Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj

1-7 YUʼUN OKTUVRE

KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JUAN 9, 10

«Li Jesuse lek chchabi li xchijtake»

nwtsty lokʼol

Koral

Li ta korale jaʼ te tstikʼik chijetik ta akʼobal li jkʼelchijetik sventa mu xlajik ta elkʼanel o ti xlajik ta jtiʼaval chonbolometike. Li ta skʼakʼalil Vivliae, li koraletike muʼyuk yaxibal, jelajtik smukʼul xchiʼuk jelel ti kʼu yelan pasbile. Jutuk mu skotoluk pasbilik ta ton xchiʼuk jun noʼox yochebal (Nú 32:16; 1Sa 24:3; Sof 2:6). Li Juane laj yal ti jun noʼox li stiʼ ti jaʼ te oy li jchabi tiʼ korale (Jn 10:1, 3). Mi oy jayvoʼ yajval li korale, li jchabi tiʼ korale chchabibe xchijtak li yantike. Li ta yokʼomale, tsjambe stiʼ koral sventa x-ochik li jkʼelchijetike. Vaʼun li yajval chijetike tskʼopon li xchijtake, ch-aʼibat li yechʼomal yee xchiʼuk tstsʼakliat batel (Jn 10:3-5). Kʼalal jech laj yal Jesus taje, jaʼ chalbe skʼoplal ti kʼu yelan chchabi li yajchankʼoptake (Jn 10:7-14).

w11 15/5 paj. 7 par. 5

Utsʼ-alaliletik, vikʼiluk me asatik ta mantal

⁵ Toj lek xil sbaik li jchabichij xchiʼuk xchijtake, yuʼun xojtikin sbaik lek xchiʼuk spatoj yoʼontonik ta jujuntal. Jech, li jchabichije toj lek xojtikin li xchijtake, jaʼ jech li chijetik eke toj lek xojtikinik li jchabivanej yuʼunike xchiʼuk spatoj yoʼontonik ta stojolal, jaʼ yuʼun xojtikinbeik skʼopojel xchiʼuk chchʼunbeik smantal. Xi onoʼox laj yal li Jesuse: «Li jchijtaque xcotquinan, jech xiyotquinicun ec». Snaʼoj lek kʼuyelan tsobobbail li Jesuse. Jech, li vervo ta griego kʼop ti yichʼoj jelubtasel kʼuchaʼal «ojtikinel», xie, jaʼ chakʼ ta aʼiel «ti xojtikin leke xchiʼuk ti snaʼ lek kʼuyelane». Snaʼoj lek kʼuyelan xchijtak li Lekil Jchabichije: snaʼ kʼusi chtun yuʼunik, kʼusi xtojobik ta spasel xchiʼuk snaʼ kʼusi spaltailik, yuʼun xil skotol. Jaʼ jech li chijetik eke, xojtikinik lek xchiʼuk spatoj lek yoʼontonik ti chilik kʼuyelan chbeiltasvane.

cf paj. 124 par. 17

«Muʼyuk kʼusi laj yakʼbe xchanik mi mu ta lokʼolkʼopuk laj yale»

¹⁷ Xi laj yal stuk li George A. Smith li ta livro Geografía histórica de la Tierra Santa: «Bakʼintike ta jkʼupin ta jkux koʼontonkutik ta oʼlol kʼakʼal te ta xokon junuk poso yuʼun li judaetike, ti te chyalik bal oxvoʼ o chanvoʼ jchabichijetik ti yikʼojik batel xchijike. Te tskap sbaik li chijetike, vaʼun ta jakʼbe jbakutik kʼuxi chut li jujun jchabichij sventa stsob yan velta li xchijtake. Pe kʼalal laj xa ox yuchʼik voʼ [li chijetike] xchiʼuk ti tajinik xa oxe, li jchabichijetike ta jujuntal chbat saʼik jamal osiltik, vaʼun chlik yikʼik li xchijik ti mu xkoʼolaj ta yan li yechʼomal yeike, jaʼ yuʼun li chijetik eke chlik svokʼ sbaik ta stojolal li yantike xchiʼuk jaʼ te chbatik ti bu oy li jchabivanej yuʼunike, jaʼ jech xcholet chbatik ti kʼu yelan lek xcholet talike». Ta melel, li Jesuse la stunes li slekil kʼelobil sventa xchanubtasutik ti te chchabiutik-o li lekil jchabichij mi xkojtikintik, mi ta jchʼunbetik li kʼusitik laj yakʼ ta chanele xchiʼuk li beiltaseletik yuʼune.

