Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
6-12 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | LUKAS 17, 18
«Kakʼtik ta ilel ti jnaʼtik stojel ta vokole»
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 17:12, 14
Lajunvoʼ viniketik ti ipik ta kʼaʼemal chamele: Yaʼeluke, li ta skʼakʼalil Vivliae jmoj toʼox nakalik li buchʼutik ipik ta kʼaʼemal chamel sventa skolta sbaik ta jujuntale (2Re 7:3-5). Li Smantal Diose chal ti skʼan nomnom noʼox bu xnakiik li buchʼutik ipik ta kʼaʼemal chamele xchiʼuk skʼan xiuk x-avanik kʼalal chnopajik batele: «Chopolun, chopolun» (Le 13:45, 46). Li lajuneb ti ipik ta kʼaʼemal chamele la xchʼunik li kʼusi chal Mantale, jaʼ yuʼun nom noʼox bu vaʼal komik, vaʼun muʼyuk bu xnopajik batel ta stojolal li Jesuse.
Akʼo abaik ta ilel ta stojolal li paleetike: Kʼalal liʼ toʼox oy ta balumil li Jesuse, laj yichʼ ta mukʼ li Mantale xchiʼuk li yabtel yichʼoj li paleetik ti jaʼik smomnichʼnab Aarone, jaʼ yuʼun laj yalbe li viniketik ti akʼo bat yakʼ sbaik ta ilel ta stojolal junuk palee (Mt 8:4; Mr 1:44). Jech kʼuchaʼal chal li Smantal Moisese, mi poxtaj li buchʼu ip ta kʼaʼemal chamele, persa skʼan xbat yakʼ sba ta ilel ta stojolal jun pale sventa xal ti kolem xae. Jech xtok, skʼan xbat ta templo sventa xbat yakʼ li matanal jech kʼuchaʼal chal li mantale (Le 14:2-32).
wp08 10-12 paj. 12 par. 7, 8
Mu me xchʼay ta ajol xa toj ta vokol
¿Kʼu yelan laj yaʼi li Jesuse? ¿Mi muʼyuk van kʼusi laj yal ti muʼyuk sut akʼbatuk koliyal li Jesús li baluneb viniketik ti ipik toʼox ta kʼaʼemal chamele? Jech kʼuchaʼal ta xal li loʼile, li Jesuse xi laj yale: «¿Me mu lajunebuc ti la jcoltae? ¿Bu oyic li yan balunebe? ¿Me jaʼ noʼox isut tal, tal yalbe slequilal Dios li jun yanlum vinic liʼi?», xi (Lu 17:17, 18).
Ta melel ti vaʼ viniketik taje maʼuk chopol krixchanoetik, yuʼun laj yakʼik ta ojtikinel ti oy xchʼunel yoʼontonik ta stojolal li Jesuse xchiʼuk la xchʼunbeik smantal, ti albatik akʼo bat skʼelik li paleetik ta Jerusalene. Ta melel laj van xkʼuxubinbeik li slekil yoʼonton Jesuse. Manchuk mi jech, muʼyuk laj yakʼik ta ilel, taje muʼyuk lek laj yaʼi li Cristoe. ¿Kʼusi xuʼ jchantik li ta loʼil taje? Jaʼ yuʼun, ¿kʼusi van chkalbetik kʼalal oy buchʼu lek kʼusi tspas ta jtojolaltike? ¿Mi ta anil noʼox chkalbetik kolaval? Xuʼ van jtojbetik ta vokol slekil yoʼonton mi ta xkakʼbetik batel uni vun o yan kʼusiuke.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 17:10
Ti mu kʼusi xitunkutik-oe: Literal: «Mu kʼusi xitojobkutik-o», «muʼyuk jbalilkutik». Ti jech laj yal li Jesuse, maʼuk la skʼan laj yal ti snopik ti mu kʼusi xtojobik spasel o ti muʼyuk sbalilik chaʼiik li mosoiletike, jaʼ xkaltik li yajchankʼoptake. Jech kʼuchaʼal chal li tekstoe, li kʼusi la skʼan laj yal Jesuse jaʼ ti skʼan bikʼituk xakʼ sbaik li mosoiletike xchiʼuk ti svules ta sjolik ti mu ichʼbilikuk xa ta mukʼ xaʼi sbaik o ti skʼanik xa kʼupil kʼoptael ta skoj li yabtelike. Jech kʼuchaʼal chal li buchʼutik lek chanemike, li Jesuse laj yal jun hipérbole, jaʼ xkaltik ti laj yakʼbe smasil li kʼusi laj yale xchiʼuk laj yal ti «mosoilutik noʼox ti mu jtatik-o ti lek xa ichʼbilutik ta mukʼe».
