KAPITULO 25

«¡Akʼo xchapanun li Sesare!»

Li Pabloe laj yakʼ ta ilel kʼuxi ta pakbel skʼoplal li lekil aʼyeje

1, 2. 1) ¿Kʼusi yakal tsnuptan li Pabloe? 2) ¿Kʼusi xuʼ jnopbetik skʼoplal kʼalal la skʼan chapanel ta stojolal Sesare?

LI Pabloe te chabibil-o ta chukinab li ta Sesareae. Leʼ xa ta chib jabil kʼalal te toʼox oy ta Judeae, te van oxibuk velta ta ox xmilat yuʼun li judaetike (Ech. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27). Akʼo mi muʼyuk la staik ta milel, muʼyuk te xlaj-o yoʼontonik. Kʼalal laj yakʼ venta Pablo ti tskʼan ox chtake echʼel yuʼun li ajvalil Festo ta stojolal li judaetike, xi laj yale: «¡Akʼo xchapanun li Sesare!» (Ech. 25:11).

² ¿Kʼu yelan laj yil Jeova li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun Pabloe? ¿Mi lek van ti la skʼan chapanel ta stojolal li ajvalil ta Romae? Toj tsots skʼoplal ti jnaʼtik taje, yuʼun yakalutik ta spukbel skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios li ta slajebal kʼakʼale. Jech oxal, skʼan xkaʼibetik smelolal mi skʼan jchanbetik Pablo kʼalal ta jpakbetik skʼoplal li lekil aʼyejetike (Filip. 1:7).

«Ta chapanobbail» (Echos 25:1-12)

3, 4. 1) ¿Kʼu yuʼun tskʼanik ox judaetik ti xichʼ ikʼel batel ta Jerusalen li Pabloe, xchiʼuk kʼu yuʼun ti muʼyuk jech kʼot ta pasele? 2) ¿Kʼuxi tstsatsubtas koʼontontik Jeova jech kʼuchaʼal la spas ta stojolal li Pabloe?

³ Kʼalal oxib xa ox kʼakʼal yochel ta ajvalil li Festoe,a bat ta Jerusalen. Te laj yaʼi kʼusi smul la stikʼbeik Pablo li bankilal paleetik xchiʼuk li judaetik ti tsots yabtelike. Li bankilal paleetik xchiʼuk li judaetik ti tsots yabtelike snaʼojik ti yichʼoj albel Festo ti skʼan junuk yoʼonton xchiʼukike xchiʼuk ti skʼan junuk yoʼonton xchiʼuk skotol li judaetike. Jaʼ yuʼun, la skʼanbeik vokol ti akʼo stak talel ta Jerusalen li Pabloe sventa teuk xichʼ chapanel, pe li kʼusi oy ta yoʼontonike jaʼ ti smilik ta bee. Pe li Festoe laj yal ti moʼoje xchiʼuk xi laj yale: «Li buchʼutik oy yabtel avuʼunike, chiʼinikun yalel [ta Sesarea], vaʼun tikʼbeik smul mi ta melel oy kʼusi chopol spasoj li vinike» (Ech. 25:5). Jaʼ jech laj yichʼ pojel yan velta li Pabloe.

⁴ Li Jeovae la stunes Jesukristo sventa stsatsubtasbe yoʼonton Pablo ta skoj li kʼusitik yakal tsnuptane. Jun veltae, laj yakʼ sba ta ilel Jesus ta stojolal xchiʼuk xi laj yalbee: «¡Tsotsuk avoʼonton!» (Ech. 23:11). Avi li yajtunelutik Diose ta onoʼox jnuptantik vokoliletik xchiʼuk kontrainel. Li Jeovae muʼyuk onoʼox tslajes skotol li jvokoltike, pe ta xakʼ jpʼijiltik xchiʼuk kipaltik sventa xkuch kuʼuntik xchiʼuk jpʼel ta koʼontontik ti ta onoʼox xakʼbutik «li juʼelal ti mu kʼusi xkoʼolaj-oe» (2 Kor. 4:7).

5. ¿Kʼu yelan la xchapan Pablo li Festoe?