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 10:16

Chkikʼik tal: O: «Ta jbeiltas». Liʼe ta xichʼ tunesel li verbo ta griego ágo, ti xuʼ van jaʼ smelolal «ikʼel tal», «tikʼel» o «beiltasel», jaʼ ti kʼusi yakal chalbe skʼoplal li ta loʼile. Ta jlik voʼneal vun ti tsʼibabil ta griego te van ta sjabilal 200 chichʼ tunesel jpʼel kʼop ta griego ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk taje (synágo) ti jutuk mu skotoluk velta chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «stsobel». Li Jesus ti jaʼ li Lekil Jchabichije tstsob, tsbeiltas, chchabi xchiʼuk tsmakʼlintas li chijetik li ta koral liʼe (o «uni jtsop chij», jech kʼuchaʼal chal Lukas 12:32) xchiʼuk li yan xchijtake. Skotolik taje jtsop noʼox chij chkʼotik ti jun noʼox jchabivanej yuʼunike. Ti jech lek xchapet chichʼ albel skʼoplale chakʼ ta ilel ti junik noʼox o ti jmoj oyik li yajtsʼaklomtak Jesuse.

Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 9:38

Laj yichʼ ta mukʼ: O: «La snijan sba ta stojolal», «la spatan sba ta stojolal» o «la skejan sba ta stojolal». Kʼalal chichʼ tunesel li verbo ta griego proskynéo ti chalbe skʼoplal jun diose, chichʼ jelubtasel xtok kʼuchaʼal «xavichʼ ta mukʼ» (Mt 4:10; Lu 4:8). Pe li ta loʼil liʼe, li vinik ti maʼsat vokʼeme laj yakʼ venta ti jaʼ yajkʼopojel Dios li Jesuse, jaʼ yuʼun laj yichʼ ta mukʼ. Li stuke muʼyuk bu la snop ti jaʼ Dios li Jesuse o ti xkoʼolaj ta jun diose, moʼoj, la snop ti jaʼ li albil «Xnichʼon krixchanoe», li Mesias ti akʼbil yabtel yuʼun Diose (Jn 9:35). Yaʼeluke, kʼalal la snijan sba ta stojolal li Jesuse, jaʼ jech la spas kʼuchaʼal li yan krixchanoetik ti chichʼ albel skʼoplal ta Tsʼibetik ta Evreo Kʼope, ti la snijan sbaik ta stojolal j-alkʼopetik, ajvaliletik xchiʼuk yantik yajkʼopojel Diose (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Re 1:16; 2Re 4:36, 37). Ep ta veltae, li buchʼutik laj yichʼik ta mukʼ Jesuse la spasik sventa stojbeik ta vokol ta skoj ti oy kʼusi akʼbatik ta naʼel yuʼun Diose o ta skoj ti snaʼojik ti lek ilbil yuʼun Diose.

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 10:22

Kʼin [...] ta skoj ti laj yichʼ akʼel ta stojolal Dios li templo: Li sbi ta evreo kʼop li kʼin taje jaʼ Janucá (janukkáh), ti jaʼ smelolal «laj yakʼ ta stojolal». Li kʼin taje jaʼ sventa chichʼ naʼel ti laj yakʼik yan velta ta stojolal Dios li templo ta Jerusalene, ti laj yichʼ pasel ta sjabilal 165 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Chlik ta 25 ta yuilal kislev ta oʼloltik batel yuilal disiembre (kʼelo sgd 19) xchiʼuk ti vaxakib kʼakʼal chjalije. Li ajvalil ta Siria Antíoco IV Epífanes laj yakʼ ta ilel ti spʼajoj li Jeova ti jaʼ li Dios yuʼun judaetike, kʼalal laj yikʼubtasbe li stemploe. La spas jun skajleb matanal ta sba li mukʼta skajleb matanal ti bu toʼox chchikʼbeik smoton skotol kʼakʼal li Jeovae. Li ta 25 ta yuilal kislev ta sjabilal 168 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, laj yakʼ ta matanal chitometik li ta skajleb matanale xchiʼuk laj yal ti akʼo xichʼ lakanel li sbekʼtale. Vaʼun li skaltoale la svij ta sjunul li stemplo Jeova sventa chikʼubtas-oe. La xchikʼ li stiʼtak temploe, la sjinesbe li skuarto paleetike, laj yichʼ batel li skajleb matanal ti pasbil ta oroe, li mesa ti bu tskajanik li pan ti akʼbil ta stojolal Diose xchiʼuk li kantil ti pasbil ta oroe. Vaʼun, li stemplo Jeovae laj yakʼ ta stojolal Zeus ti jaʼ jyanlum dios ta Olimpoe. Chib jabil ta tsʼakale, li Judas Macabeoe la stsal yan velta li jteklume xchiʼuk laj yal ti akʼo xichʼ sakubtasel li temploe. Vaʼun, li ta 25 ta yuilal kislev ta sjabilal 165, ti jaʼo tsʼaki lek oxib jabil ti la smil ibal sba matanal ta skajleb smoton Zeus li Antiocoe, laj yichʼ akʼel yan velta ta stojolal Jeova li temploe xchiʼuk lik yichʼ chikʼel matanal skotol kʼakʼal yan velta. Li ta Chʼul Tsʼibetike muʼyuk bu chal mi koltaat yuʼun Jeova sventa stsalvan li Judas Macabeoe xchiʼuk muʼyuk bu chal mi albat ti akʼo xchaʼmeltsan li temploe. Akʼo mi jech, li Jeovae la stunes viniketik ta yantik lum jech kʼuchaʼal li Ciro ta Persia sventa xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan yoʼonton ta sventa li melel yichʼel ta mukʼe (Is 45:1). Jech oxal chaʼa, oy srasonal ti jnoptik ti xuʼ van la stunes junuk yajtunel Jeova sventa tspas li kʼusi tskʼan yoʼontone. Li Chʼul Tsʼibetike chakʼ ta ilel ti skʼan vaʼaluk-o li temploe xchiʼuk ti xichʼuk-o pasel abtelal sventa xkʼot ta pasel li albil kʼopetik ta sventa li Mesiase, li yabtele xchiʼuk ti xakʼ ta matanal li xkuxlejale. Jech xtok, li milbil matanaletik ti chakʼik li jlevietike skʼan jech-o chakʼik jaʼ to mi laj yakʼ li matanal ti mas mukʼ skʼoplal li Mesiase: li xkuxlejal ta stojolal li krixchanoetike (Da 9:27; Jn 2:17; Evr 9:11-14). Li Kristoe muʼyuk bu laj yalbe mantal yajtsʼaklomtak ti skʼan spasik li kʼin sventa chichʼ akʼel ta stojolal Dios li temploe (Kol 2:16, 17). Akʼo mi jech, muʼyuk bu xuʼ jtatik ti chakʼ ta ilel mi chopol laj yil Jesus o li yajchankʼoptake.