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 18:8
Xchʼunel oʼontonal: O: «Li xchʼunel oʼontonal kʼuchaʼal taje». Mu kʼusiuk noʼox xchʼunel oʼontonal laj yalbe skʼoplal li Jesuse, moʼoj, jaʼ jech kʼuchaʼal xchʼunel yoʼonton li meʼon antse (Lu 18:1-8). Li buchʼutik oy xchʼunel yoʼontonik kʼuchaʼal taje spatoj yoʼontonik ti chkoltaatik yuʼun li Diose xchiʼuk li orasione. Ti kʼu yuʼun muʼyuk la stakʼ li Jesuse jaʼ sventa snop stukik li yajchankʼoptak ti kʼu yelan li xchʼunel yoʼontonike. Sta-o tajek li lokʼolkʼop laj yal Jesus ta sventa li xchʼunel oʼontonal xchiʼuk li orasione, yuʼun naka toʼox laj yalbe skʼoplal li prevaetik tsnuptanik li yajchankʼoptake (Lu 17:22-37).
13-19 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | LUKAS 19, 20
«¿Kʼusi chakʼ jchantik li lokʼolkʼop laj yal Jesus ta sventa li lajuneb minae?»
Lokʼolkʼop ta sventa lajuneb mina
Xi lik yale: «Oy jun vinik ti ochem ta ajvalilal yutsʼ yalale bat ta nom sventa chichʼ yabtel ta ajvalilal, vaʼun sut tal» (Lu 19:12). Ta melel, jal onoʼox van yichʼoj ti bu bate. Jamal xvinaj ti jaʼ skʼoplal Jesus li «vinik ti ochem ta ajvalilal yutsʼ [yalal]» ti ‹bat ta nome›, jaʼ xkaltik, bat ta vinajel sventa ch-akʼbat yuʼun Stot li sjuʼel sventa ch-ajvalilaje.
Pe kʼalal mu to chbat li «vinik ti ochem ta ajvalilal yutsʼ yalale», la stak ta ikʼel lajunvoʼ smosotak sventa chakʼbe jujun mina pasbil ta plata xchiʼuk xi laj yale: «Abtelanik ti kʼu sjalil chibate» (Lu 19:13). Ep sbalil li batsʼi mina takʼine. Yuʼun skʼan x-abtej oxib u sventa spas kanal jun mina li jun jtsʼunolajele.
Laj yaʼibeik smelolal yajchankʼoptak Jesus ti xkoʼolajik kʼuchaʼal li lajunvoʼ mosoiletik ta lokʼolkʼope, yuʼun oy xa onoʼox koʼoltasatik yuʼun Jesus ta j-abteletik ta stsobbel sat kʼusitik tsʼunbil (Mt 9:35-38). Ta melel, taje maʼuk ch-albatik ti akʼo bat abtejikuk ta stsobbel sat kʼusitik tsʼunbile. Moʼoj, yuʼun ti kʼusi smelolal ti kʼusi albatike jaʼ ti akʼo bat saʼik tal yan yajchankʼoptak Jesus sventa x-ochik li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Jaʼ yuʼun tstunes li kʼusitik oy yuʼunik sventa x-epaj tal li buchʼutik chuʼunin li Ajvalilal yuʼun Diose.
Lokʼolkʼop ta sventa lajuneb mina
Mi laj yaʼibeik smelolal yajchankʼoptak Jesus ti jaʼ jechik kʼuchaʼal li mosoiletik taje, ti tstunes lek li kʼusitik oy yuʼunik sventa spasik ta yajchankʼoptak Jesus li yan krixchanoetike, xuʼ me spat yoʼontonik ti lek ch-ilatik yuʼun li Jesuse xchiʼuk ti ch-akʼbat smotonik ta skoj ti laj yakʼbeik yipale. Ta melel, mu parejouk xkuxlejalik li jchankʼopetike xchiʼuk mu parejouk ti kʼu yelan spas yuʼunik jtosuk abtelale. Pe li Jesus ti jaʼ li buchʼu chichʼ «yabtel ta ajvalilale», xil lek li yabtelik ta jujuntale xchiʼuk ta me xakʼbe bendision ti tukʼ yoʼonton laj yakʼbeik yipal ta spasel ta yajchankʼoptak li krixchanoetike (Mt 28:19, 20).