⁵ Kʼalal echʼ jayibuk kʼakʼale, li Festoe «te choti ta chapanobbail» ta Sesarea.b Vaʼun, te vaʼiik ta yeloval ajvalil li Pablo xchiʼuk li judaetik ti tstikʼik mulile. Kʼalal laj yaʼi Pablo kʼusi ti smul chtikʼbate, xi laj yale: «Mi jsetʼuk bu jsaʼoj jmul ta stojolal li Mantal yuʼun judaetike, ta stojolal li temploe xchiʼuk ta stojolal li Sesare». Li Pabloe chʼabal smul xchiʼuk sta-o ti xkol lokʼele, pe ta skoj ti tskʼan lekuk x-ilat yuʼun judaetik li Festoe, xi la sjakʼbee: «¿Mi chakʼan chamuy batel ta Jerusalen sventa chavichʼ chapanel ta sventa li kʼusitik taje?» (Ech. 25:6-9). Muʼyuk xa noʼox smelol li kʼusi la sjakʼe. Yuʼun mi la stak batel ta Jerusalene, jaʼ chkʼot ta jchapanvanej yuʼun li judaetike xchiʼuk te tsmilik-o. Li kʼusi oy ta yoʼonton Festoe jaʼ ti lekuk xkom skʼoplale, mu jaʼuk ti tukʼ xchapanvane. Taje jech xa onoʼox kʼotem ta pasel ta voʼne kʼalal la xchapan Jesus li Ponsio Pilatoe (Juan 19:12-16). Li avi eke, oy jchapanvanejetik ti muʼyuk lek chchapanvanik ta skoj ti tskʼan lek ch-ilatik yuʼun li yantike. Jaʼ yuʼun, mu labaluk chkaʼitik ti oy junantik nail chapanobbailetik ti muʼyuk tstsakik ta venta li kʼusi kʼotem ta pasel ta melele, yuʼun jaʼ noʼox tskontrainik li steklumal Diose.

6, 7. ¿Kʼu yuʼun la skʼan chapanel ta stojolal Sesar li Pabloe, xchiʼuk kʼusi chakʼ jchantik ti jech la spase?

⁶ Li Pabloe laj yakʼ venta ti oy ta vokol xkuxlejal ta skoj ti tskʼan lek ch-ilat yuʼun judaetik li Festoe. Jaʼ yuʼun, ta skoj ti jaʼ jroma vinike, la skʼan chapanel ta stojolal Sesar, xi laj yalbe li Festoe: «Liʼ oyun ta chapanobbail yuʼun Sesar ti bu skʼan xkichʼ chapanele. Jech kʼuchaʼal yakal chavakʼ venta eke, mi jsetʼuk kʼusi chopol jpasojbe li judaetike. […] ¡Akʼo xchapanun li Sesare!». Kʼalal oy buchʼu jech chale, mu xa stakʼ sutes ye, jaʼ jech snaʼoj li ajvalil eke, jaʼ yuʼun xi laj yale: «Ta stojolal Sesar chakʼan chapanel; jaʼ yuʼun ta stojolal Sesar chabat un chaʼa» (Ech. 25:10-12). Ti jech la skʼan chapanel ta stojolal ajvalil ti mas tsots skʼoplale jaʼ jech laj yakʼ kiltik li kʼusi skʼan jpastik li yajtsʼaklomutik Kristoe. Mi muʼyuk tstunesik lek smantal ajvalil li kajkontratike, li stestigoutik Jeovae xuʼ jtunestik li jderechotik ta stojolal ajvalil sventa jpakbetik skʼoplal li lekil aʼyeje (Sal. 94:20).c

⁷ Kʼalal chib xa ox jabil te tikʼil ta chukel li Pablo ta skoj ti jutbat smule, laj yalik ti xuʼ xbat skʼan parte ta stojolal li ajvalil ta Romae. Pe kʼalal skʼan toʼox xbate, ay chiʼinatuk ta loʼil yuʼun yan ajvalil.