8-14 YUʼUN OKTUVRE

KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JUAN 11, 12

«Jchanbetik li xkʼuxul yoʼonton Jesuse»

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 11:24, 25

Jnaʼoj ti chchaʼkuxi: Li Martae la snop ti jaʼ yakal chalbe skʼoplal Jesus li chaʼkuxesel ti chkʼot ta pasel ta jelavele, li ta slajebal kʼakʼale (Jn 6:39). Toj labal sba li xchʼunel yoʼonton ta sventa li chaʼkuxesele. Li vaʼ kʼakʼale, junantik jbeiltasvanejetik ta relijion ti ojtikinbil kʼuchaʼal jsaduseoetike mu xchʼunik ti oy chaʼkuxesele, akʼo mi lek jamal chalbe skʼoplal Chʼul Tsʼibetik li chanubtasel taje (Da 12:13; Mr 12:18). Pe jech xtok, li jfariseoetike xchʼunojik ti mu snaʼ xcham li jchʼuleltike. Akʼo mi jech, li Martae snaʼoj ti chalbe skʼoplal chaʼkuxesel ta cholmantal li Jesuse xchiʼuk ti la xchaʼkuxes jayvoʼuk krixchanoetike, akʼo mi muʼyuk buchʼu xchaʼkuxesoj ti oy xa ta sjayibal kʼakʼal xchamel kʼuchaʼal li Lasaroe.

Voʼon li chaʼkuxeselune xchiʼuk voʼon li kuxlejalune: Koliyal ti cham xchiʼuk ti chaʼkuxi li Jesuse xuʼ xchaʼkuxiik li buchʼutik chamemike. Kʼalal chaʼkuxiem xa ox li Jesuse, akʼbat sjuʼel yuʼun Jeova sventa xchaʼkuxes animaetik xchiʼuk sventa chakʼbe xkuxlejalik sbatel osil (Jn 5:26). Ta Apokalipsis 1:18, li Jesuse chalbe sba skʼoplal stuk ti jaʼ li «Buchʼu kuxule» xchiʼuk chal ti yichʼojbe «li syaveal lajelale xchiʼuk li syaveal Mukinale». Jech oxal chaʼa, xuʼ sta spatobil yoʼontonik ta stojolal Jesus li buchʼutik kuxulik xchiʼuk li buchʼutik chamemike. Li Stuke laj yal ti tsjam li mukinaletike xchiʼuk ti chakʼbe xkuxlejal li buchʼutik chamemik sventa jmoj x-ajvalilajik ta vinajel o ti xkuxiik ta jun achʼ balumil ti ventainbil yuʼun li Ajvalilal ta vinajele (Jn 5:28, 29; 2Pe 3:13).

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 11:33-35

Ch-okʼik: O: «Xjikʼlajetik ta okʼel». Li jpʼel kʼop ta griego ti jelubtasbil kʼuchaʼal «yakal ch-okʼik» xie, jaʼtik onoʼox chalbe skʼoplal ti tsots chij-okʼe, ti xkaʼitik leke. Li verbo liʼe jaʼ chichʼ tunesel xtok kʼalal laj yalbe skʼoplal Jesus ti chichʼ jinesel li Jerusalene (Lu 19:41).