Lokʼolkʼop ta sventa lajuneb mina
Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, chʼabal xa kʼusi kom yuʼun li mosoil ta skoj ti muʼyuk xtojob ta yabtelanel li kʼusitik oy yuʼun yajvale. Albatik xa onoʼox jtakboletik ti chchiʼinik Jesus li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Jech oxal, li kʼusi laj yal ta sventa li jun mosoil ti muʼyuk xabtelan li minae, te van laj yakʼik venta ti skʼan baxbolikuke, yuʼun mi moʼoje, muʼyuk me ch-ochik li ta Ajvalilal yuʼun Diose.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 19:43
Estaka teʼ ti tsʼubajtik lek sniʼe: O: «Ti lek cholbile». Jaʼ noʼox jun velta ti chichʼ tunesel li jpʼel kʼop ta griego kjárax li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Kristoe. Jaʼ skʼan xal «jtel teʼ» o «tsʼubtsʼub sniʼ teʼ ti tstunesik toʼox sventa sjoyobtaik jsepuk osile». Jech xtok, xuʼ jaʼ chalbe skʼoplal li kʼusi tspasik li soltaroetik ti pasbilik ta teʼ ti tsʼubtsʼub sniʼe o ti lek cholbile. Li kʼusi laj yal Jesuse kʼot ta pasel ta sjabilal 70, jaʼo kʼalal li soltaroetik ta Roma la sjoyobtaik ta teʼetik li Jerusalen ti jaʼ beiltasbilik yuʼun Titoe. Jaʼ jech oy kʼusi oxtos kʼot ta pasel yuʼun li Titoe: ti mu xuʼ stikʼik ochel veʼlil li ta Jerusalene, ti mu xjatav li judaetike xchiʼuk ti persa laj yakʼ akʼo xakʼ sbaik ta tsalele. Li soltaroetik ta Romae la stsʼetik li teʼetik ti oy ta osiltik sventa sjoyobtaik li Jerusalene.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 20:38
Yuʼun kuxul chil skotolik: O: «Yuʼun ta sat li Diose kuxul skotolik». Li Vivliae chal ti buchʼutik muʼyuk tspas li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose xkoʼolaj kʼuchaʼal chamem ch-ilatik (Ef 2:1; 1Ti 5:6). Yan li buchʼutik tukʼ yoʼonton chamike kuxulik-o ta sat li Diose, yuʼun ta onoʼox xchaʼkuxesatik ta melel (Ro 4:16, 17).
20-26 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | LUKAS 21, 22
«Chnopaj xa talel li jkolebaltike»
Tslajesbe skʼoplal yajkontratak li Ajvalilal yuʼun Diose
Oy kʼusitik labal sba chkʼot ta pasel ta vinajel. Xi laj yal li Jesuse: «Ta x-ikʼub li Kʼakʼale, muʼyuk xa bu chakʼ xojobal li Ue, chpʼaj yalel tal li kʼanaletik ta vinajele». Kʼalal jech chkʼot ta pasel taje, li krixchanoetike muʼyuk xa bu tsaʼik koltael ta stojolal li jbeiltasvanejetik ta relijione. Pe ¿mi jaʼ la skʼan laj yal Jesus ti oy kʼusitik chvinaj ta melel li ta vinajele? Yikʼaluk van (Is 13:9-11; Joe 2:1, 30, 31). ¿Kʼusi van tspas li krixchanoetike? Chat-o tajek yoʼontonik, «yuʼun mu snaʼik kʼusi tspasik» (Lu 21:25; Sof 1:17). Jech, li yajkontratak Ajvalilal yuʼun Diose —ti te skʼoplal ajvaliletik kʼalal ta mosoiletike— «chbat xchʼulelik ta xiʼel [...] xchiʼuk ta skoj ti tsmalaik kʼusitik chkʼot ta [pasele]». Tsaʼ bu tsnakʼ sbaik, pe muʼyuk bu tstaik lek snakʼobbailik ti xuʼ xpojatik-o li ta skʼakʼal yoʼonton Ajvalil kuʼuntike (Lu 21:26; 23:30; Ap 6:15-17).