Ta jun nail chapanobbaile te oy krixchanoetik ti xvinaj kʼu yelan chaʼi sbaik ta skoj li kʼusi kʼot ta nopele. Te oy jun stestigo Jeova xchiʼuk s-abogado, te oy ermanoetik ti mu junuk yoʼontonike. Li yan krixchanoetike stseʼetik noʼox xchiʼuk tskʼupil kʼoptaik ti jaʼ kuch yuʼunike. — Li yajtsʼaklomutik Kristoe ta jpak jkʼoplaltik kʼalal oy kʼusi muʼyuk lek chbat ta chapanel yuʼunike.

«Muʼyuk bu la jtoy jba» (Echos 25:13–26:23)

8, 9. ¿Kʼu yuʼun bat ta Sesarea li ajvalil Agripae?

⁸ Kʼalal echʼ xa ox jayibuk kʼakʼal ti la skʼan chapanel ta stojolal Sesar li Pabloe, li Festoe ay vulaʼanatuk yuʼun li ajvalil Agripa xchiʼuk li xchiʼil ta vokʼel Berenisee sventa xakʼik ta ilel ti ch-ichʼvanik ta mukʼe.d Li ta sjunul yosilal Romae, li buchʼutik tsots yabtelike nopem xaʼiik ti chbat svulaʼanik li buchʼutik jaʼ to ch-och ta ajvalile. Ti jech ay svulaʼan Festo li Agripae jaʼ sventa ti lekuk xil sbaike xchiʼuk ti xkoltaat ta yabtele (Ech. 25:13).

CHICHʼ KʼANEL CHAPANEL SVENTA JECHUK-O XKICHʼTIK TA MUKʼ DIOS

Bateltike, li stestigoutik Jeovae ta jkʼantik chapanel ta mukʼtikil nail chapanobbailetik sventa jechuk-o jcholtik mantal. Jkʼeltik chibuk skʼelobil.

Li ta 28 yuʼun marso ta 1938, li Tribunal Supremo ta Estados Unidose la xchʼaybe skʼoplal li kʼusitik toʼox chichʼ chapanel ta junantik lume xchiʼuk la slokʼesan ta chukel junantik ermanoetik ta Griffin (Georgia) ti chukbilik toʼox ta skoj ti tspukik vunetik ti lokʼemik ta Vivliae. Li ta snail chapanobbail liʼe jaʼ to sba velta laj yichʼ kʼanel parte sventa jechuk-o jcholtik mantal.g

Li xchibal skʼelobile jaʼ li kʼusi kʼot ta stojolal li ermano Minos Kokkinakis ti te nakal ta Greciae. Te van 48 jabil ti mas ta 60 ta velta laj yichʼ chukel ta skoj «li kʼusi xchʼunoje». Laj yichʼ chapanel 18 ta velta xchiʼuk ta epal jabil laj yichʼ chukel xchiʼuk oy jaykojuk laj yichʼ ikʼel batel ta junantik lum ti joyol ta nab ti te xkom ta nab Egeoe. Li ta 1986, slajeb xa velta laj yichʼ chukel. Akʼo mi la skʼan chapanel li ta mukʼta nail chapanobbail ta Greciae, muʼyuk lek laj yichʼ chapanel. Jaʼ yuʼun, bat ta stojolal li Tribunal Europeo de Derechos Humanos. Vaʼun, li ta 25 yuʼun mayo ta 1993, laj yalik ti oy smul li ajvalil ta Greciae, yuʼun muʼyuk la stsakbeik ta venta li sderecho ti xuʼ stʼuj li srelijione.

Li stestigoutik Jeovae ep ta velta te kichʼojtik chapanel li ta Tribunal Europeo de Derechos Humanos xchiʼuk jutuk mu skotoluk velta jpasojtik kanal. Mi junuk organisasion, relijion o junuk krixchano spasoj kanal ep ta velta li ta nail chapanobbail taje.