Toj kʼux laj yaʼi [...] xchiʼuk mu xa noʼox x-echʼ yuʼun chaʼi: Li ta jpʼel kʼop liʼe chichʼ tunesel chaʼpʼel kʼop ta griego sventa chichʼ albel skʼoplal ti kʼu to yelan laj yaʼi ta yoʼonton Jesus ta skoj li kʼusi kʼot ta pasel liʼe. Li jpʼel kʼop ta griego ti jelubtasbil kʼuchaʼal «toj kʼux laj yaʼi» (embrimáomai) chichʼ tunesel sventa chichʼ albel skʼoplal li kʼusi chichʼ aʼiel kʼalal to ta yut koʼontontike, pe li ta loʼil liʼe chakʼ ta ilel ti kʼot kʼalal to ta yoʼonton Jesus ti toj kʼux laj yaʼie. Li jpʼel kʼop ta griego ti jelubtasbil kʼuchaʼal «mu xa noʼox x-echʼ yuʼun chaʼi» (tarásso) jaʼ skʼan xal «yukʼilanel». Jech kʼuchaʼal chal li buchʼu lek chaneme, li ta loʼil liʼe jaʼ smelolal «ti kʼusi tsnikes kʼalal to ta yut oʼontonale, ti kʼusi chakʼ ep xkʼuxule o ti chakʼ at-oʼontonale». Li ta Juan 13:21 jaʼ onoʼox chichʼ tunesel xtok li verbo sventa chichʼ albel skʼoplal ti kʼu yelan laj yaʼi sba Jesus kʼalal la snopbe skʼoplal ti chvalopatinat yuʼun li Judase (kʼelo li bu chalbe mas smelolal li Jn 11:35).

Ta yoʼonton: Yaʼeluke, li jpʼel kʼop ta griego pnéuma li ta loʼil liʼe jaʼ chalbe skʼoplal li yip ti ch-ayan tal ta yoʼonton jun krixchano ta lokʼolkʼop xkaltike xchiʼuk ti jaʼ chtijbat yoʼonton sventa xkʼopoj o ti kʼu yelan tspas stalelale.

Lik okʼuk: Li verbo chichʼ tunesel liʼe (dakrýo) te likem tal ta jpʼel kʼop sustantivo griego sventa «yaʼlel satil» ti te chvinaj ta tekstoetik kʼuchaʼal Lukas 7:38, Echos 20:19, 31, Evreos 5:7 o Apokalipsis 7:17 xchiʼuk 21:4. Yaʼeluke, liʼe jaʼ mas tsots skʼoplal chichʼ aʼiel li yaʼlel satile, maʼuk ti tsots xvinaj ch-okʼe. Li verbo liʼe, ti jaʼ noʼox chvinaj li ta versikulo li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Kristoe, mu xkoʼolaj xchiʼuk li bu chichʼ tunesel sventa chichʼ albel skʼoplal ti ch-okʼ li Maria xchiʼuk li judaetik chal ta Juan 11:33 (kʼelo li bu chalbe mas smelolale). Li Jesuse snaʼoj xa onoʼox ti chchaʼkuxes li Lasaroe, akʼo mi jech, kʼux laj yaʼi ti kʼu yelan chil svokol li yamigotake. Ta skoj ti skʼanojan xchiʼuk ti kʼuxubaj ta yoʼontone, te okʼ ta yeloval skotolik. Li loʼil liʼe chakʼ jchantik ti chkʼuxubin Jesus li buchʼutik chamem yutsʼ yalalike.

Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 11:49

Mero bankilal pale: Kʼalal muʼyuk toʼox bu ventainbil ta yan lum li Israele, jaʼ to chichʼ sabel xkʼexol li mero bankilal pale mi chame (Nú 35:25). Pe kʼalal och li jromaetike, li ajvaliletik ti vaʼanbilik yuʼun Romae oy ta sbaik sbiiltasel o xuʼ sabeik xkʼexol li mero bankilal palee. Li Kaifas ti lek pʼije, jaʼ li buchʼu mas jal la sta yabtele, ti jaʼ jutuk noʼox li yutsʼ yalal ti baʼyel echʼike. Li Romae la svaʼan ta mero bankilal pale te van ta sjabilal 18 ta jkʼakʼaliltik xchiʼuk jaʼ to van tsuts yabtel te van ta sjabilal 36. Kʼalal laj yal Juan ti jaʼo ochem ta mero bankilal pale li Kaifas vaʼ jabile, jaʼ xkaltik ta 33, yaʼeluke jaʼ la skʼan laj yal ti jaʼo yakal tspas mantal Kaifas li ta jabil ti laj yichʼ milel li Jesuse (kʼelo ti bu van xkom li sna Kaifas ta sgd 16).

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 12:42

Ajvaliletik: Yaʼeluke, li jpʼel kʼop ta griego ti chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «ajvaliletik» xie, jaʼ chalbe skʼoplal li buchʼutik oy yabtelik ta Sanedrine, li mukʼta chapanobbail yuʼun judaetike. Li jpʼel kʼop liʼe chichʼ tunesel xtok ta Juan 3:1 sventa chalbe skʼoplal li Nikodemo ti te ch-abtej ek li ta chapanobbaile.