‹Jechuk-o xakʼan abaik kʼuchaʼal skʼanoj sbaik li buchʼutik xchiʼil sbaik ta vokʼele›
«Lek tsots koʼontontik» (kʼelo Evreos 13:6). Mi jpatoj koʼontontik ta stojolal li Jeovae, xijmuyubaj noʼox xchiʼuk lek tsots koʼontontik sventa xkuch kuʼuntik kʼusiuk vokolal. Mi jech ta jpastike, jaʼ me tskoltautik sventa jpatbetik yoʼonton li ermanoetike. Vaʼun jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojantike (1Te 5:14, 15). Jech xtok, muʼyuk me chijxiʼ yuʼun li kʼusi poʼot xa xtal ti toj xibal sbae: li mukʼta tsatsal vokolile. Moʼoj, yuʼun jnaʼojtik ti nopol xa li jkolebaltike (Lu 21:25-28).
«Nopol xa li akolebalike»
13 Li Vivliae chal ti kʼalal mi laj yakʼik venta ‹li tentsunetik› ti chichʼ lajesele «tsmaj stiʼ yoʼontonik ta skoj at-oʼonton» (Mt 24:30). ¿Kʼusi van tspasik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel xchiʼuk li yan yajtuneltak Diose? Jech ta spasik kʼuchaʼal laj yal li Jesuse: «Kʼalal chlik kʼotuk ta pasel li kʼusitik taje, tukʼ xavaʼiik xchiʼuk toyo muyel asatik, yuʼun nopol xa li akolebalike» (Lu 21:28).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 21:33
Ch-echʼ skʼoplal li vinajel xchiʼuk balumile: Yan tekstoetik ta Vivliae chakʼ ta ilel ti muʼyuk onoʼox bu chichʼ lajesel li vinajel xchiʼuk balumile (Gé 9:16; Sl 104:5; Ec 1:4). Yaʼeluk li Jesuse yakal tstunes jun hipérbole, jaʼ xkaltik ti laj yakʼbe smasil li kʼusi laj yale, yuʼun jnaʼojtik ti mu onoʼox xlaj li vinajel xchiʼuk balumile, pe li kʼusi tskʼan laj yale jaʼ ti ta persa chkʼot ta pasel li kʼusi chale (koʼoltaso xchiʼuk Mt 5:18). Akʼo mi jech, xuʼ van jaʼ noʼox ta lokʼolkʼop yakal chalbe skʼoplal li vinajel xchiʼuk balumil jech kʼuchaʼal chal ta Apokalipsis 21:1 «li mol vinajel xchiʼuk li mol balumile».
Li kʼusi chkale muʼyuk onoʼox bu ch-echʼ skʼoplal: Ti kʼu yelan tsʼibabil ta griego li teksto liʼe chakʼ ta ilel ti muʼyuk onoʼox chchʼay skʼoplal li kʼusi chal Jesuse.
Chkʼotik ta ajvalilal pale
15 Kʼalal laj yal ti skʼan xichʼ pasel li Veʼlil ta bat kʼakʼal yuʼun Kajvaltike, li Jesuse la spas jun trato xchiʼuk li buluchvoʼ tukʼil yajtakboltake. Nopoltik noʼox chichʼ alel ti jaʼ li trato ta sventa Ajvalilal yuʼun Diose (kʼelo Lucas 22:28-30). Li trato taje mu xkoʼolaj xchiʼuk li yan tratoetik la spas Jeovae, liʼe jaʼ jun trato ti la spas Jesús xchiʼuk li yajtsʼaklomtak ti tʼujbilike. Kʼalal «ta xcacʼ apasic mantal jech chac cʼu chaʼal laj yacʼbun jpas mantal li Jtote», li Jesuse jaʼ laj yalbe skʼoplal yilel li trato la spas Jeova xchiʼuk sventa ch-och «ta paleal sbatel osil[e]; jaʼ jech [yabtel chichʼ] jech chac cʼu chaʼal li Melquisedeque» (Evr 5:5, 6).