Li stestigoutik Jeovae maʼuk noʼox voʼotik ta jtabetik sbalil kʼalal ta jpastik kanale, xi la stsʼiba jun doktor ti xchanojbe skʼoplal Teología ti Charles Haynes sbie: «Skʼan jtojbetik ta vokol li stestigotak Jeovae. Akʼo mi ep ta velta chichʼik utel, chichʼik nutsel lokʼel li ta slumalike o ti chichʼik majele, jech-o tspak skʼoplalik sventa junuk yoʼonton xichʼik ta mukʼ li Diose (ta jtabetik sbalil ek). Kʼalal tspasik kanale, xkoʼolaj ti ta jpastik kanal eke».

g Li ta revista ¡Despertad! ta 8 yuʼun enero ta 2003 ta pajina 3 kʼalal ta 11, te chkiltik li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li Tribunal Supremo ta Estados Unidos ti oy sderecho xuʼ chal kʼusi tsnop li jun krixchanoe.

⁹ Li ajvalil Agripae oy xa tajek ta yoʼonton chchiʼin ta loʼil Pablo ta skoj li kʼusi albat yuʼun Festoe. Li ta yokʼomale, xchaʼvoʼal li ajvaliletike batik li ta chapanobbail sventa xaʼiik kʼusi chal li Pabloe, «lek tajek smeltsanoj sbaik» batel. Pe ti kʼusi mas labal sbae maʼuk ti kʼu yelan slapoj batel li skʼuʼ spokʼike, yuʼun jaʼ li kʼusi chlik yal Pabloe (Ech. 25:22-27).

10, 11. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Pablo ti yichʼoj ta mukʼ li Agripae, xchiʼuk kʼusitik laj yal ti kʼu toʼox yelan xkuxlejale?

¹⁰ Li Pabloe lek snaʼ x-ichʼvan ta mukʼ, jaʼ yuʼun la stojbe tajek ta vokol li ajvalil Agripa ti xuʼ skʼan parte ta stojolale. Yuʼun snabe lek skʼoplal li kʼusitik nopem xaʼiik tspasik li judaetike xchiʼuk snaʼoj lek li kʼusi tsvulilan-o sbaike. Li Pabloe jaʼ lik yalbe skʼoplal ti kʼu toʼox yelan xkuxlejale, xi laj yale: «Jech likuxi talel kʼuchaʼal jun [jfariseo], jaʼunkutik jvokʼ ti tsots skʼoplal kilojkutik li jrelijionkutike» (Ech. 26:5). Kʼalal jaʼ toʼox jfariseoe, smalaoj chvul li Mesiase, pe kʼalal pas ta yajtsʼaklom Kristoe, jamal xa chal batel ti jaʼ Mesias li Jesukristoe, ti voʼne xa onoʼox yaloj Dios chtale. Laj yalbe ajvalil ti jaʼ chichʼ-o chapanel ta skoj ti yakal chal batel ti kʼotem xa ta pasel li albil kʼope xchiʼuk ti jaʼ jech xchʼunojik ek li buchʼutik tstikʼik mulile. Jaʼ yuʼun, li Agripae tskʼan chaʼibe mas smelolal.e

¹¹ Laje, li Pabloe laj yal ti solel chʼabal xkʼuxul yoʼonton ti kʼu yelan la skontrain li yajtsʼaklomtak Kristoe, xi laj yale: «Jnopoj ox lek ti skʼan xikontrainvan ta jyalel ta sventa li sbi Jnasaretal Jesuse. […] Vaʼun ta skoj ti batsʼi ilinemun tajek ta stojolalike, ay to kakʼbe svokolik xtok li buchʼutik oyik ta namal lumetike» (Ech. 26:9-11). Li Pabloe muʼyuk yakal tspʼoles li kʼusi chale, yuʼun oy ep buchʼutik laj yilik ti la skontrain li yajtsʼaklomtak Kristoe (Gal. 1:13, 23). Xuʼ van xi la snop li Agripae: «¿Kʼu yuʼun jel tajek stalelal li vinik liʼe?».

12, 13. 1) ¿Kʼusi srasonal laj yal Pablo ti jel-o xkuxlejale? 2) Li Pabloe, ¿kʼuxi ti xkoʼolaj ta jkot «j-abtel vakax ti tslikbe ta tekʼel li xvachʼ yajvale»?