Nutsel lokʼel li ta nail tsobobbaile: O: «Nutsbilik lokʼel», «tenbilik lokʼel li ta nail tsobobbaile». Li adjetivo griego aposynágogos xie, jaʼ noʼox chichʼ tunesel li ta Juan 9:22; 12:42 xchiʼuk 16:2. Li buchʼutik chichʼik lokʼesel li ta nail tsobobbaile pʼajbil ch-ilatik yuʼun li krixchanoetike xchiʼuk chʼakbilik lokʼel. Ta skoj ti mu xuʼ skʼoponik li yan judaetike, li yutsʼ yalalike tsots chil svokolik ta sventa li takʼine. Li nail tsobobbailetik ti mas onoʼox chichʼ tunesel sventa chanubtasele, chtun onoʼox xtok kʼuchaʼal nail chapanobbail sventa xichʼ akʼel kastigo tsitsel ta nukul o ti xichʼ lokʼesel junuk krixchanoe (Mt 10:17).

15-21 YUʼUN OKTUVRE

KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JUAN 13, 14

«Laj xa kakʼ avilik»

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 13:5

Spokbe yok li jchankʼopetike: Li varachile jaʼ li xonobil ti mas tstunesik li ta voʼneal Israele. Jaʼ noʼox oy yakʼil ti xojbil o chichʼ chukel ta snukʼ okile. Jaʼ yuʼun, persa onoʼox chnoj ta pukuk o ta achʼel li yokik kʼalal chanavik ta osiltik o ta bebetike. Jaʼ te nop xaʼiik ti tslokʼ svarachik kʼalal ch-ochik ta jpʼejuk nae xchiʼuk ti chichʼ pokbel yok li buchʼutik chkʼotik ta vulaʼale, sventa xvinaj ti lek chʼambilike. Li Vivliae oy jayibuk velta chalbe skʼoplal ti jech nopem xaʼiik spasele (Gé 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44). Li Jesuse la spokbe yok li yajchankʼoptak sventa xakʼbe xchanik ti skʼan bikʼit xakʼ sbaike xchiʼuk ti xakʼanbe yil ti kʼusi skʼan xal ti chtunik ta stojolal yantike.

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 13:12-14

Skʼan: O: «Sujbiloxuk ta». Li verbo ta griego ti chichʼ tunesel liʼe jaʼtik onoʼox chichʼ tunesel sventa chichʼ albel skʼoplal takʼin xchiʼuk jaʼ onoʼox smelolal ti «oy kiltik ta stojolal yantik» o «oy kʼusi jkʼexojbetik yantik» (Mt 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7). Li ta loʼil liʼe xchiʼuk li ta yantike, oy to kʼusi smakojbe batel skʼoplal li smelolale: «ti sujbilutik ta» o «ti persa skʼan oy kʼusi» ta jpastike (1Jn 3:16; 4:11; 3Jn 8).

w99 1/3 paj. 31 par. 1

Li vinik ti mas mukʼ skʼoplale tun ta stojolal yantik

Kʼalal la spokbe yok yajchankʼoptak li Jesuse labal sba kʼu yelan laj yakʼ ta ilel ti skʼan bikʼit xkakʼ jbatike. Jech ta melel, li yajtsʼaklomtak Kristoe skʼan mu snopik ti mas tsots skʼoplalike, ti tskʼanik ti jaʼuk chtunik li yantik ta stojolalike, ti tskʼan xa mas mukʼ skʼoplal yabtelike o ti lek ojtikinbilike. Moʼoj, skʼan xchanbeik stalelal li Jesuse, ti «muʼyuk bu tal sventa xtunik ta [stojolale], yuʼun tal tunuk xchiʼuk tal yakʼ xkuxlejal kʼuchaʼal pojelal sventa tspoj epal krixchanoetik» (Mateo 20:28). Jech, li yajtsʼaklomtak Jesuse skʼan oyuk ta yoʼontonik sventa bikʼit chakʼ sbaik yoʼ xtunik ta stojolal li yantike.

Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 14:6

Voʼon li beune, voʼon li melelune xchiʼuk voʼon li kuxlejalune: Li Jesuse jaʼ li bee, yuʼun jaʼ noʼox ta stojolal xuʼ lek ta xkil jbatik xchiʼuk xuʼ jkʼopontik li Diose (Jn 16:23; Ro 5:8). Li Jesuse jaʼ li melele, yuʼun skotol ora jaʼ noʼox laj yal li kʼusi melele xchiʼuk jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ta xkuxlejal. Jech xtok, ep albil kʼopetik kʼot ta pasel ta stojolal ti chakʼ ta ilel ti tsots skʼoplal yabtel sventa xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose (Jn 1:14; Ap 19:10). Skotol li albil kʼopetike jaʼ jech kʼotem ta pasel ta stojolal (2Ko 1:20). Li Jesuse jaʼ li kuxlejale, yuʼun koliyal li pojelal laj yakʼe, jaʼ jech xuʼ jtatik-o «li batsʼi mero kuxlejale», jaʼ xkaltik, «li kuxlejal sbatel [osile]» (1Ti 6:12, 19; Ef 1:7; 1Jn 1:7). Jaʼ kuxlejal xtok ta stojolal li smiyonal noʼox krixchanoetik ti chamemike xchiʼuk ti chchaʼkuxiik sventa xuʼ xkuxiik sbatel osil ta paraisoe (Jn 5:28, 29).