16 Li vaʼ buluchvoʼ yajtakboltake te la xchiʼinik-o Jesús kʼalal la snuptan li svokole. Li trato ta sventa Ajvalilal yuʼun Diose jaʼ jech akʼbat snaʼik ti jmoj ch-ajvalilajik xchiʼuk ta vinajele xchiʼuk ti chchotiik ta xchotleb ajvaliletike xchiʼuk ti chtunik ta paleetike. Vaʼun chaʼa, li buluchvoʼ tukʼil yajtakboltake maʼuk noʼox stukik tstaik li matanale. Kʼalal te xaʼox ta vinajel li Jesuse laj yakʼ sba ta ilel ta stojolal jtakbol Juan ti akʼbat yil yuʼun Diose xchiʼuk xi laj yale: «Li bochʼo tstsal yuʼun scotole ta jchiʼin ta chotlej ta jchotleb, jech chac cʼu chaʼal laj yacʼ chotlicun jchiʼuc li Jtote, yuʼun itsal cuʼun scotol» (Ap 3:21). Jaʼ yuʼun, li trato ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose te tsakal skʼoplal li 144,000 ti tʼujbilike (Ap 5:9, 10; 7:4). Liʼe jaʼ li trato ti laj yakʼ ti xichʼ chapanel sventa xkʼotik ta ajvalil xchiʼuk Jesús li ta vinajele. Jech kʼuchaʼal jun tseb ti likem talel ta yutsʼ yalal ajvalile mi nupun xchiʼuk jun ajvalile, jmoj ch-ajvalilajik. Jaʼ yuʼun, li ta Skʼop Diose jaʼ chalbe skʼoplal li yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbil chbatik ta vinajel kʼuchaʼal «yajnil» li Cristoe, xchiʼuk chichʼ alel ti jaʼ «jun tojol [tseb]» ti albil xa noʼox skʼoplal ti ta xikʼ li Cristoe (Ap 19:7, 8; 21:9; 2Ko 11:2).
27 YUʼUN AGOSTO- 2 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | LUKAS 23, 24
«Ta sjunuluk koʼonton xkakʼtik perton»
cl paj. 297 par. 16
«Xavojtikinik li kʼanelal yuʼun Kristo»
16 Oy yan kʼu yelan tsots skʼoplal laj yakʼ ta ilel Jesus ti kʼu yelan chkʼanvan li Totile: jaʼ ti oy ta yoʼonton «[chchʼay] ti mulil coloʼile» (Sl 86:5, Ch). Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel akʼo mi te jokʼol li ta jtel teʼ sventa vokolile. Akʼo mi toj kʼexlal sba ti kʼu yelan la smilike xchiʼuk ti laj yichʼ bajbel yok skʼobe, ¿kʼusi laj yalbe skʼoplal? ¿Mi laj van skʼanbe Jeova ti akʼo yakʼbe kastigo li jmilvanejetike? Moʼoj. Yuʼun xi laj yal kʼalal poʼot xa ox xchame: «Tot, paso ta perton skotolik, yuʼun mu snaʼ li kʼusi tspasike» (Lu 23:34).
g 2/08 paj. 11 par. 5, 6
¿Mi tspas perton Dios li tsatsal muliletike?
Maʼuk noʼox tstsak ta venta mulil li Jeovae, yuʼun tstsak ta venta xtok li stalel jpasmulile (Is 1:16-19). Nopo jlikeluk avaʼi ta stojolal li chaʼvoʼ jpaschoplejaletik ti laj yichʼik jokʼanel ta jujujot xokon Jesuse. Jamal xkiltik ti tsots smul la spasike, yuʼun xi laj yal li june: «Li voʼotike jtatik-o li kʼusi chkichʼtik pasbel ta skoj li kʼusitik la jpastike; pe li vinik [Jesus] liʼe chʼabal kʼusi chopol spasoj». Li kʼusitik laj yal li jpaschoplejal liʼe chakʼ ta ilel ti xojtikin jutuk li Jesuse, li kʼusi snaʼoj ta stojolal Jesuse jaʼ van tijbat-o yoʼonton sventa sjel li stalelale. Jaʼ jech chakʼ ta ilel kʼalal xi la skʼanbee: «Naʼun me kʼalal mi la-och li ta Ajvalilal avuʼune». ¿Kʼusi la stakʼ Kristo kʼalal jech la skʼan ta sjunul yoʼonton li vinike? «Ta melel chkalbot avaʼi li avie: te chachiʼinun ta Paraiso» (Lu 23:41-43).