¹² Li Pabloe lik xchapbe smelolal ti kʼu yuʼun jel stalelale, xi laj yale: «Libat ta Damasko, laj kichʼ akʼbel tsots kabtel xchiʼuk oy kʼusi bat jpas yuʼun li bankilal paleetike. Ajvalil, kʼalal ta oʼlol kʼakʼal xa oxe, te laj kil lus ta be ti xojobaj tajek yalel tal ta vinajel ta joylejal xchiʼuk ta sjoylejal li buchʼutik xchiʼinojikun batele, mas to tsots xojobal kʼuchaʼal li kʼakʼale. Vaʼun, laj kaʼi yechʼomal eil ti xi chalbun ta ebreo kʼop kʼalal yalemunkutik xa ox ta lume: ‹Saulo, Saulo, ¿kʼu yuʼun yakal chakontrainun? Yakal chavil avokol atuk kʼalal chalikvan ta tekʼel kʼuchaʼal jkot j-abtel vakax ti tslikbe ta tekʼel li xvachʼ yajvale›. Pe xi laj kale: ‹¿Buchʼuot, Kajval?›. Xi laj yal li Kajvaltike: ‹Voʼon Jesusun, voʼon ti yakal chakontrainune›» (Ech. 26:12-15).f

¹³ Kʼalal skʼan toʼox xchiʼine ta loʼil yuʼun li Jesuse, li Pabloe jaʼ toʼox jech stalelal «kʼuchaʼal jkot j-abtel vakax ti tslikbe ta tekʼel li xvachʼ yajvale». ¿Kʼusi skʼan xal taje? Yuʼun li jkot vakax ti chkuch ikatsile makbil chbat ta vachʼ ti tsʼubtsʼub sniʼe, jaʼ yuʼun mi oy jkot vakax ti mu skʼan tijel batel xchiʼuk ti tslik ta tekʼel li vachʼe, jaʼ noʼox ta syayijes sba stuk. Jaʼ jech li Pablo eke muʼyuk la xchʼun li beiltasel akʼbat yuʼun Diose, yuʼun kʼajomal la stoy sba ta stojolal. Manchuk mi jamal li kʼusi chale, pe makbil sat. Kʼalal laj yakʼ sba ta ilel Jesus ta stojolal li ta sbelel Damaskoe, jel li snopbene (Juan 16:1, 2).

14, 15. ¿Kʼuxi la xchapbe smelolal Pablo ti la sjel xkuxlejale?

¹⁴ Laje, li Pabloe la xchapbe Agripa ti jel tajek stalelale, xi laj yale: «Muʼyuk bu la jtoy jba ta stojolal li kʼusi laj kil ti lik talel ta vinajele, yuʼun jaʼ laj kalbeik baʼyel li buchʼutik te ta Damaskoe, laje ta Jerusalen, laje ta skotol yosilal Judea xchiʼuk ta stojolal jyanlumetik laj kal batel li aʼyej ti akʼo sutes yoʼontonike xchiʼuk ti akʼo sutikuk talel ta stojolal li Diose, ti akʼo yakʼ ta ilel ta yabtelik ti sutesoj xa yoʼontonike» (Ech. 26:19, 20). Oy xa ta sjayibaluk jabil ti yakal chal batel li kʼusi albat yuʼun Jesus kʼalal chiʼinat ta loʼile. ¿Kʼusitik lek bat yuʼun li ta cholmantale? Li buchʼutik la xchʼamik mantale la sutes yoʼontonik, lik yiktaik spasel li kʼusi chopole xchiʼuk jaʼ lik spasik li kʼusi oy ta yoʼonton Diose, vaʼun jel stalelalik xchiʼuk jaʼ xa tstijbeik yoʼonton yantik ti akʼo xchʼunik li mantale.

¹⁵ Pe li yajkontratak Pabloe muʼyuk la stsakik ta venta ti tstabeik sbalil krixchanoetik li kʼusi yakal tspukbe batel skʼoplale. Jaʼ yuʼun, xi laj yal li Pabloe: «Taje jaʼ ta skoj ti la stsakikun ta templo li judaetike xchiʼuk ti tskʼan ox tsmilikune. Pe ta skoj ti la skoltaun Diose, jech-o yakal chkal batel mantal ta bikʼit ta mukʼ» (Ech. 26:21, 22).