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 14:12

Mas to mukʼ abtelal tspas: Li Jesuse maʼuk yakal tskoʼoltas li skʼelobiltak juʼelal la spas xchiʼuk li skʼelobil juʼelal tspas li yajtsʼaklomtake. Moʼoj, yuʼun bikʼit laj yakʼ sba ti laj yal ti mas ep buchʼutik chcholbeik mantale xchiʼuk ti chchanubtasike, ti mas to ep lumetik bu chbatike xchiʼuk ti mas to jale. Li kʼusi laj yal Jesuse chakʼ ta ilel ti smalaoj ti jech tspasik-o batel yajtsʼaklomtak li abtelal ti la slikese.

22-28 YUʼUN OKTUVRE

KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JUAN 15-17

«Li voʼoxuke maʼuk te akʼoplalik ta balumil»

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 15:19

Balumil: Li ta loʼil liʼe, li jpʼel kʼop ta griego kósmos jaʼ chalbe skʼoplal li krixchanoetik ti muʼyuk chtunik ta stojolal Diose. Jaʼ noʼox stuk Juan ti jaʼ li jtsʼibajom yuʼun Evanjelio ti chalbe skʼoplal Jesus ti laj yalbe yajtsʼaklomtak ti maʼukik sventa balumile o muʼyuk xa bu te skʼoplalik ta balumile. Taje chib to velta jech laj yalbe skʼoplal Jesus li ta slajeb orasion la spas xchiʼuk li stukʼil yajtsʼaklomtake (Jn 17:14, 16).

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 15:21

Ta skoj jbi: Li jpʼel kʼop ta Vivlia ti «biil» xie, bakʼintike jaʼ chalbe skʼoplal li krixchano ti yichʼoj li biil taje, ti kʼu yelan skʼoplale o ti kʼu yelan sjunlej xkuxlejale (Mt 6:9). Ta sventa li sbi Jesuse, jaʼ chalbe skʼoplal xtok li yabtele xchiʼuk li yavil akʼbil yuʼun Stote (Mt 28:18; Flp 2:9, 10; Evr 1:3, 4). Li ta loʼil liʼe, li Jesuse laj yalbe skʼoplal ti kʼu yuʼun chkontrainatik yuʼun krixchanoetik ta balumil li yajchankʼoptake, yuʼun mu xojtikinik li buchʼu takat tal li Jesuse. Ti xojtikinikuk Diose, chaʼibeik smelolal xchiʼuk tstsakik ta venta jechuk ti kʼusi smakojbe skʼoplal sbi li Jesuse (Ech 4:12). Tstsakik ta venta ti biiltasbil ta Ajvalil yuʼun Diose, ti jaʼ Ajvalil yuʼun li ajvaliletike, ti skʼan snijan sbaik ta stojolal Jesus li jteklumetik sventa xakʼik ta ilel ti jaʼ tspasatik ta mantal mi mu skʼan xichʼik lajesele (Jn 17:3; Ap 19:11-16; koʼoltaso xchiʼuk Sl 2:7-12).

it-1 paj. 143

Stsatsal oʼontonal

Li yajtsʼaklom Kristoe skʼan tsatsubtasbel yoʼonton sventa mu xchanbe stalelal o li kʼusitik tspas li balumil ti skontrainoj Diose xchiʼuk sventa tukʼuk yoʼonton ta stojolal Jeova akʼo mi chpʼajat yuʼun li balumile. Xi laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse: «Chavil tsots avokolik liʼ ta balumile, pe ¡tsotsuk avoʼontonik!, jtsaloj xa li balumile» (Jn 16:33). Li Jesuse muʼyuk bu laj yakʼ ti stsalat yuʼun li stalelal balumile, moʼoj, la stsal xkaltik kʼalal muʼyuk kʼusi la xchanbe-o ta j-echʼele. Ti kʼu yelan toj lek laj yakʼ ta ilel ti la stsal balumile xchiʼuk ti muʼyuk laj yakʼ ti x-ikʼubtasate tstsatsubtas koʼontontik sventa jchanbetik stalelal xchiʼuk ti jchʼak-o jbatik ta stojolal li balumile xchiʼuk ti mu xkakʼ akʼo sokesutike (Jn 17:16).

Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 17:21-23

Junuk oy skotolik: O: «Jmojuk oyikuk». Li Jesuse la skʼan ta orasion ti akʼo «junuk oy skotolik» li melel yajtsʼaklomtake, jaʼ xkaltik, ti akʼo jmojuk x-abtejik sventa oy kʼusi staike, jech kʼuchaʼal jmoj oyik xchiʼuk Stot li Jesuse, yuʼun jmoj ch-abtejik xchiʼuk koʼol kʼusi tsnopik (Jn 17:22). Li ta 1 Korintios 3:6-9, li Pabloe laj yal ti yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ jech jmoj oyik ek kʼalal jmoj ch-abtej skotolike xchiʼuk ti jmoj ch-abtejik xchiʼuk Diose (1Ko 3:8; Jn 10:30; 17:11).

Sventa xtukʼib-o batel ti jun oyike: O: «Sventa junik ta j-echʼel». Li ta versikulo liʼe, li Jesuse laj yal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal kʼanelal yuʼun Dios xchiʼuk ti kʼu yelan skʼan jun oyike. Taje koʼol li kʼusi chal ta Kolosenses 3:14 ti bu chal ti «jaʼ batsʼi jpasvanej ta jun» li kʼanelale. Pe oy noʼox spajeb ti jmoj oyike. Maʼuk skʼan xal ti koʼol xa tajek stalelalike, ti koʼol kʼusi xtojobik spasele, li kʼusitik nopem xaʼiik spasele xchiʼuk li sjol yoʼontonike. Jaʼ skʼan xal ti koʼol li abtelal tspas li yajchankʼoptak Jesuse, li kʼusitik xchʼunojike xchiʼuk li chanubtasel chakʼike (Ro 15:5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Flp 1:27).

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 17:24

Muʼyuk toʼox likem tal stsʼunbal li krixchanoetike: Li jpʼel kʼop ta griego ti jelubtasbil kʼuchaʼal «likem» xie, chichʼ tunesel xtok ta Evreos 11:11, ti bu jelubtasbil kʼuchaʼal la «xchiʼin», yuʼun te noʼox nopol oy xchiʼuk li jpʼel kʼop yol o nitilulal. Li ta jpʼel kʼop «muʼyuk toʼox likem tal stsʼunbal li krixchanoetike» ti xie, yaʼeluke jaʼ chalbe skʼoplal kʼalal laj yil yalab xnichʼnabik li Adan xchiʼuk Evae. Li Jesuse la skoʼoltas ta slikeb stsʼunbal krixchanoetik li Abele, ti xuʼ van jaʼ li baʼyel krixchano ti sta-o xichʼ pojel xchiʼuk ti xichʼ tsakbel sbi «li ta balbalvun sventa kuxlejal kʼalal lik tal stsʼunbal li krixchanoetike» (Lu 11:50, 51; Ap 17:8). Li kʼusi laj yal Jesus ta orasione jaʼ chalbe skʼoplal xtok ti kʼalal jal toʼox tajek skʼan xil yalab xnichʼnabik li Adan xchiʼuk Evae, li Diose skʼanoj xa onoʼox li jun noʼox Xnichʼone.

29 YUʼUN OKTUVRE- 4 YUʼUN NOVIEMBRE

KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JUAN 18, 19

«Li Jesuse laj yalbe skʼoplal li kʼusi melele»

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 18:37

Chkalbe skʼoplal: Li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Kristoe, li jpʼelantik kʼop ta griego ti jelubtasbil kʼuchaʼal «chkalbe skʼoplal» (martyréo), «testigo» (mártys) xchiʼuk «sventa xaʼi» (martyría) ep kʼusitik skʼan xal. Li kʼusi mas skʼan xal li jujupʼel kʼop taje te tsakal skʼoplal xchiʼuk li yalbel skʼoplal li kʼusi xkojtikin jtuktike o ti jkuxlebinojtike, pe xuʼ xakʼ ta aʼiel xtok ti «melel xkaltike», «ti xkaltik ti jaʼ jeche» o «ti lek chkalbetik skʼoplale». Li Jesuse maʼuk noʼox laj yalbe skʼoplal li kʼusitik melel ti jpʼel ta yoʼonton xchʼunoje, yuʼun ti kʼu yelan kuxie laj yakʼ ta ilel ti tspakbe skʼoplal ti melelik li albil kʼopetike xchiʼuk li kʼusitik yaloj Stote (2Ko 1:20). Li kʼusi tskʼan Dios ta sventa li Ajvalilale xchiʼuk li Ajvalil Mesiase laj onoʼox yichʼ albel lek skʼoplal. Skotol li albil kʼopetik ta sventa li Mesiase kʼotanan ta pasel ta stojolal Jesus ti kʼuxi vokʼe jaʼ to ti kʼalal laj yakʼ sba ta milel kʼuchaʼal matanale, jech xtok kʼot ta pasel ta stojolal li trato ta Mantale (Kol 2:16, 17; Evr 10:1). Jech oxal chaʼa, xuʼ xkaltik ti ta sventa li kʼusitik laj yal xchiʼuk li kʼusitik la spase, laj yalbe skʼoplal li kʼusi melele.