Nopo avaʼi ta sventa liʼe: li kʼusi slajeb laj yal Jesus kʼalal liʼ toʼox kuxul ta balumile chakʼ ta ilel ti la xkʼuxubin jun vinik ti jamal laj yal ti sta-o chichʼ milele. ¡Taje tspat koʼontontik! Jaʼ yuʼun li Jesukristo xchiʼuk Jeovae ta me xkʼuxubinik skotol li buchʼutik tsutes yoʼontonik ta melele, mu ventauk li mulil spasojike (Ro 4:7).
cl paj. 297, 298 par. 17, 18
«Xavojtikinik li kʼanelal yuʼun Kristo»
17 Li bu mas van tstij koʼontontik li stalelal Jesus ti kʼu yelan akʼvan ta pertone jaʼ van li ta stojolal Pedroe, ti skʼanoj tajeke. Li ta 14 yuʼun Nisan kʼalal jun xa ox akʼobal skʼan xcham li Mesiase xi laj yal li Pedroe: «Kajval, chapalun xa sventa chbat jchiʼinot, akʼo mi xkichʼtik chukel o mi xkichʼtik milel». Pe te noʼox van jayibuk ora ta tsʼakale oxib to velta laj yal ti mu xojtikin li Jesuse. Li Vivliae chalbutik kʼusi kʼot ta pasel kʼalal laj yal ta yoxibal velta ti mu xojtikine: «Joypʼij li Kajvaltike xchiʼuk tukʼ la skʼel batel li Pedroe». Ta skoj ti tsots la saʼ smule mu xa snaʼ kʼusi tspas, «lokʼ batel ta pana, lik smil sba ta okʼel». Li vaʼ kʼakʼal kʼalal cham li Kristoe, xuʼ van xi la sjakʼbe sba li Pedroe: «¿Mi laj van spasun ta perton li Kajvale?» (Lu 22:33, 61, 62).
18 Muʼyuk onoʼox bu jal la smalabe stakʼobil li Pedroe. Yuʼun kʼalal chaʼkuxi ta sob 16 yuʼun Nisan li Jesuse, ay svulaʼan Pedro li vaʼ kʼakʼale (Lu 24:34; 1Ko 15:4-8). ¿Kʼu yuʼun toj lek la xkʼuxubin li buchʼu laj yal ta jamal ti mu x-ojtikinate? Xuʼ van jaʼ sventa chakʼbe snaʼ ti skʼanoj-o xchiʼuk ti xkʼuxubinoj-o li jtakbol ti sutesoj xa yoʼontone. Pe oy to kʼusi yan la spas sventa tspatbe yoʼonton.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 23:31
Kʼalal yox to li teʼe, [...] kʼalal takin xae: Yaʼeluke, li Jesuse jaʼ yakal chalbe skʼoplal li steklumal Judae. Liʼe jaʼ jech kʼuchaʼal li teʼ ti jutuk xa skʼan xtakij ti yox to jutuk ta skoj ti te toʼox oy li Jesus xchiʼuk li yan judaetik ti xchʼunojik ta stojolale. Akʼo mi jech, jutuk xa ox skʼan xichʼ milel li Jesuse, vaʼun li yajchankʼoptak ti tukʼ yoʼontonike ta xichʼik tʼujel ta chʼul espiritu xchiʼuk jaʼ chkʼotik li ta Israel yuʼun Diose (Ro 2:28, 29; Gal 6:16). Kʼalal mi kʼot ta pasel taje, chamem xa ox me ta mantal li batsʼi steklumal Israele, jech kʼuchaʼal li teʼ ti takin xae (Mt 21:43).
nwtsty lokʼol
Xchak okil ti pajal xlauxale
Li lokʼol liʼe jaʼ xa noʼox slokʼol sbakil xchak okil ti pajal xlauxal ti 11,5 sentimetro snatile (kʼelo mwb17.12 paj. 5). Li mero bak ti jaʼ toʼox ta skʼakʼalil jromaetike, laj yichʼ tael ta sjabilal 1968 te la staik ta snorteal Jerusalen li buchʼu chchanbe skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos) xchiʼuk jaʼ chakʼ ta ilel ti tstunesik laux sventa tsbajik li buchʼu jokʼol ta jtel teʼ tsmilike. Taje xuʼ van jech la stunesik li soltaroetik ta Roma kʼalal la sjokʼanik ta jtel teʼ li Jesuse. Li baketik taje jaʼ te laj yichʼ tael ta jun kaxa ti pasbil ta tone, taje jaʼ te tstikʼbeik li sbakiltak jun krixchano kʼalal kʼaʼem xa ox li sbekʼtale xchiʼuk jaʼ chakʼ ta ilel ti xuʼ xichʼik mukel li buchʼutik jokʼol chchamik ta jtel teʼe.