16. K’alal ta jpakbetik skʼoplal li kʼusi jchʼunojtike, ¿kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Pabloe?

¹⁶ Li yajtsʼaklomutik Kristoe skʼan chapalukutik skotol ora sventa jpakbetik skʼoplal li kʼusi jchʼunojtike (1 Ped. 3:15). Kʼalal te vaʼalutik ta stojolal jchapanvanejetik xchiʼuk j-abteletik sventa jpakbetik skʼoplal li kʼusi jchʼunojtike, teuk ta joltik ti kʼu yelan lek la xchiʼin ta loʼil Agripa xchiʼuk Festo li Pabloe. Mi la jchapbetik smelolal ti sjeloj talel jkuxlejaltik li Vivliae xchiʼuk ti jaʼ jech chjelbat xkuxlejal li buchʼutik chchikintabutike, xuʼ me lek kʼusi snopik ta jtojolaltik.

«Chipas avuʼun ta yajtsʼaklom Kristo yaʼel» (Echos 26:24-32)

17. ¿Kʼusi la stakʼ Festo kʼalal laj yaʼi kʼusi laj yal Pabloe, xchiʼuk kʼu yelan chaʼiik epal krixchanoetik ta skoj ti ta jcholtik mantale?

¹⁷ Li chaʼvoʼ ajvaliletike yan to noʼox sba laj yaʼiik li kʼusi jamal laj yal Pabloe, jkʼeltik kʼusi kʼot ta pasel: «Kʼalal jech yakal chal Pablo sventa tspak skʼoplale, xi tsots laj yal li Festoe: ‹¡Chlik achuvaj chkil, Pablo! ¡Jaʼ chlik-o achuvaj li kʼusitik ep achanojbe skʼoplale!›» (Ech. 26:24). Avi eke, oy epal krixchanoetik chopol chaʼiik kʼalal chkakʼtik ta chanel li kʼusi chal ta melel li Vivliae xchiʼuk chalik ti jaʼ batem ta koʼontontik li relijione. Jech xtok, jutuk mu skotoluk li krixchanoetik ti oy srelijionike vokol chaʼiik ta chʼunel mi oy chaʼkuxesel jech kʼuchaʼal chchanubtasvan li Vivliae.

18. ¿Kʼusi la stakʼbe Festo li Pabloe, xchiʼuk kʼusi laj yal li Agripa eke?

¹⁸ Li Pabloe xi la stakʼbe li Festoe: «Ajvalil Festo, voʼot ti lek ichʼbilot ta mukʼe, muʼyuk bu chlik jchuvaj, yuʼun melel li kʼusitik chkale xchiʼuk oy lek srasonal. Ta melel, li ajvalil ti lek jamal ta jkʼopone snaʼoj lek li kʼusitik taje». Vaʼun, xi to laj yalbe li ajvalil Agripae: «¿Mi achʼunoj li kʼusi laj yal J-alkʼopetike? Jnaʼoj ti achʼunoje». Xi la stakʼ li ajvalile: «Mu ta sjaliluk chipas avuʼun ta yajtsʼaklom Kristo yaʼel» (Ech. 26:25-28). Mu jnaʼtik mi melel li kʼusi laj yale, pe jamal xvinaj ti te xnopnun kom ta skoj li kʼusi laj yal li Pabloe.

19. ¿Kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik li Festo xchiʼuk Agripa ta stojolal li Pabloe?

¹⁹ Laje, xchaʼvoʼal li ajvaliletike vaʼiik xchiʼuk jaʼ jech laj yakʼik ta aʼiel ti te tsuts li chapanele, «pe xi chloʼilajik batel ta jujuntal kʼalal lokʼik batele: ‹Li vinik liʼe muʼyuk kʼusi spasoj ti sta-o xichʼ milele o ti sta-o chukel ta kadenae›. Vaʼun, xi laj yalbe Festo li Agripae: ‹Laj yichʼ koltael jechuk li vinik ti muʼyukuk bu la skʼan xichʼ chapanel ta stojolal Sesare›» (Ech. 26:31, 32). Xchaʼvoʼalik kʼot ta nopel yuʼunik ti chʼabal smul li Pabloe, jaʼ yuʼun mas xa lek kʼusi tsnopik ta stojolal li yajtsʼaklomtak Kristoe xchiʼuk muʼyuk xa van chilbajinik.