Li melele: Li Jesuse mu kʼusuk noʼox melelal ti chalbe skʼoplale, moʼoj, jaʼ yakal chalbe skʼoplal li kʼusi melel ta sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Jtos ti kʼusi tsots skʼoplal tskʼan tspas li Diose jaʼ ti xichʼ yabtel kʼuchaʼal Mero Bankilal Pale xchiʼuk ti xichʼ vaʼanel ta Ajvalil li ta Ajvalilal yuʼun Dios li Jesuse, li «xnichʼon [Davide]» (Mt 1:1). Li Jesuse laj yal ti jtos srasonal tsots skʼoplal ti kʼu yuʼun tal ta balumile, ti kuxi kʼuchaʼal krixchano xchiʼuk ti la spas li yabtele jaʼ ti la xcholbe skʼoplal li kʼusi melel ta sventa li Ajvalilal taje. Li anjeletike xkoʼolajtik li aʼyej laj yalik ta Belen ta Judea kʼalal skʼan toʼox x-ayan li Jesuse xchiʼuk kʼalal ayanem xa oxe, ti jaʼ li jteklum ti bu ayan li Davide (Lu 1:32, 33; 2:10-14).

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 18:38 sbavokʼal

¿Kʼusi jaʼ li melele?: Yaʼeluk li Pilatoe kʼusiuk noʼox melelal ti yakal tsjakʼbe skʼoplale, maʼuk «li melel» ti naka to laj yalbe skʼoplal li Jesuse (Jn 18:37). Ti ta sjunuluk yoʼonton la skʼan la snaʼ li kʼusi la sjakʼe, la stakʼbe jechuk li Jesuse. Akʼo mi jech, xuʼ van muʼyuk bu spatoj yoʼonton ti chtakʼbate xchiʼuk ti jaʼ noʼox chakʼ ta ilel ti jtoybae xchiʼuk ti mu kʼusi skʼan xchʼune, yuʼun xi chal yaʼeluke: «¿Li melele? ¿Kʼusi jaʼ taje? Chʼabal maʼ taje». Ta melel, li Pilatoe lokʼ batel ti bu oy li judaetike, muʼyuk bu smalaoj chtakʼbat yuʼun li Jesuse.

Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 19:30

Lokʼ xchʼulel: O: «Cham», «paj ta yichʼel ikʼ». Li ta loʼil liʼe, li jpʼel kʼop «xchʼulel» (ta griego pnéuma) xie, xuʼ ta xichʼ aʼibel smelolal kʼuchaʼal «ikʼ» o «yip kuxlejal» yuʼun li loʼiletik ta Markos 15:37 xchiʼuk Lukas 23:46 tstunesik li verbo ta griego ekpnéo (literal «slokʼesel ikʼ»), ti chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «cham», jaʼ xkaltik, «ti laj yichʼ ikʼ ta slajebal veltae». Junantik li buchʼutik lek chanemike chalik ti verbo ta griego ti jelubtasbil kʼuchaʼal «laj yakʼ» xie, chakʼ ta aʼiel ti lokʼ ta yoʼonton stuk Jesus ti muʼyuk laj yakʼ yip sventa xkuxi ta skoj ti kʼot xa ta pasel skotol li kʼusitike. Ta skoj ti jaʼ jech oy ta yoʼonton stuke, «laj yacʼ ta milel sbecʼtal» (Is 53:12; Jn 10:11).

nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Jn 19:31

Toj mukʼ li skʼakʼalil Savado taje: Li ta 15 yuʼun nisane, kʼalal ta yokʼomal toʼox yechʼel li kʼin Koltaele, ilbil kʼuchaʼal jun savado, akʼo mi kʼusuk kʼakʼalil ta xemana xkʼot (Le 23:5-7). Kʼalal jmoj chkʼot li savado ti tsots skʼoplal xchiʼuk li savado ta xemanae (li svukubal kʼakʼal ta xemana yuʼun judaetike, ti jaʼo chlik kʼalal chmak xa ox kʼakʼal li ta viernese xchiʼuk jaʼ to chlaj kʼalal mi chmak xa ox kʼakʼal li ta savadoe), chichʼ albel sbi kʼuchaʼal mukʼta skʼakʼalil Savado. Jnaʼojtik ti cham ta viernes li Jesuse yuʼun li ta yokʼomale jaʼo chkʼot li mukʼta skʼakʼalil Savadoe. Li ta jabil 31 kʼalal 33, jaʼ noʼox li sjabilal 33 ti kʼot ta viernes li 14 yuʼun nisane. Jaʼ yuʼun jamal chakʼ ta aʼiel ti cham ta 14 yuʼun nisan ta sjabilal 33 li Jesuse.