¿Kʼusitik meltsanbil ti muʼyuk buchʼu smeltsanoje?
JUTUK xa skʼan xlokʼ 150 jabil ti kʼalal laj yakʼ ta ojtikinel li chanubtasel yuʼun Charles Darwin, ti chal ti jaʼ noʼox chkuxi li kuxlejal ti mas tsotse (selección natural), li ta chanubtasel taje te chalbe skʼoplal kʼuxi ti labal sba chapal xchiʼuk ti ep ta tos li kuxlejale. Pe li snopben Darwin ti chal ti kʼunkʼun ikʼataj skotol li kʼusitik kuxajtike (evolución) xchiʼuk li yan chanubtaseletik ta jkʼakʼaltik ti snitoj sba xchiʼuk taje, leʼ xa ta sjayibal jabil ti chibal kʼoptabil talele. Li buchʼutik tskontrainbe li snopben Darwine, chalik ti chakʼ ta ilel ti oy kʼusi stu laj yichʼ meltsanel li kʼusitik labal sba kuxul ti lek chapale. Jlom ti buchʼutik mu xchʼamik ti kʼunkʼun ikʼataj talel skotol li kʼusitik kuxajtik ta Balumile jaʼ sientifikoetik ti lek ojtikinbilike.
Bateltik xtoke, sventa chichʼ alel kʼuxi ayan skotol li kʼusitike, chlik yalbeik skʼoplal li chanubtasel ti lek pʼij li kʼusitik meltsanbile (diseño inteligente). Li chanubtasel taje chal ti kʼusitik kuxajtike laj la yichʼ pasel xchiʼuk tstsak ta venta biología, matematikaetik o ti kʼuyelan chkʼot ta nopel chaʼi li krixchanoe. Li buchʼutik chchʼunik ta sventa li chanubtasel ti chal ti lek pʼij li kʼusitik meltsanbile, chalik xtok ti akʼo yichʼ chanel li ta chanob vunetike. Ta melel onoʼox ti jaʼ ta Estados Unidos ti bu «oy kʼopetik ta sventa ti kʼunkʼun kʼataj talel li kʼusitike», pe jech chkʼot ta pasel xtok ta Inglaterra, ta Países Bajos, Pakistán, Serbia xchiʼuk ta Turquía.
Li kʼusi labal sba ta aʼyel ti mu xichʼ albel skʼoplale
Pe kʼalal chichʼ chanel ta sventa li chanubtasel ti chal ti lek pʼij li kʼusitik meltsanbile, mi jaʼuk chichʼ albel skʼoplal buchʼu ti jpasvaneje. Ti muʼyuk chichʼ albel skʼoplale toj labal sba, yuʼun ¿mi staʼo van ti jaʼ ta jloʼiltatik li kʼusitik pasbile, ti jaʼ muʼyuk chkalbetik skʼoplal li buchʼu pasvane? Li vun The New York Times Magazine chal ti buchʼu chchʼamik li chanubtasel taje «mu jamaluk chalik kʼusi krixchanoal o kʼusi jaʼ ti jpasvaneje». Li jtsʼibajom Claudia Wallis chal ti «tskʼel sbaik lek sventa mu stikʼbeik skʼoplal Dios kʼalal chloʼilajik ta sventa taje». Jech noxtok li revista Newsweek lek laj yakʼ ta ilel ek ti «muʼyuk chichʼ albel skʼoplal xchiʼuk muʼyuk chichʼ akʼel ta ojtikinel buchʼu li jpasvaneje».
Kʼuchaʼal chkiltike, persa skʼan xichʼ loʼiltael ta sventa jpasvanej. Jech ta melel, mu stakʼ xichʼ albel lek skʼoplal ta sventa kʼuyelan pasbil vinajel-balumil xchiʼuk li kʼusitik kuxajtik mi chichʼ alel ti muʼyuk jun jpasvaneje o ti muʼyuk chichʼ alel kʼuyelan ti jpasvaneje o ti kʼalal muʼyuk chichʼ tsakel ta venta jsetʼuke.
Li jlom sjakʼobiltak ti chichʼ tsakel ta venta sventa chichʼ chʼamel ti oy jun jpasvaneje jaʼ liʼe: ¿Mi te noʼox van chpaj skʼoplal li kʼusitik sventa siensia xchiʼuk li pʼijilaletik mi laj yichʼ chʼamel ti oy buchʼu la spas li kʼusitik oye? ¿Mi jaʼ noʼox van chichʼ albel skʼoplal jun pʼijil jpasvanej kʼalal mu xa xichʼ naʼel kʼusi chichʼ alele? ¿Mi xuʼ van xichʼ ojtikinel jun jpasvanej ta skoj li kʼusitik pasbile? Li mantal ta pajina 4 ta xichʼ albel skʼoplal ta sventa taje xchiʼuk yantik sjakʼobiltak ta sventa li loʼile.