20. ¿Kʼu yuʼun oy sbalil li kʼusi laj yal Pabloe?

²⁰ Xaval yaʼeluke, muʼyuk onoʼox kʼotik ta yajtsʼaklom Kristo li chaʼvoʼ ajvalile, pe ¿mi laj yichʼ tabel sbalil li kʼusi laj yal li Pabloe? Laj. Yuʼun ti muʼyukuk xkʼopoj «ta stojolal bankilal ajvaliletik xchiʼuk ta stojolal itsʼinal ajvaliletik» ta Judeae, muʼyuk laj yaʼiik lekil aʼyej jechuk li ajvaliletik ta sjunul yosilal Romae (Luk. 21:12, 13). Jech xtok, ta skoj li kʼusi la xkuxlebin xchiʼuk ti kuch yuʼun li prevaetike, jaʼ tsatsubtasbat-o xchʼunel yoʼonton li yermanotake (Filip. 1:12-14).

21. ¿Kʼu yuʼun oy sbalil mi jech-o ta jcholtik batel mantal akʼo mi xkichʼtik kontrainel xchiʼuk jnuptantik prevaetike?

²¹ Oy me ep sbalil mi jech-o ta jcholtik mantal manchuk mi ta jnuptantik prevaetik xchiʼuk kontrainele. Yikʼaluk van jaʼ to te xuʼ jcholbetik mantal li j-abteletik ti muʼyuk bu yabinojik-o mantale. Jech xtok, mi tukʼ chkakʼ jbatike xchiʼuk mi kuch kuʼuntike, jaʼ jech ta jpatbetik yoʼontonik li kermanotaktik sventa masuk to tsots yoʼonton spukbeik batel skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose.

JAʼ AJVALIL TA JUDEA LI PORSIO FESTOE

Jaʼ noʼox te ta jtabetik skʼoplal Porsio Festo li ta slivroal Echose xchiʼuk li kʼusitik la stsʼiba Flavio Josefoe. Li ta sjabilaltik 58 kʼalal talem xa ox Jesuse, li Festoe och ta xkʼexol li Feliks ti jaʼ toʼox ajvalil ta Judeae. Pe yaʼeluke, li Festoe jaʼo cham kʼalal chib o oxib to noʼox jabil yochel ta ajvalile.

Li Festoe toj lek pʼij ti kʼu yelan ajvalilaje xchiʼuk ep kʼusitik la spas, yuʼun mu xkoʼolaj xchiʼuk li Albino ti jaʼ kʼot ta xkʼexol ta tsʼakale xchiʼuk mu xkoʼolaj ti kʼu yelan ventainvan li Felikse. Kʼalal lik ajvalilajuk li Festoe, noj toʼox ta j-elekʼetik li Judeae. Xi chal li Josefoe: «La stsak li mero jsaʼkʼopetik ta jteklume, la xchuk epal j-elekʼetik xchiʼuk ep la smilanan». Jech xtok, kʼalal jaʼo ch-ajvalilaje, li judaetike la svaʼanik jun muro sventa mu xil ajvalil Agripa li kʼusitik chichʼ pasel ta temploe. Ta slikebale, laj yal mantal Festo ti akʼo xichʼ jinesele. Pe li judaetike la skʼanbeik permiso Festo sventa xbat skʼanik parte ta stojolal li ajvalil Nerone, vaʼun akʼbatik permiso.

Jamal xvinaj ti tsots chakʼbe kastigo li j-elekʼetike xchiʼuk li jtoybaetike, pe ta skoj ti tskʼan lek ch-ile yuʼun li judaetike, oy onoʼox kʼusitik muʼyuk tukʼ la spas, jaʼ jech la spas ta stojolal li jtakbol Pablo kʼalal la xchapane.

AJVALIL ERODES AGRIPA II

Li Agripa chal ta kapitulo 25 ta Echose jaʼ skʼoplal li Erodes Agripa II, jaʼ li buchʼu slajeb och ta ajvalil li ta yutsʼ yalal Erodese. Li smukʼtot stote jaʼ li Erodes el Grande xchiʼuk jaʼ stot li Erodes Agripa I ti la skontrain yajtsʼaklomtak Kristo ta Jerusalen li ta sjabilal 44 (Ech. 12:1).

