Li Barómetro Global de la Corrupción 2013, ti jaʼ la slokʼes li organisasion Transparencia Internacional sbie, te chal ti butik oy mas li chonbail ta takʼine, jaʼ li ta partido politiko, ta polisiaetik, ta yaj-abteltak ajvalil, li ta j-abteletik ti chakʼik o tsjelik mantaletike (poder legislativo) xchiʼuk li ta j-abteletik ti chakʼik kʼotuk ta pasel li mantaletike (poder judicial). Jkʼeltik junchibuk skʼelobil:

• ÁFRICA: Li ta 2013, te van 22 mil yaj-abteltak ajvalil ta Sudáfrica laj yichʼ tikʼbel smulik ta skoj ti la xchon sbaik ta takʼine.

• SUDAMÉRICA: Li ta Brasile, 25 ta voʼ krixchanoetik laj yichʼik tikʼel ta chukel ta 2012, yuʼun la stunesbeik stakʼin jteklum sventa chmanvanik ta takʼin yoʼ xkuch yuʼunik li ta partido politika bu oyike. Ta skotolalik taje, te skʼoplal jun bankilal yaj-abtel pasaro presidente ti jaʼ toʼox xchibal vinik ti mas tsots tajek skʼoplal li ta Brasile.

• ASIA: Li ta 1995 chamik 502 krixchanoetik ta skoj ti lom jpʼej mukʼta na ta Seúl (Corea del Sur). Li buchʼu chchajbeik skʼoplal kʼuchaʼal lom li nae, laj yakʼik venta ti la smanik ta takʼin yaj-abteltak ajvalil li buchʼutik la svaʼanike, vaʼun jech akʼbat stunesik kʼusitik ti tsululik stojole xchiʼuk ti mu toj persauk ti lek tsiniluk xkom li nae.

• EUROPA: Cecilia Malmström, j-abtel ta comisaría ta Asuntos de Interior de la Comisión Europea, xi laj yale: «Toj echʼ xa noʼox pukem [li manbail ta takʼin ta Europae]». Xi to laj yale: «Sventa xichʼ lajesbel skʼoplal li manbail ta takʼine, skʼan oyuk ta yoʼontonik jech spasik li jpolitikoetike, pe yileluke mi jsetʼuk oy jech ta yoʼontonik».

¡Lek jamal xvinaj ti solel meʼinem li manbail ta takʼine! Li maestra Susan Rose-Ackerman, ti lek tajek chanem ta sventa spajtsanel li manel ta takʼine, laj yal ti skʼan «xjel ti kʼu yelan» tspasik mantal li ajvaliletike. Yileluke mu kʼusi stakʼ pasel, pe li Vivliae maʼuk noʼox chal ti oy kʼusi chjele, yuʼun chkʼot ta pasel ta melel.