Kʼalal cham stot li ta sjabilal 44, li Agripae yichʼoj xa ox van 17 jabil xchiʼuk te oy ta Roma. Te laj yichʼ chanubtasel ti bu tspas mantal li ajvalil Klaudioe. Li jtojobtasvanejetik yuʼun Klaudioe la snopik ti kerem to tajek li Agripa sventa x-och ta ajvalile, jaʼ yuʼun laj yichʼ vaʼanel yan ajvalil ti jaʼ jroma vinike. Pe li Flavio Josefoe laj yal ti akʼo mi te oy ta Roma li Agripae, la spakbe-o skʼoplal li judaetike xchiʼuk kʼopoj ta stojolalik kʼalal oy kʼusi chtun yuʼunike.

Li ta sjabilaltik 50, li Klaudioe la stikʼ ta ajvalil li Erodes Agripa II ta Calcise. Li ta sjabilal 53, la stikʼ ta ajvalil ta Iturea, ta Trakonitide xchiʼuk ta Abilene. Jech xtok, laj yichʼ akʼbel sbain ti skʼel li templo ta Jerusalene xchiʼuk akʼbat sbain stʼujel li bankilal paleetik ti jaʼik judaetike. Ta tsʼakale, li ajvalil Nerón ti jaʼ kom ta xkʼexol Klaudioe la svaʼan ta ajvalil ta junantik lumetik ta Galilea xchiʼuk ta Perea. Kʼalal laj yojtikin Pablo li Agripae, jaʼo te oy ta Sesarea xchiʼuk li xchiʼil ta vokʼel Berenisee, ti laj yikta smalal ti jaʼ ajvalil ta Silisiae (Ech. 25:13).

Li ta sjabilal 66, li Erodes Agripa II laj ox spajes yaʼi li judaetik ti tstoy sbaik ta stojolal Romae, pe muʼyuk bu xkuch yuʼun. Vaʼun, laj yichʼ kontrainel yuʼun li judaetike. Jech oxal, li ajvalile la smojin sjolik xchiʼuk li jromaetike. Kʼalal laj xa ox slajesbe skʼoplal jtoybaetik li ajvalil ta Romae, li Vespasiano ti jaʼ achʼ ajvalile laj yakʼbe sventain yan jteklumetik li Erodes Agripa II yoʼ stojbe ta vokole.

a Kʼelo li rekuadro «Jaʼ ajvalil ta Judea li Porsio Festoe».

b Kʼalal «chapanobbail» xie, jaʼ skʼoplal jun plataforma ti bu chchoti li jchapanvaneje. Ti jech toyol oye jaʼ sventa xil krixchanoetik li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼun jchapanvaneje xchiʼuk ti mu xa stakʼ jelele. Li Pilato eke jaʼ jech te choti ta jun chapanobbail kʼalal la xchapan li Jesuse.

c Kʼelo li rekuadro «Chichʼ kʼanel chapanel sventa jechuk-o xkichʼtik ta mukʼ Dios».

d Kʼelo li rekuadro «Ajvalil Erodes Agripa II».

e Li Pabloe xchʼunoj ti jaʼ Mesias li Jesuse. Taje jaʼ jech xchʼunoj skotol li yajtsʼaklomtak Kristoe, pe jaʼuk li judaetike muʼyuk xchʼunojik ta stojolal Jesus, jaʼ yuʼun chalik ti jaʼ jvalopatinej mantal li Pabloe (Ech. 21:21, 27, 28).

f Xi laj yal jun ti buchʼu chchanbe skʼoplal Vivlia kʼalal «oʼlol kʼakʼal» xie: «Li jun jxanvile ta onoʼox xkux ta oʼlol kʼakʼal ta skoj ti toj kʼux tajek kʼakʼale, pe mi sujom bu chbate muʼyuk xa chkux. Ta skoj ti oy tajek ta yoʼonton chkontrainvan li Pabloe, muʼyuk bu la xkux ta be».